'ikke Van Dale is soort nationaal bezit geworden
Nederlands hotelwezen centraal in
tv-documentaire over gastvrij Nederland
Een boeiende
vrouwenschets
van Strindberg
25
viber CcidócSoirtant
KUNST/RTV
VRIJDAG 27 DECEMBER 1991
James Brown eist 3 miljoen
dollar van filmmaatschappij
WASHINGTON James Brown eist van de
filmmaatschappij 20th Century Fox drie mil
joen dollar (ongeveer 5,5 miljoen gulden) we
gens inbreuk op zijn auteursrecht. In de film
'The Commitments', die over een Ierse soul-
groep gaat, zou muziek van de Amerikaanse
zanger met name een uit 1965 daterende re
gistratie van 'Please, Please, Please' zonder
toestemming zijn gebruikt. Behalve de
naatschappij heeft Brown ook de producer
en regisseur Alan Parker aangeklaagd. Met de
aanklacht wil Brown onder meer voorkomen
dat 'The Commitments' op video wordt uitge
bracht. Brown zegt naar de rechter tq stappen
omdat hij zelf geen stuiver meer dreigt te ver
dienen als anderen zonder toestemming zijn
werk uitbrengen.
FOTO: SACHA PIETERSE
Voorstelling
De Appel
uitgesteld
DEN HAAG
De Haagse to
neelgroep De Ap
pel moet de op
voering van In
geblikt II en III
van Lodewijk de
Boer verschuiven
naar het volgen
de seizoen. Het
gezelschap is
hiertoe genood
zaakte vanwege
de ziekte van de
actrice Sacha
Bulthuis.
VARA best
bekeken omroep
HILVERSUM De VARA is de
best bekeken omroep van 1991. Vol
gens de zendgemachtigde is dat te
danken aan het totale avondpro
gramma-aanbod. De kijkdichtheid
was van vroeg tot laat in de avond
erg hoog.
In het vierde en laatste kwartaal
van 1991 lag die kijkdichtheid op
dinsdag en zaterdag rond de tien
procent (bijna anderhalf miljoen kij
kers). Daarmee bleef de kijkdicht
heid op Nederland 2 twee procent
hoger dan die van de KRO, TROS
en RTL4, drie procent hoger dan
die van de NCRV en Veronica, vier
procent hoger dan die van de
AVRO en zeven procent hoger dan
die van de EO en VPRO.
Dame Edna is terug
HILVERSUM De VARA zendt in januari
1992 twee afleveringen uit van de meest
spraakmakende talkshow van de Britse televi
sie: 'Dame Edna'. Het programma onderscheidt
zich van alle andere door de bizarre gesprek
ken, humor, maar vooral door de excentrieke
gastvrouw zelf. De eerste aflevering is op za
terdag 4 januari (Ned. 2 om 23.29 uur).
Vanuit de luxe Londense penthouse ontvangt
de bebrilde mega-ster Dame Edna Everage
gasten uit de wereld van literatuur, theater,
film, muziek en politiek. In de eerste afleve
ring zijn dat hartchirurg dr. Christiaan Bar
nard, zangeres Grace Jones en filmster Tony
Curtis. Een week later, op 11 januari, praat
Dame Edna met vijf acteurs: Malcolm McDo
well, Anthony Sher, Michael Gambon, David
Suchet en Tim Pigott-Smith. Ook de Australi
sche zanger Jason Donovan is dan van de par
tij.
'Hoe gastvrij is Nederland?', docu-
HILVERSUM „Met de
documentaire 'Hoe gast
vrij is Nederland?' hebben
we geprobeerd om twee
zeer verschillende hotels
met elkaar te vergelijken
op het gebied van sfeer en
stemming. Het kwaliteit
saspect hebben we wat
meer naar de achtergrond
gedrongen". Aldus
NCRV-programmamaker
Piet Jan de Visser in een
toelichting op zijn docu
mentaire over het Neder
lands hotelwezen.
Het programma zal vanavond
door de NCRV in de reeks
„Dokument" op Nederland 1
worden uitgezonden. Journa
list Ben de Cocq (Wouter
Klootwijk), die voor Vrij Ne
derland een ophefmakend on
derzoek heeft gedaan naar het
hotelwezen in Nederland, is
een van de medewerkers aan
de documentaire.
