'Het is nu een slechte tijdvoor emoties'
Icnpcnicr
Cultuur
SCHRIJFSTER EDNA O'BRIEN:
Annie M.G. heeft niets meer te zeggen
Wij Qeloven. Maar niet in:
"eigen schuld dikke bult."
HET IS VERSTANDIG OM NU
EEN NIEUWE AUTO TE KOPEN.
B
Leidse Courant
I donderdag 12 november 1992
Edna O'Brien kwam onlangs met haar
negentiende boek, maar vindt het schrijven nog
steeds moeilijk. 'Schrijvers zijn lastpakken voor
zichzelf. Ze zijn voor alles bang. Vertel mij maar
wat daar zo vrolijk aan is'
door BertJahsma
Ze citeert de laatste zes regels
van haar boek uit het hoofd,
waarbij haar Ierse accent dooi
de Engelse woordep heenrolt
met de kracht van pure poëzie
Edna O'Brien is in Nederland
voor haar 'Tijden en getijden';
„Schrijven is een obsessie. Je
doet het omdat je met dat zoge
naamde normale leven niet uit
de voeten kunt. Alles is pas
echt, compleet, wanneer je het
in een boek hebt laten uitkris
talliseren. Zoals je de nerven
van een blad pas ziet als er vorst
overheen is gegaan".
Edna O'Brien, zestig inmid'
dels, neemt het schrijven niet
licht.
„Je bent Ierse, je bent een
mooie vrouw, je schrijft... jij
krijgt het nog moeilijk", had
Saul Bellow haar al gezegd.
Moeilijk heeft Edna O'Brien
het altijd gehad.
Al haar boeken gaan over de
pijn van leven en liefde. Haar
debuut 'Country girls' (1960)
werd door de priester van haar
parochie in het Ierse Tunam-
grey vóór de kerk verbrand.
De volgende vijf gingen in Ier
land in de ban. Ze bevuilde het
eigen nest. Ze schreef negatief
over Ierland, over de knevels
van de kerk, over seks.
Neergesabeld
Maar ook in Engeland werd wat
misprijzend naar haar gekeken.
O'Briens laatste boek kwam
eerst in Amerika uit, daarna
pas in het land waar ze woont.
„lEngelsen houden niet van
emoties", zegt ze, „en in een
hoop opzichten ook niet van Ie
ren. Ik ben neergesabeld. Het
niveau van de kritiek is ge
daald. Journalisten die net zo
goed roddelrubrieken hadden
kunnen schrijven, zetten nu
het mes in literatuur. Ze vielen
over het feit dat mijn vrouwelij
ke hoofdpersoon een man op
pikt".
„Belachelijk. Mijn boek doet
pijn, maakt bang, is rauw. Niet
door de taal, maar door de emo
ties. Er zit een prachtige regel
in Fassbinders film 'Het huwe
lijk van Maria Braun'. Maria
bezoekt de gevangenis en de
man die daar door haai* zit
vraagt: 'Hoe is het in de we
reld?'. Zij antwoordt: 'Het is
een slechte tijd voor emoties'.
Datzelfde gevoel heb ik".
Moeder en kind
'Tijden en getijden' is het ver
haal van een vrouw, Nell, die in
opstand komt tegen de tirannie
van haar echtgenoot en haar
ouders. Er volgt een echtschei
ding, een gevecht om haar twee
zonen Paddy en Tristan, en ze
raakt op drift op zoek naar lief
de en avontuur. Haar zonen
verlaten het huis en een van
hen verdrinkt. Ze zit emotio
neel aan de grond en moet op
nieuw de wil vinden verder te
leven.
Een boek over moeders en kin
deren. Edna O'Brien: „Een
boek heeft altijd twee thema's.
Dat wat je meteen herkent en
een verborgen thema. Dit boek
gaat aan de oppervlakte over
kinderen die opgroeien, drugs
gebruiken, een moeder die ze
vast probeert te houden. Daar
onder gaat het over de zuig
kracht van die oer-relatie tus
sen moeder en kind. Over ge
boorte en verdrinking. Dat ver
drinken ken ik op een manier
zoals ik dingen tijdens m'n
slaapwandelingen onderga. Ik
heb het gevoel dat ik in de moe
derschoot al eens verdronken
ben".
Hemingway
Edna O'Brien ontvluchtte als
meisje Ierland, waar ze opgroei
de op de boerderij van haar ou
ders en naar een kloosterschool
ging. Ze trouwde met een oude
re Engelse schrijver, Ernest Ge-
bler, die inmiddels niemand
meer kent. Toen ze in Londen
een lezing over het werk van
Hemingway had gehoord, ging
ze zelf ook schrijven.
