Steven
Spielberg
ook al in
tekenfilms
el
■foidóc Sou/umt"
A I door
f BERT JANSMA
LONDEN - Steven Spielberg doet
I ook al in tekenfilms. Terwijl in de
Verenigde Staten zijn nieuwste
speelfilm, de Peter-Pan-fantasie
'Hook', in première gaat, zitten in
het Londense Acton 280 man in
zijn naam te werken aan twee
nieuwe tekenfilms. Het zijn een te
kenfilmversie van Andrew Lloyd
Webbers musical 'Cats' naar de
kattengedichten van T. S. Eliot, en
een tekenfilm waarin dinosaurus
sen opduiken in onze moderne we
reld, 'We're back'. Maar de eerste
kant-en-klare tekenfilm heeft de
Londense Spielberg-studio al verla
ten en draait nu in de Nederlandse
bioscopen, 'An American Tail: Fie
vel goes West'. Oftewel de avontu
ren van het muisje Fievel in het
Wilde Westen.
Steven Spielberg heeft zijn tekenfilmstu-
dio opgezet in samenwerking met Uni
versal Pictures. 'Amblimation' is de
naam van het project, een combinatie
van het woord 'animation' en het 'Am-
blin' van Spielbergs eigen firma 'Amblin
Entertainment'. Het betekent dat Spiel
berg op diverse fronten bezig is met
speelfilms. Voor televisie-tekenfilms
werkt hij samen met de filmmaatschap
pij Warner Bros ('Tiny Toon Adventu
res') en is hij bezig met een nieuwe serie
'Family Dog'. Met de Disney-tak Touch
stone ontwikkelde hij de kruising tussen
een speelfilm en een tekenfilm 'Who fra
med Roger Rabbit?' waarvan hoofdfi
guur Roger Rabbit als solo-personage
voor korte tekenfilms overbleef. Verder
kunnen we uij zijn koker nog een gete
kende serie gebaseerd op het bioscoop
succes 'Back to the future' verwachten.
Steven Spielberg is zijn hele carrière tot
nu toe bezig het Hollywood dat hem als
jongetje in zijn ban hield, te re-creëren.
De avonturenfilms van destijds kregen
een nieuwe vorm in de Indiana-Jones-
avonturen, de klassieke animatie van
Walt Disney is nu aan de beurt. Bij de
opnames van Spielbergs Peter Pan-ver-
sic (met Robin Williams als het jongetje
dat kan vliegen en Dustin Hofmann als
zijn tegenstander Kapitein Haak) klon
ken de gevleugelde woorden „een film
over een jongetje dat niet volwassen
wordt door een man die niet volwassen
wil worden". Inmiddels blijft het
droom-imperium van het 'kind' Spiel
berg, ondanks wat commercieel-zwakke-
re films als 'Always', zich uitbreiden.
