Hitler-documentaire blijft vaag
Staalkaart beeldhouwkunst van deze eeuw
Ruth Jacott naar
Songfestival 1993
KUNST/RTV
Nederlanders lezen meer boeken
Ceidóeöoiumit
WOENSDAG 15 JULI 1992 16
FOTO'S: STEDELIJK MUSEl H
grond zout aan te brengen,
kleuren en de huid van
werk zijn schitterend.
De huidige beeldencollec
van het Stedelijk Musei
heeft inmiddels een flinke o
vang: ze bestaat uit zo'n 1!
stuks. De selectie hier in
Nieuwe Kerk in Am ster dl
van zo'n negentig werken
dan ook slechts een fragmi
van de werkelijke verzan
ling.
De gotische Nieuwe Kerk.
gotische hangar' zoals
Beeren het uitdrukte, ond f
steunt de hele tentoonstellf
op een vanzelfsprekende r
nier. Ze lijkt een natuurlijl
omgeving voor de sculptui
te vormen dan menig fl
seumzaal.
AMSTERDAM - Particuliere huishoudens
hebben in 1991 28,2 miljoen boeken gekocht;
ongeveer 4,7 exemplaren per gezin. Dat bete
kent een stijging van ruim 5 pro,cent (1,4 mil
joen boeken) in vergelijking met de stabiele af
zet in de jaren 1988,1989 en 1990. Het gemiddel
de aankoopbedrag lag op 22,75 gulden per
exemplaar, hetgeen 5 procent lager is dan het
gemiddelde bedrag in de jaren ervoor.
Uit het jaarverslag over 1991 van de Koninklijke
Vereeniging ter bevordering van de belangen
des Boekhandels (KVB) blijkt dat dit enerzijds
wordt veroorzaakt door een flink gestegen ver
koop van het aantal boeken in de goedkopere
genres (vooral fictie) en anderzijds door een
kleinere toename van de afzet in de duurdere
genres (vooral non-fictie). Vooral lager en mid
delbaar opgeleiden kochten in 1991 meer boe
ken. Hoger opgeleiden kochten eveneens meer
boeken, maar tegen een lager aankoopbedrag.
Met name fictie ging in 1991 grif over de toon
bank. Het aantal verkochte exemplaren steeg
met 1,2 miljoen in vergelijking met 1990. Bij de
literatuur en kinderboeken bleef het niveau
even hoog als in 1990. Bij romantische fictie is
de omzet in 1991 teruggelopen. In het non-fic-
tiegenre is sprake van een afzetstijging in de
sector 'Mens, maatschappij en gezondheid'. De
vrije-tijd- en hobbyhoeken verkochten iets min
der goed.
Het verkochte aantal oorspronkelijk Neder
landse boeken is met 1,3 miljoen toegenomen
tot 12,7 miljoen. Bij vertaalde boeken nam de af
zet tot tot 13,1 miljoen. De aankopen van de par
ticuliere consumenten gaven een omzet van 642
miljoen gulden, hetgeen nauwelijks hoger is
(0,5 procent) dan in 1990.
Herbert Kenny
overleden
COLUMBIA - De Ame-
rikaanse zanger Her-
bert Cornelius Kenny is
op 77-jarige leeftijd aan
kanker overleden. Ken
ny maakte in de jaren
veertig en begin jaren
vijftig deel uit van de
zanggroep de Ink Spots.
De Ink Spots was een
van de eerste zwarte
zanggroepen die succes
hadden bij een breed
publiek. Eén van de be
kendste nummers was
'Into Each Life Some
Rain Must Fall', dat sa
men met Ella Fitzgerald
werd gezongen.
Olivia Newton-John
heeft borstkanker
LOS ANGELES De Australische
zangeres/filmster Olivia Newton-
John heeft borstkanker. Dit heeft zij
gisteren meegedeeld in Los Angeles.
Zij verklaarde zelf met het bericht
naar buiten te zijn gekomen om grote
koppen in de kranten te verhinderen.
De kanker is in een zeer vroeg stadi
um ontdekt en de artsen verwachten
dat de filmster volledig geneest, al
dus haar woordvoerder die niet zei of
een chirurgische ingreep nodig is.
Olivia Newton-John, die in 1978 be
roemd geworden was met de musical
'Grease', liet verder weten dat ze een
reeks concerten heeft afgelast die in
augustus zou beginnen.
