I
Koeck gelooft niet in
het goede in de mens
Literaire strips vol woestijnzand
Einde van
een mythe
Boeken
non-fictie
poezie
Hard leven
C i
Leidse Courant
vrijdag 13 november 1992 I
■UW fictie
ere a
e kuij
j Ar
le pri
imen
irend
zet. j
iflevei
nann
g 'Di
injaarden
ir
noch-
an
kening
,'De
■log tegen
Boden').
m
ARJEN DUINKER: 'Het moeras'. Uitgever: Meulenhoff.
Prijs: 32,50.
Romandebuut waarin een handelaar in latex, een
verhuurder van marktkramen en een jonge
verzekeringsagent een belangrijke rol spelen.
ROGI WIEG: 'De moederminnaar'. Uitgever: Van
Oorschot. Prijs: 27,50.
In deze roman verkent de schrijver de binnenwereld van
een man die zich, gehuld in een laken, bij een
psychiatrische inrichting aanmeldt met de mededeling
dat hij Oedipus is.
HELENE WEIJEL: 'Middagvoorstellingen andere
verhalen'. Uitgever: Van Gennep. Prijs: 24,50.
Na haar roman 'Zonder jas de straat op' is dit de eerste
bundel verhalen van deze schrijfster. De beschreven
gebeurtenissen lijken heel vanzelfsprekend, maar voor
de personages liggen ze zeker niet in de lijn der
verwachting.
EDUARDOMENDOZA: 'De zaak Savolta'. Vertaling:
Francine Mendelaar en Harriët Peteri. Uitgever: Arena.
Prijs: 49,50.
Naïeve provinciaal reist naar Barcelona en raakt
verstrikt in dubieuze praktijken. Thriller-achtige
roman, die gezien wordt als voorloper van 'De stad der
wonderen'.
EDUARD LIM0N0V: 'De kus van de kakkerlak'.
Vertaling: Koenraad Delbeke. Uitgever:
Wereldbibliotheek. Prijs: 39,50.
MICHAEL DIBDIN: 'Moord in het Vaticaan'. Vertaling:
Ruud Rook. Uitgever: Atlas. Prijs: 34,90.
Corruptie, complotten en geheime genootschappen
blijken de politiek tot in de hoogste kringen van de het
Vaticaan te bepalen.
DAVID P0YER: 'De Zesde Vloot'. Uitgever: De Boekerij.
Prijs: 34,90.
'Technothriller', gesitueerd in de Middelandse Zee,
waar we getuige zijn van een confrontatie tussen de
Amerikaanse en de Turkse vloot.
'DE OORLOG TEGEN DE GODEN'. Vertaling en toelichting:
Rudolf van Zantwijk. Uitgever: Meulenhoff. Prijs:
45,00.
Verhalen en verslagen van vroeg-
koloniale Azteekse kronieken,
historische geschriften en
opgetekende mondelinge
overleveringen, die een dramatisch
beeld geven van de manier waarop
de Azteken de Spaanse verovering
van Mexico hebben ervaren.
FREDDY DE SCHUTTER 'Het verhaal
van de Nederlandse literatuur' -
deel 1. Uitgever: Pelckmans/
Wereldbibliotheek. Prijs: 69,50.
Het aan de Middeleeuwen,
Renaissance en Barok gewijde eerste
deel van een nieuw standaardwerk uit België, waarin de
geschiedenis van onze literatuur, aldus de uitgever, niet
wordt geïnventariseerd, maar verteld. De auteur
schaamt zich niet voor subjectieve waarde-oordelen.
TON VAN SCHAIK: 'Abdijen in West-Europa'. Foto's:
Robin Lutz. Uitgever: Fontein/Lannoo. Prijs: 49,50.
Niet alleen de kloostergemeenschappen en hun tradities
worden behandeld. Abdijbewoners zelf laten hun stem
horen. Abten en monniken vertellen over hun
motivering en hun plichten.
NIELS LE LARGE: 'Orkestraal verhaal'. Uitgever:
Gottmer. Prijs: 35,00.
