Euthanasie en
asterpraat
Euthanasie: levensgevaarlijke grens gepasseerd
Allochtonen niet meer doodknuffelen
I
.^idóe
Qowumt
OPINIE
Brave
Jantje (2)
ZATERDAG 4 APRIL 1992
door
DICK VAN RIETSCHOTEN
Mijnheer de voorzitter!
'ele kamerleden hebben
andaag een pamflet ont-
angen van een comité te
en euthanasie, een pam-
et met een schandalige
ekst. Het is pure laster
rat erin staat, een klap in
et gezicht van ieder die
iteger over het euthana-
ievraagstuk wil discus-
iëren. Ik geef dit ge-
chrift maar aan minister
lirsch Ballin. Misschien
iet hij mogelijkheden om
iertegen op te treden".
èn hartekreet van Tweede-
amerlid Ria Beckers, fractie-
Dorzitter van Groen Links, tij-
ens het euthanasiedebat van
fgelopen woensdag. Oprecht
ii terecht, want de manier
aarop sommige tegenstan-
ers van euthanasie tekeer
jan tegen degenen die het
icht op een zachte dood onder
epaalde omstandigheden wil-
m erkennen, is nu en dan bij-
under grof, krenkend en on-
ndelijk. Zij schromen niet
olitici en artsen af te schilde-
in als gewetenloze moorde-
aars met een nazi-mentaliteit
n draaien er evenmin hun
and voor om angst en paniek
zaaien onder met name be-
larden en gehandicapten. Als-
'men bij opname in een zie-
enhuis of verpleeghuis z'n le
en niet meer zeker zou zijn.
lsof onder elk ziekbed een
okter met een dodelijk spuit-
iverscholen zou liggen, wach-
;nd op een uitgelezen kans
mtoe te slaan.
ergeleken bij zoveel ongenu-
nceerd en onheus verbaal ge
reld is het een verademing
en discussie over euthanasie
lee te maken zoals die afgelo-
en woensdag en donderdag
erd gevoerd in 's lands ver-
iderzaal aan het Binnenhof,
oals bij alle eerdere debatten
ver dit delicate onderwerp
iel er ook nu weer een breed
jectrum aan meningen te be-
listeren, variërend van een
rincipieel 'nee' tot een over-
ligd ja', maar er werd ten-
linste gedebatteerd op een
oogstaand niveau, met res
ect voor eikaars opvattingen.
lijlpaal
oewel de Kamer het net als
Nederlandse bevolking
Doit helemaal eens zal wor-
en over de vragen rond le-
ensbeëindiging, kon er deze
eek wel een mijlpaal worden
igericht langs de weg die de
olitieke euthanasie-discussie
afgelopen twintig jaar heeft
'gelegd. De overgrote meer-
erheid van de Kamer (alleen
kleine christelijke fracties
itgezonderd) acht het inmid-
els aanvaardbaar dat het le
en van een doodzieke patiënt
diens uitdrukkelijk verzoek
ordt beëindigd als de arts die
terminale hulp verleent
ch houdt aan een aantal zorg-
ildigheidseisen en open
aart speelt tegenover justitie,
et andere woorden: vrijwel
gehele volksvertegenwoor-
iging. inclusief het CDA (dat
jdens het laatste euthanasie-
ïbat van drie jaar geleden
Dg een sterk afwerende hou-
ng vertoonde) is inmiddels
ereid het recht te erkennen
een niet-natuurlijke dood
in een patiënt die daar, ver
erend in een uitzichtloos lij-
en, dringend om heeft ge-
aagd.
en essentieel verschil van
lening is er nog wel over de
aag in welke wettelijke rege-
ng de euthanasie gegoten
loet worden. De regeringspar-
jen CDA en PvdA hebben
eh akkoord verklaard met de
instructie die het kabinet
•or ogen staat. Cruciaal daar-
is dat euthanasie in het Wet-
iek van Strafrecht zonder
leer gehandhaafd blijft als
m misdrijf waar maximaal
raalf jaar gevangenisstraf op
aat. Een arts echter die zich
ij een besluit om euthanasie
plegen houdt aan de reeds
2 eldende eisen voor zorgvul
dig handelen en aan de in no-
smber 1990 ingestelde mel-
ngsprocedure (die wordt op-
tnomen in de Wet op de Lijk-
tzorging) kan er zo goed als
ker van zijn dat hij niet straf-
chtelijk wordt vervolgd. Ab-
ilute kerheid daaromtrent
hij echter niet krijgen. Elk
eva] wordt afzonderlijk door
officier van justitie beoor-
ïld.
