Begraven is in Rusland een onbetaalbare luxe geworden
Bevrijdingsdag in teken
vrijheid meningsuiting
De mislukte
coup van
Van der Louw
(2ouoo«t
BINNENLAND BUITENLAND
VRIJDAG 17 APRIL 1992
Idoor
ROB VUNDERINK
MOSKOU - "Voor lieve
moeder', vermeldt een lint
over de benen van een
oude vrouw. Zij ligt opge
baard in een St. Peters-
burgs lijkenhuisje. Haar
kinderen hebben geen
geld voor de begrafenis en
laten haar daar liggen.
„Niets nieuws onder de zon",
zegt Aleksandr Koezin. lijk
schouwer in Lijkhuis nr. 6 te
Moskou ..Maar het komt wel
steeds vaker voor dat de over
heid voor een staatscrematie
moet zorgen".
De lonen en pensioenen in
Rusland zijn net weer ver
hoogd, maar het minimumin
komen van enkele honderden
roebels per maand is voor ve
len ontoereikend om in één
keer 3500 roebel op tafel te
kunnen leggen. Dit enorme be
drag berekent het staatsuit-
vaartbureau 'Ritual' voor de
goedkoopste begrafenis. Voor
een 'luxe' begrafenis, met ver
voer in een krakkemikkerige
gele autobus en muziek, betaal
je een veelvoud.
Waarom nemen de Russen
geen begrafenisverzekering?
Een begrafenisverzekering?
Wat is dat? Experts van parti
culiere verzekeringsmaat
schappij ASKO in Moskou
staan met hun oren te klappe
ren. Als een ASKO-medewerk-
ster verneemt hoe die verzeke
ring in het Westen werkt, rea
geert ze enthousiast: „Wat een
interessant idee. Mag mijn
chef u straks terugbellen voor
wat details"?
In een land waar de zorg voor
de levenden al zo veel te wen
sen overlaat, zijn de doden
nauwelijks beter af. Uiteraard
zijn het de nabestaanden die
het hardst worden getroffen
door de alom heersende ge
voelloosheid. De overheid
stuurt hen een bureaucratisch
doolhof in waar ze allerhande
verklaringen en uittreksels
moeten bemachtigen om hun
dierbare familielid op de laat
ste reis te mogen vergezellen.
Daarna krijgen ze op een over
vol kerkhof een piepklein
plekje toegewezen bij wijze
van laatste rustplaats. In het
grootste land ter wereld be
staat voor de doden dezelfde
paradox als voor de levenden:
er is geen plaats.
Science-fiction
„Het werk zelf, daar kan ik
goed tegen", zegt de 33-jarige
Koezin. een chirurg die al vijf
jaar voor de Moskouse recht
bank sectie verricht op slacht
offers van geweldsmisdrijven.
„Het zijn de omstandigheden
die me depressief maken".
Wie Lijkhuis nr. 6 aan de Hos
pitaalstraat in Moskou binnen
loopt. begrijpt onmiddellijk
wat directeur Koezin bedoelt.
De stank is niet om te harden.
In de gangen staan ijzeren
brancards op wieltjes met ont
klede -lijken van mannen en
vrouwen, kriskras over elkaar.
Een laken om ze af te dekken
kan er niet van af.
Achter in de gang ligt een van
de elf doden die vandaag zijn
binnengebracht. Het is een ou
dere man. Zijn kunstgebit ligt
op zijn borst. Een verkeers
slachtoffer? Koezin verdwijnt
naar een zijkamertje om het na
te trekken. „Op straat gevon
den, dood geslagen". Behalve
de oude man zijn er het afgelo
pen etmaal nog tien doden bij
Lijkhuis nr. 6 afgeleverd. De
lijkschouwer kan goed merken
dat het aantal geweldsmisdrij
ven toeneemt. Hij schat dat hij
zo'n 2500 autopsies per jaar
pleegt.
De steriele ruimten die ieder
een kent uit Amerikaanse mis
daadfilms, voorzien van grote
kasten waar iedere overledene
in een eigen lade onder een la
ken ligt met een identiteits
kaartje aan zijn grote teen, be
horen voor de Russen tot de
wereld van de science-fiction.
Koezin daalt een onverlichte
trap af naar een duistere spe
lonk. Hij opent een gietijzeren
grendel. De echo stuurt het ge
luid nog enkele malen het ge
welf rond. Een zware deur
zwaait open. In de goed ver
lichte grot erachter liggen
open en bloot tientallen ongeï
dentificeerde slachtoffers op
rijdende brancards. Een aantal
verblijft hier al een half jaar.
Koezin boft, de temperatuur is
iets onder nul. In de Russisch j.