In 'Hoe gastvrij is Nederland?'
worden twee hotels met elkaar
vergeleken: Het vijf sterrenho
tel 'Golden Tulip Barbizonal
Palace' in Amsterdam en 'Ho
tel de Vries' in Gorredijk in
Friesland. Verder wordt er
een kijkje genomen achter de
schermen bij de Hotel Mana
gement School in Leeuwar
den, waar de hotelmanagers
van de toekomst onder meer
via rollenspelen worden opge
leid voor het horecavak. Ons
land telt zo'n 1900 hotels met
ongeveer 69.000 bedden. Het
Barbizon Palace in Amster
dam is één van de grotere en
meest luxueuze hotels in Ne
derland. Het hotel heeft 260
luxueuze kamers met circa 500
bedden en 180 man personeel
in dienst. General Manager
Pieter Bonnema komt als eni
ge van het personeel 's mor
gens door de voordeur naar
binnen. Naar eigen zeggen
„om het bedrijf als gast te
kunnen bekijken, om te zien
hoe het personeel erbij loopt
en om een indruk te krijgen
van de ontvangst van de gas
ten". Gastvrijheid staat bij
Bonnema zeer hoog in het
vaandel, „het is belangrijk dat
onze gasten zich welkom voe
len". Bonnema verlangt daar
om van zijn personeel dat ze
plezier in hun werk uitdragen,
„want dat is een absolute voor
waarde om het ook andere
mensen naar de zin te kunnen
maken".
In de documentaire wordt on
der meer een kijkje in de keu
ken en bij de receptie geno
men. Ook de Royal Suite op de
zesde etage, met 1450 gulden
per nachtde duurste kamer
van het hotel, wordt met een
bezoek vereerd. Barbizon Pa
lace heeft met 85 procent een
zeer behoorlijke bezettings
graad. Toch kan men vanuit
financieel oogpunt niet zonder
personeelsavonden, congres
sen, bruiloften en andere acti
viteiten.
In Hotel de Vries in Gorredijk
gaat het er heel anders aan
toe. Vader Piet en zoon Bouke
runnen samen met moeder de
Vries, kok Jeen en enkele los
se krachten het dorpshotel.
Het oude gebouwaan de
Hoofdstraat telt 10 kamers met
20 bedden en een verblijf kost
47,50 gulden per nacht. „Het
zijn tamelijk eenvoudige ka
mers, zonder douche, toilet en
televisie, we kunnen dus geen
al te hoge prijzen vragen", zo
meent hoteleigenaar de Vries.
De documentaire laat zien dat
het familiebedrijf zijn dorps
functie met het verloop der ja
ren heeft weten te behouden.
De kaart- en biljartclub heb
ben er hun vaste avonden en
het zaaltje boven wordt ge
bruikt voor recepties en to-
neeloptredens. Moeder de
Vries ziet echter ook de scha
duwkanten van het horeca
vak: „De afgelopen vijfen
twintig jaar heb ik iedere dag
voor de gasten moeten klaar
staan, aan mijn kinderen heb
ik nooit voldoende tijd kunnen
besteden". Maar net als in Bar
bizon Palace is ook in Hotel de
Vries de gastvrijheid tegen
over de gasten een vanzelf
sprekendheid. „Pas echt gezel
lig wordt het na middernacht,
vertelt vader de Vries, „want
dan gaan we gezellig met de
gasten een biertje drinken".
hotels in de documentaire wordt
'De Vierde Kamer' terug in nieuw jasje
AMSTERDAM De
'Vierde Kamer', het poli
tiek praatprogramma van
RTL4, keert vanaf zon
dagavond 2 februari in
een gewijzigde opzet terug
op het scherm. De samen
werking tussen RTL4 en
dagblad Het Parool blijft
gehandhaafd. Dit heeft de
commerciële omroep be
kend gemaakt.
