Zonder land geen president lij BUITENLAND GOs-state„ vormen veiligheidsmacht a jg mQet vertre]jken dan „a je" Zetel Rusland kan VN sterk wijzigen |DE WRAAK VAN BORIS JELTSIN IS ZOET ei Kritiek op Russische privatiseringsplannen Coalitie: Jeltsin kan niet zonder goede politieke adviseurs Van begin tot eind 1991 KAPITEIN ROB DE SCHAT VAN QPA LARSEN Parlement Sovjetunie heft zichzelf op Eeidae Qowiwnt VRIJDAG 27 DECEMBER 1991 MOSKOU Of» Rlls«ist>ViP nrecirlpnt Rnric Toltcin hooft nozon/i MOSKOU Dp Russische president Boris Jeltsin heeft gezegd dat de republieken die zich bij het Gemenebest van Onafhanke lijke Staten (GOS) hebben aangesloten een „internationale vei ligheidsmacht" willen stichten. Jeltsin zei dat het besluit daartoe al is genomen, aldus persbureau TASS. De internationale troe- lenmacht zou moeten bestaan uit soldaten van de diverse repu- ilieken en bij conflicten tussen republieken van het Gemene best als scheidsrechter kunnen optreden. In die gevallen hoeft dan volgens Jeltsin geen beroep te worden gedaan op de bemid deling van de Verenigde Naties en kan de stationering van een eventuele VN-vredesmacht achterwege blijven. Onduidelijk was of deze GOS-versie van de blauwe baretten van de VN ook be doeld is voor wat voortaan gedefinieerd zal moeten worden als een „binnenlands conflict" in een GOS-republiek. Voorlopig lijkt het GOS in geen enkel gewapend „binnenlands" conflict in de Sovjetunie betrokken te willen raken. Jeltsin kon digde tijdens de kerstdagen aan dat een begin is gemaakt met terugtrekking van alle Sovjet-troepen uit Nagorny-Karabach, waar het Sovjetleger geacht wordt het bloedvergieten tussen Ar meniërs en Azeri's te beperken. MOSKOU Drie minuten voordat Michail Gorbatsjov woensdag zijn aftreden bekend maakte, ordende hij de papieren van zijn toe spraak en zei kalm voor zich uit: „Als je moet vertrekken, dan ga je. Zo zit dat". De camera's liepen toen nog niet in de stijlvolle ontvangst kamer van het Kremlin. Gorbatsjov zat klaar achter een bureau en leek in zichzelf te praten. Alles wees erop dat hij meende wat hij had ge preveld. Het hele optreden van Gorbatsjov zijn kordate stap, zijn rustige glimlach, zijn zekere stem drukten uit dat hij zich met zijn afscheid verzoend had. Zijn houding en uitstra ling waren in scherp contrast met de dagen van de mislukte staatsgreep in augustus. Gorbatsjov weigerde toen pertinent zijn ontslag als presi dent te ondertekenen, wat de coupplegers wel van hem eisten. Hij liet een video-opname ma ken waarin hij de coupplegers veroordeelde, in de hoop de band uit de villa op de Krim te smokkelen, waar hij werd vastgehouden. De stijl waarin Gorbatsjov woensdag in zijn toe spraak afscheid nam als president was eenvou dig en waardig te noemen, zonder woede of wrok. Hij zei het als zijn „morele plicht" te zien uiting te geven aan zijn bezorgdheid over het uiteenvallen van de Sovjetunie, maar gaf op geen enkele manier de indruk nog een rol weg gelegd te zien om dat proces te keren of rich ting te geven. Hij gaf er blijk van over stalen zenuwen te beschikken door zijn vertrek recht streeks voor de televisie bekend te maken. Niet alleen voor het oog van kijkers in de voormali ge Sovjetunie, maar in de hele wereld, omdat het Amerikaanse station CNN de toepraak eveneens rechtstreeks uitzond. NEW YORK Het voor nemen van Rusland om de zetel van de ex-Sovjet unie in de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties over te nemen, kan ingrij pende veranderingen over de wereldorganisatie af roepen. Diplomaten in New York ver wachten dat spoedig ook ande re 'regionale grootmachten', zoals India, Brazilië en Nige ria, een permanente zetel in de Veiligheidsraad zullen