De schuivende panelen van Johannes Pronk
finale
Italiaanse
tv sust
kiezers
in slaap
CetdócSouAcmt
ZATERDAG 4 APRIL 1992 PAGINA 30
Voor het eerst in zijn politieke loopbaan ligt
pvda-minister Jan Pronk echt onder vuur. De
VVD wilde hem deze week een spreekverbod
opleggen, het CDA trok een gele kaart. Aan
leiding: een interview met het Algemeen Dag
blad over de Indonesië-kwestie. Begint Pronk
zijn greep op en gevoel voor de dingen te ver
liezen? Max van den Berg. algemeen secretaris
van de ontwikkelingsorganisatie Novib en oud
voorzitter van de PvdA, meent van niet. „Hij
verdient deze kritiek niet. Overal waar ik kom
in het buitenland wordt Pronk toch gezien als
de beste goodwill-ambassadeur die Nederland
in lange tijd heeft gehad".
I MILAN KONVAUNKA
Idoor
PAUL KOOPMAN
DEN HAAG Het moet een
ongemakkelijk gevoel zijn ge
weest voor Johannes Pieter
Pronk (52), minister van ontwik
kelingssamenwerking. In 1989
keerde hij volgens vriend en vij
and 'older and wiser', gematig
der en rekkelijker terug op zijn
vertrouwde departement. Van
de woeste haardos, dito stand
punten en het soms wat onbe
suisde gedrag dat hem in zijn mi
nistersperiode '73-'77 kenmerk
te, had hij afstand genomen. An
dere tijden, andere gewoonten.
En toch barstte er vorige week
een niet gering bommetje op het
departement.
De Indonesische regering voelde zich
geschoffeerd door het optreden van
Nederland, in het bijzonder hel optre
den van de geboren en getogen Scheve-
ninger Pronk. Sedert Jakarta in een of
ficiële verklaring een einde maakte aan
de ontwikkelingsrelatie met ons land is
het ministerie aan de Haagse Bezui-
dcnhoutscweg in rep en roer. Ambte
naren wissen zich aan het eind van elke
werkdag het zweet van het voorhoofd
als gevolg van de calamiteit die ook vol
gens Pronk zélf nooit eerder is voorge
komen. In de Tweede Kamer moest hij
zich donderdagavond verantwoorden
tegenover een furieuze VVD, een ge
tergde CDA-fractie en een verbaasd
D66.
Is de Indonesische kwestie een bedrijfs
ongeval of het gevolg van onvoorzichtig
optreden? „De houding die Pronk
heeft aangenomen ten aanzien van In
donesië is van meet af aan gesteund
door het voltallige kabinet en een brede
kamermeerderheid", zo komt PvdA-
kamerlid Josephine Verspaget Pronk te
hulp. „Het is niet zo dat hij ver voor de
troepen uitliep en op hoge toon eiste:
we moeten de Indonesische regering
tqr verantwoording roepen. Het was
juist de Kamer die hem in een motie
vroeg actie te ondernemen".
Helemaal nieuw kan de confrontatie in
de Tweede Kamer voor Pronk niet zijn
geweest Al eens eerder, in 1977, werd
nij door het parlement vanwege een
conflict met Indonesië ter verantwoor
ding geroepen. De gelijkenis met het
recente conflict is te treffend om onver
meld te laten. In een interview voor de
destijds roemruchte VARA-radioru-
briek 'In de Rooie Haan' had Pronk,
minister van ontwikkelingssamenwer
king in het kabinet-Den Uyl, de hulp
aan Indonesië afhankelijk gesteld van
onder meer de sociaal-economische
ontwikkeling van het land. Bovendien
had hij zich bezorgd uitgelaten over de
manier waarop politieke gevangenen
werden behandeld. Minister Widjojo
reageerde gebeten: „Wij willen wel
hulp. maar niet als dat inmenging in de
binnenlandse aangelegenheden bete
kent" In soortgelijke bewoordingen
verbrak Jakarta vorige week de ontwik
kelingsrelatie
Hoogleraar internationaal publieks-
recht prof. mr T. Van Boven, oud-top
man bij de VN-commissie voor de
Mensenrechten en ambtenaar bij het
ministerie van buitenlandse zaken ten
tijde van het kabinet-Den Uyl meent:
„Ik heb grote bewondering voor Pronks
deskundigheid omtrent ontwikkelings
vraagstukken. Wat hij voorstond, ook