Een van de slagwerkers van het Koninklijk
Concertgebouworkest is een vaardig schrijver. Hij
vervaardigde een instructieve maar speelse
verhandeling, waarin we veel te weten komen over de
instrumenten van het orkest, de mensen die ze bespelen
en de werkwijze van het collectief.
STEPHEN SANDERS: Connie Francis of de onschuld van
Amerika'. Uitgever: De Bezige Bij. Prijs: 25,00.
Er zijn slechts twee plaatsen waar de schrijver zich thuis
voelt: in zijn eigen huis en in Amerika. De zangeres
Connie Francis belichaamt voor hem het
'onverdraaglijke optimisme' dat Amerikanen eigen is.
De meeste van deze artikelen over de Verenigde Staten
verschenen eerder in De Volkskrant.
MARGREETSCHOUWENAAR: 'De drempel die vertrek is'.
Uitgever: Querido. Prijs: 25,00.
C.0.JELLEMA: 'Gedichten, oden, sonnetten'. Uitgever:
Querido. Prijs: 49,90.
Jellema stelde een omvangrijke bloemlezing uit zijn
werk samen. De eerste bundel waaruit hij een keuze
maakte is 'Klein Gloria en andere gedichten' 1961), de
meest recente 'Ongeroepen' (1991).
J. BERNLEF: 'Niemand wint'. Uitgever: Querido. Prijs:
27,50.
du
i dl
ssetCE
IMEF
ntal
iet
islagtekening van 'Toen
ILElze Daniel doodging'.
Janni Howker is 35 jaar, woont in Lancaster en kreeg in
1987 een Zilveren Griffel voor haar debuutroman 'De
aard van het beest', die overigens ook in Engeland werd
bekroond. Onlangs werd van deze schrijfster een nieuwe
jeugdroman (in de trant van haar debuut) op de
Nederlandse markt gebracht: 'Toen onze Daniel dood
ging'.
De gehele plot is gebouwd rond de 12-jarige Isaac, wiens
leven diepgaand verandert door de dood van zijn 18-
jarige broer en kameraad Daniel. De verteller van het
verhaal is Isaac, die op 96-jarige leeftijd terugkijkt op de
ingrijpende gebeurtenissen in zijn jeugd en die beschrijft
in een brief gericht aan Janni Howker. Een vindingrijke
constructie, waarmee de auteur de sfeer kan scheppen
die het verhaal behoeft. Het speelt zich namelijk af in
1901, in een schaarsbevolkte streek van Engeland, waar
armoe heerst en kinderen hard moeten meewerken om
de kost te verdienen.
Door de oude, nauwelijks geschoolde Isaac in zijn eigen
taal te laten vertellen over het milieu waaruit hij
voortkomt (zijn vader is paardenhandelaar), over zijn
familie en over de (mensen uit de) streek ontvouwt zich
een indringend en aangrijpend beeld van het harde
leven toendertijd. Ook emoties komen overtuigend over.
Als lezer ervaar je de wanhoop en de angst van Isaac en
de rillingen lopen hierbij soms over je rug.
Na de dood van zijn broer is Isaacs leven uitzichtloos.
Het heeft voor hem alle glans verloren. Hij kan zijn
broer, die de oogappel was van zijn
vader, nooit vervangen en hij is zijn
enige echte vriend kwijt.
'Toen onze Daniel dood ging' is net
als 'De aard van het beest' een vrij
somber verhaal voor boven de twaalf
jaar.
De lezer wordt van het begin tot het
eind gegrepen door de beklemming
die van het boek uitgaat.
Vernieuwend mag deze jeugdroman
na Howkers debuut niet heten, wel
even indrukwekkend.
JANNI HOWKER: 'Toen onze Daniel
doodging'. Vertaling: Janneke van
der Meulen. Uitgever: Querido.
Prijs: 22,90.
