?K®Ï ÉlSSllllfc®®:
•-• -■ -***» :- ^-
vr-c V.. v^ig^^f'ii^Ês^ïS^CÉ
der dan vijf maanden; dit nu is een zeer groote omweg, daar de directe a-
stand tussehen New-York en San-Franciscode hoofdstad van Californië, on
geveer G00 geographische mijlen, langs dezen weg echter ongeveer 3000 geo
graphische mijlen, alroo vijf malen grooter is. Wel is er sedert den lslcn
December des vorigen jaars eene geregelde stoomvaart ingerigt, doch deze
wordt door den landweg over de landengte van Panama gebroken de stoom
schepen der eerste linie gaan namelijk van New-York, over Havanna, Nienw-
Orleans enz., naar Cliagrcs, terwijl die der twee linie van Panama vertrekken
en langs do kusten der Stille Zuidzee tot aan de monding der Columbia rivier
opvaren. Langs dezen weg duurt de reis met zeilschepen slechts drie maan
den niet stoomschepen ééne maandde lengte des wegs bedraagt meer dan
1500 mijlen. P«eeds jaren geleden had men het plan gevormd, door de
landengte van Panama een kanaal te graven, en zoo de beide zeeën onmid
dellijk met elkander te verbinden daartoe echter zon eene som van ongeveer
90 millioen guldens gevorderd worden, welke de vertegenwoordiging te
Washington niet ligt zal toestaan, te minder, voor zoover dit kanaal eigen
lijk een gelijk voordeel aan alle handeldrijvende volken zou geven.
Daarom vindt in de Vcrcenigde Staten tegenwoordig een ander ontwerp meer
bijval, dat namelijk van een' spoorweg. Deze onderneming zou wel is waar
zeer kolossaal worden, en bepaaldelijk aanzienlijk meer kosten dan het ont
worpen kanaal, maar daarentegen ook eene wezenlijk nationale zaak worden,
waarvan de voordeden onmiddellijk en bijna geheel voor de Vereenigde Staten
zouden komen. Daarbij zouden de gelden daarvoor waarschijnlijk kunnen ge
vonden worden buiten bezwaar van de schatkist der Unie. Volgens een door
den Ingenieur Whitney ontworpen plan, zou de spoorweg aan het meer Mi
chigan beginnen, parallel langs den 42sten graad noorder-breedtc vervolgd
worden zich dan meer zuidwaarts uitstrekken en aan de Stille Zuidzee ein-
gen. Hij zou 500 mijlen lang zijn en, volgens eene voorloopige raming,
ongeveer 162 millioen guldens kosten. Reeds beeft zich eene maatschappij
gevormd, om dit plan ten uitvoer te leggen, en de ondernemers hebben den
voorslag gedaan, den spoorweg te leggen alleen onder voorwaarde, dat de Re
gering der Vereenigde Staten hun daarvoor eene streeks lands van ongeveer
10 mijlen lengte aan de beide zijden van dien weg afsla. Uit den verkoop
dezer landerijen hopen zij de onkosten rijkelijk te zullen goedmaken terwijl
zij den spoorweg onmiddellijk na zijne voltooijing aan den Staat zullen af
staan. Volgens een ander plan, zou de spoorweg niet van het meer Michi
gan maar van een veel meer zuidelijk gelegen punt aan de Misissippibijv.
Memphis, uitgaan en van daar, in eene westelijke rigting naar Monterey of
San Francisco loopen. Intusschen schijnt het eerste plan groote voordeden
aan te bieden; daar men bij het tweede, bij den meer zuidelijken en weinig
korlercn weg, veel grootere moeijelijkheden van het terrein zou moeten over
winnen; onder anderen zou het rotsgebergte moeten doorsneden worden, daar
waar het zijne grootste hoogte bereikt heeft. Langs de beide wegen evenwel
zou men het Amerikaansche vasteland in vijf dagen doorkruissen.
Wanneer die spoorweg voltooid zal wezen, zal hij op den voortgang van
den akkerbouw, van de nijverheid en van den handel in de Vcrcenigde Sla-
ten een' buitengewonen invloed uitoefenen. Reeds tegenwoordig neemt de
Amerikaansche handel met China jaarlijks toe; die zou dan oneindig meer
toenemen. Daarom is men reeds bezig, eene linie van stoomschepen aan te
leggen, welke van Monterey of San Francisco naar Canton vertrekken, en
onderweg de Sandwichs- en de Vosscn-eilandcn aandoen zullen. Zoodra de
spoorweg gereed iszal van zijn westelijk uiteinde bijna de gehcele handel in
de Stille Zuidzee uitgaan waartoe de Amerikanen reeds tegenwoordig 1200
schepen gebruiken. Ook voor Europa, cn in het bijzonder voor Engeland
zou die nieuwe spoorweg het groote voordeel opleveren dat daardoor de reis
naar China zeer aanmerkelijk, ja bijna voor de helft verkort zou worden.