in zijn eerste periode als minister, was
goed doordacht. Hij wist precies waar
ïiij naartoe wilde. Maar in het zetten
van concrete stappen was hij misschien
wat onbezonnen. Ook nu zie ik in hem
niet een diplomaat, zoals Van den
Broek dat bijvoorbeeld is. Dat is zijn
zwakte: Pronk is te direct om mensen
echt voor zich in te kunnen nemen. Ook
als hij met een andere cultuur te maken
heeft, blijft hij voor honderd procent
dezelfde persoon
Volgens Henk Waltmans, woordvoer
der buitenlandse zaken voor de PPR in
de jaren zeventig en tegenwoordig bur
gemeester van Landsmeer, roeide
Pronk in zijn eerste periode krachtig te
gen de stroom op; anno 1992 heeft hij
het tij veel meer mee. „Ik weet nog
goed dat Pronk in 1973, toen hij net 33
jaar was, minister werd. Daar zat ie
mand die gegrepen was door een ide
aal. Een man die het nieuwe denken
over ontwikkelingssamenwerking in fei
te belichaamde, een beleid waarin aan
dacht kwam voor mensenrechten en la
ter ook voor het milieu en voor doel
groepen als vrouwen, kinderen en de
allerarmsten. Maar vrij kort na zijn ver
trek werd dat beleid door zijn opvolgers
steen voor steen afgebroken. Dat was
niet zijn gelukkigste periode. Als ka-(
merlid moest hij met lede ogen aanzien
hoe de klok werd teruggedraaid. In
1989 kwam hij als minister terug in een
heel andere setting".
Genève
Het leven van Pronk, en zeker zijn poli
tieke carrière, staat in het teken van
vertrek en terugkeer. „Waar w il je wat
over weten, over Pronk-vóór of Pronk-
na", vragen kennissen, partijgenoten en
vrienden als ze voor een geschreven
portret van de bewindsman benaderd
worden. Voor de duidelijkheid: de
Pronk-vóór is de Pronk vóór Genève,
waar hij in 1980 adjunct-secretaris-ge
neraal werd van de Unctad, een van de
ontwikkelingsorganisaties van de VN.
Het is de Pronk die achte.rvolgd werd
door affaires, hinderlijk op de hielen
gezeten door De Telegraaf die gretig
berichtte over zijn alcoholmisbruik en
zijn veronderstelde ongepaste optreden
tegenover vrouwelijk luchtvaartperso-
neel.
Het was de periode waarin Den Uyl
hem. overigens niet zonder sympathie,
„het gevaarlijke kleine ideoloogje"
noemde. Pronk maakte een vechterige
indruk. Wie zijn beleid bekritiseerde,
en dat waren er in die jaren velen, werd
getracteerd op een stortvloed van
woorden, hemelbestormende beschou
wingen en visies over een nieuwe orde
ning in de wereld, die door het 'gids
land' Nederland naderbij gebracht
diende te worden. Het was de Pronk die
graag polariseerde. Als Nieuw L.inkser
in de PvdA was hij al eerder een van de
initiatiefnemers voor die nieuwe con
fronterende koers geweest.
De Pronk na Geneve zit in rustiger
vaarwater. Sigaretten en drank heeft hij
afgezworen. Een keerpunt in zijn leven,
zo onthulde hij onlangs tegenover Vrij
Nederland. „Zeven mei 1984 ben ik ge
stopt. Ik wilde het al veel eerder, maar
je bent niet altijd de baas over jezelf.
Hulp gezocht, ook niet gelukt. Die ze
vende mei dacht ik: nu en radicaal.
Sindsdien loop ik. Drie maal per week
vijf kilometer. Ik loop hard, een wed
strijd tegen mezelf'.
Vechtjas
Politiek is Pronk een vechtjas gebleven,
maar als lid van het kabinet-Lubbers-
III was hij meermalen bereid een klokje
water bij de wijn te doen. Zo stond hij
bij de Tussenbalans-operatie toe dat
ook in zijn budget gesneden werd. De
Golfoorlog stelde hem op de proef,
vooral toen het Amerikaanse offensief
lang duurde en hij de zieke Relus ter
Beek* op Defensie moest vervangen.
„Het had niet langer moeten duren. De
laatste paar dagen, toen er berichten
kwamen over bombardementen op
vluchtelingen, heb ik overwogen te kap
pen. 't Was op het randje", bekende hij
achteraf.
