nalë
id
Armoede verspreidt aids
als olievlek over Afrika
„Turken en
Marokkanen
zijn er slechter
aan toe dan joden
voor de oorlog"
„Minderhedenbeleid heeft ook keerzijde"
VREEMDELINGENHAAT
OVERSPOELT EUROPA
CeldöcSommit
R ZATERDAG 30 NOVEMBER 1991 PAGINA 33
wee
siden
lingei
rocen
ove
in d
)ulari
198.
dat di
de al
zij d
tige sa
gerinf
ziji
WO!
vrieo
wen
inden
:errani
■de es
iten t
s wel
n aler
lat he
liefs
l'Abb
tegei
li
et. Ui
vei
voora
natio
n pre
indru
jewini
ie ver
ang.
em ei
op
voora
nu or
ken
ranse
n mt
te vei
/ondi
i hen
pposi
mach
lat te
k vat
f refe
t eei
Eet
t laat
voor
ng di-
3 ver
cening
rrand
gen.
nnetje
orting
ntiêle
man
t her-
erran-
his-
daar
in de
soci
n. De
nrzien
voor
ooral
ste elf
rnden
imati;
chtbij
aeien-
mmi-
n je-
ij. Bij
schil-
ussen
-hters
struc-
nden
ver-
ioord
mees-
aan-
lartij-
inige
>tzooi
lekri-
soci-
de
n.
terde
ook
presi
deren-
n en
pelen
t kan
ocia-
zeker
ngen.
con-
steun
nees
een
Dr. Jaap van Donselaar:
Vreemdelingenhaat
komt voor in landen
waar het goed gaat en in
landen waar het slecht
gaat. Hetzelfde geldt
voor de immigratie".
FOTO: STEPHEN
Dr. Van Donselaar heeft in meer dan één opzicht te ma
ken met vreemdelingenhaat. Naast wetenschappelijk on
derzoeker is hij ook secretaris van de Adviescommissie
Onderzoek Minderheden (ACOM), een commissie die
raad geeft aan de ministers van binnenlandse zaken en
WVC. Vanuit die positie is hij in staat een oordeel te ge
ven over het minderhedenbeleid van de Nederlandse rege
ring, al doet hij dat wel graag op persoonlijke titel.
Hij is het eens met de stelling dat het minderhedenbeleid
in ons land gunstig afsteekt bij dat van andere Europese
landen. „Maar we moeten ons er wel van bewust zijn dat
ons beleid ook schaduwzijden heeft. De verbetering van de
rechtspositie van allochtonen in ons land heeft de werk
loosheid in die groep aanzienlijk vergroot. Dat komt door
dat wij werkloze buitenlanders een uitkering geven en la
ten blijven, terwijl andere landen hen zonder pardon over
de grens zetten. Zo is er in Nederland een groep ontstaan
waar de werkloosheid dramatisch groot is".
Van Donselaar wijst erop dat met name Turken en Ma
rokkanen daar het slachtoffer van zijn. Vooral de jongeren
onder hen komen uiterst moeilijk aan de slag. Speciale
programma's, zoals die van de overheid, om etnische jon
geren aan een baan te helpen, blijven voor deze groepen
zonder resultaat. „Het overgrote deel van de aangeboden
banen gaat naar Surinamers, Antillianen en Molukkers.
Dat is verklaarbaar, omdat ook arbeidsbemiddelaars graag
succes boeken en zich dus liever richten op de sterkeren
onder de zwakken. En dat zijn helaas niet de Turken en
Marokkanen. Het enige wat mijns inziens zou helpen is
dat men een aantal banen speciaal zou reserveren voor
deze groepen onder de allochtonen".
ervan overtuigd dat veel geweldscrimi
naliteit in ons land een raciale achter
grond heeft. Alleen houdt de politie er
niet van dat te benadrukken, die werkt
dat graag naar de achtergrond".
Toeval
Zijn er specifieke oorzaken aan te wijzen
voor het oplaaien van het rechts extre
misme?
