PER TELEGRAAF.
De Schoolwet en de Stembus.
heeft dit gedaan voor den duur der thans bestaande omstandigheden. Hij
heeft daardoor niet afgezien van zijn regt om van het Hessische volk bewijzen
van trouw en verknochtheid te vorderen, ten einde het vaderland weder
vrij en onafhankelijk te maken.
De verjaardag van den slag bij Langensalza is te Hanover met vreugde
gevierd. 5 a 600 officieren en onder-officicren hebben zich naar de kerk
begeven, alwaar eene plegtige gedachtenisrede werd uil gesproken. Des
middags vereenigden zij zich aan een gemeenschappelijkcn maaltijd in den
zoölogischen tuin, in welken tuin bij die gelegenheid wel 3000 burgers
vereenigd waren. Twee ambtenaren der policie waren ongemerkt mede in
den tuin gekomen, maar zij werden ontdekt en verwijderd
De algemeene gezondheidstoestand in de provincie Oost-Pruissen is ge
durende de jongst verloopen maand veel vooruitgegaan. In verscheiden dis
trieten heeft de typhus bijna opgehouden, in andere declen der provincie,
vooral in de districten Johannisburg en Ileydekrug, blijft de ziekte nog
lieerschen, hoewel ook daar verbetering in den algcmeenen toestand wordt
waargenomen.
De heer Murphy, sedert eene reeks van jaren Amcrikaansch consul-
generaal te Frankfort, die naar zijn vaderland terugkeert, heeft van een
groot aantal inwoners dier stad een prachtigen bokaal ten geschenke ont-
vangen, als een blijk van dc waarde, waarop de diensten worden geschat,
welke hij aan Frankfort in de bange dagen van 1866 heeft bewezen.
Het schilderwerk op bet groote raam van den Dom te Aken, een ge
schenk van wijlen koning Frederilc Willem IV, is in het kon. glasschilder-
établissement aldaar afgewerkt. Op last| des konings is daarvan een gedeelte,
namelijk de hoofdcompositie, voor het publiek ten toon gesteld. Daar het
geheele raam p. m. 25 Ned. el hoog, en ruim 5 el breed is, leverde die af
meting een te groot bezwaar op om het in zijn geheel ten toon te stel
len. Het tentoongestelde gedeelte is eene der schoonste voorstellingen
van de Maria.
In de te Dortmund gehouden 25sle algemeene vergadering van de
Gustaaf-Adolf-Vereeniging in Westfalen is den leden medegedeeld, dat de
inkomsten dier vereeniging over het laatste jaar 175,197 thaler beloopen
hadden, waaraan de vrouwen-vereenigingen bijna 20000 thl. hadden bijge
dragen. Uit genoemd bedrag werden 783 gemeenten ondersteund; 18 ker
ken, kapellen en bedehuizen zijn door bemoeijenis van het genootschap in
gewijd, en men verwacht de inwijding van nog 15 andere gestichten van
dien aard. Van dc 23 schoolgebouwenmet welker oprigting men zich bezig
hield, zijn reeds 13 voltooid; reeds zijn er 8 pastoriën gebouwd, en nog
15 andere zijn in aanbouw. Over het geheel luidden de mededeclingen over
de werkzaamheden der vereeniging zeer gunstig, doch de voorzitter dr.
Sment bleef hare belangen in de mildheid zijner geloofsgenooten aanbevelen.
De N. Prcuss. Zeit. zegt, met betrekking tot het oecumenisch con
cilie, niet in te zien waarom de evangelische kerk zich te dien opzigte
ongerust zou maken'. Zij heeft van het concilie niets te hopen cn niets te
vreezen. Eene opdrijving van katholieke eischen kan slechts eene verster
king van het protestantsche bewustzijn ten gevolge hebben. De evangelische
kerk heeft alleen te vreezen dat het concilie zal leiden tot eene scherper
afscheiding van hare katholieke broederen, tot nieuwe opwekking van legen-
stand verbittering en vijandschap. Dit is een der gezigtspuntenop grond
waarvan de politieke betcekenis van het concilie bij dc regeringen overwe
ging en voorzorg vereischt. Wanneer reeds de katholieke regeringen ernstig
bezorgd zijn bij de gedachte, dat voor hare onderdanen een nieuwe dwang
kan ontstaan, die door sommigen niet zonder tegenstreven gevoeld en door
anderen tot velerlei gevaarlijke zaken misbruikt kan worden, dan kan het
voor de andere regeringen nog minder onverschillig zijn, of er een geest
van verstoring wordt gaande gemaakt in den vrede tusschen de nevens
elkander bestaande kerkgenootschappen.