Pogroms
utig uiiiiitiir,wam mei net uci-iuct vwi
'An American tail'. Kirschner had een
verhaal geschreven dat gebaseerd was op
de herinneringen van zijn eigen groot
moeder die van Rusland naar Amerika
kwam. Samen met Spielberg ontwikkel
de hij het tot het tekenfilmscenario over
de muizenfamilie Mouskewitch die de
zelfde weg ging als zijn grootmoeder. In
Rusland geplaagd door de pogroms van
de katten hopen de Mouskewitchjes in
een katteloos Amerika straten.te vinden
„geplaveid met kaas". 'An American
Tail' werd de eerste tekenfilm gemaakt
onder de Spielberg-vlag. Hij gaf de op
dracht aan de animator die ooit bij Dis
ney werkte, daar in onvrede over de
kwaliteit wegging en zelf een studio voor
de 'klassieke' tekenfilm wilde opzetten,
Don Bluth. Bluth maakte zijn droom
uiteindelijk waar met een studio in Ier
land, waar hij voor Spielberg en George
Lucas ook de dinosaurussen-film 'The
land before time' (Platvoet en z'n
vriendjes) maakte. De samenwerking is
inmiddels gestopt. Spielberg bleef het
idee trouw van het muisje Fievel Mous
kewitch, wiens geschiedenis in die eerste
aflevering zo parallel liep aan de geschie
denissen van zo vele Amerikanen,'joods
zoals Spielbergs familie, die Rusland
ontvluchtten en via Ellis Island het veel
belovende Amerika binnenkwamen. In
'Fievel goes West' laat hij de muizen
nóg een keer vluchten voor de katten:
nu worden de beestjes mini-landverhui
zers die in de treinen van de grote men
sen meerijden naar het Wilde Westen
om daar een bestaan op te bouwen. Een
teken film vervolg en een kleine homma
ge aan dat andere typisch Amerikaanse
filmgenre, de s
Bluebird
Een tekenfilmstudio is net zo weinig ro
mantisch als een speelfilmstudio. Film
studio's zijn zakelijk geleide complexen
met veel lelijke gebouwen waar op de
'soundstages' voornamelijk televisie
wordt gemaakt, terwijl de speelfilms
hoofdzakelijk elders op lokatie worden
opgenomen. Bij een tekenfilmstudio
staan al die lokaties op heel veel papier
in een grote ruimte waar honderden te
kenaars simultaan aan allerlei onderde
len werken. In het Londense Acton vond
Spielbergs productie-manager Cynthia
Woodbyrne een leegstaand gebouw waar
de firma Napier ooit de beroemde Blue
bird race-auto ontwikkeld had. Ze deed
er een jaar over om die percelen om te
smeden tot een tekenfilmstudio. Wan
neer je er nu binnenkomt, schrik je eerst
van een enorme chaos, die bij nadere in
spectie de uiterlijke camouflage blijkt
voor een efficiënt en minutieus rader
werk. De ruimte is via een soort maga
zijnstelling verdeeld in zo'n honderd
kleinere ruimtes waar iedereen iets an
der doet: tekenaars die het 'storyboard'
als een 'stripboek' op papier neerzetten,
tekenaars die voor de sleuteltekeningen
van de karakters zorgen, tekenaars die
dc stadia tussen de tekeningen opvullen
waardoor de beweging tot stand komt,
lekenaars die de achtergronden verzor
gen, inkters, kleurders. Een mierennest
van voornamelijk jonge mensen (tussen
de twintig en de dertig) die het resultaat
van hun werk doorgeven aan een ander
en pas aan het eind van de rit het totaal
zullen zien. Cynthia Woodbyrne: „We
hebben dat hier een beetje veranderd.
willen dat iedereen zo betrokken
mogelijk is bij het eindprodukt. Zodra er
GETEKENDE VERSIE VAN
MUSICAL 'CATS' ONDERWEG
ZATERDAG 14 DECEMBER 1991
van de kleedkamer van Miss Kitty.
den laten 'flippen'. Zij maken de 'in bet-
weens', de verlooptekeningen tussen de
diverse bewegingsstadia van de persona
ges. Ze controleren zo of die beweging
vloeiend is. Even verder zit een Engels
man met grote tekeningen van alleen
maar landschappen. Hij is er in gespe
cialiseerd, doet niets anders. Op de in-
kleurafdeling staan honderden potjes
verf, ieder met een code-nummer dat
correspondeert met de pand van een jas,
de rand van een hoed. de kleur van de
hand van een personage.
Vermeer
In een apart kamertje zit een Ameri
kaanse tekenaar tussen allerlei kleur-
schetsen. Aan de wand ook een stapel
kunstboeken, reprodukties van allerlei
meesters. Vermeer is er één van. Verder
allerlei losse fotootjes, knipsels op een
prikbord. „Allemaal dingen die je in de
loop van de tijd verzamelt en waaraan je
houvast ontleent voor je werk. Je ziet
een kleur, een bepaalde 'toon' en je
denkt: dat is iets voor die en die scène.
