Begraven is in Rusland een onbetaalbare luxe geworden Bevrijdingsdag in teken vrijheid meningsuiting De mislukte coup van Van der Louw (2ouoo«t BINNENLAND BUITENLAND VRIJDAG 17 APRIL 1992 Idoor ROB VUNDERINK MOSKOU - "Voor lieve moeder', vermeldt een lint over de benen van een oude vrouw. Zij ligt opge baard in een St. Peters- burgs lijkenhuisje. Haar kinderen hebben geen geld voor de begrafenis en laten haar daar liggen. „Niets nieuws onder de zon", zegt Aleksandr Koezin. lijk schouwer in Lijkhuis nr. 6 te Moskou ..Maar het komt wel steeds vaker voor dat de over heid voor een staatscrematie moet zorgen". De lonen en pensioenen in Rusland zijn net weer ver hoogd, maar het minimumin komen van enkele honderden roebels per maand is voor ve len ontoereikend om in één keer 3500 roebel op tafel te kunnen leggen. Dit enorme be drag berekent het staatsuit- vaartbureau 'Ritual' voor de goedkoopste begrafenis. Voor een 'luxe' begrafenis, met ver voer in een krakkemikkerige gele autobus en muziek, betaal je een veelvoud. Waarom nemen de Russen geen begrafenisverzekering? Een begrafenisverzekering? Wat is dat? Experts van parti culiere verzekeringsmaat schappij ASKO in Moskou staan met hun oren te klappe ren. Als een ASKO-medewerk- ster verneemt hoe die verzeke ring in het Westen werkt, rea geert ze enthousiast: „Wat een interessant idee. Mag mijn chef u straks terugbellen voor wat details"? In een land waar de zorg voor de levenden al zo veel te wen sen overlaat, zijn de doden nauwelijks beter af. Uiteraard zijn het de nabestaanden die het hardst worden getroffen door de alom heersende ge voelloosheid. De overheid stuurt hen een bureaucratisch doolhof in waar ze allerhande verklaringen en uittreksels moeten bemachtigen om hun dierbare familielid op de laat ste reis te mogen vergezellen. Daarna krijgen ze op een over vol kerkhof een piepklein plekje toegewezen bij wijze van laatste rustplaats. In het grootste land ter wereld be staat voor de doden dezelfde paradox als voor de levenden: er is geen plaats. Science-fiction „Het werk zelf, daar kan ik goed tegen", zegt de 33-jarige Koezin. een chirurg die al vijf jaar voor de Moskouse recht bank sectie verricht op slacht offers van geweldsmisdrijven. „Het zijn de omstandigheden die me depressief maken". Wie Lijkhuis nr. 6 aan de Hos pitaalstraat in Moskou binnen loopt. begrijpt onmiddellijk wat directeur Koezin bedoelt. De stank is niet om te harden. In de gangen staan ijzeren brancards op wieltjes met ont klede -lijken van mannen en vrouwen, kriskras over elkaar. Een laken om ze af te dekken kan er niet van af. Achter in de gang ligt een van de elf doden die vandaag zijn binnengebracht. Het is een ou dere man. Zijn kunstgebit ligt op zijn borst. Een verkeers slachtoffer? Koezin verdwijnt naar een zijkamertje om het na te trekken. „Op straat gevon den, dood geslagen". Behalve de oude man zijn er het afgelo pen etmaal nog tien doden bij Lijkhuis nr. 6 afgeleverd. De lijkschouwer kan goed merken dat het aantal geweldsmisdrij ven toeneemt. Hij schat dat hij zo'n 2500 autopsies per jaar pleegt. De steriele ruimten die ieder een kent uit Amerikaanse mis daadfilms, voorzien van grote kasten waar iedere overledene in een eigen lade onder een la ken ligt met een identiteits kaartje aan zijn grote teen, be horen voor de Russen tot de wereld van de science-fiction. Koezin daalt een onverlichte trap af naar een duistere spe lonk. Hij opent een gietijzeren grendel. De echo stuurt het ge luid nog enkele malen het ge welf rond. Een zware deur zwaait open. In de goed ver lichte grot erachter liggen open en bloot tientallen ongeï dentificeerde slachtoffers op rijdende brancards. Een aantal verblijft hier al een half jaar. Koezin boft, de temperatuur is iets onder nul. In de Russisch j. Staatsuniversiteit voor Q j neeskunde hebben de koelk;sl mers uit de jaren zestig vijftie jaar