Paul Koeck: de traditie van de beste Vlaamse vertelkunst.
door andrè matthijsse
Dit is het najaar van de grote ro
mans. Harry Mulisch' 'De ontdek
king van de hemel' mag dan met
zo'n negenhonderd bladzijden de
kroon spannen, de nieuwe roman
van de Vlaamse schrijver Paul
Koeck, 'Waterproef, mag er met bij
na zeshonderd pagina's ook zijn.
Ook inhoudelijk doet Koeck nauwe
lijks voor Mulisch onder. Wordt bij
de Nederlander op een haar na de
hemel ontdekt, bij de Vlaming wor
den de deugden bijna in de Schelde
verzopen. Het mag een wonder he
ten dat deugden een gering soorte
lijk gewicht hebben en dus blijven
drijven, zodat het snode plan uitein
delijk toch nog zijn effect op de
mensheid mist.
Paul Koeck (hij is begin vijftig) past
in de traditie van de beste Vlaamse
vertelkunst. Geëngageerd is daarbij
een te beladen woord, maar betrok
kenheid met het volk en het wel en
wee van het land staan centraal.
Heilsgedachten zijn Koeck daarbij
vreemd. Integendeel, zoals uit deze
roman blijkt: de deugd helpt de klei
ne man slechts verder in het slop.
Hoewel, het slop. In deze monumen
tale roman zijn het vooral de verra
derlijke geulen van de Schelde. Want
het is deze rivier, die naast alle per
sonages haar autonome hoofdrol
speelt. Als zij met 'loopse furie' of
'schijnheilige teef wordt aangespro
ken, gebeurt dat toch met liefdevol
ontzag.
Hendrik leert haar goed kennen.
Welke Hendrik? Alle mannelijke af
stammelingen van zijn geslacht
heetten Hendrik. Hendrik kan, al
dus de verteller al op de eerste blad
zijde, dus eigenlijk wel zeshonderd
jaar bestaan.
Middeleeuwen
In deze duistere redenering is de
kern van de roman vervat. Want de
personages die hier in het land van
de Schelde hun rol spelen, zijn van
alle tijden. Hendriks verhaal begint
weliswaar in onze tijd, maar in het
tweede hoofdstuk komen we hem te
gen in de Middeleeuwen. Bij deug
den volgens Koeck moet dat kunnen.
Hendrik is letterlijk een brave Hen
drik. Hij laat over zich lopen en weet
dat. Totdat hij er genoeg van heeft,
een boerderij aan de Schelde koopt,
zijn vrouw aan de kant zet en aan
een duivels plan begint.
Wat voor plan dat is, wordt (geluk
kig) vooralsnog niet duidelijk. De
verteller verplaatst de camera naar
de Middeleeuwen. Tijdens een
stormnacht wordt een jongetje gebo
ren. Het wordt te vondeling gelegd.
Het krijgt de naam Aernout. De le
vensloop van deze altijd de waarheid
zingende minstreel wordt door
Koeck in schilderachtige taferelen
beschreven.
Samen met zijn geliefde Lenneke -
voor wie de liefde een reflex is: 'zij
gaf zich zonder nadenken' - zou hij
in één van de geulen van de Schelde
zijn geëindigd, als het tweetal niet
door een geheimzinnige man met
een zeildoeken ding op zijn hoofd
was gered.
Beeld
Zo vergaat het ook de wees Jacob, in
de tweede helft van de 16de eeuw. De
Ware Jacob wordt deze kortbenige
genoemd. Hij steekt wandelend de
Schelde over en wordt op die tocht
gered door een stenen beeld van Ne-
halennia, de godin van de gerechtig
heid. Jacob is homoseksueel, maar
verliefd op het meisje Nele; en wel
omdat zij vermomd gaat als Spaanse
strijder.
Nele op haar beurt heeft trouw be
loofd aan Tijl. Hem kenden we al uit
de literatuur. Dan nog even de we
zen Jozef en Hannelies in de Franse
tijd. Hetzelfde verhaal: als hun voor
gangers bijna verzopen, als daar niet
die geheimzinnige man was. Zo gera
ken we in het gewoel van de Eerste
Wereldoorlog, waaruit Nehalennia
zelf tevoorschijn komt.