Donselaar: „Ik weet het niet. Ik stel mij
zelf graag gerust door te denken dat het
op toeval berust. Toen Janmaat in 1982
in de Tweede Kamer werd gekozen, was
De Winter met zijn Vlaams Blok nog
nergens te bekennen. In België zei men
toen: als het bij ons maar niet de kant
opgaat van Nederland. Nu zeggen wij
het omgekeerde. Schönhuber met zijn
Republikaner was er begin jaren tachtig
evenmin. Het opvallende is verder dat
het verschijnsel niets te maken lijkt te
hebben met economische voor- of tegen
spoed. Vreemdelingenhaat komt voor in
landen waar het goed gaat en in landen
waar het slecht gaat. Hetzelfde geldt
voor de immigratie. De verschillen tus
sen de diverse Europese landen qua toe
stroom van migranten zijn ook weer niet
zo groot dat het succes van extreem
rechts daaruit te verklaren valt. Nu lijkt
het dus in Europa allemaal samen te
vloeien, maar het is heel goed denkbaar
dat dit toevallig is en dat als we over een
jaar weer tegenover elkaar zitten het
Vlaams Blok uit elkaar gevallen blijkt te
zijn en dat het geweld in Duitsland is af
genomen. Maar ik realiseer me heel goed
dat dit koffiedik kijken is en dat de al
lochtonen daar op dit moment niets
voor kopen".
Is er iets te zeggen over de motieven van
de mensen die op Le Pen, Schönhuber,
De Winter en Janmaat stemmen?
„Weinig. Er is heel weinig degelijk on
derzoek naar verricht. Natuurlijk is er de
vreemdelingenhaat. De leuze van het
Vlaams Blok is niet voor niets 'Eigen
volk eerst'. Bovendien is er twee jaar ge
leden een opiniepeiling geweest in diver
se Europese landen naar de aanwezig
heid van vreemdelingenhaat, waarbij
België heel slecht uit de bus kwam. In
dat opzicht komt het succes van het
Vlaams Blok niet helemaal als een ver
rassing. Nederland deed het in die pei
ling veel beter, maar we moeten ons
daardoor niet in slaap laten sussen. Het
aantal mensen in ons land dat onder be
paalde omstandigheden op een extreem
rechtse partij zou stemmen is nog altijd
vele malen groter dan het huidige kie
zerscorps van Janmaat. Er is dus alle
ruimte voor groei".
„Maurice de Hond heeft in het begin
van de jaren tachtig geprobeerd te meten
hoe groot de potentiële aanhang van
Janmaat was. Hij peilde zo'n vier a tien
procent van de bevolking, die in twee
hoofdstromingen te onderscheiden was.
Ten eerste de zeer conservatieve mensen
die bijvoorbeeld voor de doodstraf zijn.
Maar ten tweede: de, laten we zeggen,
ouwe getrouwen, de mensen uit de kans
arme milieus, wonend in de oude volks
wijken met een grote toestroom van bui
tenlanders".
„Dat laatste verontrust mij meer, omdat
we zitten met het ongelooflijke verlies
van de PvdA. Wat gaan die honderddui-
Het zoveelste rampverhaal over
Afrika: aids verspreidt zich als een
olievlek. Terwijl de Nederlandse or
ganisaties melden dat de epidemie
hier onder controle zou zijn, komt
de Wereld Gezondheids Organisa
tie met zeer verontrustende cijfers.
Morgen is het Wereld Aids Dag.
Idoor
MARSCHA VAN NOESEL
DEN HAAG - In het jaar 2000 zijn in
de hele wereld dertig tot veertig miljoen
mensen met het aids-virus besmet. Op
dit ogenblik zijn dat negen tot elf mil
joen mensen. De epidemie heeft vooral
Afrika in de greep. De WHO schat dat
er zes miljoen mensen seropositief zijn,
besmet met het dodelijk virus. Eén op
de vier zwangere vrouwen, bloeddono
ren, prostituées, gevangenen, militairen,
bezoekers van klinieken voor geslachts
zieken in stedelijke gebieden is seroposi
tief.