geleden al de geest geg< r ven. Om bederf tegen te gaa e moet het personeel de lichj j men elk weekeinde laten zal ken in een bad met formalin of alcohol. Terug boven, in de gang. Naa g de grijsaard met het kunst® t, bit wordt een jongere man i v een kist netjes aangeklee* Zijn gezicht is vakkundig o| k geknapt. Kennelijk kunne j zijn nabestaanden de begrafi jj nis betalen. door KOOS VAN WEES DEN HAAG - Op maan dagavond 26 augustus 1991 komen er vier promi nente leden van de Partij van de Arbeid bijeen om de crisis binnen die partij te bespreken. Er heerst onvrede. Niet alleen over de wao-problematiek, het zwalkende beleid inzake de koppeling van lonen en uitkeringen, maar ook over het onvermogen en de angst bij de PvdA om al jarenlang slepende maat schappelijke vraagstuk ken aan te pakken. De vier zijn Andre van der Louw. Eduard Bomhoff, Hans Kombrink en Maurice de Hond. De vier besluiten een brief te sturen aan de partijlei der, waarin wordt aangedron gen op vernieuwing en herstel van het geschonden sociale ge zicht van de partij. „Zonder het te weten is er een bende ge boren", schrijft Andre van der Louw nauwelijks zes maanden Mn De zin en het verslag van die bijeenkomst is terug te vinden in het onlangs verschenen boek 'De Rode Hoed en andere verhalen', waarin Van der Louw terugkijkt op zowel het ontstaan van de Rode Hoed- groep, de vermeende coup te gen Wim Kok als op hoe-het- zover-heeft-kunnen-komen. Niet alleen de maanden voor en na het wao-besluit en het door partijleider Kok uitge schreven bijzondere partijcon gres komen daarom aan de orde, maar ook de jaren daar voor. Van der Louw laat zien hoe de PvdA al in het begin van de jaren tachtig tobt en worstelt met vraagstukken als de onbetaalbaarheid van de uitkeringen, de kleine crimi naliteit en het verval van de oude stadswijken. Hij grijpt terug naar zijn „ge meenschapstakenplan". dat hij in 1981 als minister van CRM in het kabinet Den Uyl- Van Agt-Terlouw lanceerde maar dat door zijn eigen partij onmiddellijk werd afgescho ten. CRM beheerde toen nog de bijstandsuitkeringen en Van der Louw vond dat jonge mensen die gedwongen werk loos waren en aangewezen op een uitkering ook gemeen schapstaken konden doen. Maar voor zijn eigen partij was het absoluut onbespreekbaar. Voor Van der Louw is het een van de voorbeelden van hoe, meestal uit angst voor kiezers- verlies, keuzes worden ontwe ken en problemen jaren door blijven sudderen, om pas aan gepakt te worden als het al te laat is. Gehaktbal Voor Van der Louw, die na de val van dat kabinet meer van uit de marge het politieke be drijf bekijkt, wordt de PvdA steeds meer een partij zonder ziel, een partij „waarin solida riteit wordt beschouwd als een soort gehaktbal die je uit de muur trekt maar waarvan nie mand zich afvraagt wie hem Idoor ANDRE HORLINGS DEN HAAG - „Nu Euro pa meer dan ooit in bewe ging is en grenzen tussen landen vervagen is het be langrijk de vrijheid van meningsuiting te koeste ren als een kostbaar be vochten recht. De vrijheid van meningsuiting is maatgevend voor de kwa liteit van de democratie. Soms moet je je stem ver heffen, om je recht van spreken niet te verliezen". Zo motiveert het Nationaal Co mité 4 en 5 mei zijn besluit om de herdenking van de Tweede Wereldoorlog in het teken te stellen van de vrijheid van me ningsuiting. „Niemand heeft voorafgaand verlof nodig om door de drukpers gedachten of gevoelens te openbaren, be houdens ieders verantwoorde lijkheid volgens de wet", ver meldt artikel 7 lid 1 van de Grondwet, en 'drukpers' wordt in de praktijk opgevat als elke vorm van publicatie. Maar het is niet nodig om over de gren zen te kijken voor het besef dat de vrijheid van meningsuiting een bijzondere verworvenheid is, die van alle kanten wordt bedreigd. Bij de grondwetsher ziening van 1983 werden lid lid 2,3 en 4 toegevoegd, waarin ra dio- en tv-uitzendingen aan re gels