De Israëlitische synode te Leipzig, thans vergaderd, heeft verschei
dene besluiten genomen, onder welke voorkomt eene van dezen aard: de
vergadering acht de neutrale school niet gevaarlijk; zij beschouwt het echter
als hoogst noodig, dat scholen worden opgcrigt, waar der aankomende
jeugd van beiderlei geslacht godsdienstonderrigt wordt gegeven.
WEENEN, 7 lulij. De Ost. Corr. meldt, dat de regering onveranderlijk
vasthoudt aan de bepaling der wet, dat de betaling van den interest der
staalsschulden slechts in Weenen geschieden zal. Zij zou echter misschien
in staat zijn, zonder deze bepaling te kort te doen, uit welwillendheid
jegens buitenlandsche staatsschuldeischers de inwisseling van coupons gemak
kelijker te maken.
PETERSBURG, 7 Julij. Volgens berigtcn uit Omsk naderden 600 Chi
nezen bij eene vervolging der Kirgizen de grenzen bij Sajansk. Zij werden
door eene afdeeling Russen met groot verlies teruggeslagen.
PARIJS, 7 Julij. Het wetgevend ligchaam heeft goedgekeurd de verkie
zingen van Lcpellelier, d'Aunay, Lacroix, Saint-Pierre. Bij gelegenheid der
discussie verklaarde Bancel de beschuldiging, dat hij op een feestmaal te
Brussel op den voorspoed der Russische wapenen zou gedronken hebben,
voor laster. De verkiezing Werlé is goedgekeurd met 188 tegen 38 stem
men. De verificatie wordt morgen voortgezet.
LONDEN, 8 Julij. Gisteren middag ten 12 ure bevondt zich de Great
Eastern op 44° 36' lengte en 44° 05' breedte; 1639 mijlen waren afgelegd
en 1840 mijlen kabel nitgevierd. De seinen zijn goed. De ingenieur Clark
berigt van gisteren namiddag 5 u. 30 m. aan Reuter: "De snelheid neemt
af; het schip slingert; wij hopen Dingsdag Saint-Pierre te bereiken."
BRUSSEL 8 Julij. De Indép. Beige meldt in een particulier telegram
uit Parijs, dat gisteren de laatste moeijelijkheden uit den weg zijn geruimd,
die den goeden uitslag der werkzaamheden van de Fransch-Belgische com-
i missie belemmerden. Volgens geuoemd blad zou de lijn Grand-Luxembourg
niet in de tot stand gebragte schikking opgenomen zijn.
INCEZONDEN.
IV.
Wij, Nederlanders van de 19e eeuw, kennen geen secten- of gezindheids-
school en wij Leidenaars, voor zooveel we binnen Leiden werden opgevoed
en onderwezenweten van niets anders dan van de gemengde school door
bijzondere onderwijzers gehouden. Van een openbare school hoorden we of
zagen we niets dan de Stads armen- en centenscholen. Onze kennis hebben
we te danken aan het bijzonder onderwijs en onze godsdienstige verdraag
zaamheid aan den bijzonderen onderwijzer, die ons, kinderen van verschil
lende godsdienstige gezindheden, ook door gebed en gezang godsdienstig
maakte en tot maatschappelijke en christelijke deugden trachtte op te leiden,
zonder dat israëlitische of roomsche of protestantsche schoolmakkers er zich
aan ergerden. Zaturdag werd er bepaald bijbelsche geschiedenis behandeld
en ieder leerling ging geregeld op zijn tijd naar de catechisatie, of de lee
ring van dominé of pastoor, terwijl in de plaatselijke schoolcommissie zoo
wel pastoors als predikanten zitting hadden.