Frits van der Hoeven, arts en gezond-
heidsvoorlichter van het Medisch Coör
dinatie Secretariaat van een aantal inter
nationale protestante organisaties, reist
met twee collega-artsen voor de gezond
heidszorg in ontwikkelingslanden veel in
Azië, de hoorn van Afrika en nu in
Uganda en Zambia. „Wij zoeken samen
met de plaatselijke gezondheidswerkers
en de bevolking naar oorzaken van de
slechte gezondheid in Derde-Wereldlan
den. In plaats van de klemtoon te leggen
op de ziekenhuizen en de dokter die
overal een antwoord op moet weten,
verwijzen wij naar de dorpsgemeen
schappen zelf. De slechte gezondheids
zorg heeft een directe relatie met de ar
moede".
Welke bevolkingsgroepen treft de ziekte
vooral?
„Aids werd in het begin van de jaren
tachtig, toen de eerste berichten versche
nen, bestempeld als een ziekte van ho
moseksuelen in Amerika. Ook mensen
uit hogere lagen van de Afrikaanse sa
menleving hadden het virus opgelopen.
Het was een ziekte die beperkt leek tot
bepaalde groepen en het werd als een
medisch probleem gezien. Dat is veran
derd: aids is in toenemende mate een
ontwikkeli ngsprobleem
Vooral de vraag waarom het virus zich
zo sterk heeft kunnen verspreiden in
Afrika houdt Frits van der Hoeven be
zig: „In Amerika hebben onderzoeken
aangetoond dat onder de seropositieven,
dus mensen die besmet zijn met het vi
rus, voor het merendeel zwart was en
onder de armoedegrens zat. Zelfs in het
Westen verspreidt de ziekte zich nu ook
onder een bredere laag van de bevol
king, met name onder de armeren. Ook
in Afrika verspreidt het virus zich door
sociaal economische factoren. De indus
trialisatie, de verstedelijking heeft de
Afrikaanse traditionele samenlevingen
verstoord. De vertrouwde tradities, ta
boes en sancties in gemeenschappen,
waar mensen veilig waren, zijn door de
urbanisatie verstoord. Mensen zijn op
zoek gegaan naar werk. Er ontstonden
krottenwijken bij de grote steden. De ar
moede leidt tot veel geslachtsziekten en
prostitutie. Armeren zijn daar nauwe
lijks meer in staat te overleven. Dat is te
zien aan de vrouwen daar die tegen ver
goedingen hun seksuele diensten moeten
verlenen om in leven te kunnen blijven.
En de verschrikkelijke ironie is dat ze
besmet raken en sterven."
Hoe ziet de toekomst eruit?
„Op termijn, de incubatieperiode van
het virus is acht tot tien jaar, zijn de ge
volgen niet meer te overzien. Er is nog
geen enkel perspectief op een geneesmid
del en zeker niet op een geneesmiddel
dat betaalbaar is voor de mensen in
Afrika. Twintig procept van de mensen
die opgeleid zijn, in de bloei van hun le
ven zijn, wordt ziek. Ziekenhuizen en
onderwijsinstellingen stromen leeg: de
mensen verzorgen zieken, moeten naar
begrafenissen of zijn zelf ziek. Ik heb dit
jaar in Zambia allerlei ziekenhuizen be
zocht. Twintig tot dertig procent van de
bedden op de interne afdeling wordt
door aids-patiènten in beslag genomen.
Dat weerspiegelt een situatie van zeven
jaar geleden toen de mensen besmet
raakten. Intussen heeft het virus zich
nog verder kunnen verspreiden, dus wat
zal dat over een aantal jaren zijn? Er ge
ven toch al heel veel organisaties in het
land voorlichting over aids. Dat is be
langrijk, maar de sociaal economische
problematiek moet aangepakt worden."