Staatsuniversiteit voor Q j
neeskunde hebben de koelk;sl
mers uit de jaren zestig vijftie
jaar geleden al de geest geg< r
ven. Om bederf tegen te gaa e
moet het personeel de lichj j
men elk weekeinde laten zal
ken in een bad met formalin
of alcohol.
Terug boven, in de gang. Naa g
de grijsaard met het kunst® t,
bit wordt een jongere man i v
een kist netjes aangeklee*
Zijn gezicht is vakkundig o| k
geknapt. Kennelijk kunne j
zijn nabestaanden de begrafi jj
nis betalen.
door
KOOS VAN WEES
DEN HAAG - Op maan
dagavond 26 augustus
1991 komen er vier promi
nente leden van de Partij
van de Arbeid bijeen om
de crisis binnen die partij
te bespreken. Er heerst
onvrede. Niet alleen over
de wao-problematiek, het
zwalkende beleid inzake
de koppeling van lonen en
uitkeringen, maar ook
over het onvermogen en
de angst bij de PvdA om al
jarenlang slepende maat
schappelijke vraagstuk
ken aan te pakken.
De vier zijn Andre van der
Louw. Eduard Bomhoff, Hans
Kombrink en Maurice de
Hond. De vier besluiten een
brief te sturen aan de partijlei
der, waarin wordt aangedron
gen op vernieuwing en herstel
van het geschonden sociale ge
zicht van de partij. „Zonder
het te weten is er een bende ge
boren", schrijft Andre van der
Louw nauwelijks zes maanden
Mn
De zin en het verslag van die
bijeenkomst is terug te vinden
in het onlangs verschenen
boek 'De Rode Hoed en andere
verhalen', waarin Van der
Louw terugkijkt op zowel het
ontstaan van de Rode Hoed-
groep, de vermeende coup te
gen Wim Kok als op hoe-het-
zover-heeft-kunnen-komen.
Niet alleen de maanden voor
en na het wao-besluit en het
door partijleider Kok uitge
schreven bijzondere partijcon
gres komen daarom aan de
orde, maar ook de jaren daar
voor. Van der Louw laat zien
hoe de PvdA al in het begin
van de jaren tachtig tobt en
worstelt met vraagstukken als
de onbetaalbaarheid van de
uitkeringen, de kleine crimi
naliteit en het verval van de
oude stadswijken.
Hij grijpt terug naar zijn „ge
meenschapstakenplan". dat
hij in 1981 als minister van
CRM in het kabinet Den Uyl-
Van Agt-Terlouw lanceerde
maar dat door zijn eigen partij
onmiddellijk werd afgescho
ten. CRM beheerde toen nog
de bijstandsuitkeringen en
Van der Louw vond dat jonge
mensen die gedwongen werk
loos waren en aangewezen op
een uitkering ook gemeen
schapstaken konden doen.
Maar voor zijn eigen partij was
het absoluut onbespreekbaar.
Voor Van der Louw is het een
van de voorbeelden van hoe,
meestal uit angst voor kiezers-
verlies, keuzes worden ontwe
ken en problemen jaren door
blijven sudderen, om pas aan
gepakt te worden als het al te
laat is.
Gehaktbal
Voor Van der Louw, die na de
val van dat kabinet meer van
uit de marge het politieke be
drijf bekijkt, wordt de PvdA
steeds meer een partij zonder
ziel, een partij „waarin solida
riteit wordt beschouwd als een
soort gehaktbal die je uit de
muur trekt maar waarvan nie
mand zich afvraagt wie hem
Idoor
ANDRE HORLINGS
DEN HAAG - „Nu Euro
pa meer dan ooit in bewe
ging is en grenzen tussen
landen vervagen is het be
langrijk de vrijheid van
meningsuiting te koeste
ren als een kostbaar be
vochten recht. De vrijheid
van meningsuiting is
maatgevend voor de kwa
liteit van de democratie.
Soms moet je je stem ver
heffen, om je recht van
spreken niet te verliezen".