worden gebonden, de 'goede zeden' worden be schermd door bepaalde voor stellingen voor jongeren tot 16 jaar taboe te verklaren en een uitzondering wordt gemaakt Dit jaar mag bevnjdmgsdag dan in het teken staan van de vri|heid van meningsuiting, vrijheid van handel behoort sinds jaar en dag al tot de voor handelsreclame, goede gewoontes op deze feestdag, zoals hier op de vrijmarkt in Amsterdam Wat betreft radio en televisie FOTO anp heeft Nederland besloten zich niets aan te trekken van nogal puriteins uitgevallen EG-richt- lijnen, omdat die een beper king zouden betekenen van het tot nu toe gevoerde beleid, maar aan de andere kant bepa len tot nu toe de gemeenten voor de kabel-abonnees welke keus wordt gemaakt uit het sterk groeiende aanbod aan sa tellietzenders. Een voorbeeld van de beperking van handels reclame is het verbod op ad vertenties voor tabak op radio en televisie, terwijl een Recla me Code Commissie toetst of een commercial wel door de beugel kan. Brochure In een brochure 'Grondrech ten - Vrijheid van meningsui ting' maakt het Nationaal Co mité het belang van de verwor venheid duidelijk. Uit een his torisch overzicht blijkt dat één van de eerste geschriften na de uitvinding van de boekdruk kunst in de 15e eeuw een poli tiek pamflet was tegen de inva sie van de Turken in Oost-Eu ropa. In 1550 werd bepaald dat voor alle publicaties vooraf toestemming van de overheid nodig zou zijn en in 1543 voer de de katholieke kerk de 'in dex' in van ketterse en verbo den boeken, die tot 1966 heeft bestaan. Aan "het eind van de 18e eeuw kwam het belang van de pers vrijheid in discussie. In 1793 publiceerde de Nederlandse schrijver Pieter Paulus een 'Verklaring van de rechten en plichten van de burgers', waar in vrije meningsuiting werd omschreven als het recht „om te denken, te spreken en te schryven wat hy wil, wanneer het recht van een ander daar door niet beledigd wordt". Het recht werd 1815 op aandringen van Belgische zijde vastgelegd in de (tweede) Grondwet van het nieuwe Koninkrijk der Ne derlanden, waarin Nederland en België samen werden ge voegd. De vrijheid van meningsuiting heeft beperkingen. De toevoe ging 'behoudens ieders verant woordelijkheid volgens de wet' geeft al aan dat men zich aan bepaalde regels dient te hou den. Discriminerende uitlatin gen zijn verboden, op grond van godsdienst, levensovertui ging, politieke kleur, ras, ge slacht of wat dan ook. Wie in de gevangenis zit heeft niet zon der meer het recht de pers te woord te staan. Ambtenaren moeten in hun meningsuiting rekening houden met 'het dienstbelang'. Niemand mag een drukkerij beginnen zon der de benodigde papieren, en daarbij kan bijvoorbeeld de Hinderwet een hinderpaal vor men. In 1987 ontstond er commotie over een eventuele anti-semiti- sche strekking van het toneel stuk 'Het vuil, de stad en de dood', terwijl reformatorische christenen een verbod eisten van de film 'The last tempta tion of Christ'. Ook in Neder land gingen moslims de straat op om, in navolging van de Iraanse ayatollah Khomevni. de doodstraf te eisen voor Sal mon Rushdie; hier botsten overigens de vrijheid van me ningsuiting en de vrijheid van godsdienst met elkaar. Tegenwerking Het was nodig een Wet op de Openbaarheid van Bestuur (in 1980) in te voeren om de over heid te kunnen verplichten op verzoek inlichtingen over haar beleid te verstrekken. Toen de regering in 1982 en 1986 wei gerde inlichtingen te ken over de van het regeerakkoord be de de rechter dat delsblad recht had door haar gevraagde tie. 