Doping
bezoedelt
blazoen
van sport
II
inal
Ie
Ontkennen deden de heksen ook, het helpt geen zier
ËeicbctBou/uml
ZATERDAG 4 APRIL 1992 PAGINA J
Het beladen en nog
steeds in de taboesfeer
gehouden onderwerp
'doping' heeft het bla
zoen van de sport meer
dan ooit bezoedeld.
Sporters worden niet
slechts 'gepakt', maar ze
worden ook steeds vaker
beschuldigd van doping-
gebruik. Een Haarlemse
huisarts mocht onlangs in
een televisieprogramma
vertellen dat er in de na
tionale schaatsploeg on
geoorloofde middelen
werden gebruikt. Enkele
dagen later klapte een
vermeende insider uit de
school door onder meer
te stellen dat er flink
werd gehandeld in de at-
letiekwereld. Is er werke
lijk zoveel nieuws onder
de zon? Wat is de 'im
pact' van publiciteit over
een dopingaffaire? En:
ben je voor eeuwig ge
stigmatiseerd als je naam
eenmaal in verband
wordt gebracht met do-
Lia van Schie...psychische problemen... FOTO: STEPHEN EVENHUIS
Joke Kleijweg...alles of niets...
Michel harsten ...150 sporters...
FOTO: SI
door
HENK RUIJL EN PETER ALLEBLAS
DEN HAAG Stel: Je bent
schaatsster van de nationale se
lectie. Je hebt op een doorde
weekse avond nog even getraind.
Je kijkt geen televisie, je gaat
naar bed en je wordt de volgende
ochtend nietsvermoedend wak
ker. Je hoort dat er een televisie
programma is geweest waarin
een of andere huisarts iets ge
zegd heeft over doping. Sterker
nog: hij heeft verteld dat er bin
nen de nationale schaatsploeg
sprake is van dopinggebruik. En
je weet nergens van.
Neem Lia van Schie, nationaal kampi
oene schaatsen allround en een gezon
de Hollandse meid. Doping? Nee. dan
moet je echt niet bij haar zijn. Dat is ab
soluut niets voor de rijdster uit Stomp-
wijk. Van Schie is stomverbaasd over de
uitlatingen van Michiel Karsten, de
Haarlemse huisarts die in het televisie
programma Berg zijn zegje deed over
dopinggebruik binnen de schaatsploeg.
„Ik blijf het een vreemde zaak vinden",
zegt l.ia van Schie. „Het is toch een
hele selecte groep die door Karsten
wordt aangewezen. Ik vind het verve
lend dat ik tot die groep behoor" De
Zuidhollandse is na een teleurstellend
schaatsseizoen best wat gewend als het
aankomt op kritiek, maar aantijgingen
in dit 'gevaarlijke spelletje' zijn nieuw
voor haar. „Het is een uitspraak met
veel gevolgen. Ik word er ongewild mee
geconfronteerd. Ik weet nog niet wat de
gevolgen zijn", vertelt ze. Van Schie
zou het niet over haar hart verkrijgen
doping te gebruiken. „Ik zou daar psy
chische problemen van krijgen. Ik word
liever achtste (Van Schie eindigde als
achtste bij de wereldkampioenschap
pen vorig maand: red.) zonder iets te
gebruiken dan dat ik eerste zou worden
met dopinggebruik'*.
Atletiek
In het programma Barend Van Dorp
deed ene meneer Korbee van zich spre
ken Zonder gêne deed de oud-body
builder en publicist het een en ander uit
de doeken over anabole steroïden in de
atletiek. Joke Kleijweg is zo'n atlete.
Een nationale topper. Zo won ze bij
voorbeeld vorig jaar de marathon van
Rotterdam. Zondag is ze niet van de
partij in de Maasstad. Geblesseerd,
kwetsuren lijken te horen bij Kleijweg.
..Blessures zijn inherent aan de manier
waarop ik topsport bedrijf. Ik balanceer
altijd op het randje. Het is vaak alles of
niets", zegt ze. Korbee liet zich bij Ba
rend Van Dorp ontvallen dat anabo
le steroïden gebruikt worden om de
trainingsperiode door te komen. Dat
klopt. Door toediening van anabole ste
roïden vermindert de kans op blessures
en herstelt de sporter sneller. Maar
Kleijweg moet er niet aan denken om
naar een middel te grijpen.
Kleijweg: „Ik kies een bepaalde weg,
mijn eigen weg. Ik weet zelf wel waar ik
mee bezig ben. En mijn echte vrienden
weten het. Het lijkt wel of er tegen
woordig niks anders is dan doping. Als
ik weer eens geblesseerd ben, zeggen
de mensen: hen je alweer een blessure?