Zo motiveert het Nationaal Co
mité 4 en 5 mei zijn besluit om
de herdenking van de Tweede
Wereldoorlog in het teken te
stellen van de vrijheid van me
ningsuiting. „Niemand heeft
voorafgaand verlof nodig om
door de drukpers gedachten of
gevoelens te openbaren, be
houdens ieders verantwoorde
lijkheid volgens de wet", ver
meldt artikel 7 lid 1 van de
Grondwet, en 'drukpers' wordt
in de praktijk opgevat als elke
vorm van publicatie. Maar het
is niet nodig om over de gren
zen te kijken voor het besef dat
de vrijheid van meningsuiting
een bijzondere verworvenheid
is, die van alle kanten wordt
bedreigd. Bij de grondwetsher
ziening van 1983 werden lid lid
2,3 en 4 toegevoegd, waarin ra
dio- en tv-uitzendingen aan re
gels worden gebonden, de
'goede zeden' worden be
schermd door bepaalde voor
stellingen voor jongeren tot 16
jaar taboe te verklaren en een
uitzondering wordt gemaakt
Dit jaar mag bevnjdmgsdag dan in het teken staan van de vri|heid van meningsuiting, vrijheid van handel behoort sinds jaar en dag al tot de voor handelsreclame,
goede gewoontes op deze feestdag, zoals hier op de vrijmarkt in Amsterdam Wat betreft radio en televisie
FOTO anp heeft Nederland besloten zich
niets aan te trekken van nogal
puriteins uitgevallen EG-richt-
lijnen, omdat die een beper
king zouden betekenen van
het tot nu toe gevoerde beleid,
maar aan de andere kant bepa
len tot nu toe de gemeenten
voor de kabel-abonnees welke
keus wordt gemaakt uit het
sterk groeiende aanbod aan sa
tellietzenders. Een voorbeeld
van de beperking van handels
reclame is het verbod op ad
vertenties voor tabak op radio
en televisie, terwijl een Recla
me Code Commissie toetst of
een commercial wel door de
beugel kan.
Brochure
In een brochure 'Grondrech
ten - Vrijheid van meningsui
ting' maakt het Nationaal Co
mité het belang van de verwor
venheid duidelijk. Uit een his
torisch overzicht blijkt dat één
van de eerste geschriften na de
uitvinding van de boekdruk
kunst in de 15e eeuw een poli
tiek pamflet was tegen de inva
sie van de Turken in Oost-Eu
ropa. In 1550 werd bepaald dat
voor alle publicaties vooraf
toestemming van de overheid
nodig zou zijn en in 1543 voer
de de katholieke kerk de 'in
dex' in van ketterse en verbo
den boeken, die tot 1966 heeft
bestaan.
Aan "het eind van de 18e eeuw
kwam het belang van de pers
vrijheid in discussie. In 1793
publiceerde de Nederlandse
schrijver Pieter Paulus een
'Verklaring van de rechten en
plichten van de burgers', waar
in vrije meningsuiting werd
omschreven als het recht „om
te denken, te spreken en te
schryven wat hy wil, wanneer
het recht van een ander daar
door niet beledigd wordt". Het
recht werd 1815 op aandringen
van Belgische zijde vastgelegd
in de (tweede) Grondwet van
het nieuwe Koninkrijk der Ne
derlanden, waarin Nederland
en België samen werden ge
voegd.
De vrijheid van meningsuiting
heeft beperkingen. De toevoe
ging 'behoudens ieders verant
woordelijkheid volgens de wet'
geeft al aan dat men zich aan
bepaalde regels dient te hou
den. Discriminerende uitlatin
gen zijn verboden, op grond
van godsdienst, levensovertui
ging, politieke kleur, ras, ge
slacht of wat dan ook. Wie in de
gevangenis zit heeft niet zon
der meer het recht de pers te
woord te staan. Ambtenaren
moeten in hun meningsuiting
rekening houden met 'het
dienstbelang'. Niemand mag
een drukkerij beginnen zon
der de benodigde papieren, en
daarbij kan bijvoorbeeld de
Hinderwet een hinderpaal vor
men.
In 1987 ontstond er commotie
over een eventuele anti-semiti-
sche strekking van het toneel
stuk 'Het vuil, de stad en de
dood', terwijl reformatorische
christenen een verbod eisten
van de film 'The last tempta
tion of Christ'. Ook in Neder
land gingen moslims de straat
op om, in navolging van de
Iraanse ayatollah Khomevni.
de doodstraf te eisen voor Sal
mon Rushdie; hier botsten
overigens de vrijheid van me
ningsuiting en de vrijheid van
godsdienst met elkaar.
Tegenwerking
Het was nodig een Wet op de
Openbaarheid van Bestuur (in
1980) in te voeren om de over
heid te kunnen verplichten op
verzoek inlichtingen over haar
beleid te verstrekken. Toen de
regering in 1982 en 1986 wei
gerde inlichtingen te
ken over de
van het regeerakkoord be
de de rechter dat
delsblad recht had
door haar gevraagde
tie.
'Niemand heeft
verlof nodig' om zijn
naar voren te brengen,
brochure wijst erop dat
gering aan vreemdelinge]
recht soms heeft
Als voorbeelden
noemd dat aan de
Shree Rajnees een visum
geweigerd „uit angst
hij hier gaat zeggen'
de Zuidafrikaanse
bestuurder Dusty
Schiphol voorwaarden k
opgelegd die een regelr
spreekverbod inhielden.