Ton Elias namens het Parool,
Catherine Keijl namens RTL4
en een centrale presentator of
presentatrice van wie de naam
nog niet bekend is. De verant
woordelijkheid voor 'De Vier
de Kamer' is in handen van
Rik Rensen, hoofdredacteur
van de nieuwsrubriek en ove
rige informatieve program
ma's van RTL4 en Sytze van
der Zee, hoofdredacteur van
Het Parool. Elias is eindredac
teur. In de nieuwe formule ko
men niet alleen politieke,
maar ook economische en
maatschappelijke onderwer
pen aan de orde. De gasten
zijn niet alleen politici, maar
kunnen ook vakbondsmensen
of vertegenwoordigers van het
bedrijfsleven zijn. De samen
werking tussen een televisie
station en een krant is voor
Nederlandse begrippen nog
steeds uniek. In het buitenland
gebeurt het al vaker. Zo maakt
RTL in Frankrijk 'Le Grand
Jury' met Le Monde en het
Duitse zusterstation RTL+
produceert politieke magazines
in samenwerking met de
Frankfurter Allgemeine Zei-
tung. 'De Vierde Kamer'
wordt uitgezonden rond 23.00
uur en duurt 50 minuten.
Veronica mag mannelijke
strippers vertonen op tv
CIRCUSTHEATER
Scheveningen
agelijks 20.00 uur
beh. 31 dec. en-'s maandags
zondags matinee 14.00 u
Kassa 070-355 88 00
Bespr bur.Haagsche Crt 070-3656806
Landelijke Reserveerlijn 070-3617710
Slationaal Bespreekburo 02153-12344
Regiohoofdkant. Ver. Spaarbank
^^je^lisérable^üet'
VOLGEND JAAR TWAALDE DRUK VAN 'WETBOEK VAN DE TAAL'
CAP%{
elboule-
ENSCHED
ttersveld
ulevard
oonboule
DSCHEND |j.
iage
levard
Kana-
DE/RIJNI
AMSTERDAM Veronica
mag maandagavond een optre
den uitzenden van de Engelse
mannelijke stripteasegroep
The London Knights in het
programma 'Erotica'. De presi
dent van de rechtbank in Am
sterdam mr. B.J. Asscher heeft
dinsdag in een kort geding een
eis om de uitzending te verbie
den afgewezen. De eis was af
komstig van de Engelse firma
London Knights Limited, die
meent rechten op de naam en
de stripteaseshow te hebben.
Het bedrijf heeft eerder dit
jaar een video uitgebracht met
de titel 'The London Knights'.
De video, waarop te zien is
hoe vijf gespierde heren met
illustere namen als Rebel Red
en Private 69 zich van hun
kleren ontdoen, is eerst alleen
op de Engelse markt uitge
bracht. Het bedrijf heeft plan
nen om de video ook op de
Nederlandse markt uit te
brengen en meent dat de op
namen van Veronica die plan
nen doorkruisen. Televisiekij
kers zouden de strippende
heren zelf op video opnemen
en niet de video van de Engel
se firma aanschaffen. Veroni
ca liet dinsdag bij monde van
advocaat mr. H. Boukema we
ten dat men afspraken heeft
gemaakt met de manager van
The London Knights en dat de
omroep geen weet had van het
bestaan van de Engelse firma.
Veronica heeft eigen opnamen
gemaakt en zegt niet van plan
te zijn om delen uit de video
film te laten zien. Volgens
Boukema zijn er van de zomer
bij het samenstellen van de vi
deo zowel een stripteasegroep
als een produktiemaatschappij
met de naam The London
Knights ontstaan. De produk
tiemaatschappij die de video
heeft uitgebracht, kan volgens
de raadsman geen rechten op
de show laten gelden omdat er
weinig tot niets is geregeld.
Asscher, die dinsdagmiddag
meteen uitspraak deed, meen
de ook dat de Engelse firma
onvoldoende had kunnen aan
tonen dat het rechten op de
stripteaseshow of op de naam
The London Knights heeft om
een uitzendverbod te recht
vaardigen. Hij adviseerde de
Engelsen om de uitzending op
30 december af te wachten en
dan te besluiten over een
eventuele procedure tot scha
devergoeding.
Ernst Krenek componeerde tijdens zijn leven 240 muziekwerken.
FOTO: SP
Componist Ernst Krenek overleden
PALM SPRINGS De in Oostenrijk geboren componist Ernst
Krenek is zondag op 91-jarige leeftijd in de Californische plaats
Palm Springs overleden, zo is bekend gemaakt.
