te
r->
1 ha-a
«n geleerd Pausgezinde, doch Zich alleen bemoeid
om de voorgevallen gebeurtenisfen in hare omstandig
heden te verhalenwant hij is van begrip dat men
alleen de daadzaken, zoo als dezelve zich toegedragen
hebbenmag opgevendoch zich geen oordeelover
dezelve mag veroorloovenaangezien, zegt hij, het hu
jn plaats van te onderzoeken of er In het boek van
Janseaius dolingen steken niét geoorloofd is voor zulk
'of zulk een geloofstuk, dat de Kerk plegtig voor onregt-
zinnig verklaard hóefciets tegen te spreken of aan
de uitspraak te twijfelen.
Het ontbrakgeen yan beide partijen aan mannen van kracht
en welsprekendheid de een week voor den ander niet
in onophoudelijk schrijven. Ieder bediende zich van
alle bedenkelijke streken, het zij om aan te Vallen, of
om te ontsnappen. De degen en de tabbaardhet hof
en de gewesten, ja geheel Frankrijk trad in het ge
schil en men zag zoodanig een krijg die doorgaans
wanneer de menschen in zaken van Godsdienstniet
eerder geëindigd wordtnadat eene van de twee strij
dende gezindheden met een volslagen nederlaag is ter
nedergeveld. In 't einde werden te Rome raadplegingen
gehouden en het Anathem werd tegen, de Jansenistische
steilingen uitgesproken daarop betuigde klein en groot
eene gehoorzame onderwerping. De wereldlijke Mo
gendheden voegden zich bij de geestelijke en men wilde
dat het voilnis van den Heiligen Stoel vast, bondig en
van waarde geachten stand zoude grijpen. De voor
standers van Jaiiscnius klaagden dat zij gedoemd zijn
zonder dat hun gevoelen regt verstaan is, en dat zij
zich altijd ddarvan beroepen hebbenzoo wegens de
gebeurtenissen der historie zelve als wegens de verkla
ringen hunner schriften.
ENCYCLOPEÖIÉi
Het woord Encyclopedie is even min als de zaak van
genen nieuwen oorsprong, hoezeer het waar is, dat
door de verruiming der grenzen van het rijk der Weten
schappen de beteekenis van dit woord eenen wijderen
omvang heeft bekomen. De naam is van Griekschen
oorsprongen gaf oorspronkelijk te kennen het onder
wijs in eenen zekeren kring van kundigheden en be
kwaamheden. Uit Quintilianus blijkt dat de Grieken
en naderhand ook de door dezen beschaafde Romeinen
onder die benaming bij uitnemendheid begrepen het
geheel van alle die kundigheden, welke bij deZévolken
een Jongeling zich moest hebben eigengemaakt, die op
den naam van een beschaafd mensch aanspraak wilde
maken. Daartoe bragten zij voornamelijk Grammatica
Arithmetica GeometriaMusicaAstronomiaDialec
tica en RJictorica die naderhand onder den naam van
de zeven vrije Kunsten en Wetenschappen zaimgevat en
in de midden-eeuw vervolgens in trivium en quadrivium
afgedeeld werden zoo dat de drie eerste in de lagere
óf triviale scholen de vier laatsce in de etablissementen
van hoOgir onderwijs geleerd werden. In den nieuweren
tijd heeft men ook boekwerkenin welke een zeker
zamenstel van bepaalde kundigheden op eene meer of
min veel omvattende wijze in eenen wetenschappelijken
vorm voorgedragen werden Encyclopedienen deze wijze
van voordrage en onderwijs Encyclopedisch beginnen te
noemen. Wanneer zulke Werken op de eigenlijke
Wetenschappen betrekking hebbendan worden zij
Wetenschappelijkeen wanneer zij zich tot de kunsten
bepalen worden zij Kunst-Encyclopedien genaamd. Beide
Zijn of algetneene of bijzondere naar mate zij alle of
slechts enkele in onmiddelijk onderling verband staande
Kunsten en Wetenschappen omvatten. Zoó heeft men
Filologische Historische Mathematische Filosofische
en andere Encyclopedienwelke alle onder de bijzondere
of speciale bebooren. Wanneer in een zoodanig Werk
slechts een algemeene schets der daarin behandelde
wetenschappen of kunsten gegeven wordtmitsdien
slechts eene uitwendige gedaante derzelve geteekend
wordt, zonder tot derzelver innerlijke gestalte en stof
en inhoud door te dringen: dan heet eene zoodanige
Encyclopedie .eene generale formele of uitwendige bij
tegenstelling van de speciale materiele of inwendige. In
de eerstgenoemde is de voordragt summierin de laatst,
genoemde meer of min uitvoerig. Bij de eerstgenoemde
wil men zich door middel van een algemeen overzigt
op een gegeven gebied van het menschelijfc weten of
kunnen eigenlijk slechts orienterenbij de laatstgemelde
echter door middel eener min of meer indringende
studie kennis en onderrigt verwerven. Eindelijk onder-
Scheidt men ook nog Systematische en Alphabetische
Encyclopedien naar mate dat bij de voordragt eene Syste
matische of Alphabetische rangschikking der behandelde
onderwerpen in acht genomen wordt. In het laatsce
geval ontstaan Encyclopedische Woordenboekendie men
ook dikmaals Real Encyclopedien noemt, hoewel de Sys
tematische dezen naam even zeer zouden verdienen te
dragen. Het eerste Encyclopedische Werk schreef ver
moedelijk Specisippus de Zusters Zoonleerling en na-
Volger van Platovan welken Diogenes Laërtius IV. 2.