Veiling voor restauratie
van kasteel Beloeil
BELOEIL - De veiling van
ruim 1100 kavels kunstvoor
werpen in het Belgische kasteel
Beloeil heeft ongeveer drie mil
joen gulden opgebracht. De vei
ling vond onlangs plaats in de
Orangerie van het historische
kasteel in de Waalse gemeente
Beloeil. Een groot deel van de
opbrengst komt ten goede aan
een stichting voor de restaura
tie en onderhoud van het kas
teel. Het gebouw wordt ook wel
het 'Belgische Versailles' ge
noemd. Het kasteel en de 60 ha
tuinen zijn grotendeels toegan
kelijk voor het publiek. Kastee
Beloeil wordt bewoond door dt
prinsen van Ligne.
AMSTERDAM - De zan
geres Ruth Jacott verte
genwoordigt Nederland
op het Eurovisie Songfes
tival 1993 dat in Ierland
wordt gehouden. Het lied
je dat zij daar vertolkt,
wordt gekozen tijdens de
nationale voorronde die
de NOS op 26 maart 1993
uitzendt.
Ruth Jacott, in 1960 geboren in
Paramaribo, begon haar solo
carrière in 1977. Ze trad vaak
op met orkesten in Nederland
en Duitsland. In 1986 won Ja
cott de Knokke Cup, samen
met Lisa Boray en Mariëlla
Tromp. Veel bekendheid ver
wierf ze met haar rol van Gris-
sabella in de musical 'Cats' in
1987. In 1989 trad ze op in de
musical 'A night at the Cotton
Club', waarin ze de rol van Di-0.0
nah Andrews vertolkte. InP-1'
1989 kreeg ze ook de Zilverenj1-2;
Harp uitgereikt door de Sticht—
ting Conamus. I
In vorige jaren werd tijdens d®M
nationale voorronde zowel dff*D
kandidaat als het lied gekozen)704
maar de NOS heeft voor eeiLD
andere opzet gekozen waarbifrani
de uitvoerend artiest al vastjjost
staat. Ook in 1987 en 1988 wafost
ren de artiesten Marcha en GeLp
rard Joling al bekend en wenEfo
alleen het liedje gekozen. Ka
De Stichting Conamus nodigF9
professionele auteurs die zijire0cJ
aangesloten bij de Buma/sTnCjc
temra uit om liedjes te schrijf
ven. De NOS vraagt een aanta|ADI
componisten om voor de murd.
ziek te zorgen. In november sefcun
lecteert de jury de beste comiverr
posities voor de nationale fina
le. 1'
Plan voor
vaste prijs
boeken
in Europa
AMSTERDAM - De gezamen
lijke Europese organisaties van
boekverkopers en uitgevers
hebben aan de voorzitter van
de Europese Commissie, Jac
ques Delors, een plan gepre
senteerd voor één vaste prijs
voor boeken in heel Europa. In
de visie van de verkopers moet
de oorspronkelijke uitgever de
prijs bepalen, die dan voor heel
Europa geldt. Dat heeft de Ko
ninklijke Nederlandse Uitge
vers Bond (KNUB) gisteren be
kendgemaakt. Binnen Neder
land gelden al enkele tiental
len jaren vaste prijzen voor
boeken, in welke plaats of win
kel ze ook worden verkocht.
Volgens het Verdrag van Rome
vervallen de vaste prijzen ech
ter zodra de boeken de grens
over gaan. Volgens algemeen
secretaris R.M. Vrij van de
KNUB levert dat het gevaar op
dat boeken via een omweg en
tegen een lagere prijs terugke
ren op de Nederlandse markt.
Reden waarom de Europese
Commissie het boekenvak
vroeg om een „pragmatische
oplossing" om handhaving op
Europees niveau mogelijk te
maken. De KNUB denkt dat de
EG-top in Maastricht de weg
heeft geopend voor een Euro
pese vaste prijs, omdat daar
werd besloten om een culturele
paragraaf toe te voegen aan het
Verdrag van Rome. Het voor
stel is eveneens aangeboden
aan de Nederlandse overheid,
waarvan de KNUB steun ver
wacht bij het bepleiten van een
vaste prijs voor boeken in Eu
ropa.
Hitier zou begraven liggen In een betonlaag in een sta|in beschouwde Hitier als een bondgenoot,
garage in Mecklenburg. FOTO'S: SP
HILVERSUM - Stalin be
schouwde Hitier als een bond
genoot met wie hij samen de
wereld had kunnen beheersen.