Krenek componeerde tijdens zijn leven 240 muziekwerken en
schreef zestien boeken. Onder zijn beroemdste werken behoren
de opera's 'Orpheus en Eurydike', 'Karl V' en 'Jonny Spielt
Auf'. Daarnaast was Krenek gastdocent aan diverse conservato
ria in de Verenigde Staten. Krenek was op 16-jarige leeftijd een
leerling van de operacomponist Franz Schreker, in wiens kiel
zog hij in 1920 naar Berlijn trok. Na twee jaar in Kassei te heb
ben geleefd, waar hij zich toelegde op de 'zogenaamde atonale
muziek die een van zijn kenmerken zou blijven, keerde Krenek
in 1927 terug naar zijn geboortestad Wenen. Direct na de
machtsovername door de nazi's in Duitsland werd de muziek
van Krenek verboden. In 1937 emigreerde hij naar de VS. In de
loop der jaren verzamelde Krenek veel prijzen en onderschei
dingen. Op zijn negentigste verjaardag op 23 augustus 1990 werd
hij nog geëerd met festiviteiten in Duitsland en de Verenigde
Staten.
Strindberg'. Vertaling: Karet Woud
stra. Regie: Michael Ratomski. Ge
zien op 24 december in de Konink
lijke Schouwburg in Den Haag. Her
halingen tot en met 31 december
(14.00 uur).
Twee vrouwen ontmoeten
elkaar toevallig op de dag
voor Kerstmis. Het weer
zien is georganiseerd door
de notoire misantroop Au
gust Strindberg, dus rim
pelloos zal dat niet verlo
pen. En inderdaad, van de
vrouw die aan het woord
is (de andere, Amélie, zegt
helemaal niets) horen we
dat de ander verloofd is
geweest met haar man.
Waarom de verloving
werd verbroken, is ondui
delijk. Amélie zou een
wrok tegen de huidige
echtgenote koesteren om
dat die haar bij een to
neelgroep 'weggeïntri-
geerd' zou hebben.
Dan krijgt de vrouw het akeli
ge idee dat alle eigenaardighe
den van haar man zijn overge
nomen van zijn eerste liefde.
Zij moest haar zoon zelfs Mau-
rits noemen, naar de vader
van Amélie. Zij voelt zich in
haar rol gedrongen: „Jouw ziel
knaagde de mijne binnen".
Hoe de verhoudingen tussen
de twee vrouwen precies lig
gen, blijft de vraagt maar dat
de sprekende dame op een
nogal gespannen
gen manier het leven onder
gaat is duidelijk. Van relatie
pessimist Strindberg valt
moeilijk te verwachten dat hij
een florissant huwelijk schetst.
De sterkste wordt gespeeld
door Patty Pontier van het
Nationale Toneel en Ellen van
Rossum, die de laatste tijd on
der meer bij Alex d'Electrique
te zien was. Ze spelen om de
beurt de zwijgende Amélie of
de sprekende echtgenote. Toen
ik de voorstelling zag, in de
mooie foyer op de eerste etage
van de Haagse schouwburg,
had Pontier het woord.
Dat ze haar tegenspeelster
eerst met lintjes vastbond en
haar een kerstroos in de mond
gaf leek me overbodige sym
boliek van regisseur Michael
Ratomski. Het Brigitte-Kaan-
dorpachtige begin waarin Van
Rossum het publiek gezellig
een kerstliedje liet zingen was
een nog minder gelukkige
vondst, maar toen het spel
eenmaal op gang kwam, boei
den de vrouwen met Strind-
bergs miniatuurtje. Pontier liet
de licht hysterische stem
mingswisselingen mooi in el
kaar overlopen en het zwijgen
van Van Rossum werd drei
gender en sterker naarmate
Pontier gestoorder en valser
overkwam. De sterkste is niet
meer dan een vluchtige schets
van een vrouw, maar achter
de snelle lijnen van een half
uurtje tekst vielen de contou
ren van een echt mens te ver
moeden. Pottier en Van Ros
sum maakten me nieuwsgierig
naar hoe de verhoudingen
veranderen als de rollen wor
den omgedraaid. Wie twee
keer gaat kijken, kan zelf be
palen wie de sterkste is.