Maar als je nooit geblesseerd bent,
schijnt dat verdacht te zijn". De Leidse
atlete wijst het gedurfde optreden van
huisarts Karsten af. „Iedereen kan wel
worden beschuldigd. Je moet dan maar
je onschuld aangeven en dat is moeilijk.
Ik vind het jammer dat er zoveel aan
dacht aan dit onderwerp wordt besteed.
Er wordt van alles over je gezegd. Je
kunt je daar druk over maken. Maar als
ik me bijvoorbeeld druk maak over het
feit dat mensen zeggen dat ik alweer ge
blesseerd ben, dan kan ik geen topsport
meer bedrijven".
Heiko van Staveren, bijzonder hoogle
raar sport en recht aan de Vrije Univer
siteit in Amsterdam, vindt het „jammer
dat sporters zomaar kunnen worden
beschuldigd". Uit juridisch oogpunt
zegt Van Staveren over de zaak Karsten
en de nationale schaatsploeg: „Er zijn
nadere gegevens nodig. Zoals in het ge
val van de kikkers van Eddy Achter
berg. Je moet aangeven w ie beschuldigt
en wie de beschuldigde is. Wie en wat
Volgens Van Staveren staat een rectifi
catie of een schadevergoeding ter be
schikking van een sporter. „Of anders
ook het medisch tuchtcollege".
Van Staveren herinnert aan het kort
geding dat Twente-speler Eddv Achter
berg in 1975 won. De voetballer werd
door journalist Henk Spaan destijds
omschreven als het gemeenste jongetje
van de klas, dat voor zijn genoegen
vriendjes deed struikelen en een gat in
de knie deed vallen, kikkers opblies en
insecten verbrandde. De Haagse Post,
waarin het gewraakte artikel verscheen,
moest een rectificatie plaatsen omdat
het omschrijven van Achterberg als
„verachtelijk wezen" beledigend was.
Van Staveren wil er mee aangeven, dat
alleen indien de aanklager (Karsten) en
de beschuldigde (de schaatsers) bij
naam worden genoemd, een (re)actie
in de vorm van bijvoorbeeld een kort
geding mogelijk is. Om die reden eisen
de kernploegleden van Karsten, dat hij
de schuldigen bij de naam noemt.
Bijrollen
Discuswerpster Ria Stalman en hoog
springer Ruud Wielart zijn atleten die
wel met naam en toenaam in de publici
teit zijn gekomen. Zij spelen de bijrol
len in het drama waarvan het scenario
is opgezet door respectievelijk kogel
stootster Jennifer Smit en hoogspringer
Raymond de Vries. Scribenten doken
als aasgieren op elke newsflash' en
zorgden voor een doorlopende voor
stelling. Uitgerekend Raymond de
Vries, die zelf Wielart aanklaagde, be
kende in de apotheose schuld terwijl en
passant een buitenstaander de kolom
men verluchtigde met een bekentenis:
wielrenner Ludo de Keulenaer.
De affaires volgden elkaar in rap tempo
op. Zoals dat gebeurde na de zaken
rondom de Europees kampioen op de
400 meter hardlopen David Jenkins
(gevangenisstraf wegens handel in
'sportieve drugs', '88), de tweejarige
schorsing van sprinter Ben Johnson
('88) en een recenter voorbeeld, dat
van de dreigende vierjarige schorsing
van Katrin Krabbe, Grit Breuer en Sil-
ka Möller waarover de Duitse tucht-
commissie vandaag uitspraak doet.
Terwijl eerder al de complete (voorma
lige) DDR-top met de vinger werd na
gewezen en de media zich een jaar gele
den verlekkerden aan de Intralipid-af-
faire rond de wielerploeg van PDM. De
vraag is hoeveel nieuws er onder dg zon
is. Want was het niet KNAU-man Sjef
Swinkels die in '85 Ria Stalman reeds
beschuldigde van dopinggebruik? Swin
kels. die de mond ook al open trok in
'83. nam zijn woorden terug kort voor
dat de rechter uitspraak zou doen. En
dan huisarts Karsten. Het Is dat hij on
langs het woordje 'schaatser' in de
mond nam, want anders was zijn optre
den helemaal gelijk geweest aan dat
wat hij bijvoorbeeld het maandblad
Sport International en NRC Handels
blad al enkele jaren geleden liet opte
kenen.
In '88 vertelde Karsten in Sport Inter
national: „Wat er in de sport gebeurt,
wat ik met de sporters doe, moet je ver
gelijken met iemand die twee sigaretten
per dag rookt". En: „Topsporters die
helemaal niet gebruiken, kunnen over-
traind raken. Dat is veel ongezonder
dan anabole steroïden. Het risico dat je
lichaam dan schade oploopt, is veel
groter". Ook dat „ik 150 sporters bege
leid" en waarvan onlangs zoveel ophef
werd gemaakt, onthulde hij reeds des
tijds.