opeisen. De Veiligheidsraad heeft nu vijftien lidstaten, waarvan vijf permanente. Tien zetels wor den door voortdurend roule rende landen ingenomen. Al leen de vijf permanente leden VS, (ex-)Sovjetunie, China, Groot-Brittannië en Frank rijk hebben vetorecht. De Verenigde Staten zijn vooralsnog tegen een wijziging van de machtsverhouding in de Veiligheidsraad. Washing ton vreest dat als het handvest eenmaal wordt opengebroken, er ook allerlei andere wijzigin gen kunnen worden voorge steld in doelstelling en autori teit van de VN. Dat zou ten koste kunnen gaan van de re latieve dominantie van de VS in de organisatie. De Ameri kaanse regering geeft de voor keur aan een 'geruisloze' ver wisseling van de Sovjet-zetel in een Russische zetel. Men verwijst daarvoor naar het 'precedent' China: in 1971 werd de zetel van 'nationalis tisch China' overgegeven aan de Volksrepubliek rood Chi na') zonder wijziging van het VN-handvest. MOSKOU De rode vlag op het Kremlin is gestre ken. De perestrojka van de Sovjet-maatschappij is voorbij, want het land is als zodanig van de kaart verdwenen. Gorbatsjov was de eerste en meteen de laatste president van de Sovjetunie. Die post is verleden tijd, want je kunt »een president zijn zonder and. Bovendien is hij de eerste Sovjet-leider die min of meer vrijwillig de macht opgeeft. houd Gorbatsjovs vertrek lijkt een beetje op het ontslag van een kritische theaterregisseur uit de Westrussische stad Smo lensk. Toen de plaatselijke lei ders er niet in slaagden de man de laan uit te sturen, hie ven ze het tweehonderd jaar oude theater van de stad op. Russen houden van stevige maatregelen. De grote overwinnaar is Jelt- man die voor zijn kri- uurt is et /ikke icold: erorr. ol me huis te boi slager :1 roon fhank e Pa 1 Tel' gebre de t: :geno litzon len vi won te niet o lies ni tiek op het halfslachtige her vormingsbeleid van de leider bestraft werd met ontslag uit het Politburo, het hoogste par tij-orgaan en toentertijd nog de feitelijke regering van het land. De witte reus uit de Oe ral raakte politiek totaal aan lager wal. Die komt er nooit meer bovenop, dacht iedereen Hij kwam er wel bovenop, ter wijl zijn grootste tegenstander, uit de rechtervleugel van de partij, de aartsconservatief Je- gor Ligatsjov, het veld moest ruimen. Voor Ligatsjovs ont slag zorgde Gorbatsjov, die voor de gelegenheid zelf ook greep naar zo'n paardemiddel: om van de anti-hervormer af te komen hief hij doodgemoe dereerd het hele Politburo- oude-stijl op. Jeltsins wraak is zoet. Ooit liet zijn chef hem vallen, maar nu bepaalt de zegevierende Russi sche president de hoogte van Gorbatsjovs pensioen en ande re condities die verband hou den met de status van de ex- president. Gniffelend verklaarde Jeltin voor het voor het oog van de televisiekijkers dat vierdui zend roebel per maand heus niet zoveel is, met in het ach terhoofd dat hij zelf waar schijnlijk ook ooit ex-president wordt. Rebel De vertrekkende leider krijgt van overheidswege een bui tenhuis, twee auto's en een lijfwacht van twintig man. Hij wilde meer beschermers, grin nikte Jeltsin, maar dit is ge noeg. Het verzoek van Gorba tsjov om verlenging van zijn onschendbaarheid kon de Rus sische president niet honore ren, omdat de wet hierin niet voorziet. Plotseling bekommert Jeltsin zich om de wet, wat beslist niet het geval was toen hij met zijn Oekraïnse en Witrussische collega's het huidige gemene best uit de grond stampte en de Sovjetunie dood verklaar de. Gorbatsjov zegt dat zijn huidi ge vertrek niet gelijk staat met een staatsgreep. Jeltsin bena drukte na Gorbatsjovs opstap pen dat het hem er nooit om te doen is geweest de Sovjet-lei- der een hak te zetten. Inderdaad