Maar Pronk bleek een 'stayer'. Ook vo
rig jaar zomer, ten tijde van de wao-dis-
cussies en de groeiende vertrouwens
breuk met de PvdA-achterban. gooide
hij de handdoek niet in de ring. Waar
andere partijgenoten weifelden, steun
de hij vice-premier Kok vrijwel onvoor
waardelijk. samen met Alders, Simons
en Wallage. De crisis in de partij bracht
Pronk niet uit z'n evenwicht, ,,'t Was
een fout, een grote fout", zo blikte hij
terug. „Je bent dag en nacht met het
probleem bezig, je zit in een rijdende
trein en dan ligt er een wissel verkeerd.
Toch was het boeiend, spannend".
Bindend
„Pronk is voor de PvdA enorm belang
rijk, een sterk bindend element stelt
Josephine Verspaget. Zij verwijst naar
het rapport 'Schuivende Panelen',
waarin Pronk in 1987 in grote lijnen een
nieuwe koers uitstippelde voor de
PvdA, die na jaren oppositie volgens
hem weer toe was aan regeringsverant
woordelijkheid. „Hij is een van de wei
nige mensen die in staat zijn een lange-
termijnvisie te ontvouwen. Die huidige
ontwikkelingen in een groter kader kan
plaatsen, verbanden kan leggen. Tege
lijkertijd is hij heel bereikbaar. Hij
denkt sterk egalitair en wil in principe
altijd voor iedereen aanspreekbaar
zijn".
Pronk is altijd een denker gebleven die
zich ook graag met het bestuur bezig
houdt, een echte Homo Politicus,
meent Bas de Gaay Fortman, die Pronk
al kent vanaf de tijd dat hijzelf 'scha-
duwminister ontwikkelingssamenwer
king' was in de nadagen van het kabi
net-Biesheuvel. Ook De Gaay Fort
man, nu hoogleraar bij het Institute of
Social Studies, maakt een scheiding tus
sen de Pronk vóór en na Geneve: „In
houdelijk is er geen caesuur in zijn op
stelling tijdens beide periodes, maar
wel in zijn manier van politiek bedrij
ven. Hij is beminnelijker geworden,
meer gericht op eensgezindheid dan
toen. Wat me opvalt is dat hij nu pro
beert met de heie Kamer in gesprek te
blijven. Vroeger liet hij weieens duide
lijk blijken dat hij bepaalde inzichten,
meestal van liberale kamerleden, van
nul en generlei waarde vond. Hij werkt
nog steeds als een paard* maar stelt zich
veel collegialer op".
Samenwerking
Die meer op samenwerking gerichte
opstelling is ook een keiharde nood
zaak, zo meent burgemeester Walt
mans. „In de jaren zeventig kon Pronk
als een jonge hond tekeer gaan: het
ontwikkelingsbeleid was zijn domein,
hij hoefde geen anderen van zijn terri
torium te jagen. Maar nu bemoeit ook
minister van buitenlandse zaken Hans
van den Broek zich er mee. In sommige
landen houdt de helft van het Neder
landse ambassadepersoneel zich bezig
met ontwikkelingsprojecten. Premier
Lubbers wil trouwens af en toe ook een
stevig partijtje 'meedenken'. Ik hoef de
discussie in het kabinet over steun aan
oost-Europa maar te noemen. En ten
slotte wordt het ontwikkelingsbeleid
tussen de EG-lidstaten steeds meer op
elkaar afgestemd. Kortom: Pronk moet
een veel bescheidener rol spelen. Ik zeg
dat trouwens met enige tristesse, want
al met al slaagt Nederland er niet in een
helder buitenlands beleid te voeren".
De problemen ontstaan als de minister
van ontwikkelingssamenwerking verder
wil springen dan zijn polsstok lang is,
veronderstelt Waltmans. Hij verklaart
er voor een deel de Indonesische crisis
uit. „Pronk wil zich tóch profileren, hij
houdt zijn aspiraties van nature hoog.
En als je verder wilt springen dan je
polsstok lang is, beland je soms in de
sloot. Ik noem als voorbeeld zijn be
zoek aan de Nederlander Ponke Prin-
cen tijdens zijn laatste bezoek aan In
donesië. Princen was in 1948 tijdens de
tweede politionele actie uit het Neder
landse leger gedeserteerd en is nu ac--
tief op het punt van de mensenrechten.
Toen ik daarvan hoorde dacht ik: doe je
daar wel verstandig aan? Je trapt im
mers zowel hier als daar op gevoelige
tenen. In Nederland ornaat Princen
door velen nog gezien wordt als een
landverrader, in Jakarta omdat hij daar
een luis is in de pels van de regering. Ik
vraag me dan af of hij zich bewust is van
het gewicht dat zo'n bezoek krijgt".