ieve vrede
VD, D66 en Groen Links zijn
et daar radicaal mee oneens,
'j vinden dat een arts die bij
uthanasie naar eer en gewe-
n handelt en alles netjes
eldt de garantie moet heb-
dat hij vrijuit gaat. In we-
n is de PvdA ook die mening
egedaan maar om de lieve
ede met coalitiepartner CDA
bewaren hebben de sociaal-
Hocraten zich bij de door
kabinet gekozen oplossing
^gelegd, in de wetenschap
Win de huidige praktijk het
aantal strafrechtelijke vervol
gingen wegens euthanasie
jaarlijks op de vingers van één
hand te tellen zijn. En dan blij
ven er nog vingers over ook.
D66-kamerlid Jacob Kohn-
stamm drukte het compromis
in de coalitie deze week als
volgt uit: „De norm is voor he.t
CDA en de praktijk voor de
PvdA".
Er zal pas verandering in deze
tweeslachtigheid kunnen ko
men als de utopische 'purpe
ren coalitie' (PvdA, WD, D66),
waar Van Mierlo al jaren harts
tochtelijk voor pleit, ooit het
regeringsheft in handen zou
krijgen. Maar voorlopig blijft
dat pact nog een droom die
naar het zich laat aanzien deze
eeuw niet meer in vervulling
zal gaan.
Overigens concentreerde de
euthanasie-discussie zich deze
week uiteindelijk niet op de
'euthanasie-volgens-het-boek-
je' (het beëindigen van ie
mands leven op diens uitdruk
kelijk verzoek) maar op een ge
heel andere vorm van levens
beëindiging, namelijk die
waartoe de patiënt géén ver
zoek heeft gedaan omdat deze
niet meer in staat was zijn wil
te uiten.
Duizend keer
Volgens de commissie-Rem-
melink, die vorig jaar een rap
port publiceerde over euthana
sie in Nederland, komt dit on
geveer duizend keer per jaar
voor, bijvoorbeeld bij patiën
ten die langdurig in een 'on
omkeerbaar coma' liggen of bij
ernstig lijdende demente be
jaarden die in hun laatste le
vensfase verkeren. Vaak gaat
het daarbij overigens om per
sonen die ooit in het verleden
tegen een arts of tegen hun fa
milie hadden gezegd dat ze
rustig wilden inslapen als zij
ooit in een mensonwaardige
toestand zouden komen en
niet meer in staat zouden zijn
hun zegje te doen. Toch mogen
zulke gevallen onder geen be
ding euthanasie heten. Zij
moeten in feite beschouwd
worden als moord, zo luidt de
eensgezinde opvatting van de
Kamer. En op de kleine chris
telijke fracties na is men het er
ook over eens dat in sommige
gevallen zo'n 'moord' gezien
de mensonterende omstandig
heden waarin de patiënt zich
bevond acceptabel kan zijn.
Maar na deze constateringen
scheiden de meningen zich op
nieuw.
Schoorvoetend
Het kabinet huldigt de opvat
ting dat ongevraagde levens
beëindiging ook onder de mel
dingsprocedure voor euthana
sie zou moeten vallen. Een offi
cier van justitie die een derge
lijke casus onder ogen krijgt
moet dan echter wel extra alert
zijn en in principe elk geval
aan de rechter voorleggen.