Ze kreeg twee zonen, maar haar
huwelijk strandde toen de leer
linge de meester bleek te over
treffen. Haar boeken werden
steeds herkenbaarder een neer
slag van haar eigen zoektocht
in liefde en emoties, haar eigen
falen en haar eigen opkrabbe
len. De Engelsen noemden haar
een 'male basher', een mannen-
haatster, maar elke roman be
wijst dat ze dat niet is. Want
elke keer gaat ze de relatie weer
'No pain, no gain' lijkt haar
motto. Wie niet waagt, wint ook
niets. Ze zet sindsdien in haar
werk een serie onafhankelijke,
solitaire vrouwen neer die wor
stelen met leven en liefde.
Waarbij ze diep in haar eigen le
ven graaft. Soms herkenbaar.
Zoals de befaamde psychiater
R.D. Laing herkend werd in de
man die Nell in 'Tijden en getij
den' aan haar angstvisioenen
overlaat na een LSD-trip.
Andersen
„Ik ben geobsedeerd door wat
er van binnen gebeurt", stelt
ze. „Ik ben niet voor niets gek
op Tsjechov. Ik vind Kundera
knap, briljant. Maar als een we
tenschapper. Ik mis het gevoel.
Ik wil dat mensen mijn boeken
net zo lezen als ik ze schrijf.
Sartre heeft eens gezegd: 'Een
boek lezen is een boek schrij
ven'. Ik heb dat zelf ook: ik ken
de mensen uit de boeken die ik
lees beter dan ik mijn eigen bu
ren in Londen ken".
Ze is net terug uit Amerika
waar ze lessen gaf aan de John
Hopkins-universiteit. „Geen
echte lessen. Schrijven kun je
niet leren", corrigeert ze. „Ik
heb voorgelezen. Tsjechov, An-
dersens sprookje 'De Sneeuw
koningin', een van de mooiste
en diepste dingen dië ooit ge
schreven zijn. Elk sprookje is in
de eerste plaats een prachtig
verhaal. Dat heb ik ze verteld:
'Ik haal mijn materiaal
van de bodem van m'n
ziel', zegt Edna
O'Brien.
zorg eerst dat je een goed ver
haal hebt. Dan komt de litera
tuur misschien wel. Ik heb daar
in Amerika vooral geprobeerd
mensen enthousiast te ma
ken".
„Schrijven is pijnlijk", bekent
ze, „althans voor mij". Over
schrijven in het algemeen is ze
niet zo vrolijk. Iedereen schrijft
maar. Het boekenvak is een fa
briek geworden. Een filmster
maakt een roman, de kapper
schrijft thrillers: „Krankzin
nig. Als we voor chirurgen de
zelfde maatstaven zouden aan
leggen die nu voor schrijvers
gelden, zouden de lijken zich
opstapelen".
Angst
Haar eigen werk karakteriseert
ze als 'intens': „Ik haal mijn
materiaal van de bodem van
m'n ziel. Eugene O'Neill zei dat
hij bij het schrijven voortdu
rend in tranen was. Dat geldt
voor mij ook. Eerst is er de
angst dat je boek niet tot leven
komt. Sommige boeken sprin
gen van het papier, sommige
blijven dood hout. Hoe je ook je
best doet".
Dan komt het moment van pu-
blikatie, toch reden voor een
klein feestje zou je zeggen.
„Voor mij is dat wéér een nacht
merrie. Schrijven is een gehei
me daad, je doet het privé, in ui
terste afzondering. Dat blaas je
ineens op. Schrijvers drinken
niet voor niets zo vaak. Ze zijn
lastpakken voor zichzelf. Als ze
niet schrijven, zitten ze er over
in. Als ze wel schrijven zijn ze
bang dat het niet lukt, en als ze
publiceren zijn ze voor alles
bang. Vertel mij maar wat daar
zo vrolijk aan is. Niets".
Edna O'Brien lacht er zuinigjes
bij en zegt: „Als schrijver moet
je in een constante staat van
kinderlijkheid, van kwetsbaar
heid leven. Je mag niet cynisch
worden. Anders is het over. Een
schrijver als ik moet blijven ge
loven in liefde, in een soort God.
Anders breek ik. Dat is de bo
dem waarop mijn verhalen
groeien".
EDNA O'BRIEN: 'Tijden en ge
tijden'. Vertaling: Marianne
Verhaart. Uitgeverij Bzzztóh,
Den Haag (f39,50).