Dat Hitier hem, ondanks een
vredespact, aanviel in 1941 was
derhalve verraad van de hoog
ste orde. Het karakter van Sta
lin bracht met zich mee dat de
rode leider in 1945, toen alles
voorbij was, zich niet zozeer
verheugde in de overwinning
van zijn troepen als wel vooral
ontstemd was over het feit dat
Hitier zich middels zelfmoord
aan een vereffening van de
persoonlijke rekening had we
ten te onttrekken.
Dit is ongeveer de strekking
van het betoog van generaal
Milsjtejn, een hoge ome in de
voormalige Sovjet-militaire in
lichtingendienst. De docu
mentaire 'De geheime missie
van Smersj' opent daarmee
haar relaas over het ingewik
kelde gesol met de lichamen
van Hitier, Eva Braun, de com
plete familie Goebbels en ge
neraal Krebs, de laatste staf
chef van de nazi's. Zij allen
hadden in de Führerbunker te
Berlijn de hand aan zichzelf
geslagen vlak voor de Sovjets
daar in april 1945 als eersten
arriveerden. Dat is de thans al
gemeen aanvaarde versie.
Maar mede door toedoen van
Stalin, die op de conferentie
van Potsdam de geallieerden
ervan beschuldigde dat ze Hit-
Ier hadden laten ontsnappen
en laten onderduiken, zijn er
rond die zelfmoordpartij van
de nazi-top toch altijd geruch
ten en een waas van onopge
lost mysterie blijven hangen.
De identificatie van de gedeel
telijk verkoolde lijken is meer
dan eens onderwerp van dis
cussie geweest en waar de stof
felijke overschotten uiteinde
lijk zijn terechtgekomen is
nooit echt onomstotelijk vast
komen te staan. De tv-docu-
mentaire die de TROS nu gaat
uitzenden is gemaakt door Fo
reign Media Affairs, het bedrijf
van media-routinier Klaas-Jan
Hindriks. Het in Moskou ge
vestigde onafhankelijke pro-
duktiebedrijf 'Progress Video'
was de co-producent. De ma
kers komen, „na twee jaar
nauwkeurig onderzoek", tot de
conclusie dat Hitier c.s. begra
ven liggen onder een beton
laag in een garage in de Duitse
stad Mecklenburg. De officiële
Sovjet-verklaring van 1945, dat
de lijken zijn verbrand en de as
is verstrooid op de wind, willen
zij ontkrachten.
Curieus verhaal
Anno 1992 zal menigeen zich
afvragen, wat de zin van een
dergelijk onderzoek nog kan
zijn. Hindriks is daarover dui
delijk: het betreft historisch
belang. Het risico dat er.
mocht zijn verhaal bewaarheid
worden, een neo-nazistisch be
devaartsoord in Mecklenburg
zal ontstaan, neemt hij op de
koop toe.
Ondanks alle zorg die aan de
documentaire is besteed, wor
den de twijfels van de geïnte
resseerde kijker omtrent de
ware gang van zaken met de
nazi-lijken uiteindelijk niet
weggenomen. Drie voormalige
Smersj-officieren komen, los
van elkaar geïnterviewd, tot
een curieus verhaal waarin
aanvankelijk Stalins paranoia
de boventoon voert (hij laat Be-
ria en Molotov speciaal naar
Berlijn reizen om Hitiers dood
te verifiëren) en dat vervol
gens verzandt in een typisch
Sovjetbureaucratisch, maar
daarom juist niet minder chao
tisch gesol met de lijken. Het
komt er op neer dat, telkens
als Smersj moest verkassen,
de lijken van Hitier en diens
trawanten (en ook die van de
vijf kinderen van Goebbels)
werden opgegraven en meege
nomen naar de volgende
plaats van bestemming.
Ronddolen
Helaas hebben de makers de
fout gemaakt om de majoor en
de kapitein samen op de ver
meende begraafplek in deze
stad te laten ronddolen voor de
camera. Als elk van hen apart
aanwijzingen had kunnen ge
ven, was er meer zekerheid ge
weest. Van opgravingsactivi
teiten kan voorlopig geen spra
ke zijn, zo zeggen de makers:
er staan nieuwe gebouwen op
het terrein en de gemeente
Mecklenburg, de eigenaar, is
niet coöperatief. Het echte ver
lossende woord had eventueel
van nog niet eerder openbaar
gemaakte Smersj-documenten
kunnen komen. Helaas, aldus
weer Hindriks, zijn de desbe
treffende archieven ontoegan
kelijk.