CDA en PvdA stemden hier
schoorvoetend mee in, maar
WD, D66 en Groen Links stei
gerden de banken uit. Hoe
durfde het kabinet euthanasie
en levensbeëindiging zonder
voorafgaand verzoek over één
kam te scheren? Zo bevorder
je nu juist de lasterpraatjes
over gewetenloze doktoren die
weerloze patiënten doodspui
ten! Om de discussie over eu
thanasie zuiver te houden en
eventuele angstgevoelens bij
burgers weg te nemen, moet
euthanasie (de zachte dood op
dringend verzoek) strikt ge
scheiden worden van de vor
men van 'stervenshulp' die als
moord kunnen worden beti
teld, aldus het blauw-groene
blok in de Kamer.
Hoe gedegen de verdediging
van minister Hirsch Ballin en
staatssecretaris Simons ook
was, hun argurfienten waren
op dit punt niet overtuigend.
Merkwaardig genoeg gaven zij
eigenlijk toe dat WD, D66 en
Groen Links gelijk hadden. Ui
teraard mag euthanasie niet
met andere vormen van le
vensbeëindiging op één hoop
worden gegooid, zo betoogden
zij. maar het gaat toch in alle
gevallen om feiten die straf
baar zijn en blijven. En als er
nu toch al een meldingsproce
dure en een bijbehorende vra
genlijst voor euthanasie be
staat. waarom zou het onge
vraagde sterven er dan niet
óók bij kunnen worden ver
meld? Wie dit verweer aan
hoort kan zich niet aan de in
druk onttrekken dat efficiency
het enige echte argument is.
En dat is zwak.
Het kabinet moet deze kwestie
nog maar eens laten bezinken
en er nog eens goed over pra
ten of de gekozen weg wel de
juiste is. Misschien is een apar
te meldingsprocedure voor on
gevraagde levensbeëindiging
toch een betere oplossing.
Evenals Ria Beckers schrok
ook minister Hirsch Ballin van
het pamflet waarmee dit ver
haal begon. Dat zou hem aan
het denken moeten zetten. Hij
wil toch niet dat er nog meer
van dit soort hetzerige brochu
res worden rondgestrooid?
(Dick van Rietschoten is parle
mentair redacteur van deze
krant).
door
HANS DIJKSTAL
Volgens de liberale theorie
ontstaat de maatschappelijke
orde voor een groot deel door
de zelfregulerende processen
tussen individuen en groepen
van individuen. Dat houdt een
zeer positief oordeel in over de
individuele mens als dragende
kracht in de samenleving.
In deze liberale theorie staat
de overheid op afstand. Haar
eerste plicht is zoveel mogelijk
ruimte te scheppen voor de
burgers. Voor veel liberalen is
die theorie leidraad voor het
dagelijkse politieke handelen.
Vanzelfsprekend gebeurt dat
in de context van de samenle
ving van vandaag, waarin aan
vaard is dat de overheid een
taak heeft tegenover burgers
die in sociaal opzicht op ach
terstand staan.
Al sinds het begin van de jaren
zeventig pleit de WD voor een
kleinere overheid. Zo heeft zij
altijd gewaarschuwd tegen een
overheid die elke denkbare
maatschappelijke activiteit
meent te moeten subsidiëren.
Dat is niet alleen onbetaalbaar,
maar het werkt ook verstik
kend. Gelukkig brak bij velen
het licht door toen de over
heidssubsidies zich begonnen
uit te strekken tot een fietspro-
ject voor Kaapverdische vrou
wen in Klazienaveen en een
congressubsidie voor de inter
nationale bond van krielkip
houders. Op vele plaatsen
wordt nu nagedacht over de
vraag wat de kerntaken van de
overheid zijn en hoe de over
heid zich als subsidiënt kan te
rugtrekken.
Het probleem is dat het stop
zetten van subsidies veel meer
tijd kost dan de indertijd geno
men beslissing om ze te geven.
Niettemin ben ik blij dat ge
probeerd wordt zelfstandige
maatschappelijke krachten
weer te activeren.
Een tweede belangrijk onder
werp is de verlaging van de col
lectieve lasten. Ik heb daar bij
herhaling, ook op deze plaats,
voor gepleit. Er zijn ten minste
drie redenen waarom dat zo
belangrijk is voor het stimule
ren van de maatschappelijke
energie en creativiteit.