berigt, dat hij allereerst het gemeenschappelijke in de
wetenschappen in acht genomenen dezelve zoo veel
als mogelijk zamen verbondenvolgens gissing in een
Werk van tien boeken die echter alle verloren zijn
gegaan. Ook een verloren Werk van Varroen het
thans nog voorhandene Van den ouderen Plinius kunnen
als proeven van zulke Encyclopedische Werken uit de oud
heid aangemerkt worden. De middeneeuw levert insge
lijks zulk soort van proefnemingen op welke den titel
van summae of specula droegen. Een der beroemdste
meest omvattende eri zaakrijkste behoort in de XlIIde
eeuw t'huis, en wordt aan Pincentius Bellovacer.sis
(Vincent de Beauvais) voor de vervaardiger van het-
j Insiit. Oral. I— to.
Zelve gehouden het heeft dezen titelspeculum histo-
ria/enatssrale et doctrinale, waarbij korten tijd daarna
nog het bijvoegsel kwam van eenen ongenoemden onder
den titel spccacliim moralete Douay uitgegeven in 1580
in 4 deeien groot folio. Hiertoe behooreii vervolgens
Martinis Idea methodria Herbonj 1 i$ó6. Alsteds Encyclo
paedia ibidem 1620 maar vooral Baca's heerlijk Werk
dignitate et aiigmentis scier.tiarsim Libr. IX, Leidae 1645.
In de achttiende eeuw volgden de grootere Werken
van DiderotetAlcmbertCastiUtm Hcpetius, Mar-
montel en andere Fransche geleerden dit Werk is in
Alp'sabetische orde vervaardigd èn algemeen bekend.
Hoezeer deze Encyclopedie vele zeer goed bearbeide
artikelen bevat, zoo bevat het toch ook niet weinige
die middelmatig zijn. Het is echter niet te ontkennen
dat deze onderneming onder de meest beroemde in het
rijk der letteren en wetenschappen, in de XVIIIde
eeuw moet geteld worden. De Duitschers hebben onder
allerlei vormen, wijzigingen en namëndit veld van
Encyclopedisch onderwijs veelzijdig bearbeid. Men Verwijt
aan deze en dergelijke Werken dat Zij de oppervlakkig-
heid'm dé hand werken, doéh dit verwijt is onregt-
vaardigwanneer men van deze Werken slechts een
doelmatig gebruik en geenszins eèri laakbaar misbruik
maakt, want derzelver bestemming is eeniglijk om eeii
algemeen overzigt der wetenschappen te gevengeens
zins óm tie grondige beoefening derzelve ontbeerlijk té
maken. Encyclopedische Woordenboeken hebben alleen
het óógmerk om over elk wetenschappelijk onderwerp
eenige voor de oogenblikkige behoefte toereikendeen
tot verder onderzoek uitlokkende wenken te geven.
Overigens hebben niet alleen de Grieken en Romei
nen en de beschaafde volken van het hedetldaagséhe
Europa de behoefte aan Encyclopedische Werker, ge
voeld maar ook de natiën uit het Oosten hebben in
het gevoel dezer behoefte gedeelden leveren ook de
bewijz"èn hoe dezelve aldaar vervuld zijn.