Waartoe leidt dit alles? Koeck wis
selt al deze historische panorama's
af met een eigentijds Schelde-ver
haal over een nieuwe dijk, over een
comité ter bescherming van het ge
hucht Ter Bare, én over de commu
ne rond Hendrik. De bewoners her
kennen we uit vorige eeuwen. De
foto Chris van Houts
gouden schenkbeker op de schoor
steen doet verdacht veel denken aan
die van Lenneke uit de 14de eeuw.
Zo zijn er legio schakels.
Meeloper
Koeck vertelt met humor en kiene
rechtlijnigheid. Hendriks vrouw in
troduceert hij bij voorbeeld zo: 'die
Agatha heette en bovendien haar ui
terlijk niet mee had'. Dat 'boven
dien' maakt het lezen plezant. Of
kan een meeloper (van het comité
van notabelen) scherper worden ge
definieerd dan door deze zinsnede:
'Je hebt gelijk, had de meeloper ge
zegd'. Koeck lijkt Brecht wel!
De vergelijking is niet toevallig.
Brecht schreef 'Die sieben Todsün-
den der Kleinbürger'; die zeven
doodzonden zijn immers de zeven
deugden! Maar, zoals gezegd, bij
Koeck geen heilsgedachte. Hij ge
looft niet in de goedheid van de
mens. Hij geeft zijn roman een citaat
uit het bijbelboek Prediker mee,
waarin de schepper zich de slechte
inborst van de mens realiseert.
Daarom mogen de deugden de Schel
de in. Opdat de mens weerbaar
wordt. Dat dit toch weer naar Brecht
klinkt, mag het plezier met deze
wonderschone vertelling niet vergal
len.
PAUL KOECK: 'Waterproef. Uitge
ver: De Bezige Bij. Prijs: 40,00.
door Willem Bruring
Zwarte Amerikaanse schrijvers zijn
zich doorgaans zeer bewust zijn van
hun culturele 'roots', tot en met de
historie van de slavenhandel. Toch
zijn er maar weinigen die werkelijk
terug willen gaan naar hun wortels,
dat wil zeggen: Afrika. Kennelijk is
die affiniteit toch weer minder groot.
Een van de weinige uitzonderingen
op die regel is Alice Walker. Al vanaf
haar eerste roman immers heeft het
oude continent centraal gestaan in
haar levensvisie en in 'De kleur
paars' - haar bekendste roman -
speelt Afrika zelfs een cruciale rol
als feitelijk thuisland.
Die band met Afrika lijkt in Walkers
romans alleen maar sterker te wor
den. In 'Het geheim van de vreugde',
haar nieuwe boek, is dat werelddeel
zelfs de hoofdrolspeler. Vertellers en
andere personages van vlees en
bloed ten spijt, is het immers de
geest van Afrika, haar riten, gebrui
ken en normen, die centraal staat en
die onzichtbaar maar dwingend aan
wezig is. In negatieve zin wel te ver
staan, want wie gedacht had dat de
hang naar het land van oorsprong
onvoorwaardelijk en kritiekloos is,
komt bij Alice Walker goed bedrogen
uit.
Emigratie
Dat kon haast niet anders, want het
onderwerp van 'Het geheim van de
vreugde' is onmiskenbaar contro
versieel. Dat is de eeuwenoude initi
atie-rite voor vrouwen, die bij veel
Afrikaanse stammen nog onveran
derd in gebruik is en zich zelfs door
emigratie over de hele wereld dreigt
te verspreiden: de besnijdenis bij
vrouwen. De genitale verminking
waarvan de zin al jaren onduidelijk
is, maar die nog altijd een spoor van
tragiek door de wereld trekt.
Bij Alice Walker heet het slachtoffer
Tashi. Ze is Afrikaanse, maar ver
trekt na haar huwelijk naar de Vere
nigde Staten, waar een schijnbaar
zorgeloos bestaan lijkt verzekerd.