En je knipt 't uit. Ik ben nu bezig aan
'We're back', de dinosaurussenfilm. Ik
maak niet de definitieve tekeningen,
maar ik schilder de basisontwerpen voor
de kleuren die er in de diverse scènes ge
bruikt worden. Voor deze film laat ik
me heel veel inspireren door het werk
van Vermeer, de mooiste schilder die ik
ken". Even verder zit een van de 'super-
vising animators', de Nederlander Rob
Stevenhagen. Hij tekent basiskarakters.
Zijn tekeningen gaan door naar de afde
lingen die ze uitwerken en laten bewe
gen. Dat werk komt steeds weer bij hem
terug ter controle of alles in stijl en ka
rakter blijft. „Ik heb hier in Londen ook
aan Spielbergs 'Roger Rabbit' gewerkt"
vertelt Stevenhagen. „Maar ik ben in de
tekenfilmindustrie terecht gekomen via
mijn werk in Parijs, aan de Asterixfilms.
Ik woon nu in Londen, maar vlieg af en
toe even terug om Nederland weer te
proeven". Aan de muur tussen de vellen
tekeningen een opvallend-onopvallend
huis- tuin en keukenspiegeltje. Ik vraag
cr naar. Stevenhagen lacht: „Daar bekijk
ik mezelf in wanneer ik grimassen maak
en gezichtsuitdrukkingen imiteer die de
tekenfilmfiguren moeten maken. Niet
dat 't me altijd helpt".
johncleese
In Nederland is 'Fievel goes West' te
zien in een nagesynchroniseerde versie.
Hoewel dat - afhankelijk van het geld
dat er over is voor het stemmentalent -
tegenwoordig erg knap gebeurt, is het al
tijd een zeker verlies vergeleken bij het
origineel. Niet alleen omdat je bepaalde
woordgrappen moeilijk kan vertalen,
maar vooral omdat stem en tekenfilm-
karakter onlosmakelijk aan elkaar ver
bonden zijn. Phil Nibbelink: „Teken
films beginnen bij de stem. Eerst komen
de banden binnen van de acteurs die de
tekst spelen. Daarvoor gaan we uit van
de tekeningen. Dat- is de basis. Niet an
dersom. En als de film klaar is, komen
de acteurs weer om hun rollen opnieuw
in te spreken. John Cleese heeft z'n stem
gegeven aan de Cat R. Waul (K. Rols in
het Nederlands. BJ). En Cleese gaat zo
creatief met z'n tekst om, verzint er
woorden bij, zet zinnen zo fantastisch
naar z'n eigen mond, dat zijn stem zelfs
het bewegingspatroon van de getekende
figuur gaat bepalen. Nu is Cleese wel een
zeer bijzonder voorbeeld, maar het geldt
in een bepaalde mate ook voor de ande
re acteurs".
De stem van de sheriff Wylie Burp, een
uitgebluste hond van een sheriff die
door het muisje Fievel weer tot leven en
actie wordt gewekt, komt van een legen
de van het witte doek: James Stewart.
Wie 'Fievel goes West' in de oorspron
kelijke versie in een Angelsaksisch land
ziet, voelt een rilling door de njen met
volwassenen in de zaal gaan. De herken
ning van die typische, wat krakende
stem van de man die vele decennia Hol
lywood vertegenwoordigt in een teken
film van een Amerikaan die bij de klas
sieke tradities wil aansluiten. Het heeft
iets ontroerends. Alle respect voor de
Nederlandse acteur Sacco van der Made
die zijn mooi-vermoeide stem leent aan
sheriff Wylie Burp, maar dat James Ste
wart-effect kan hij niet bewerkstelligen.