Vijf concerten
Paolo Conté
Den Haag De Italiaanse zan
ger/pianist Paolo Conté komt in
april voor een reeks van vijf
concerten naar Nederland. De
ex-advocaat die op ruim middel
bare leeftijd van zijn hobby in
de muziek zijn beroep maakte,
begint zijn tournee hier in
Maastricht (10 april). Vervol
gens staan Amsterdam, (RAI,
11 april), Eindhoven (14 april),
Utrecht (Vredenburg, 15 april)
en Den Haag (Congresgebouw,
16 april) op het programma.
De kaartverkoop voor al deze
concerten start op zaterdag 21
november.
Musea kopen
modern glas
Amsterdam Twee Neder
landse musea hebben op een
veiling van 20ste-eeuwse toege
paste kunst bij Christie's in
Amsterdam glaswerk gekocht.
Boymans-van Beuningen in
Rotterdam kocht op de veiling
twee Vistosi-vazen van Ettore
Sottsass aan. Ze passen goed in
de collectie van Boymans, dat
zich deels specialiseert op
kunstnijverheid en design. Het
Drents Museum kocht op de
veiling twee Leerdam-vazen
van Chris Lebeau. De geboden
bedragen zijn niet bekend ge
maakt.
Soap-serie over
de Golfoorlog
Kairo - De Egyptische'
seuse Inam Mohammi
gaat deze winter een tel
serie maken over het le
Koeweit onder de Iraak
zetting. Dit meldt het i
kaanse blad Variety
De serie, die 'Zwarte dijt.
witte dromen' gaat heten^
de fictieve lotgevallen vi
Arabische families van ve[®*
lende nationaliteiten vide
tijdens de bezetting var
weit.Volgens de Egyptis-
rische scenarist Rafiq S
zal de serie tevens ingaan
in Koeweit nog steeds ge\r?
kwestie van 'vluchters en[
blijvers'.
De opnamen hebben voor?ni,
lijk plaats in Koeweit. ZesPe
teurs afkomstig uit verscl[e£
de Arabische landen zuller
medewerking verlenen. lfoc
zal gebruik worden geir'
van televisiebeelden. 01
Rafiq Sabban verwacht d^a'
vijftiendelige serie, de e
die over dit onderwerp je.r
gemaakt, het goed gaat d<r
de Arabische wereld, bé
natuurlijk in Irak. 'en
TONEEL
DE LA MAR, AMSTERDAM
Vrije produktie 'We hebben
samen een paard' van Annie
M.G. Schmidt. Regie:
Christiaan Nortier. Decor:
Patrick Theunisse. Kostuums:
Yan Tax. Met Annet
Nieuwenhuijzen, Trudy Labij,
Rick Hancké, Hugo Haenen en
Genio de Groot. Herhalingen:
vanavond t/m 22 en 24 t/m 29
november Amsterdam (De La
Mar), 19 december Rijswijk
(Schouwburg), 22 en 23
december Leiden
(Schouwburg), 8 en 9 januari
Rotterdam (Zuid), 13 januari
Zoetermeer (Stadstheater), 23
januari Papendrecht (De
Willem), 2 en 3 maart
Rotterdam (Schouwburg), 81/
m 14 maart Den Haag
(Schouwburg), 18 t/m 21 maart
Utrecht (Schouwburg), 26
maart Schiedam (Passage), 30
maart Gouda (Schouwburg), 31
maart Naaldwijk (Naald).
doorRenée de Haan
De manke sufferd gespeeld door
een onbekend acteur krijgt als
enige een open doekje in 'We
hebben samen een paard'.
Daarmee is alles gezegd over
het nieuwe stuk van Annie
M.G. Schmidt. Haar komedie
over een driehoeksverhouding
in een fysiotherapie-boerderij is
niet leuk, het is zelfs nauwelijks
toneel.
Personages vertellen meer hoe
de zaken in elkaar steken en
hoe hun gevoelens liggen dan
dat er uit dialogen een span
ningsveld ontstaat. Bovendien
is de humor die van dik hout
zaagt men zelfs geen planken
en heeft de schrijfster, die toch
bekend staat om haar maat
schappijkritiek, niets te mel
den.
Daarin zit de angel van deze
treurige vertoning. Het is geen
linkerhandje, het is geschreven
door een rechterhand die eigen
lijk niet meer wil. Die met paar-
dekracht door theatermensen
over de eindstreep geduwd is
om toch alsjeblieft nog één keer
dat ongeëvenaarde talent tot
kpmisch met een gouden randje
te vertonen. Meesterwerken
trek je niet zomaar uit iemand,
zelfs niet uit onze nationale
bron van vermaak.