Californië is van de golf van I'erzië 2000, van Calcutta 1900, van Canton
1500, van Nicuw-Ilolland 15—1700, van Nieuw-Zeeland 1200 geographische
mijlen verwijderd. Langs dien weg zou men van San Francisco naar Canton
in 15 dagen, van New-York naar Canton in 20 dagen en van Londen naar
Canton in 32 dagen reizen, terwijl de Indische landpost thans 50 dagen daar
toe noodig heeft.
Wel is waar zou hetzelfde voordeel voor Europadoor het aanleggen van
een kanaal tussehen de beide zeeën, bereikt worden, wanneer men slechts de
daartoe benoodigde gelden even gemakkelijk kon verkrijgenals dit waar
schijnlijk het geval voor den ontworpen spoorweg zal zijn. In allen gevalle
zullen er nog verscheidene jaren verloopen eer die gereed is.
KONINKLIJK NEDERLANDSCH INSTITUUT.
In de zitting der tweede klasse op den 8slcn Februarij jI., is gelezen eene
missive van den Heer H. Tul, 2,len Luitenant der Lansiersgedagleekend
28 Januarij 1849, daarbij den wensch openbarende, dat van merkwaardige
gebouwen cn openbare gestichten, die zoo vaak door de hand des tijds ver
nield worden, eene duurzame herinnering tot de nakomelingschap mogt wor
den overgebragt, met opgave van cenige-middelen die naar de bescheiden
meeoin" des schrijvers ter bereiking van dit doel zouden kunnen leiden.
De Klasse heeft besloten dezen brief te verzenden aan de vereenigde com
missie uil de Tweede cn Vierde Klasse ter raadplpging over het adres van
den Heer Alberdingh Thyin, betreffende de instandhouding onzer Monu
menten.
In diezelfde zitting zijn ingekomen twee uitvoerige verslagen van de Heeren
Lulofs cn Halbertsma over de verhandeling van den lieer Koenen, bevattende
vergelijking van cenige beginselen van taalstudie bij Rilderdijk en Grimm,
voorgedragen in de zitting van den 19'len October II., en waarvan in de
Leydsche Courant van 24 November II., een uittreksel is medegedeeld.
Over het gebruik, dat van deze verslagen zal gemaakt worden, zal de Klasse
in hare vergadering van den 8slMI Maart raadplegen cn besluiten weshalve
de korte inhoud cn strekking dier rapporten later zullen vermeld worden.
Eindelijk werd nog in de vergadering van 8 Februarij door den Heer J. van
Lennop verslag gedaan van eene onuitgegevene verhandeling van den Heer
W. Eekhoff, Stedelijk Archivarius te Leeuwardenover het leven cn de dich
terlijke verdiensten van Jan Janszoon Starter, waarin enkele, tot hiertoe ge
heel onbekende bijzonderheden omtrent dezen dichter worden medegedeeld.
In de zitting van den 22slcn Februarij las de Heer H. J. Koenen, Seen
opstel over ons Nederduitsch Alphabet.
De spreker noemde het een zonderling verschijnsel, dat terwijl de Ncder-
landsche spraakleer nu zoolang reeds, cn in de laatste halve eeuw met bijzón
deren ijver en algpmeener dan voorheen, is beoefend geworden, wij eigenlijk
nog niet weten hoe vele letters ons alphabet bpvat?
Om dit in het oog te doen vallen, behoefde bij zich slechts tot de twee
laatst uitgekomen spraakkunsten te bepalen, die van Dr. Brill, welke aan
onze taal 22, en die van G. C. Muller, welke haar 2G letters toekent. Zou
inen het niet hoogst bevreemdend vinden wanneer een legerhoofd niet regt
wist, hoe vele krijgslieden hij in zijne dienst heeft, of een handwerksman,
welke de gereedschappen zijn, waarover hij kan beschikken?