In de eerste plaats dwingt een
lagere belastingopbrengst de
overheid tot het scherper stel
len van prioriteiten. De tweede
reden is het zeer positieve ef
fect dat een lagere lastendruk
op de werkgelegenheid heeft.
Het leidt tot meer betaald
werk. Voor werklozen is dat
een voorwaarde voor daadwer
kelijke maatschappelijke par
ticipatie. Ten derde ben ik er
van overtuigd dat mensen tot
grote activiteit en creativiteit
komen als zij zelf in redelijke
mate van de vruchten van hun
inspanningen kunnen profite
ren. Voor velen gebeurt dat
met de huidige belasting- en
premiedruk niet.
Onder hen die van het hier be
schreven beleid veel te lijden
hebben (gehad?) bevinden
zich de allochtonen in Neder
land. Dat beleid heeft hen
meer dan nodig afhankelijk
gemaakt van de overheid en
anderen. In plaats dat zij zijn
gestimuleerd in eigen initia
tief, verantwoordelijkheid en
creativiteit, werden zij 'dood
geknuffeld'. Het is daarom dat
de WD pleit voor meer even
wicht in rechten en plichten,
voor lichte overheidsdwang in
bepaalde situaties - zoals een
verplichting om Nederlands te
leren - en het sterker stimu
leren van het eigen initiatief.
Maar let wel: dat geldt voor ie
dereen. Het gaat om individue
le mensen en groepen van in
dividuen. die op eigen benen
moeten (leren) staan en niet
meer dan nodig afhankelijk
moeten zijn van de overheid.
Dat is het beste voor onze sa
menleving als geheel.
(Hans Dijkstal is vice-fractie-
voorzitter van de WD in de
Tweede Kamer).
door RIK IN T HOUT
Heel even had ik bijna medelijden gekregen met
Jantje Pronk. De vlerkerige manier waarop die
De Hoop Scheffer en Weisglas in de Tweede
Kamer tegen hem tekeer gingen, was zo beneden
alle peil dat de minister automatisch in de
underdog-positie terecht kwam. En inhoudelijk
klopte er van het verhaal van deze CDA- en VVD-
knulletjes natuurlijk ook geen bal.
Want wat viel Pronk nu eigenlijk te verwijten?
Zijn kritiek op Indonesië na het bloedbad op Oost-
Ti mor geschiedde notabeneop aandrang van de
Kamer zelf. Diezelfde Erica Terpstra die nu in de
wandelgangen stond te briesen als een nijlmerrie
over het jongste 'wangedrag van Pronk, was in
november degene geweest die het initiatief nam
vooreen onafhankelijk onderzoek naar de
Javaanse moordpartij in Dili. Dit liberale
kamerlid wenste op dat moment geen genoegen te
nemen met de belofte van president Suharto dat
Indonesië de zaak zelf goed zou uitzoeken.
Maar toen dit soort kritiek aanleiding bleek voor
Suharto om de ontwikkelingsrelatie met
Nederland te verbreken, was de WD ineens'niet
meer zo flink, evenmin als het CDA. Jaap (De
Hoop Scheffer) en Frans Weisglasdeden het
bijna in hun broek bij de gedachte dat de grote
Sultan in Jakarta ook het Nederlandse
bedrijfsleven eruit zou kunnen schoppen.
Het waren de werkgeversverbonden VNO en NCW
geweest die hun 'eigen' kamerleden op dit risico
hadden gewezen. Realiseerden Jaap Frans zich
eigenlijk wel welke miljoenenbelangen op het spel
stonden? En uiteraard hadden de werkgevers bij
die gelegenheid ook Jan Pronk nog even een veeg
uit de pan gegeven. Want in hun ogen was het
natuurlijk het opgeheven vingertje van de
minister geweest dat Suharto tot razernij had
gebracht.
Ja, toen kregen Jaap Frans toch ewel even spijt
van hun stoere gedrag in november en gingen zij
zinnen op een mogelijkheid de zwartepiet naar
een ander te schuiven. Godzijdank bleek Suharto
alweer aanstoot te hebben genomen aan Jan
Pronk. In een vraaggesprek met het Algemeen
Dagblad had de minister opgemerkt dat het
weieens lang zou kunnen duren eerde
ontwikkelingsrelatie tussen Nederland en
Indonesië hersteld zou zijn. De generatie van
Suharto was kennelijk nog te veel gekwetst door
hetgeen Nederland als koloniale macht in zijn
Innd had aangericht.