Morgen is het Wereld Aids Dag. Wat
hebben ontwikkelingslanden aan zo'n
westers symposium?
„Deel de uitdaging, is het motto. Welke
uitdaging? Voor wie? Het is een mooie
slpgan die het aardig doet, maar de reali
teit ervan is ver te zoeken? En na die
dag gaat iedereen weer over tot de orde
van de dag. Wij praten liever over een
handjevol aids-patiènten in ons eigen
land dan over de miljoenen doden in
ontwikkelingslanden, niet alleen in Afri
ka, maar ook in Haiti, Brazilië, Thailand
en Mexico. Aids doet de effecten van
tientallen jaren ontwikkelingssamenwer-
I king teniet".
Idoor
RIK IN 'T HOUT
LEIDEN - Het in elkaar of zelfs
dood slaan van migranten in
Duitsland, de sterke positie van Le
Pen in Frankrijk, de doorbraak van
het Vlaams Blok in België. Wat
is er in hemelsnaam aan de hand
in Europa?
Wie een antwoord zoekt bij de weten
schap, komt van een koude kermis
thuis. Alle benaderde historici en politi
cologen blijken plots een overvolle agen
da te hebben. Kennelijk zijn zij bang
hun vingers te branden aan dit delicate
onderwerp.
Zo komen we tenslotte terecht bij een
cultureel antropoloog, dr. Jaap van Don-
sclaar, verbonden aan de universiteit
van Leiden. Cultureel antropoloog? Zo
iemand gaat toch naar naar verre landen
om vreemde volkeren te bestuderen? „Ik
ben één van de weinige thuisblijvers",
legt Van Donselaar uit. Hij kijkt naar de
gedragingen van het eigen volk, althans
van een deel daarvan. Nog maar betrek
kelijk kortgeleden promoveerde hij op
een onderzoek naar het naoorlogse fas
cisme en racisme in ons land en verwierf
zodoende de reputatie van 'de' specialist
als het gaat om extreme politieke partij
en.
Wat is er aan de hand in Europa?
Donselaar: „Extreem-rechts is in veel
Europese landen in opmars. Daar kan
geen twijfel over bestaan. Ten eerste in
electorale vorm, bij verkiezingen dus. U
noemde Le Pen en het Vlaams Blok. Hf
voeg daar nog aan toe het succes van de
Freiheitspartei van Haider in Oostenrijk.
Die haalde bijna 23 procent van de
stemmen en werd daarmee de tweede
partij van het land. En ook is er die rare
Autopartij in Zwitserland, die dankzij
het issue van de vreemdelingenhaat op
gang heeft gemaakt. Ook in Scandinavië
zien we dat verschijnsel. Er is bijvoor
beeld een goed scorende partij in Noor
wegen die zich gematigd voordoet maar
die in wezen extreem is".
„Dan is er de andere vorm van extre
misme: het geweld. Dat doet zich voor
in Duitsland ja, maar ook in Engeland.
Dat laatste is misschien nog erger, om
dat het daar niet eens veel aandacht
krijgt. Al heel lang, meer dan tien jaar,
gebeuren er in Engeland elke dag vrese
lijke dingen. Ja, in Nederland is er ook
geweld tegen vreemdelingen, maar ge
lukkig op veel geringere schaal. Al ben ik
zenden doen die niet meer op die partij
willen stemmen? En nog interessanter:
wat gaat de PvdA doen, in haar pogin
gen op de een of andere manier haar kie
zers terug te winnen? Hoe zullen de
PvdA'ers zich opstellen in de oude wij
ken waar Janmaat veel aanhang heeft?
Gaan zij wellicht een boodschap brengen
die gelijkenis vertoont met die van Jan
maat? Om hem de wind uit de zeilen te
namen. Wie weet waar een gevestigde
partij toe in staat is als zij zich dodelijk
bedreigd voelt.Helaas is dat soort
dingen niet te onderzoeken".