Jammer, dat de documentaire
na een veelbelovend begin in
voortdurende vaagheden blijft
steken. Je krijgt onwillekeurig
ook de indruk dat de Russi
sche co-producenten niet ge
noeg gemotiveerd waren om
echt de onderste steen boven
te krijgen. Dat ze uitgerekend
Milsjtejn in het begin aan het
woord laten is tekenend in dit
opzicht: deze man was jaren
lang de vaste kracht die in con
tacten met de buitenlandse
pers geruchten en leugens
moest verspreiden namens de
afdeling desinformatie van de
KGB.
Ruth Jacott kreeg al twee belangrijke prijzen.
FOTC
langrijke verschuiving in op
vatting over wat beeldhouw
kunst nu eigenlijk is. Immers,
de 'Vrouw' bestaat uit een le
vensgroot beeld in gips van
een vrouw, die zojuist een deur
naar een kamer geopend heeft.
De kamer is uit hout opgetrok
ken. Gezien de grootte van het
geheel en de invoeging van
elementen uit het dagelijks le
ven, zoals het nabouwen van
het kamertje is hier de grens
van sculptuur naar environ
ment in feite overschreden.
Dergelijke overschrijdingen
zijn typerend voor de beeld
houwkunst vanaf die tijd. De
grenzen met andere kunstvor
men waren aan het vervagen.
Zo is er ook een werk van Jo
seph Beuys te zien, getiteld
'Fettecke' (1963), bestaande uit
een kartonnen doos met in de
hoek een gestolde klont vet.
Het is duidelijk, dat het vet in
warme toestand in de doos is
gegoten: de kartonnen doos is
donker geworden en ervan
doordrenkt.
JeffKoons
De herinnering aan de wijze
van ontstaan van dit kunst
werk speelt een rol bij de bele
ving ervan. Dit object, van
oudsher onder de conceptuele
kunst gerangschikt, kan inder
daad, zoals de samenstellers
hier gedaan hebben, tot de
beeldhouwkunst gerekend
worden. Ook op het gebied van
het materiaalgebruik zijn in de
loop der jaren steeds meer
grenzen opgeruimd. Marion
Merz, tevens op de huidige Do-
cumenta te zien, is in de collec
tie van het Stedelijk vertegen
woordigd met 'Dal miele al ce-
neri' (Van honing tot as). De
sculptuur uit 1984 is voorna
melijk opgebouwd uit grote,
fragiele platen, bijenwas, alu
minium, denne-appels en een
antilopeschedel. Menig mu
seumconservator zou er slape
loze nachten van krijgen.
De huidige directeur, Wim
Beeren heeft de collectie ver
der uitgebreid met hedendaag
se kunstenaars. Een van de
meest in het oog lopende figu
ren daarbij is wellicht Jeff
Koons. Zijn 'Ushering in Bana
lity' (1988) met zijn pastelkleu-
rige engeltjes en roze varken,
blijft een beeld waar je maar
niet aan kan wennen, hoe vaak
je het ook gezien hebt.
Jeff Koons staat overigens niet
alleen in het gebruik van bana
le, kitscherige of bizarre motie
ven in zijn werk. De Engelse
kunstenaar Thom Puckey kan
er ook wat van. Deze is verte
genwoordigd met 'Triumph of
love' uit 1989.
Twee witte engelen waarvan
de linkse gemaakt is naar een
Tentoonstelling 'Het beeld van de
eeuw'. Nieuwe Kerk, Dam, Amster
dam. Tot en met 19 augustus 1992.
Catalogus 40 gulden.
Idoor
MARION VAN OUDHEUSDEN
AMSTERDAM - De
Nieuwe Kerk op de Dam
in Amsterdam is tot 19 au
gustus het decor van een
omvangrijke overzichts
tentoonstelling van de
twintigste eeuwse beeld
houwkunst uit de collectie
van het Stedelijk Mu
seum. Zo'n negentig mo
derne beeldhouwwerken
wedijveren met de gothi-
sche architectuur en de
zeventiende-eeuwse
praalgraven om de aan
dacht van het publiek.
De collectie beeldhouwkunst
van het Stedelijk Museum is in
feite van recente datum. Toen
Sandberg in 1945 directeur
van dit Amsterdamse museum
werd, stelde de gemeentelijke
beeldenverzameling nog niet
veel voor. Wel waren er al wat
werken aangekocht door de
'Vereeniging tot het vormen
van eene Openbare Verzame
ling van Hedendaagse Kunst',
die door deze vereniging in
1949 aan het museum werden
overgedragen.