De Heer Koenen had zich daarom voorgenomen om, op gronden van histo
rische taalkunde, de vraag te beantwoorden, uil welke hestanddeelen ons
Nederduitsch alphabet is samengestelden inzonderheid of de vier letters
C, Q, X cn Y, waarover het verschil eigenlijk bestaat, daartoe al dan niet
behooren
Na over den oorsprong en de volmaking van het Griekschc cn Latijnsche
alphabet gehandeld cn aangetoond te hebben dat het onze van Roineinschen
oorsprong is en dat onze voorouders geen ander letterschrift voor hun Neder
duitsch hebben gekend dan dat der Romeinen, ging de Heer Koenen van dit
historisch feit uit bij de beantwoording der vraag, of uit dat aloude A,
B, C, de vier genoemde letters behooren verbannen te worden. Het denk
beeld dat dit zoude moeten geschiedenis van vrij late dagteekening.
Terwijl onze taal reeds bijna duizend jaar met het Romeinsche alphabet-is
geschreven geworden, is het op verre na nog geen twee eeuwen geleden, dat
men op het denkbeeld is gekomen om. de vier bewuste letters, als van Griek-
schen en Romeinschen oorsprong, en dus kwalijk passende aan het eigenaar
dig karakter onzer moedertaal, geheel cn al ter zijde te stellen.
Daar intusschen ons gehëele lettcrstelsel van de Romeinen afkomt, is de
hierin gemaakte onderscheiding geheel denkbeeldig: en men zou, wanneer
het op bezuinigingen aankwam, ruim zoo goed de letter Z uit ons alphabet
kunnen uitstooten als een der vier andere. Immers voor ruim twee eeuwen
was die letter bij ons meestal nog huiten gebruik.
De letters CQ, X en Y hadden in den besten tijd onzer taal in Neder
land het onbetwiste burgerregt. De C verving altijd de K voor de klinkers
o, o en z/, en werd steeds geacht de k als sluitletter te moeten versterken.
De woorden kwaalkwellen enz., werden door Halma en anderen zijner
tijilgenootcn nog altoos met qu geschreven. In de woorden flux, straxen
andere soortgelijke werd de x in de plaats van ks gebezigd. t
Ook de y is van ouds in ons alphabet opgenomen. In velecigcn namen
kunnen deze letters ook niet gemist of vervangen worden cn de eigennamen,
behooren wel degelijk tot de taalal zijn zij dan ookals zoovele andere
woordenoorspronkelijk uit den vreemde tot ons overgekomen. Zoolang wij
onze accijnsen niet zullen kunnen afschaffen, mogen wij de c, die er onafs
scheidelijk van is, ook wel behouden. Catsde ClercqYpey zullen
altijd Vaderlandschc namen blijven en wij zullen steeds van Luxemburg en
lexelsclie schapen blijven spreken.
Hierbij komt nog het voorbeeld onzer stamverwante naburen, de Duilschcrs,
Engelschen en Franschen, 't welk ons dringen moet om de vier bewuste let
ters in ons alphabet te behouden; en dat te meer, daar de letters, zoowel
in het dagelijkse!) gebruik als in de hoogere rekenkunde, bovendien als getaU
merken cn ondcrschcidingsleekenen gelden. AVij behooren ons derhalve te
houden aan het alphabetdat in onze letterkundige geschiedenis gegrond en
aan onze taal sinds eeuwen eigen was, en dat ons nog gemeen is met onze
taalverwante stamgenoolen zonder daaruit willekeurig eenige letters te ver
bannen, enkel omdat zij heden ten dage in de meeste Nederduitsche woorden
óf niet óf spaarzaam meer voorkomen cn daaruit des noods zouden kunnen
weggeworpen worden.
Na bckomenc vergunning van den Heer Koenen, heeft de Klasse, ingevolge
de bepalingen van haar reglement, eene Commissie benoemd, beslaande uit
de leden J. van LcrinepI. da Costa en B. ter Haar om deze verhandeling te
onderzoeken en daarop te dienen van berigt.
In diezelfde vergadering werd door den Heer N. Beets, correspondent der
Klasse, een dichtstuk voorgedragen, ten onderwerp hebbende: 's IIeilands
koninklijke intogt in Jerusalem.
Bij den Ondergetcekende zijn sedert de laatste vermelding in de Courant
van den 26steD nog ontvangen, voor de Weduwen cn AVeezen te Maassluis,
van B. ƒ3.en van cenige Studenten 61.50te zamen ƒ64.50.
Ley den, 29 Maart 1849. J. II. SCHOLTEN.