Deze jonge vrouw schildert de achtergrond
118.000 tekeningen. Het grote verschil
met het tekenwerk dat je veelal op tv
ziet, is het aantal tekeningen dat ge
bruikt is. Voor elke 24 beeldjes die per
seconde door de filmprojector gaan,
komt een aparte tekening onder de ca
mera. Maar die 'ene' tekening bestaat
dan weer uit 'cels' (doorzichtige, bete
kende celluloidvellen) met de karakter
tjes erop, tekeningen met de schaduwen,
tekeningen van eventuele effecten als re
gen, en dat allemaal over de geschilderde
achtergronden heen gelegd". Logisch dat
een film als 'Fievel goes West' rond de
twintig miljoen dollar kost.
Hond als sheriff
'Fievel goes West' opent met een scène
waarin het muisje Fievel droomt van
zijn western-held, de beroemde sheriff
Wylie Burp, een oude hond. Je ziet de
sheriff in een typische western-straat, be
laagd door boeven. De camera draait om
hem heen en je krijgt zo de volledige
straat in beeld met Burp op de voor
grond. Bij zo'n scène wordt duidelijk
hoe tekenfilm werkt. De camera-bewe
gingen van de speelfilm worden in feite
geïmiteerd, want de tekenfilmcamera
heeft alles via de éénbeeldknop opgeno
men. Voor het straatje was één lange
achtergrond-schildering nodig, voor de
'draaiende' sheriff een complete serie te
keningen. Het wordt nog gecompliceer
der als de 'camera' in een imitatie van
een 'crane shot' (opnames vanuit een
kraan) als het ware uitstijgt boven het
gebeuren. Teken- en rekenwerk gaan sa
men, want alleen al het veranderende
perspectief moet heel wat hoofdbrekens
gekost hebben. Ook hier geen computer?
Nibbelink: „Nee, echt niet. Maar toen
we die scène klaar hadden, zeiden we al
tegen elkaar: Wedden dat iedereen zal
denken dat we dit via de computer ge
daan hebben?". Een wandeling tussen de
'stellingen' van Amblimation brengt je
bij Franse meisjes die stapeltjes transpa
rante vellen met potloodtekeningen van
één figuur tegen het licht door hun han
kele scène gebruik gemaakt van de
steeds vaker in de tekenfilmindustrie ge
bruikte computer. Cynthia Woodbyrne:
„De computer kan veel, maar niet alles.
Dingen met scherpe contouren komen er
het beste uit, zoals wagens en auto's".
Nibbelink: „We wilden bij deze film een
bepaalde, persoonlijke stijl aanhouden.
Daar konden we de computer nog niet
bij gebruiken. Dat doen we wel veel
meer bij 'Cats' en 'We're back'. 'Fievel
goes West' is een 'hand-made movie',
puur handwerk. Om precies te zijn:
Kleurmodellen van Cat R. Waul, FievelTig
scènes gefotografeerd zijn en ontwikkeld,
draaien we ze in de huisbioscoop die
Universal Pictures ons als waardering
voor ons werk gegeven heeft".
Geen computer
Het werk wordt artistiek geleid door
twee ook al jonge tekenfilmers, Phil Nib
belink en Simon Welch. De eerste een
Amerikaan met Nederlandse achter-
er en Diva Mouse.
naam („klopt, al mijn grootouders zijn
van Nederlandse afkomst"), de tweede
een Engelsman. Ze hebben samen al ge
werkt - zoals vele tekenaars in het Lon
dense Amblimation - aan de Roger-
Rabbitfilm. Nu hebben ze voor het eerst
een eigen project. Phil Nibbelink:-„Er is
voortdurend contact met Spielberg ge
weest. Tijdens het ontwikkelen van het
verhaal, tijdens het tekenproces. Hij ziet
als eerste de resultaten. Hij stuurt je al
pratend een bepaalde richting uit". Voor
'Fievel goes West' is maar voor een en-
De regisseurs Phil Nibbelink en Simon Wells met de popversie van hoofdpersoon Fievel Mousekewitz.
FOTO'S: UNIVERSAL EN AMBLIN