Of dit stuk niet ongespeeld het
archief in had gemoeten, laten
we in het midden. Zeker is dat
een vakkundige regisseur
zwakheden had kunnen ver
bloemen en leemtes op had we
ten te vullen met eigen twinkel-
tjes.
Christiaan Nortier mist die
gave. Hij behandelt 'We hebben
samen een paard' als een mees
terwerk, waarin elke zin en on
zin vanzelf zijn werk zal doen.
Zelfs in herhalingen brengt hij
geen crescendo aan. En wie in
zo'n decortje van gekleurde
blokken de sfeer van het prik
kelende platteland vervat,
maakt Schmidt nog kanslozer
dan ze al was.
Met zijn spelers sprong hij al
even onbezield om. Trudy Labij
en Annet Nieuwenhuyzen gooi
en alle ervaring uit andere ko
medies in deze artistieke leegte,
maar weten geen draaikolk van
emoties of humor op gang te
krijgen. Zelfs het feit datfet
rivalen in de liefde zusjeit"
blijft alleen maar een feitiel
Hancké staat naast hen vee
men misplaatst een man te le
len die hij zelf niet kentyaE
staan dat het publiek ietgs
hem ziet. [oc
Aardigste rj
Hugo Heinen is in zijn q
drukkelijke onnozelheid )kt
schien nog wel de aardigstft
dan Genio de Groot die meiu
typetjes als enige de gieche^ i
wekt. Bij John Lanting zotel
niet door de audities koiit|
Het is meligheid, een conrei
satie voor het verder abscdj
niet bevrijd kunnen scha<h
dan wel glimlachend iets vidt
worden. ;h«
Het maakt triest dat nienrii
zoveel liefde voor Annie Vïi
Schmidt had, dat men hair
bescherming nam. Dat deau
kroonde keizerin van het wrei
zo incompleet haar toneeaa
rière moet eindigen, achw
voelt een beetje als Jip za.
Janneke.
je
cMaixfteri tail, met. in uut
Van 279r <*xw m
Deze keer hebben we een paar echte surprises.
Om Sinterklaasavond nóg gezelliger te maken. Zelfs
voor degene die een heel klein presentje zoekt is er licht.
Al vanaf 15 pietermannen.
Delft Zuiderstraat 178.
Den Haag Leyweg 1128.
Gouda Agniefenstraat 48.
Leiden Haarlemmerstraat 188.
Zoetermeer Promenade 265.
.EEN WINKEL VOL HELDERE IDEEEI
Leger J«Hcils, IXunstrjjt 15, 1012JL Amsierdim.Teleüxiii: 020-241703.
Want als de regering haar zin krijgt, wordt op I januari a.s. de BPM, de
Belasting Personenauto's en Motorrijwielen, ingevoerd en bovendien vervalt de
huidige katalysator-subsidie. Maatregelen waardoor weliswaar enkele auto's in
prijs kunnen dalen, maar tegelijkertijd zullen de prijzen van veel auto's stijgen*.
Bovendien dreigen de fiscale voordelen voor lichte bestelwagens te
vervallen, met als gevolg dat ook deze auto's belangrijk duurder worden doordat
deze BPM-plichtig worden. Geld, waarvoor u niets extra's krijgt, maar dat
regelrecht in de staatskas vloeit.
De plannen liggen er, dus u kunt beter het zekere voor het onzekere
nemen. En we willen u daarbij helpen.
Als urtu'n Fiat Uno, Tipo of Tempra koopt**, levert u dat vele financiële
voordelen op. Want we hebben besloten de inruilprijs van uw huidige auto tijdelijk
te verhogen tot maximaal 2500 gulden boven de ANWB/Bovag koerslijst.
Daarnaast betaalt u bij financiering door Fiat 'n jaar lang 0% rente. Uw
voordeel: circa 1250 gulden***. En bovendien krijgt u van de Fiat-dealer ook nog
'ns 500 gulden contant cadeau. Al met al een voordeel van minimaal 4000 gulden.
Besluit u echter om een Panda te kopen, dan hebben we ook goed nieuws.
U hoeft 'm pas over een jaar te betalen. Dit levert u een voordeel op tot zo'n
1800 gulden****.
U ziet, genoeg redenen om nu naar de Fiat
dealer te gaan. Hij rekent exact uw voordeel uit.
Fabrieksprijsverhogingen buiten bescl
moet de nieuwe Fiat Panda. Uno. T.po of Tempra op kenteken staan. U
Op basis van een gefinancierd bedrag van f 16,500,- voor 12 mj
basis van een gefinancierd bedrag van 75% van de cataloguswaarde met
ia Fiat Credit Nederland volgens gebruikelijke voorwaarden op basis van