Vernieuwd
Verspaget wil echter geen kwaad
woord over Pronk horen. Een schaduw
zijde zegt zij niet aan zijn persoon of
functioneren te kunnen ontdekken.
„Nee, bij mij overheerst het positieve.
Onder zijn leiding is het ontwikkelings
beleid ingrijpend vernieuwd. Na zijn te
rugkeer op het departement heeft Ne
derland dank zij Pronk in menig inter
nationaal orgaan een formidabele posi
tie heroverd. Tegelijk is hij zich veel be
wuster geworden van de beperkingen
die nu eenmaal inherent zijn aan ont
wikkelingssamenwerking".
Max van den Berg, algemeen secretaris
van de Novib en oud-voorzitter van de
PvdA, valt haar vanuit Washington bij.
„Waar ik ook op de wereld kom: Pronk
blijkt steeds een van de beste goodwill-
ambassadeurs die Nederland in lange
tijd heeft gehad", zegt hij. „Ik durf rus
tig te stellen dat hij zowel in het rijke
Westen als in het arme Zuiden gezien
wordt als een van de beste minister van
ontwikkelingssamenwerking ter wereld.
Hij heeft in de loop der jaren geleerd
veel pragmatischer op te treden. Als de
onderhandelingen echt vast zitten, weet
hij ze vaak weer los te wrikken en let
wel: dan praat je soms over een Gordi
aanse knoop met zo'n honderd regerin
gen".
Echt bittere tranen huilt Verspaget niet
over het feit dat Indonesië nu de ont
wikkelingsrelatie heeft verbroken. „We
moeten niet vergeten dat er structurele
schendingen van de mensenrechten
plaatsvonden. Honderdduizenden
mensen zijn daar omgekomen en al
veel vaker is onze regering gevraagd
openlijk te reageren. Ik vind dat Pronk
zich ten aanzien van Indonesië buiten
gewoon correct heeft opgesteld. En je
zou je kunnen afvragen of het ministe
rie van buitenlandse zaken niet die
emotionele Indonesische reactie had
moeten zien aankomen".
Waltmans zegt 'blij' te zijn dat de kogel
nu door de kerk is. „Dit effect was blijk
baar niet voorzien. Maar het werkt wel
bevrijdend dat men er totaal mee ge
kapt is. We kunnen nu een zakelijker en
minder beladen houding ten aanzien
van Indonesië aannemen".
De Gaay Fortman vermoedt dat het de
bat in de Tweede Kamer en de harde
opstelling van CDA en VVD is ingege
ven door de behoefte een zondebok te
zoeken. „Het cynische is dat Pronk juist
vaak kritiek kreeg omdat hij zich ten
aanzien van Indonesië veel milder op
stelde dan tegenover een land als Suri
name. Als Pronk na het bloedbad op
Timor had gezegd: 'Niks aan de hand.
it's business as usual', dan was de hele
Kamer over hem heengevallen".
Boter
Hebben de kamerleden die Pronk de
mond willen snoeren dan misschien een
beetje echte boter op het schedeldak
Max van den Berg meent van wel: „Suc
ces heeft vele vaders, problemen zijn
doorgaans van niemand. Ik vind het
nogal doorzichtig dat er nu om kenne
lijk partijpolitieke redenen aan de
stoelpoten van Pronk wordt gezaagd. Ik
kan het niet anders zien. De Neder
landse positie in het buitenland wordt
er in elk geval geen dienst mee bewe
zen. Men zou eens de grootsheid
moeten opbrengen dit internationale
conflict niet tot achter de Nederlandse
dijk te vertalen. Ik vind het in elk geval
nogal pijnlijk".
De Gaay Fortman aarzelt even. Dan
zegt hij: „Nou laat ik het zo zeggen: het
is voor Nederlanders in het algemeen
nogal moeilijk kritiek te leveren vanuit
het besef dat ze zelf niet zonder zonden
zijn. Kamerleden hebben daar ook last
van. Tijdens hun bezoeken aan Jakarta
hebben ze in het verleden hun kritiek
op de regering ook niet altijd op een In
donesische manier verwoord. Het zou
in mijn ogen daarom erg onrechtvaar
dig zijn als Pronk tot zondebok werd
verklaard. Als hij een zondebok is, dan
weet ik er nóg wel een paar".
door
AART HEERING
ROME Italië verkeert in de
ban van de parlementsverkiezin
gen van morgen en overmorgen.