Uitrecht Het is dui-
lelijk een ietwat twee-
lachtige houding, ver
licht adjunct-uitgever A.
ioffstadt van Van Dale
lexicografie. Hij erkent
merkwaardige positie
'aarin de uitgeverij ver
leert. „Eigenlijk doen we
anders dan een be-
chrijving geven van de
aal. Maar heel veel men
en beschouwen ons op
aalgebied als de wetge-
er
:j ervolgt: „Dat legt natuur-
jk een behoorlijke druk op je.
le geven in het voorwoord
lijd" wel aan dat het om een
ID1 eschrijving van de taal gaat,
War toch zijn we 'de autori-
eit'. Anderzijds zijn we daar
natuurlijk ook niet zo afkerig
van; zelfs wel een beetje trots.
We hopen dat we het vertrou
wen ook dit keer niet zullen
beschamen".
Of hij daarin zal slagen zal
volgend najaar blijken als de
twaalfde druk van het Groot
Woordenboek der Nederland
se taal, beter bekend als de
'Dikke Van Dale', zal verschij
nen. Het is dan acht jaar gele
den dat de elfde druk het licht
Net als toen zal de mcuwc
druk bestaan uit drie boeken.
Er zijn zo'n twaalfduizend
nieuwe woorden toegevoegd
in de nieuwe editie; het totaal
aantal beloopt dan ruim
250.000. „We hebben wel heel
erg ons best gedaan om het to
taal aantal bladzijden niet te
laten stijgen, maar daarin zijn
we niet helemaal geslaagd",
vertelt Hoffstadt. „Het is ons
wel gelukt om sommige min
der belangrijke omschrijvin
gen te schrappen of zo te om
schrijven dat ze minder ruimte
in beslag nemen, maar uitein
delijk zullen we toch wat meer
pagina's nodig hebben. Ik re
ken nu op 4000 pagina's tegen
over 3600 bij de vorige druk."
Controles
De laatste controles zijn één
dezer dagen uitgevoerd. Het
boek kan nu naar de zetter en
de drukker. Omdat er tussen
tijds ook nog wat gecontro
leerd moet kunnen worden en
het geheel bovendien een flin
ke onderneming is, zal het
september zijn als het werk in
de winkel ligt. Onder hoofdre
dactie van dr. H. Heestermans
en prof. dr. G. Geerts zijn zo'n
dertig neerlandici vrijwel on
middellijk na de verschijning
van de elfde druk begonnen
met de werkzaamheden voor
de nieuwste editie.
De adjunct-uitgever legt uit
dat er twee hoofdredenen zrjn
ke Van Dale op de markt te
ontvangen in tegenstelling
tot wel eens gedacht wordt
geen subsidie voor het maken
van dit boek. Als het met de
verkoop en de belangstelling
voor het woordenboek goed
gaat, is het makkelijker om
met een nieuw te komen.
Maar de hoofdreden is dat we
onszelf ook in de loop der tijd
zijn gaan beschouwen als een
soort geweten voor de Neder
landse taal. Wanneer wij het
idee hebben dat het woorden
boek verouderd is, dan moet
er een nieuw komen. We den
ken dat een periode van een
jaar of acht heel redelijk is.
Maar ik doe hiermee zeker
geen toezegging dat er in het
jaar 2000 weer een nieuwe
druk komt."
Computertaal
De spitsbus, de stadsnomaden
en de aaibaarheidsfactor heb
ben onze taal inmiddels ver
rijkt. Het zijn voorbeelden van
woorden die in de twaalfde
druk van De Dikke Dale voor
het eerst te vinden zullen zijn,
evenals veel begrippen en uit
drukkingen in de computer
taal. Ook is in de nieuwe ver
sie aandacht besteed aan de
etymlogie: de herkomst van
woorden. Maar wat zijn de cri
teria waaraan een woord moet
voldoen voordat het opgeno
men wordt in de kolommen
van 's lands dikste vocabulai-
Hoffstadt: „Laat ik beginnen
met de opmerking dat het al
tijd heel moeilijk is vast te
stellen wanneer een woord
zich bewezen heeft. Maar als
belangrijkste maatstaf houden
we aan dat een woord drie jaar
lang regelmatig gebruikt moet
worden. Ze moeten regelmatig
in kranten en tijdschriften te
vinden zijn. Als het gaat om
nieuwe woorden die je in het
laatste jaar veel tegenkomt,
dan zal de redactie moeten be
palen of het om 'blijvertjes'
gaat of niet. We worden daar
bij ook zeker geholpen door
het publiek, want wekelijks
komen er jaar in jaar uit
toch wel tien brieven binnen
van particulieren die woorden
aandragen. Op die manier is
het woordenboek zo langza
merhand toch een nationaal
bezit geworden".