Al wat we nu in de laatste jaren zien gebeuren op schoolgebied, wijten
wij aan hendie ons die bijzondere scholen ontnamen of de bijzondere ge
mengde school ontnemen willen, om ons daarvoor in de plaats te geven
openbare of staatsscholen, gezindheids- of godsdiensllooze (voor zooveel het
mogelijk is in Nederland, wat we zeer betwijfelen, zonder godsdienstige be
ginselen toe te passen, tot christelijke deugden op te leiden). Neen, wat
wij willen, 't is vrijheid voor ieder, die de vercischtc acte van bekwaam
heid bezit, om een school op te rigten en door deugdelijkheid van onderwijs
vertrouwen te winnen. Vrijheid voor de kerkelijke armbesturen om zulke
scholen te stichten voor bedeelden en onvermogenden. Maar geen vrijheid,
veelmin verpligting voor den Staat of de burgerlijke overheid om school
houder te worden als er en waar er gelegenheid bestaat voor voldoend lager
onderwijs, omdat lager onderwijs onafscheidelijk verbonden is aan hetgeen
de opvoeding eischt. In den regel mag en moet de Staat toetreden, hulp
verleenen of de hand reiken, waar de bijzondere krachten en middelen ont
breken, tekort schieten of falen op elk gebied, vooral op dat van onder
wijs, volksverlichting, volksbeschaving, volkszedelijkheid bevorderende. Maar
dan mag men ook niet meer van den Staat of van de burgerlijke overheid
eischen, dan wat men als staatsburger behoeft en derhalve niets, wat alleen
dé Kerk geeft of geven kan en als lid van die Kerk regt of aanspraak ma
ken of vorderen mag. Als de Staat verpligt is gezindheidsscholen te stichten
of te onderhouden, heelt de gezindheid regt op controle of het onderwijs
daarmede strookt en komt de Staat onder kerkelijk toezicht. Maar als de
Staat moet zorgen voor scholen van lager en meer uitgebreid lager onder
wijs dan kan geen acht geslagen worden op de eischen van iedere gods
dienstige gezindheid, maar moet gegeven worden, wat een Overheid kan
en mag, terwijl ieder huisvader voor zijn schoolgaand kind voor het ont
brekende kan en moet zorgen.
Bij de nieuwe regeling van het openbaar onderwijs in Augustus 1860 heeft
men voor Leiden weinig acht geslagen op den beslaanden toestand; want
in de maand Julij van dat jaar was het aantal schoolgaande leerlingen aldus:
Openbare scholen 594 jong., 537 meisj., waarvan gratis 442 jong., 387 meisj.
Bjjzondere 1406 1306 u 675 474
en men besloot in de maand October 1860 tot het stichten van:
3 scholen voor onvermogenden elk van 500 leerlingen is 1500
1 school voor minvermogenden ook van500
4 scholen voor meergegoedenals
2 voor jongens elk 300 leerlingen 600
2 meisjes 150 „300
te zamen 2900
In de maand Julij 1868 had men
2 scholen voor onvermogenden met 948 leerlingen
2 minvermogenden 924
2 jongensscholen met 271 en 124 395
2 meisjesscholen n 226 en 83 309
tc zamen 2576 leerlingen.
In die zelfde maand telden de bijzondere scholen
912 jong., 1005 meisj., waarvan gratis 506 jong., 494 meisj.
Uit een onpartijdige vergelijking van die cijfers blijkt duidelijk dat het
goedkoop onderwijs de openbare scholen in bevolking heeft doen toenemen,
maar daarom ook de bijzondere scholen doen kwijnen.
En nu waarderen we zeer het openbaar onderwijs en het brood van de
Leidsche broodfabriek als zeer gewenscht voor volksopvoeding en volksvoe
ding, maar we gunnen ook gaarne, wat meer is, wc ijveren en strijden
even hard voor lien, die het brood van onze Leidsche bakkers en het on
derwijs van de bijzondere scholen verkiezen en zoo doende eischen we recht
van bestaan voor allenvrijheid cn geen despotisme.
Als nu de kiezers zulke beginselen achten van algemeen belang, zullen zij
bij de aanstaande verkiezing van leden voor den Gemeenteraad wel letten
wie aanbevolen worden,.maar vooral onder welke leus. Neen, de openbare
school loopt geen gevaar en van sectenschool kan geen sprake zijn, maar
daarin ligt bet gevaar, wanneer bet er op toegelegd wordt om de vrijheid
en het bestaan der bijzondere school te ondermijnenliet monopolie voor
het openbaar onderwijs te bemagtigen en wat noodlottig wordt, als dat
openbaar onderwijs komt onder den invloed en de heerschappij van een coa
litie van politieke radikalen en moderne theologen.
M.