Geen blinde muur is onberoerd
gelaten door propaganda, de
brievenbussen puilen uit van po
litieke vouwbladen en de restau
rants doen goede zaken door de
talloze diners die kandidaten
aanbieden om zich van een trou
we achterban te verzekeren.
Maar terwijl de kranten nauwgezet ver
slag doen van grote en kleine verkie
zingsactiviteiten biedt het tv-journaal
heel andere beelden. Naast de gebrui
kelijke kroniek van maffia-moorden,
kindermishandeling en overvloedige
regenval, is er in deze dagen juist min
der aandacht dan normaal voor politie
ke onderwerpen en wanneer het wel ge
beurt dan is het meestal met een gerust
stellende ondertoon.
Zo meldde de nieuwslezeres van RAI-1
gisteren opgewekt dat het begrotingste
kort over januari 1992 slechts 8 miljard
gulden bedraagt. 5 miljard minder dan
een jaar geleden. Maar toen een week
eerder minister van financiën, Guido
Carli, bezorgd meldde dat in de begro
ting van 1992 nu al een gat van 50 mil
jard gulden is geslagen, werd dat door
diezelfde zender geen bericht waardig
geacht.
Aanvallen
„Terwijl de regeringspartijen zich in
spannen om de begroting sluitend te
maken, maakt de opposifie daar mis
bruik van met aanvallen beneden de
gordel", luidde twee dagen later het
enige commentaar van presentator
Francesco Pionati. RAI-1 wordt ten
slotte door christen-democraten gedo
mineerd en die is er veel aangelegen
dat.zo vlak voor de verkiezingen geen
smet wordt geworpen op het blazoen
van hun partij. Om die reden maakt het
journaal vorige week ook met geen
woord melding van het proces tegen
Vito Ciancimino, de voormalige chris
ten-democratische burgemeester van
Palermo, die als maffioso al eerder tot
10 jaar cel is veroordeeld.
RAI-2, waar de socialisten de scepter
zwaaien, had er een hele kluif aan om
de verpletterende nederlaag van hun
Franse kameraden te verdoezelen.
„Frankrijk dreigt onregeerbaar te wor
den door het verlies van de traditionele
partijen", meldde de Parijse correspon
dent. maar de omvang van het verlies
zelf werd niet langer dan 13 seconden
in beeld gebracht. Op Berlusconi-zen-
der Italia-1 slaagde presentator Emilio
Fede, in een welhaast bovenmenselijke
poging, erin uitgebreid verslag te doen
van de Franse verkiezingen zonder de
socialistische nederlaag zelfs maar te
noemen. Volgens het nieuws van Cana-
le Cinque (ook van Berlusconi) was het
resultaat van de socialisten „niet dra
matisch te noemen", omdat het toch
maar om regionale verkiezingen ging.
Berlusconi zelf is immers een politieke
en persoonlijke vriend van de socialisti
sche leider Bettino Craxi. Een vorige
week gehouden interview met Craxi op
Italia-1 werd zodoende ook ingeleid
met de weinig kritische woorden: „Er is
een nieuwe Craxi opgestaan: Een rusti
ge en bedachtzame Craxi die uitnodigt
om socialistisch te stemmen".
Gemuilkorfd
Televisie is in Italië een politiek instru
ment en in de verkiezingstijd wordt
daarom ook het journaal een spreek
buis voor het regime. De zenders bren
gen vrijwel uitsluitend hun eigen partij
genoten in beeld, zodat de opposanten
als de Republikein Girorgio La Malfa
en de leider van de noordelijke af-
scheidsbeweging Lega Nord, Umberto
Bossi, bijna onbekend zijn voor het tv-
kijkend publiek, hoewel ze beiden toch
goed zijn voor 5 tot 10 procent van de
stemmen. Ook de rebelse zender RAI-
3, in handen van de democratisch-link-
se oppositie, is voor de gelegenheid ge
muilkorfd. Eens in de week zendt RAI-
3 'Samarcanda' uit, een populair avond
vullend programma waarin waarin be-
stuurlijuke en politieke misstanden aan
de kaak worden gesteld. Normaal rea
geren RAI-1 en RAI-2 daarop door op
het zelfde tijdstip spannende films uit
te zenden. Maar nu heeft de commissie
van toezicht op de RAI. waarin de rege
ringspartijen de meerderheid vormen,
'Samarcanda' tot na de verkiezingen
een uitzendverbod opgelegd.