Databestand
Voor de totstandkoming van
de nieuwe uitgave is gewerkt
via een nieuwe methode: die
van het „gestructureerd data
bestand". Daarvoor moest de
hele inhoud van het driedelig
groot woordenboek worden
ondergebracht in een compu
terbestand met veldcodes. Om
dat goed te laten verlopen
werd een tiental 'structure
ringsredacteuren' aangetrok
ken. Zij zorgden ervoor dat
alle informatie op de juiste
plaats terecht kwam. Pas daar
na werd de inhoud bewerkt
om tot de twaalfde druk te
kunnen komen. Dat betekende
dat er over meer dan 200.000
woorden gediscussieerd werd,
dat tienduizenden fiches
(waarop medewerkers aante
keningen maken) en honderd
duizenden trefwoorden wer
den bestudeerd en in de com
puter ingevoerd. Gevraagd
naar de oplage, hult Hoffstadt
zich in een diep stilzwijgen. De
handelsman in hem zegt daar
over publiekelijk geen mede
delingen te doen. „We hebben
nog altijd te maken met con
currentie. En die willen we
geen dienst bewijzen door dat
in het openbaar te verklaren".
En' de prijs van de boekwerk
jes? Da's geen geheim: bij
voorintekening 255 piek, daar
na is er dertig gulden meer
voor nodig om de 'bijbel' van
de Nederlandse taal in huis te
hebben.
Dragan Klaic
benoemd tot
directeurvan
Theater Instituut
AMSTERDAM Dragan
Klaic is per 1 januari 1992
benoemd tot directeur van
het Nederlands Theater
Instituut (NThl).
Klaic volgt Annemiek Hagens
op die in april bekend maakte
vanaf 1992 directeur-af te wil
len zijn. Hagens vond zichzelf
niet de juiste figuur om het in
stituut naar buiten te verte
genwoordigen. Zij was aange
steld om „puin te ruimen" en
te zorgen dat het NThl naar
zijn oorspronkelijke doelstel
lingen, namelijk collectie, pre
sentatie en buitenlandpromo
tie, terugkeerde. Daartoe voer
de zij enkele reorganisaties
door.
Klaic was onder andere hoog
leraar in de Theaterweten
schappen aan de Universiteit
voor de Kunsten in Belgrado,
Joegoslavië. Hij werd in 1950
geboren in Serajevo en promo
veerde in 1977 aan de Yale
University School of Drama
op het Duitse Volksstück en
Franz Xaver Kroetz. Naast
zijn wetenschappelijke activi
teiten was Klaic theatercriti
cus, adviseur, medewerker en
dramaturg bij diverse theater
groepen en theaterfestivals in
binnen- en buitenland.
Symposium over
beeldende
kunst bij
tuininrichting
HEINO Welke bijdrage kan
de beeldende kunst leveren
aan tuin- en landschapsinrich
ting? Dat is de centrale vraag
op een te houden symposium
over kunstenaarstuinen op 19
en 20 maart 1992.
Museum het Nijenhuis in het
Overijselse Heino en de Stich
ting Beeldenroute Overijsel te
kenen voor de organisatie van
het symposium. Nu al is be
kend dat Mariannne Brouwer,
conservatrice van Museum
Kröller Müller en de land
schapsarchitect P. van der Ree
inleidingen zullen houden.
Ook zal Rudolf Krudop, pro
jectleider van de Kunstlijn
(kunst langs de spoorlijn Zwol-
le/Emmen), over zijn ervarin
gen vertellen. De inschrijving
voor het symposium staat open
voor iedereen.
De organisatoren menen dat
antwoorden moeten worden
gevonden op de volgende vra
gen: Wat is internationaal de
stand van zaken? In hoeverre
zijn de opvattingen van de
Land Art en de Arte Povera
hierbij nog actueel? Zijn er
binnen de kunst opvattingen
over het inrichten van tuinen
die teruggaan op historische
voorbeelden? Hoe verhoudt de
relatie kunst en natuur zich
tot die tussen kunst en archi
tectuur?