heeft de rebel, die veel eerder dan andere hoog geplaatste apparattsjiki de par tij de rug toekeerde, na de au- Michail Gorbatsjov (rechts, naast Boris Jeltsin) kijkt veelbetekend een gemenebest, waarin voor Gorbatsjov geen plaats was. Het was Jeltins tweede keus, die hij nu zelf ongetwijfeld Verkiest boven de verloren eerste keus van een nieuw unieverdrag met een Sovjet president boven of naast hem. Gorbatsjovs verdiensten zijn onmetelijk. Zijn volk heeft on der hem vrijheden leren ken nen die voor de gewone man zelfs in de tsarentijd ondenk baar waren, zoals een pers zonder censuur en vrij reizen. De Communistische Partij is verdwenen, er bestaat een manieren geprobeerd tsjov te helpen bij de instand houding van de Sovjetunie. Pas toen de reusachtige Oe kraïne, de belangrijkste repu bliek na Rusland, het liet af weten en Kiev te kennen gaf het nieuwe unieverdrag niet te zullen tekenen, gaf ook Jeltsin er de brui aan. Om de Oekraïne te verleiden tot verdere samenwerking moest er een losser verbond komen, zonder Unie, zonder Moskou, zonder Kremlin en zonder president. Er kwam op zijn horloge. FOTO: AFP meerpartijenstelsel, je kunt zeggen wat je wil zonder angst voor straf. Het economische debócle zat er onvermijdelijk aan te komen, al hebben de halfslachtige hervormingen er het nodige toe bijgedragen. Tegelijkertijd houden Gorbats jovs argumenten geen steek, als hij zegt niet in het nieuwe gemenebest te geloven omdat het niet beschikt over de nodi ge bestuursstructuren. Die structuren, zoals het Staats planbureau en de ministeries, waren in zijn Sovjetunie al lang reddeloos onttakeld. Lenin wel MOSKOU De Russische regering heeft gisteren haar privatiseringsplan nen gepresenteerd voor 1992. Er zijn lijsten opgesteld van bedrijven die in aanmerking "jkunnen komen voor denatio- nalisatie. De regering hoopt dat de privatiseringen volgend jaar 92 miljard roebel zullen opbrengen en 300 miljard roe bel een jaar later, ja, m< in ieder geval zullen verschei dene mijnbouwondernemin- gen, banken, de spoorwegen, civiele-luchtvaartondernemin- :n en wapenfabrieken in 1992 niet in particuliere han- t zelf! jen overgaan. Bedrijven die zich bezighouden met de pro- duktie of verwerking van me- noc dicijnen, alcohol, tabak en kin- '"fLZ dervoeding kunnen alleen met oeciale toestemming van de ussische regering worden ge privatiseerd, aldus de be windsman. De Russische hervormings- inn*a voorstellen, die naast privati seringen onder meer voorzien in het vrijlaten van de prijzen op 2 januari en de beperking van overheidssubsidies aan in efficiënte bedrijven, zullen worden voorgelegd aan de bij eenkomst van staatshoofden van de onafhankelijke voor malige Sovjetrepublieken op 30 december in Minsk (Wit- Rusland). De Russische vice- premier Jegor Gaidar heeft al laten weten dat Rusland zijn plannen in elk geval wil door zetten. Verscheidene leiders van de republieken hebben kritiek op de plannen, die er waarschijnlijk toe zullen lei den dat zij ook dergelijke stap pen moeten ondernemen om destabilisatie van hun klei nere economieën te voor komen. De Oekraïne is van zins om nog voordat de prijzen op 2 ja nuari in de Russische Federa tie worden losgelaten, een cou ponsysteem in te voeren voor de interne handel. De coupons moeten de roebel als betaal middel vervangen. Met de maatregel lijkt de Oekraïne de thuismarkt te willen bescher men wanneer in Rusland de prijzen worden geliberaliseerd en „koopjesjagers" uit deze re publiek hun blik kunnen ver leggen naar andere staten bin nen het gemenebest. De maat regel kan de handel tussen de Federatie en de Oekraïne da nig verstoren omdat een omre keningseenheid moet worden gevonden waartegen roebels