Schijnbaar, want het initiatie-ri
tueel en de medische nasleep daar
van zijn voor Tashi zo'n traumati
sche ervaring geweest, dat ze lang
zaam maar zeker gek wordt. Zo on
houdbaar is de situatie, dat ze terug
keert naar Afrika om achter het nut
van de ingreep te komen en de my
thologische betekenis ervan. Dat
nut blijft vaag, maar de fatale afloop
van het drama laat aan duidelijkheid
niets te wensen over.
In feite is 'Het geheim van de vreug
de' één grote aanklacht tegen die
zinloze en pijnlijke mythe. Eén grote
aanklacht tegen de man/vrouw-ver-
houding, die een dergelijk ritueel
mogelijk maakt.
De monologen van de verschillende
betrokkenen - in die zin lijkt de ro
man veel op 'De kleur paars' - zijn
helder, zeer betekenisvol en leiden
op een bijna spannende manier tot
een reconstructie van de gebeurte
nissen. Wat Alice Walker heeft wil
len bereiken, is een waarschuwing te
laten klinken waartoe de giganti
sche groep slachtoffers - uit angst of
wellicht hardnekkig geloof in de my
then - niet in staat is. Die waarschu
wing had niet duidelijker kunnen
zijn.
ALICE WALKER: 'Het geheim van de
vreugde'. Vertaling: Irma van Dam.
Uitgever: In de Knipscheer. Prijs:
34,50.
door Wouter Welling
Algerije aan het begin van deze
eeuw, Eritrea tijdens de Tweede We
reldoorlog en hedendaags Marokko:
het verschil is niet gering, maar er is
een opmerkelijke overeenkomst in
drie strips die in de woestijn spelen,
'De zonen van het zuiden' van Fer-
randez, 'Brieven uit de bar' van
Stassen en Lapière en een herdruk
van de opmerkelijke klassieker 'De
woestijnschorpioenen' van Hugo
Pratt.
Die overeenkomst zit in de wijze
waarop de verhalen verteld worden.
Die is een beetje literatuur-achtig.
Strips willen wel eens méér zijn dan
een spannend avontuur in beelden,
namelijk een echt verhaal met een
eigen ritme, met zo nu en dan een in
termezzo waarin een en ander wordt
toegelicht in woord en beeld, met
close-ups of juist een vage 'setting'
waardoor het geheel iets van een ar
tistieke Franse speelfilm krijgt. Ook
de presentatie van de verhalen sluit
daarbij aan. Geen slappe kaft maar
fraaie gebonden edities.
Het verlangen naar een beter be
staan in een andere wereld staat
centraal in 'Brieven uit de bar', dat
zich op verschillende verhaalni
veaus tegelijkertijd afspeelt. Een
oude Fransman is in Algerije ge
strand. Hij is een type dat in Berto-
lucci's film 'Thesheltering sky' naar
de roman van Paul Bowles uitste
kend op zijn plaats zou zijn: volledig
los van de wereld en met zijn gedach
ten gericht op het oneindige.
In een optrekje ergens langs de weg
midden in de woestijn is hij bar-eige-
naar. Hij ontvangt brieven van een
zwarte man en een Marokkaans
meisje die elkaar ooit in zijn bar ont
moet hebben en deze nu als posta-
Tekening uit 'Brieven uit de bar' van Stassen en Lapière.
dres gebruiken. Ze hopen elkaar
daar ook weer te treffen (stof voor
deel twee) en houden elkaar schrif
telijk op de hoogte van hun weder
waardigheden. Uiteraard worden
hun brieven geopend door de Frans
man zodat deze zijn publiek en de le
zer alles over hun leven kan vertel
len. Opwekkende geschiedenissen
zijn dit bepaald niet.
De problematiek van de Derde We
reld is op een originele en relative
rende manier in beeld gebracht. Eu
ropa noch het land van herkomst
blijkt een ideale plek te zijn voor ont
hechte mensen. De speurtocht naar
de eigen identiteit onttrekt zich aan
specifieke landsgrenzen. Scenarist
Lapière heeft de juiste toon en op
bouw voor zijn verhaal gevonden.