Was dit bedoeld als een schop na voorde
Indonesische Regent? Kom nou.' Pronk deed toch
niets anders dan een berustende conclusie
trekken, zoals een politicus doet die na vele jaren
ervaring weet dat het ook weieens heel erg tegen
kan zitten.
En dat laatste mocht Pronk inderdaad wel zeggen
ja. Na alle gelazer uit Jakarta werd hem nu in
eigen land op hoge toon verzocht een pleister over
zijn mond te plakken. Het duo Jaap Frans
meende dat deze kennelijk onverstandige
bewindsinan de zaken betreffende het 'prachtig
rijk van Insulinde' voortaan maar moest
overlaten aan collega Van den Broek van
buitenlandse zaken, die dat meevallertje
glimmend van genoegen incasseerde. En
uiteraard geen woord meer over de échte schurk,
die over Indonesië regeert alsof het zijn
particulier eigendom is.
Op dat moment was het heel erg moeilijk een
warm gevoel voor Pronk te onderdrukken.
Gelukkig hielp de minister mij een beetje. Nog
voor aanvang van het kamerdebat bleek hij het
hoofd al gebogen te hebben. Samen met Van den
Broek had hij namelijk een brief ondertekend,
waarin het parlement werd beloofd dat het
Indonesië-beleid van nu af aan 'primair' een
aangelegenheid van de minister van
buitenlandse zaken zou zijn. Tegen die
achtergrond was het niet verrassend dat Pronk
zich ook nauwelijks verweerde tegen het gekef van
Jaap Frajis in de Kamer. In plaats van deze
schi inheiltjes te dreigen met aftreden, wees de
minister erop dat Jaap geen motie van
wantrouwen had ingediend. Daaruit trok hij de
volgende conclusie: ,.Ik stel vast dat er
vertrouwen is van de CDA-fractie in mijn beleid
en daarmee leef ik verder
Als aangeschoten wild, zou de SGP'er Van
Rossum gezegd hebben, als hij nog in de Kamer
had gezeten.
RIK IN 'THOUT
Idoor
MEINDERT LEERLING
Na jaren van discussie heeft
een kamermeerderheid er
deze week mee ingestemd dat
er een werkbare regeling komt
voor het plegen van euthana
sie: levensbeëindiging op ver
zoek. Een uiterst belangrijke
en ingrijpende beslissing.
De vraag kan in alle ernst wor
den gesteld of in onze samen
leving wordt beseft hoe drama
tisch de genomen besluiten
zijn en welke verstrekkende
gevolgen het een en ander op
zowel korte als lange termijn
kan hebben. Afgaande op de
publieke belangstelling leeft
dat besef niet. De tribunes wa
ren bepaald niet vol. Op het
Binnenhof was het rustig. De
euthanasie-discussie raakt de
massa kennelijk niet. Zij roept
niet zoveel emoties op als des
tijds de debatten met betrek
king tot abortus provocatus. Je
kunt slechts gissen naar de re
den van een en ander, maar be
denkelijk is het wel.
Het euthanasiebesluit zet an
dermaal een wissel om in onze
rechtsstaat. Hoe het zij, het ka
binet heeft groen licht gekre
gen om nu op zeer korte ter
mijn een wettelijke regeling te
treffen, waarbij de in ons land
gegroei de euthanasieprakt ij k
in formele banen wordt geleid.
Het is weer eens een typisch
Nederlands compromis gewor
den, waarbij enerzijds eutha
nasie strafbaar blijft, maar an
derzijds de arts die euthanasie
pleegt niet zal worden ver
volgd als hij zich maar keurig
aan de regels houdt. Een qua
strekking gelijke oplossing als
ruim tien jaar geleden voor het
abortus-vraagstuk.