En in 1930 had het museum al
een heel fraai beeld verwor
ven, de 'Sleuteldrager' (1884)
van Rodin, die vanzelfspre
kend op de expositie aanwezig
is. Het is een beeld uit een
groep van sculpturen getiteld
'De burgers van Calais'.
Rodin indertijd nog een onbe
kend beeldhouwer, kreeg van
de stad Calais de opdracht een
dramatische episode uit de ge
schiedenis van de plaats weer
te geven, namelijk het mo
ment waarop de Engelse ko
ning Edward III een aantal
burgers van de stad in gijze
ling neemt om Calais tot over
gave te dwingen. Aan het be
gin van de tentoonstelling
wacht de grimmige 'Sleutel-
drager' ons op.
Sandberg, door chronisch
geldgebrek beknot in zijn aan
kopen, slaagde er toch in een
begin te maken met het opzet
ten van een beeldencollectie.
Zo kocht hij bij voorbeeld beel
den aan van Maillol, Degas en
Renoir. Het beeldje van Edgar
Degas had een thema, dat we
eveneens regelmatig in zijn
schilderijen tegenkomen: een
vrouw, liggend in een bad.
Verder richtte Sandberg zijn
aandacht op kunstenaars, die
constructivistische sculpturen
maakten, zoals Naum Gabo en
diens broer Antoine Pevsner.
Met name Gabo ontwierp
'beelden', die nauwelijks nog
deden denken aan het traditio
nele idee van een beeld, als een
vorm met massa, volume en
stevigheid. Gabo's 'Lineaire
constructie' (1949). een han
gend object bestaande uit een
aantal draden, die in een frame
gespannen zijn, is van een
etherische lichtheid en trans
parantie, die de beeldhouw
kunst daarvoor nog niet gezien
had.
Gabo was na de omwenteling
in 1927 naar Rusland tèrugge-
keerd om de revolutie te steu
nen. Hij had in Moskou con
tact met diverse andere revolu
tionair-gezinde kunstenaars
onder wie Malevich. In Gabo's
opinie moesten kunstenaars
door middel van hun kunst
meewerken aan het vormen
van een betere maatschappij.
Toch zou ook hij, na in 1992
meegewerkt te hebben aan een
tentoonstelling in Berlijn, niet
meer naar Rusland terugke
ren. In de jaren vijftig deed
Sandberg nog diverse aanko
pen, waaronder een aantal van
tijdgenoten: een liggende fi
guur van Henri Moore, een de
cente 'Ruiter' van Marini of
'Het onweer' van Germaine Ri-
chier om er slechts enkele te
noemen.
Kamertje
In 1964 werd Sandberg door
Edy de Wilde opgevolgd en
ook hij breidde de verzameling
sculptuur sterk uit, met bij
voorbeeld werk van Richard
Serra, Richard Long en George
Segal. Van de laatste staat
diens 'Vrouw in een deurope
ning (II)' uit 1965 opgesteld.
En dit werk illustreert een be
'Caballo e Cavaliere' van Marino Marini (1947).
voorbeeld uit Erfurt van 1467,
houden een blok omhoog
waarop een toilet is geplaatst.
De naakte, zwarte duivel die
daar op zit, is in gedachten ver
zonken. Shockerend wellicht,
al was dit Puckey's bedoeling
niet. Veel meer wil hij het pu
bliek laten na'denken over dit
eeuwenoude beeldmateriaal
en welke betekenis dergelijke
vormen voor ons hebben door
ze in een dergelijke ongebrui
kelijke combinatie samen te
brengen.
Installatie
Van een andere hedendaagse
kunstenaar, Anselm Kiefer is
een indrukwekkende installa
tie te zien, zijn 'Le voyage au
bout de la nuit', overigens niet
aangekocht door het museum,
maar in bruikleen van de kun
stenaar. Het is een uit loden
platen opgebouwd vliegtuig,
zo'n zeven meter lang, ver
weerd en uitgeblust. Het lijkt
neergestort in een tropisch re
genwoud en pas na vijftig jaar
gevonden. Met holle ogen
staart het voor zich uit. De ver
houding tussen beschaving en
geschiedenis is een van de the
ma's in Kiefer's werk. Achter
het vliegtuig staat een ander
werk van Kiefer uit 1989 opge
steld, overigens wel in het be
zit van het museum. Uit de
verte lijkt het op een schilderij,
maar dichterbij gekomen
blijkt het oppervlak te zijn ont
staan door op de loden onder-
'Ushering in Banality' van Jeff Koons (1988).