ADRES der Protestantfche Synode van
Pensijlvanie in Noord - Amerika.
AAN AL ONZE EUROPESCHE BROEDERS IN ENGELAND,
HOLLAND, ZWITSERLAND EN HET DUITSCHE RIJK.
Gelièfde Broeders
Nog is die goddelijk vonkdat teedere gevoelhet-
Welke broeders aan broeders verbindt, en hetwelke geen
tijd vermag te verdooven ook bij ons niet verdoofd
ofschoon wij, zoo verre van 11 verwijderd, en door
zeeën gescheidenthans bewóners van Amerika zijn.
Want uit alle streken van Europa bevinden zich ontel
bare familiën in de Ncreenigde Statenwelke door
vriendschap en maagschapmet ulicdën zijn verbonden.
En dit geeft ons de aanleiding Geliefdenom dit ge
schrift aan Ulieden aan te bieden.
Offchoón het grootfte gedeelte der Duitfche afram
melingen in de zuidelijke en westelijke Scaten van Ame
rika verstrooid leefthoewel de oostelijke Staten
hiervari eene uitzondering makenals in welke bloeijende
Duitsche geméemen zijn gevestigd schoon reeds ver
mengd wenschën zij evenwel den Godsdienst hunner
Vaderen in hunne Duitsche moedertaal te horen voor
dragen hetwelke echter tot hiertoe slechts door enkele
Zendelings-predikers heeft kunnen geschieden. Uit de
zendelings-berigten echter blijkt ook alreedsdat zeer
vele Duitsche familiën wenschen het Evangelie in de
Engelsche taal te hooren verkondigenwaarvan de oor
zaak isdat zij met Engeische inwoners vermengd leven.
Eene groote ongelegenheid echter bestaat hierindat
zoo vele Duitschers in het land rondzwerven zich voof
Duitsche Predikanten uitgevenendoordien zij vol
strekt onervaren in de verklaring der Heilige Schrift
zijn overaiin deze gewestenbijgeloof en dwalingen
onder de arme Duitschers verbreidenen daardoor aan
leiding geventot het ontstaan van zoo vele dwepende
sekten. De Hervormde Duitsche Synode welke eerst
sedert eenige jarenuit 80 leden bestaatwaarvan de
meesten jonge mannen zijn, heeft zich, wel is waar,
alle moeite gegeven omdoor uitgezondene Zendelings
predikers, de zoo verre verwijderde Duitsche Gemeen
ten bijeen te honden, door prediken, kinderdopen,
aannemen als lidmaten en uitdeeling van het heilige
avondmaal. Sedert Cenigen tijd echter is hieraan zeer
weinig de hand gehoudendeels doordien het aan het
nodige fonds ontbrak, om de reizende Predikers be
hoorlijk te ondersteuneiideels ook doordien zich in de
oostelijke Staten zoo vele gevestigde gemeenten bevin
den dat er geene voorwerpen meer zijnom deze
reizen te ondernemen. Wel hebben eenige Wel onder
wezen Predikanten beproefd bekwame jonge mannen
in de Godgeleerde wetenschappen te onderrigtendoeb
overladen met bezigheden dewijl deze Predikanten
4,6 tot 10 gemeenten te bedienen hebben waarbij
nog komtdat deze van 4 tot So mijlen van elkander
af liggenzijn deze mannenbij al hunnen goeden
wilniet in staatden jongen lieden slechts eene mid
delmatige geleerde opvoeding te gevenentot een
verder voortstnderenhebben deze in zeer groote ge
meente aangestelde jonge Predikanten geenen tijd overig.
Dit is, geliefde Broeders! slechts eene kort ineenge
drongen treurige schets der kerkelijke gesteldheid van
zoo vele Duitsch-hervormde Gemeente in de Kereehigde
Staten.
Reeds dikwerf hebben wij beproefddit onheil af
te wenden terwijl wij een theologisch Seminarium dachten
op te rigten omdoor eenen daartoe beflemden Leeraar
een aantal jonge mannen te doen opleiden ten einde
alsdan de herderlooze gemeenten van bekwame Predi
kanten te voorzien maar tot hiertoe zonder gevolg:
deels doordat onze kas te gering was en fondfen ons
ontbrakendeels omdat zieh nog andere; Zwarigheden
opdeden. Doch de Voorzienigheid heeft middelen en
wegen, om diegenen, die op haar vercrouwente
helpen en wij hebben thans de meesce redenom te
geloovendat zij ons wil helpen.