Lege huls
Een nogal tweeslachtige oplos
sing. Op papier (art. 293 en 294
Wetboek van Strafrecht) is het
de arts verboden in te gaan op
een verzoek van een patiënt
het leven te beëindigen als
deze in een uitzichtloze situa
tie is gekomen en ondraaglijk
lijden moet doorstaan. De arts
die euthanasie pleegt kan vol
gens de letter van de wet wor
den vervolgd en zelfs een pitti
ge gevangenisstraf krijgen.
Zover komt het in Nederland
al jaren niet meer. Een arts die
euthanasie pleegt volgens
vastgestelde regels (zich hou
den aan de meldingsprocedu
re) heeft weinig te duchten. Op
die manier houdt de zoge
noemde herbevestiging van
het betreffende artikel in het
Wetboek van Strafrecht weinig
in. Het is een lege huls die al
leen op de kast van onze
rechtsstaat blijft staan als aan
denken aan wat eens werke
lijkheid was. Verder heeft het
slechts symbolische waarde.
Het had natuurlijk ook anders
gekund. Uitspraken van rech
ters zijn heel belangrijk en ze
ker die van de Hoge Raad.
Maar de wetgever - regering
Minister
Hirsch Ballin
verdedigde
deze week
het kabinets
standpunt
over de
euthanasie.
FOTO: SP
en parlement - behoeft in die
uitspraken niet te berusten. Er
is alle gelegenheid om de be
treffende gerechtelijke uit
spraken (jurisprudentie) onge
daan te maken door tot een
werkelijke herbevestiging van
het verbod op euthanasie te
komen. Het kabinet wil dat
niet. Ook alle grote partijen in
de Kamer willen dat niet of
hebben in elk geval geen po
ging gedaan de regering daar
toe aan te zetten. Met angst en
beven moet nu worden afge
wacht, wat er verder gaat ge
beuren.
Signalen
De eerste signalen dat de
rechtsbescherming van het
menselijk leven verder wordt
aangetast zijn er al. De artsen
organisatie KNMG is al jaren
geleden gekomen met voor
stellen tot levensbeëindiging
bij mensen, die daartoe zelf
nooit een verzoek hebben in
gediend. Te denken valt aan de
wilsonbekwamen, zoals coma
patiënten, zwaar gehandicapt
geboren baby's en anderen. Uit
een rapport, dat vorig jaar is
uitgekomen, blijkt dat er jaar
lijks minstens duizend men
sen bewust worden gedood
zonder dat zij daar zelf om heb
ben gevraagd. Nadrukkelijk
komt daarmee het hellend
vlak in beeld. Het gaat van
kwaad tot erger en waar is het
einde? Nu moeten we geen
spookbeelden oproepen, maar
we moeten wel uiterst waak
zaam zijn en beseffen dat als
we min of meer oogluikend
toestaan, dat mensen bewust
worden gedood we letterlijk en
figuurlijk een levensgevaarlij
ke grens passeren.
Dat geldt temeer als dit soort
handelingen van een medicus
niet meer ronduit als moord
worden betiteld en als zodanig
worden vervolgd. Wc moeten
in deze klaar en helder zijn.
Mocht een arts om welke re
den dan ook zich gedwongen
menen te voelen het leven van
een patiënt ongevraagd te
moeten beëindigen (van eu
thanasie is dan geen sprake
meer, want bij euthanasie gaat
het om een vrijwillig gedaan
verzoek) dan moet hij bereid
zijn zich voor de rechter te ver
antwoorden. Zoals een ieder
die met de strafrechter in aan
raking komt, kan de arts dan
een beroep doen op over
macht. In dat specifieke geval
zal de rechter dan een heel
apart oordeel moeten vellen.
Maar onder geen voorwaarde
mag de politiek voor dergelij
ke vormen van levensbeëindi
ging bepaalde regels gaan tref
fen. Het is al onvoorstelbaar
genoeg, dat in een eens door de
christelijke leefregels gestem
pelde natie het wordt toege
staan mensen te doden op hun
verzoek.
(Meindert Leerling is Tweede-
Kamerlid voorde RPF.)
Allochtonen in Nederland. Volgens WD-kamerlid Dijkstal moeten zij niet meer dan nodig afhankelijk van de overheid zijn.