Niets nieuws
Niets nieuws onder de zon. Docent
communicatiewetenschap Paul Nelis-
sen van de katholieke universiteit Nij
megen, die is gespecialiseerd op het ge
bied van sport en media, kent het ver
schijnsel. „De sportjournalistiek in het
bijzonder is erg weinig op historische
bronnen gestoeld", zegt hij. „De kwali
teit kan natuurlijk beter. Ik vind dat de
sportjournalistiek het ook met de ande
re professionele eisen als hoor- en we
derhoor en checken van de bronnen
niet zo nauw neemt. Overigens is het
publiek slimmer dan we denken. Ik
vraag me af welke lezer, luisteraar of tv-
kijker wakker ligt van alle heisa. Dat
zou men eens moeten nagaan. Feit
blijft dat sport en doping een hoge at-
tentiewaarde hebben, ook al betreft het
't opdissen van oude feiten".
Doping is niet van vandaag of gisteren.
In 1896 won de wielrenner Arthur Lin
ton de monstertocht BordeaUx-Parijs.
Na aankomst gaf de uiterst vermoeide
man uit Wales bloed op. Enkele weken
later overleed de 24-jarige wielrenner.
Uit onderzoek kwam naar voren, dat hij
trimethyl toegediend had gekregen.
Van alle tijden dus. De overlevering
wil, dat de Hollandse kolonisten in
Amerika om hun inspanningen te ver
hogen en vermoeidheid te verjagen een
saus aten, waarvan ze het recept ontvin
gen van de Indianen. Ze noemden de
saus 'dope'. Westfries voor saus. Engel
sen spreken van dope, dikke saus. De
Engelse bewindvoerders voelden zich
later genoodzaakt in 1666 de eerste
anti-dopingwet uit te vaardigen. Omdat
de saus de hartslag versnelde en stimu
leerde tot bovennatuurlijke prestaties.
Met vele doden tot gevolg.
Van alle tijden, ook al bij de oude Grie
ken. Homerus maakte al melding van
de lotusplant, een doornige struik af
komstig uit Noord-Afrika die pruimige
vruchten draagt, waarvan het sap een
stimulerende werking heeft. Claudius
Galenos (129-199 n.Chr.). een van de
grootste medische autoriteiten uit de
wereldgeschiedenis, viel scherp uit te
gen atleten en hun oefenmeesters. De
Griekse medicus vatte, zoals professor
Roland Renson van de Universiteit van
Leuven dat vaststelde, de bezigheden
van de sporters samen als „eten. drin
ken, slapen en zich in het zand rollen".
Zijn faam als 'sportarts' was snel ge
maakt en z'n kritiek op de sporters niet
mals. In zekere zin was het de vroegste
betrokkenheid van een geneesheer bij
de sport. Galenos wilde de gymnasten
onder medisch gezag plaatsen, al nam
niet iedereen hem dat in dank af. De
arts wees naar de ongeproportioneerde
vormen van het gebruik van vlees door
de sporters, „die destijds naar de vlees
potten grepen zoals thans naar de ana-
bolica", aldus Renson.
Hoe wrang ook. het medisch imperia
lisme van Galenos heeft er inderdaad
toe geleid dat sporters zich gaandeweg
verlustigden aan iets anders dan vlees.
Pillen, spuiten en spray's bijvoorbeeld.
Alleen, het mag niet. De Medische
Commissie van het Internationaal
Olympisch Comité (IOC) heeft een
keurige lijst opgesteld van verboden
stoffen en methoden. Het IOC heeft ze
gerangschikt in drie hoofdgroepen:
Groepen stoffen die slechts met be
paalde beperkingen zijn toegestaan
(zoals alcohol), verboden methoden
(zoals bloeddoping) en verreweg de
grootste de verboden groepen stof
fen. Deze laatste groep is onderver
deeld in stimulerende middelen (onder
meer amfetamine, cocaïne en coffeïne),
verdovende middelen (onder meer he
roïne. methadon en morfine), anabole
steroïden, bètablokkers, diuretica en
tenslotte peptide hormonen en analo-
ga. Korbee stelde in het programma
van Barend Van Dorp, dat anabole
steroïden, mits gedoseerd toegediend,
geen kwaad kunnen. Maar aan het ge
bruik zijn wel risico's verbonden. Door
het gebruik van anabole steroïden stopt
bij nog niet volgroeide jonge mensen de
groei voortijdig; bij volwassen mannen
gaat de vorming van zaadcellen achter
uit. Vrouwen die anabolen gebruiken
kunnen te maken krijgen met mannelij
ke kenmerken: een lage stem, dun haar,
baardgroei enzovoorts.