kunnen worden geruild voor de benodigde coupons. Popov blijft burgemeester Moskou MOSKOU Burgemeester Gavriil Popov van Moskou is terug gekomen van zijn besluit af te treden, nadat de Russische presi- lent Boris Jeltsin hem steun heeft toegezegd bij het bestrijden r cul van de economische crisis in Moskou. Op 15 december had Po pov gezegd te zullen aftreden, omdat zijn hervormingsprogram ma werd gedwarsboomd door de Moskouse gemeenteraad en het an he parlement van Rusland, dooi - DEN HAAG De opvol- ger van Gorbatsjov, Jelt sin, zal haast moeten ma ken met de economische hervorming van het nieu we Rusland. Maar hij zal dat niet kunnen zonder goede politieke adviseurs aan zijn zijde. Dat hebben de buitenlandspe cialisten van de CDA- en PvdA-fracties in de Tweede Kamer gisteren voorspeld in reactie op het aftreden, woens dag, van president Gorbatsjov. Samen met de VVD vinden deze fracties dat de EG zijn economische hulp aan het nieuwe gemenebest moet in tensiveren. Concreet gezien betekent dit voor Nederland dat meer geld moet worden uitgetrokken voor economi sche hulp aan Rusland. Vol gens CDA-specialist De Kok zal, als Jeltsin niet zeer snel economische successen boekt, in Rusland nog met nostalgie worden teruggedacht aan de militaire coup van deze zomer. Zijn PvdA-collega Valk ziet Jeltsin als iemand die op effi ciënte wijze de Sovjet-structu ren heeft opengebroken. De vraag is of Jeltsin behalve bre ker ook bouwer is, aldus Valk. Voor de VVD'er Weisglas is het niet de vraag of Jeltsin het zal redden: hij zal het móeten redden. MOSKOU De belangrijkste gebeurtenissen in de ge schiedenis van de in 1917 gevormde Unie van Socialis tische Sovjet-Republieken (USSR). 1917 In februari breekt de revolutie uit. Tsaar Nicolaas doet in maart afstand van de troon De bolsjewieken nemen in oktober de macht over. 1918 Lenin roept de Sovjet-republiek Rusland uit. De hoofdstad wordt, in plaats van Petrograd (St. Petersburg), Moskou. 1919 De Socialistische Sovjet-republieken Oekraïne en Wit-Rusland worden ge sticht De Komintern, de communistische internationale, wordt opgericht. 1920 Armenië, Azerbajdzjan en Kazachstan worden Socialistische Sovjet-republie- 1921 1922 Josef Stalin wordt secretaris-generaal van het centrale comité van de Commu nistische Partij. 1924 Lenin overlijdt Een trojka met Stalin komt aan de macht, maar Stalin weet de andere twee buitenspel te zetten De Oezbeekse. Toerkmeense en Moldpn- sche Socialistische Sovjet-republieken worden gesticht. 1927 Stalin laat de landbouw collectiviseren, waarbij miljoenen koelakken, kleine zelfstandige boeren, het leven laten. 1936 Stalin begint bloedige zuiveringen om zijn macht te consolideren. Kirgizië treedt toe tot de Sovjetunie. 1939 De Sovjetunie valt Finland binnen. Nazi-Duitsland en de Sovjetunie tekenen een non-agressiepact. 1940 Estland, Letland en Litouwen worden als gevolg van een geheime overeen komst tussen Duitsland en de Sovjetunie geannexeerd. 1941 Duitsland valt de Sovjetunie binnen. De Sovjetunie kiest de kant van de geal lieerden. In het oorlogsgeweld komen naar schatting 27 miljoen Sovjets om 1945 e%en Het einde van de Tweede Wereldoorlog Tsjechoslowakije, Joegoslavië, Hon garije, Polen, Albanië, Roemenie, Bulgarije en Oost-Duitsland komen binnen de invloedssfeer van de Sovjetunie. 1949 De Sovjetunie is het eerste land dat de Volksrepubliek China van Mao Zedong 1953 Stalin overlijdt. Nikita Chroesjtsjov komt aan de macht. 1956 Chroesjstjov neemt afstand van Stalin. China beschuldigt de Sovjetunie van revisionisme Sovjet-tanks beëindigen de opstand in Hongarije. 1960 Het Kremlin trekt al zijn 1300 adviseurs uit China terug, waarmee een breuk tussen beide communistische grootmachten wordt ingeluid. 