'Niemand heeft verlof nodig' om zijn naar voren te brengen, brochure wijst erop dat gering aan vreemdelinge] recht soms heeft Als voorbeelden noemd dat aan de Shree Rajnees een visum geweigerd „uit angst hij hier gaat zeggen' de Zuidafrikaanse bestuurder Dusty Schiphol voorwaarden k opgelegd die een regelr spreekverbod inhielden. Maar aan de andere kant schikken gekozen functii rissen als kamer- en gei teraadsleden over teit', wat betekent dat ze kunnen worden vervolgd fct wat ze tijdens vergaderir van bijvoorbeeld de Twi Kamer naar voren bren hoe beledigend misschien '1 De brochure sluit af met hoofdstuk over de Tweede T reldoorlog, toen met nam is illegale pers ferm stelling g tegen de steeds verdere ir oi king van de grondrecl „Toen was het - net all ai het geval is - van het grot ir< belang dat de burgers over 16. minimum aan politiek b en maatschappelijk inzich n schikken om in te zien i x> wanneer en hoe het gi ti recht op vrije menincsu; wordt geschonden, en war d herovering van hetgeen g< a i len is begint". e De publicatie kost 7,504 verkrijgbaar bij het N ic naai Comité 4 en 5 mei. tr 020-6209688. on SS' R heeft gemaakt". Een gesloten partij ook, die te ver af is ko men te staan van de achterban, gedomineerd wordt door top en middenkader van de partij zelf. doof is voor geluiden van buiten, slechts gericht is op zichzelf en op de heersende pi korde. Vandaar dat Kok al in het eer ste jaar van zijn fractievoorzit terschap (1986). voorafgaand aan een partijcongres, onge vraagd van een verder ano niem blijvend groepje rond Van der Louw het advies krijgt „de luiken wijd open te zet ten". „De eerste grote gemiste kans", meent Van der Louw. In hoeverre die gemiste kans heeft doorgewerkt bij de ge beurtenissen van vorig jaar komt niet aan de orde, maar misschien dat Kok het zich herinnert als hij na de wao- kwestie ongevraagd een ver trouwelijke brief krijgt van een „vernieuwingscommissie" onder leiding van Andre van der Louw. De brief is bepaald kritisch van toon: „De beleids vorming van de PvdA deugt niet, een samenhangend toe- komstdenken ontbreekt, de communicatie met de kiezers is slecht, etcetera. De brief - vertrouwelijk - wordt gevolgd door een bezoek van Van der Louw aan de par tijleider op het ministerie van financiën. Die laat hem weten dat tijdens het nog te houden congres de bevestiging van zijn leiderschhap centraal staat en dat elke vernieu- wingsdicussie dus onder zijn leiding plaats moet vinden. „Dat Wim het voorstel afwijst is niet leuk. Maar dat hij geen André van der Louw tijdens een door hem georganiseerde politieke bijeenkomst in de Rode Hoed in Amsterdam gebaar maakt in de richting van: „en Andre, wat zouden we met jou en anderen wel samen kunnen bereiken", getuigt toch van weinig warmte. En die zou de PvdA best kunnen gebruiken". Coup Niet lang na dit gesprek komt het weekblad Elsevier met een artikel over de 'coup' van Van der Louw c.s. In zijn beschrij ving van wat er dan gebeurt borrelt bij Van der Louw nog steeds de machteloze woede naar boven over zo veel onbe grip. En nog steeds toont hij zich het meest verbolgen over de weigering van Kok afstand te nemen van de beschuldi ging dat hij een coup zou heb ben getracht te plegen. Kok belt hem wel, „omdat mensen soms onnodig ge krenkt worden", vraagt hem toch een bijdrage aan de ver nieuwingsdiscussie te leveren, maar zegt ook het woord 'coup' niet te zullen herroepen omdat hij het niet gebezigd heeft. De rest is bekend, het groepje rond Van der Louw is min of meer op een zijspoor geran geerd. Van een dialoog met de PvdA is nauwelijks sprake. Het is niet alleen daarom dat dit boek enig medelijden op wekt met de schrijver ervan. Want niet alleen is Van der Louw er niet in geslaagd de vernieuwing van de PvdA te realiseren, ook zijn poging om aan te tonen dat er van een coup geen sprake was lijdt schipbreuk. Misschien was het niet bedoeld als coup, maar zelfs uit zijn eigen ving wordt duidelijk dat wel als zodanig kon gevat. Het enige argument hij daartegen heeft is zijn onderstelde integriteit, en is in Den Haag een loos Andre van der Louw: De Hoed en andere verhalen, geverij Conserve, 29,90.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidse Courant | 1992 | | pagina 6