Effecten
„Die gevolgen krijgen overmatig veel
aandacht", zegt wetenschapper Nelis-
sen. „Wat veel interessanter is, denk ik,
is het gegeven dat de medici al veel ver
der zijn met het begeleiden van spor
ters dan de bonden beseffen. Dat ver
schil komt nauwelijks aan bod in de me
dia. Evenmin is er werkelijk aandacht
voor de effecten van doping. Wat ge
beurt er met een sporter als hij doping
gebruikt? Zo'n onderzoek is mijns in
ziens een taak voor zowel de sportjour
nalistiek als de sportbonden zelf'.
Maar Nelissen beseft dat andere ele
menten wellicht interessanter zijn om
als medium mee te komen. „Doping
ligt toch in een donkere sfeer", zegt hij.
„De sfeer van sensatie en spanning. Om
daar aandacht aan te besteden past
goed bij de trend dat sport zich een
steeds belangrijker plaats verwerft in de
journalistiek. De vraag van het publiek
is groot en onder anderen uitgevers
stellen dat vast en geven sport een be
langrijker rol in de marketing van hun
medium".
Het mechanisme dat sporters, en in.het
bijzonder de vermeende dopinggebrui-
kers, als het ware worden achtervolgd
doet denken aan dat mechanisme uit
een hele andere periode: de massale
heksenvervolgingen tussen 1480 en
1680 in Europa. Het was de notie dat
er, half verborgen, binnen de samenle
ving. een clandestien genootschap ope
reerde, dat het voortbestaan van de
hele samenleving bedreigde en waarvan
de leden allerlei onmenselijke praktij
ken uitoefenden. Het kostte tiendui
zenden, voornamelijk vrouwen, het le
ven. Ontkennen deden de heksen ook,
het hielp geen zier. De overeenkomst is
het in zekere zin bestaan van een col
lectieve waanvoorstelling, destijds en
nu. Er zit een kern van waarheid in alle
beschuldigingen omtrent doping (ter
wijl heksen nooit hebbén bestaan),
maar de massale aantijgingen doen op
den duur geloven juist als bij die
heksen dat het nog allemaal waar is
ook. Als we het maar vaak genoeg ver-I
tellen, gelooft iedereen het straks nog
ook. Dat principe dus.
Stigma
In de doping-kwestie is het gevolg wel,
dat er een stigmatiserende werking van
uitgaat op de sporters. Als een misdadi
ger die uit de gevangenis komt en voor
het leven is getekend. En nagewezen.
Waar ook geen ontkomen aan is. Zo is
het in het 'gewone' leven bij een ge
pleegde misdaad en evenzo in de sport
wanneer iemand betrapt'is en schuldig
is bevonden. Gert Jan Theunisse staat
te boek als een wielrenner, maar tevens
als de man die 'werd gepakt' in de Tour
de France. Ben Johnson gaat de boe
ken in als de sprinter uit Canada, maar
vooral als de atleet die 'fout' is geweest.
Hardloper Lasse Viren, de wielrenners
Tom Simpson en Freddy Maertens; na
men met associaties. Maar Freud is de
geschiedenis ingegaan als de 'grote'
psychiater. Jules Verne, Hendrik Ibsen
en Emile Zola genieten faam als erken
de schrijvers. En dat deze grootheden
zich te goed deden aan een snufje co
caïne. Ach, wie weet dat?
Nelissen: „Sporters zijn, zie mijn eerde
re woorden, nu eenmaal een gewild on
derwerp. Er kan door de media mee
worden gescoord. Je kunt pieken ont
dekken in de aandacht voor sport en
doping, maar eigenlijk kan zo'n golf op
elk moment ontstaan. Deels gaat het
dan om primeurs, waarnaar de auteur
bewust op zoek gaat bijvoorbeeld op
basis van geruchten. Anderzijds, als
sporters 'worden gepakt', komt de aan
dacht voort uit concrete situaties".
Er moet in de samenleving wel degelijk
ook een voedingsbodem zijn waarop
zo'n waanbeeld kan gedijen. De struc
turele kwetsbaarheid van de samenle
ving is dat te noemen. Destijds, bij de
vervolgingen, bestond dat zowel uit het
geloof in tovenarij en een collectieve I
angst als uit het voorhanden zijn van ju-1
ridische mogelijkheden de 'heksen' aan
te klagen. Misschien dat het alom aan
wezig zijn van jaloezie (Nelissen: „Men I
vindt het prettig als sporters van hun
voetstuk tuimelen, dan blijken het ge-1
wone mensen te zijn") en sensatiezucht I
thans de ingrediënten zijn voor die
kwetsbaarheid. Waarvan de media gre-l
tig gebruik maken, want kijk- en ver-I
koopcijfers passen evenzeer in het I
beeld van kwetsbaarheid. 'Doping is I
opium voor de journalistiek', zegt trai-1
ner Henk Kraaijenhof dan. Maar voor I
de samenleving is het evenzeer versla-1
vend.