1962 Chroesjtsjov bindt in om een oorlog met de Verenigde Staten over het bewa penen van Cuba te voorkomen. 1964 Chroesjtsjov wordt vervangen door Leonid Brezjnev. 1968 De Sovjetunie maakt een einde aan de Praagse Lente in Tsjechoslowakije. 1979 De Sovjetunie intervenieert in Afghanistan. 1982 Brezjnev overlijdt en wordt vervangen door Joeri Andropov, het voormalige hoofd van de KGB. 1984 Andropov overlijdt en wordt vervangen door Konstantin Tsjernenko. 1985 Tsjernenko overlijdt. Michail Gorbatsjov wordt secretaris-generaal van de Communistische Partij. De partij gaat akkoord met Gorbatsjovs perestrojka. 1989 Nadat Gorbatsjov heeft gezegd dat hij niet militair zal ingrijpen om de com munistische regeringen in Oost-Europa aan de macht te houden, valt het ene bewind na het andere. 1990 Litouwen, Letland en Estland verklaren zich onafhankelijk. Boris Jeltsin wordt gekozen tot president van de Russische Federatie, die zich soeverein verklaart. Tegen het einde van het jaar heben alle vijftien republieken een zekere vorm van soevereiniteit uitgeroepen. Gorbatsjov stelt een nieuw unie verdrag voor om iets van een centraal gezag te behouden. Jeltsin en andere .de partij. Gorbatsjov ontdoet zich van een aantal voor- i het politburo. 17 maart - In een landelijk referendum wordt het unieverdrag aangenomen. 2 april - Consumptiegoederen worden duurder, in sommige gevallen worden de prijzen vertienvoudigd. 27 juni - Oekraïnse parlementsleden verwerpen het unieverdrag. 26 juli - Communistische leiders spreken zich in overweldigende meerderheid uit voor het nieuwe beleid van Gorbatsjov, waarmee afscheid wordt genomen van tientallen jaren waarin de marxistische dogma's golden. 18 augustus - Een dag voor de geplande ondertekening van het unieverdrag proberen conservatieve communisten Gorbatsjov af te zetten. 21 augustus - De staatsgreep mislukt; Gorbatsjov keert terug naar Moskou. 22 augustus - Litouwen verbiedt de Communistische Partij. 24 augustus - Gorbatsjov treedt af als leider van de Communistische Partij en roept op tot de ontbinding ervan. De Oekraïne verklaart zich als zevende re publiek onafhankelijk. 27 augustus - De Europese Gemeenschap erkent de onafhankelijkheid van de Baltische Staten. 29 augustus - Het Sovjet-parlement schort in heel het land de activiteiten van de Communistische Partij op. De banktegoeden van de partij worden wegens haar rol bij de coup bevroren. Rusland en de Oekraïne willen geen militaire en economische alliantie aangaan. 2 september - Het plan om de macht van het Kremlin te verminderen maar een losse federatie van staten te behouden wordt door het Congres van Volk safgevaardigden aangenomen. 5 september - Het Sovjet-parlement besluit een interim-regering in te stellen om een nieuwe confederatie van onaf] 6 september -> De Sovjetunie erkent t avereen een nieuwe economische 18 oktober - Gorbatsjov en de presidenten van acht republieken tekenen het verdrag voor de nieuwe economische unie. 16 november - Jeltsin vaardigt decreten i bank gaat beheren en gaat beschikken over der olie, goud en diamanten. 3 december - Gorbatsjov roept op de Sovjetunie te behouden en waarschuwt voor mogelijke oorlogen en een „catastrofe voor de mensheid". 8 december - Rusland, de Oekraïne en Wit-Rusland vormen een gemenebest en verklaren Gorbatsjov en de Sovjetunie dood. 17 december - Jeltsin en Gorbatsjov komen overeen de Sovjetunie te ontbin den en in het nieuwe jaar het nieuwe gemenebest uit te roepen 21 december - De leiders van elf republieken sluiten zich in de Kazachse hoofdstad Alma-Ata aan bij het gemenebest. 