Maar aan de andere kant
schikken gekozen functii
rissen als kamer- en gei
teraadsleden over
teit', wat betekent dat ze
kunnen worden vervolgd fct
wat ze tijdens vergaderir
van bijvoorbeeld de Twi
Kamer naar voren bren
hoe beledigend misschien '1
De brochure sluit af met
hoofdstuk over de Tweede T
reldoorlog, toen met nam is
illegale pers ferm stelling g
tegen de steeds verdere ir oi
king van de grondrecl
„Toen was het - net all ai
het geval is - van het grot ir<
belang dat de burgers over 16.
minimum aan politiek b
en maatschappelijk inzich n
schikken om in te zien i x>
wanneer en hoe het gi ti
recht op vrije menincsu;
wordt geschonden, en war d
herovering van hetgeen g< a i
len is begint". e
De publicatie kost 7,504
verkrijgbaar bij het N ic
naai Comité 4 en 5 mei. tr
020-6209688. on
SS'
R
heeft gemaakt". Een gesloten
partij ook, die te ver af is ko
men te staan van de achterban,
gedomineerd wordt door top
en middenkader van de partij
zelf. doof is voor geluiden van
buiten, slechts gericht is op
zichzelf en op de heersende pi
korde.
Vandaar dat Kok al in het eer
ste jaar van zijn fractievoorzit
terschap (1986). voorafgaand
aan een partijcongres, onge
vraagd van een verder ano
niem blijvend groepje rond
Van der Louw het advies krijgt
„de luiken wijd open te zet
ten". „De eerste grote gemiste
kans", meent Van der Louw.
In hoeverre die gemiste kans
heeft doorgewerkt bij de ge
beurtenissen van vorig jaar
komt niet aan de orde, maar
misschien dat Kok het zich
herinnert als hij na de wao-
kwestie ongevraagd een ver
trouwelijke brief krijgt van
een „vernieuwingscommissie"
onder leiding van Andre van
der Louw. De brief is bepaald
kritisch van toon: „De beleids
vorming van de PvdA deugt
niet, een samenhangend toe-
komstdenken ontbreekt, de
communicatie met de kiezers
is slecht, etcetera.
De brief - vertrouwelijk -
wordt gevolgd door een bezoek
van Van der Louw aan de par
tijleider op het ministerie van
financiën. Die laat hem weten
dat tijdens het nog te houden
congres de bevestiging van
zijn leiderschhap centraal
staat en dat elke vernieu-
wingsdicussie dus onder zijn
leiding plaats moet vinden.
„Dat Wim het voorstel afwijst
is niet leuk. Maar dat hij geen
André van der Louw tijdens een door hem georganiseerde politieke bijeenkomst in de Rode Hoed in Amsterdam
gebaar maakt in de richting
van: „en Andre, wat zouden we
met jou en anderen wel samen
kunnen bereiken", getuigt
toch van weinig warmte. En
die zou de PvdA best kunnen
gebruiken".
Coup
Niet lang na dit gesprek komt
het weekblad Elsevier met een
artikel over de 'coup' van Van
der Louw c.s. In zijn beschrij
ving van wat er dan gebeurt
borrelt bij Van der Louw nog
steeds de machteloze woede
naar boven over zo veel onbe
grip. En nog steeds toont hij
zich het meest verbolgen over
de weigering van Kok afstand
te nemen van de beschuldi
ging dat hij een coup zou heb
ben getracht te plegen.
Kok belt hem wel, „omdat
mensen soms onnodig ge
krenkt worden", vraagt hem
toch een bijdrage aan de ver
nieuwingsdiscussie te leveren,
maar zegt ook het woord 'coup'
niet te zullen herroepen omdat
hij het niet gebezigd heeft. De
rest is bekend, het groepje
rond Van der Louw is min of
meer op een zijspoor geran
geerd. Van een dialoog met de
PvdA is nauwelijks sprake.
Het is niet alleen daarom dat
dit boek enig medelijden op
wekt met de schrijver ervan.
Want niet alleen is Van der
Louw er niet in geslaagd de
vernieuwing van de PvdA te
realiseren, ook zijn poging om
aan te tonen dat er van een
coup geen sprake was lijdt
schipbreuk. Misschien was het
niet bedoeld als coup, maar
zelfs uit zijn eigen
ving wordt duidelijk dat
wel als zodanig kon
gevat. Het enige argument
hij daartegen heeft is zijn
onderstelde integriteit, en
is in Den Haag een loos
Andre van der Louw: De
Hoed en andere verhalen,
geverij Conserve,
29,90.