Kosto
De Belgische socialist Tobback, minister
van binnenlandse zaken, heeft al gezegd
dat zijn land een voorbeeld moet nemen
aan het harde toelatingsbeleid van PvdA-
staatssecretaris Kosto.
„Ja, Nederland is wat de toelating van
vreemdelingen betreft nu al een heel
hard land, veel harder dan België. Maar
in ander opzicht zijn we dat gelukkig he
lemaal niet. De Nederlandse regering
voert een echt minderhedenbeleid; in
België bestaat dat nauwelijks. Wij heb
ben anti-discriminatiewetgeving in vitale
sectoren als werken en huisvesting. Je
mag iemand geen baan of woning weige
ren omdat-ie van een ander ras is. In
België zijn die sectoren juist uitgesloten
van de anti-discriminatiewetten. België
en ook Frankijk zijn landen waar de gru
welen van de jaren veertig minder im
pact lijken te hebben gehad. Jean-Marie
le Pen heeft zich heel goed weten te her
stellen nadat zijn reputatie een deuk had
opgelopen door de uitspraak dat de gas
kamers een detail in de geschiedenis wa
ren".
Is de positie van de allochtonen in Euro
pa, met name die van de Turken en Ma
rokkanen, te vergelijken met die van de
joden in de jaren dertig?
„Misschien is die positie nog wel slech
ter, omdat deze mensen meestal zo ge
makkelijk te herkennen zijn. Door hun
huidskleur, door de plaats waar ze wo
nen of door het opschrift op hun etalage
ruit, islamitische slagerij of zo. Ze vor
men een uitermate herkenbaar doelwit.
Veel herkenbaarder dan de meeste joden
voor de oorlog. Dat maakt het voor de
allochtonen nog iets gevaarlijker, denk
ik".
„Daar staat tegenover dat de Tweede
Wereldoorlog en de concentratiekampen
er gewéést zijn. Velen hebben de herin
nering daaraan en willen voor geen prijs
dat zoiets nog 'ns gebeurt. Ik vind het
frappant dat Bildzeitung in Duitsland,
dat toch bepaald geen progressieve link
se krant is, voorop gaat in de campagne
tegen de skinheads. Bildzeitung roept
schande en eist dat die jongens hard
worden aangepakt. Misschien dat de
skinheads met hun heel schokkende ge
welddaden dus nog eerder tolerantie be
werkstelligen dan vreemdelingenhaat".
„Maar begrijp me goed, ik weet het na
tuurlijk ook niet. Wij weten niet in wat
voor tijd we leven, net zomin als men
dat wist in 1939. Ook toen zei de één:
dit gaat helemaal fout, en zei de ander:
het loopt zo'n vaart niet. Ook onder de
joden waren er die dachten dat het alle
maal wel mee zou vallen. Anderen na
men de benen naar Amerika. Niemand
weet ooit wat de toekomst zal brengen".
Zou u de Turken en Marokkanen in Eu
ropa aanraden terug te gaan naar hun
eigen land?
„Ik weet het niet. Ik denk wel dat een
aantal van hen die stap zou kunnen zet
ten, nu zij dag in dag uit horen en lezen
over afschuwelijke gebeurtenissen. Mis
schien ook dat andere Turken en Ma
rokkanen er vanaf zien naar Europa te
gaan. En dat is natuurlijk precies wat de
skinheads en het Vlaams Blok nastre
ven. Zij zijn erop uit angst in te boeze
men. In hoeverre dat zal lukken, weet
natuurlijk ook niemand. Daar staat im
mers tegenover dat de kansen in onze
landen om hogerop te komen zonder
geld nog altijd veel groter zijn dan in de
landen rond de Middellandse Zee".
Frits van der Hoeven, arts en gezondheidsvoorlichter:
de miljoenen doden in ontwikkelingslanden".
Wij praten liever over een handjevol aids-patiënten in ons eigen land dan over
FOTO: ENGEL LAMEIJER