25 december - In een toespraak die over de hele wereld wordt uitgezonden, maakt Gorbatsjov zijn aftreden bekend. diepte QN1029 - Voorzichtig sluipen Kees en Olaf door de bosjes naar het strand. De twee Jappen zijn goed bewapend, maar de man ken. I nen zijn kennelijk vermoeid en letten niet zo erg geod op. Onver- irie v hoeds springen Kees en Olaf naar voren en gaan de kerels te lijf. ensen ze slaan hen de wapens uit de handen, maar er ontwikkelt zich :k we toch nog een hevig gevecht, want de Jappen zijn zeer bedreven st toe |n het kano-jiu-jitsju. Hijgend ligt het viertal op de grond te wor stelen en onze beide vrienden slagen er niet In hun vijanden on schadelijk te maken. Bovendien ziet één der Jappen kans over eind te komen en een doordringende gil te slaken. Moetsji- Foetsji hoort dat en begrijpt, dat er onraad is bij de sloep. „Dat moeten die twee Europeanen zijn", mompelt hij, „die lafaards willen zeker een poging doen om te ontvluchten, maar dót zal ik ze beletten." MOSKOU De Opperste Sovjet heeft gisteren zijn laat ste daad gesteld door het nieu- we staatsbestel van het geme nebest te erkennen. De Raad van Republieken, het federale parlementsorgaan te vergelij ken met een senaat, besloot vervolgens om zichzelf op te heffen. Het parlement kwam pro for ma nog even bijeen voor een bijeenkomst van nog geen drie kwartier om de conclusie te trekken uit de rede van een dag eerder waarin president Michail Gorbatsjov zijn aftre den bekendmaakte. Alleen staatsrechtelijke letterknech ten hebben mogelijk nog iets tegen het opheffingsbesluit in te brengen, omdat niet meer dan een handjevol van de 374 leden van de Republieksraad de moeite nam om ter verga dering te verschijnen waar door het vereiste quorum op geen stukken na werd ge haald. De voorzitter van het senaats college, de Kazachse schrijver Anoearbek Alimzjanov, laakte het wegblijven van het gros van de leden. Maar ook hij moest erkennen dat het uit eenvallen van de unie en daarmee het niet meer bestaan van haar parlementaire instel lingen een voldongen feit was. Het twintigtal aanwezige raadsleden stak vervolgens de hand op om hun instemming te betuigen met de motie waarin werd verklaard dat de Sovjetunie niet meer bestaat en het gemenebest als haar op volger wordt beschouwd. De ministers van defensie van het gemenebest kwamen giste ren in Moskou bijeen om te praten over een militair pact. Volgens persbureau TASS is het de bedoeling dat op 30 de cember in het Wit-Russische Minsk, dat tot officiële hoofd stad van het gemenebest is uit geroepen, de laatste hand wordt gelegd aan het defensie pact. De VS hebben likten weten op korte termijn diplomatieke be trekkingen te zullen aankno pen met Rusland, de Oe kraïne, Wit-Rusland, Arme nië, Kazachstan en Kirgizië. Met Moldavië, Toerkmenië, Azerbajdzjan, Tadzjikistan, Oezbekistan en Georgië wil Washington voorlopig nog geen banden aangaan, omdat die republieken nog onvol doende garanties zouden heb ben geboden dat zij democrati sche beginselen en ontwape ningsakkoorden zullen respec teren. Georgië, dat op de rand staat van een burgeroorlog tussen voor- en tegenstanders van de omstreden president Gamsachoerdia, is bovendien nog geen lid van het gemene best. De Amerikaanse president George Bush wil snel een top ontmoeting met de Russische president Boris Jeltsin. Bush zei gisteren ook dat het na het uiteenvallen van de Sovjetunie „veel gemakkelijker" zal zijn om akkoorden over wapenver mindering te sluiten. Er is nog geen datum gekozen voor een ontmoeting, maar Bush heeft met Jeltsin telefonisch over een top gesproken. De Russi sche president zou in principe met een top op korte termijn hebben ingestemd.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidse Courant | 1991 | | pagina 5