Ook de tekeningen van Jean-Philip-
pe Stassen (1966) zijn origineel en
versterken de charme van het al
bum. Stassen heeft een merkwaardi
ge houterigheid in zijn tekenstijl,
voornamelijk door een sterke accen
tueringvan de contouren. Hij brengt
diepte in de tekeningen door de ach
tergronden enigszins flets te hou
den, wat de sfeer van een heet en be
stoft woestijnstadje versterkt. Bij
zonder fraai zijn de blauwgrijze
maannachten in de woestijn.
Treffende schetsen van land en be
volking van Algerije en scherpe, hel
der getekende verhaalfiguren wisse
len elkaar af in Ferrandez' 'De zo
nen van het zuiden'. Er is een intens
zinderend zonlicht aanwezig in dit
album. Ferrandez is goed bekend
met het land en de geschiedenis. Hij
werd in 1955 in Algerije geboren en
hoorde van zijn grootvader veel over
de koloniale tijd in het begin van de
eeuw. 'Hij vertelde mij telkens op
nieuw flarden van zijn kindertijd,
kleine anekdotes zonder belang, din
gen die hij gezien, gehoord en be
leefd had'.
Het zijn juist die kleine anekdotes
die ervoor zorgen dat het boek zo'n
voortreffelijk beeld geeft van een
jeugd in koloniaal Algerije. In het
verhaal worden verschillende aspec
ten van de koloniale verhoudingen
belicht: bekrompenheid, goede be
doelingen en onverholen racisme.
De schetsmatige episodes hebben
een documentaire functie en roepen
de sfeer op van het werk van een
19de-eeuwse oriëntalist als Marius
Bauer. De aquareltechniek voor de
achtergronden zorgt voor een voel
bare atmosfeer: droge hitte of hevige
regenval.
Patriotten
In de nadagen van de koloniale tijd
spelen de verhalen die 'De Woestijn
schorpioenen' vormen, een album
dat Hugo Pratt zo'n tien jaar gele
den maakte. De recente herdruk be
vat een uitgebreid en zeer gedetail
leerd documentair gedeelte over de
koloniale legers die als 'woestijn-
schorpioenen' opstandige Abessijn-
se patriotten, die bij de poorten van
Addis Abeba arriveerden, moesten
ontmoedigen.
Hun ruige ervaringen in de woestijn
heeft Pratt aan den lijve ondervon
den. Als dertienjarige nam hij dienst
in het Onafhankelijk Bataljon van
de Italiaans-Afrikaanse politie,
waarvan ook zijn vader deel uit
maakte. Dit verklaart zijn interesse
voor insignes en uniformen, land
kaarten en foto's van patrouilleren
de soldaten.
Die documentatie geeft een aardig
tijdsbeeld, maar de verhalen zelf zijn
nooit strikt tijdsgebonden. Majoor
Koïnsky is, net als Pratts belangrijk
ste creatie Corto Maltese, een uni
versele zwerver. Wanneer hij naar
de maan staart boven de zee, lijken
alle gebeurtenissen hem nauwelijks
te hebben getroffen.
STASSEN/LAPIERE Brieven uit de
bar'. Uitgever: Dupuis. Prijs:
22,00.
FERRANDEZ: 'De zonen van het
zuiden'. Uitgever: Casterman. Prijs:
23,90.
HUGO PRATT: 'De Woestijnschorpi
oenen' deel 2. Uitgever: Casterman.
Prijs:/49,50.
ADVERTENTIE
LITERAIRE AVOND
45 jaar COC Den Haag
'Homoseksualiteit literatuur
over de grenzen':
EMMA HUISMANS Zuid-Afrika
OSCAR MOORE Engeland
LUC BOUDENS Belgie
BAS HEIJNE Nederland
zondag 15 november,
20.30 uur
Theater Pepijn, Den Haag
7,50, COC-leden 6,-
reserveren: 070-3460354