{Het vervolg op de Kant van deze bladzijde
3 3 a
e> cj bo
■bs o
Sjj -J
o cj
-O, o
o o
JL>
*o JZ
>u
5 «I
O T3 G
S
b0
'C 'M
0 c »-
r P, r.
•V
rHd S3
V, IJ
S s
a c S5 -q s -3
5
"vS^r;
C iC.
S
E
S« 2§a
p T3 C
oXZZ 03,1 5 2 g
i -O n u c C oj -X -F
'SS
w SP cl, t
o
O W 1
co
r- G S
S b 5"° o
E -3
ha S
§n;
g 2 "o 'N
bM "S'o c
S Si S S
HQ R rG
c,
I 3 g a s .SS.-Sf
cv Of) r- a £2 «5^-5»
°"S f- 'dS-z'-Z c
r. 'C 13
s o s s J
c GJ TJ rG C->
5 2 o"ö 2
n ^-0.0 a
O g.S s t g
3 o-a c:H>S B
PUN(Uw.i3 4l?(l>
"■•CÖ 1 rj
eo O Aai C CJ
c c -o
c I- -C {3
5 -0 S
f 0
re
<D
<V C
a> 52 i2
O O M
2 0 a
-
S.s g-S
IE13 e?° O"
O 'F O - c-e
U S ÏF4 C c C
S an g s g1 01.5 M
e o 2 ba a
C
W
5 5.'
re S :c re
o c V, 0 r n c
g S
I Ö-o
"SS
ta
S B 5
S re S
s'p 3 0
8»2;Höï
O N -* CL, <D *-*
P
N C
fcfi C :U. - x
QJ J2 <U O
s-S-S f
ïlieSlSs:
-g 3 O.B -
0 <U C .C -u
^Tj'O a a 0 bó
c ha ja -
w CS K 1-
w L- c
«-. ctj dn
N
cj u
CJ N i-,m
U4
s-u CJ
0 S g 2
ha
O iT •- P
c
GJ f2, '"n J K
c 53.5?
1 u 1 r* i
ow-a >a>c'"c:GjCQNtz!'T34iO
u i- S) ha-Ta -U W O
ha Ore O X. VS -re <0 Q re
^!ll lillik
w O o.> a
C^c„
o *0
P C
fcfl 0) C.
T3 O
c S P
O
ha
bpg -=P
"o ..S^p5
S S S g'S S S-3 S g
böo O O c"73 c g So
o «- S :c - c
E Sh-3 b c Q1?
*S> »uü -"*2 e N 2
C -Co -p -o o V
o^GjbatDP c Cl
- -• -re -c ba
>T1 5x3
- c^- 2
o
-d
Q-S 5 o
O U (5 W re re
g Mg-e g asl .c -.3 .5
"E S SjSiSI O f-s 3 g g.s-
3 E O bo !4 VS CJ b/) tp
S K c re
JireSreN tq. re re bD CJ Pj re
öaisa-H-g^pa^s-0^
fl
0 k o s o F
c/3 bxj>rdT3 Ïj ?"crh- j- vj va i;
P "ut3
"—4
SU c
13 O
a .J, C 6J3 1
sj. g *-1 5 c c
re VU re
re C
KO
Oi3 re
CO"
c: jz
O O O
-•¥ 15 "O
O C c:
c c
o a
O ~o *-*
ho O
B3 S
•2.0 O
S n t
re O 2
3 OD're
'oq
W-o
-O O O
rv b0'a
n are
O VS -re
bO
O.C
oo»°v.
J2 N O re
o
c
X o
J
c
O
t) O
S flJ
CL.-O
".-O CS re CJ
g t3 i s3 >-a.s
rt uc C ci N
P -a V O o O b£ 2
O -"O - 0
OQ.S £5
3 bo P
o W
bD
O
jf* O bo C
P-O W OW
s b 00 to e .5
O re -
re rx O O Us
CL.
O C
-3
33 as a g g
p Cl
2-S N
D.S o
.bC
O re
L O -bi S
ïr.
Q o
5 re O.
2
O Cl. re
d, re K o o- O
Jx o CJ o
s -.s g S.Ü 0
SwCB5 5- -0'c,P
C -C Q o
C ffl rj CJ
O fl Bre j: Bre R
o o c O 'j C K e U u
>-OOiutóS?B
