'Congregaties zijn er
niet voor de eeuwigheid'
te
GEESTELIJK LEVEN OPINIE
Vrouw van Lot beweegt
Onverwacht
COMMENTAAR
Ommezwaai
CcidócSowiant
,w
CeidócGotwant
ZATERDAG 30 NOVEMBER l!
Vrijheid betekent
verantwoordelijk
heid. Daarom zijn de
meeste mensen er
bang voor.
George Berhard Shaw
Openlijke Chanoeka-
viering in Moskou
MOSKOU De liberaal-joodse gemeente
in Moskou viert zondag voor het eerst in
het openbaar Chanoeka, het joodse Licht
feest.
De Chanoekaviering begint zondag en
duurt zeven dagen. In de zaal van de voor
malige communistische partij vindt een vie
ring plaats. Verder is er per satelliet contact
met New York en Jeruzalem. Bij het
Kremlin wordt zondagavond een reusachti
ge chanoeka ontstoken.
Het Nederlands Solidariteitscomite voor jo
den in de Sovjetunie heeft voor dit Chanoe
kafeest cadeautjes uit Israël voor 250 Russi
sche kinderen verzorgd. De Haagse liberale
rabbijn Soetendorp zal deze zondag en
maandag overhandigen.
'Bloedbad Oost-Timor
schuld van militairen'
JAKARTA De Indonesische
bisschoppenconferentie heeft
de militairen verantwoordelijk
gesteld voor de slachtpartij op
Oost-Timor. De bisschoppen
schrijven in een verklaring dat
de militairen de morele integri
teit en internationale geloof
waardigheid van Indonesië
hebben aangetast. Het aantal
doden en de plaats van hun
massagraf wordt niet vrijgege
ven door het Indonesische le
ger. Ook is het familieleden
niet toegestaan in het zieken
huis de gewonden te bezoeken.
Daarom eisen de bisschoppen
van de Indonesische regering
een onafhankelijk onderzoek.
JERUZALEM De
tot zoutpilaar versteen
de vrouw van Lot
heeft zich bewogen.
De enkele tonnen
zware toeristische at
tractie aan de Dode
Zee heeft zich 15 gra
den naar het oosten
gedraaid. Dit meldden
de Israëlische kranten.
De vijfduizend jaar oude
zuil behoort tot de bergke
ten Sodom. Sinds enkele
weken zijn er aardver
schuivingen die het ooste
lijk deel van de bergketen
verwoesten. Geologen
hebben er geen verklaring
voor. Wanneer dit door
gaat, zal de zoutpilaar op
de nabijgelegen snelweg
storten. Toeristen moeten
nu al uit de buurt blijven.
Hoewel geologen de zout
pilaar op 20.000 jaar schat
ten, wordt toeristen ver
teld dat de zuil een over
blijfsel is van het bijbelse
verhaal over Sodom en
Gomorra. God wilde
Abrahams neef Lot en
diens familie van de on
dergang van het zondige
Sodom sparen en leidde
hen uit de stad. Toen So
dom in brand stond, draai
de de nieuwsgierige vrouw
van Lot zich tegen Gods
wil om en veranderde
ogenblikkelijk in een zout-
Mocht de zoutpilaar uit
eenvallen, dan hoeft dat
nog niet het einde van het
verhaal van Sodom en Go
morra te betekenen. Reis
leiders kunnen aan toeris
ten hetzelfde verhaal blij
ven vertellen, want achter
de vrouw van Lot staat
een andere zoutpilaar.
door MARINUS V D. BERG
In het Koninklijk museum voor Schone Kunsten
aan het Koningsplein in Brussel vond ik een kaart
van René Magritte, die leefde van 1898-1967.
In 1933 schilderde hij een deur. Het is een deur
met een houten knop. zoals je die vindt in de
huizen uit die jaren. De kleur is lichtbruin. De
schilder schilderde iemand die dcfor de deur heen
is gegaan. Niet door de deur te openen. Maar door
door de deur heen te lopen. Het gat in de deur is
de profiel, de gestalte van een mens. Achter de
deur is het donker, maar in de kamer aan deze
kant van de deur is het licht. Is de mens die dwars
door deze deur is gelopen van het licht naar het
duister gegaan of van het duister naar het licht? Ik
denk het laatste. De schilder heeft dit werk
genoemd: 'Het onverwachte antwoord'.
Deze kaart raakte me direct. Ze riep bij mij de
ervaring op van de mens die opgesloten is geraakt
in de donkere levenskamer De deur is achter je
dichtgevallen. Je hebt geen sleutel en de deur
heeft alleen een knop aan de ander kant. Je bent
terecht gekomen in de kamer van de duisternis.
Misschien is het door eigen schuld, omdat je de
kamer van het leven onvoldoende verzorgde.
Misschien wendde je je af van wat licht brengt en
werd je een dode midden in het leven. Je bent in
een crisis geraakt. Misschien is er geen sprake van
schuld, maar werd je getroffen door de storm die
opstak. Tegenslag na tegenslag overviel je. Zonder
dat je het wilde, kwam je in de donkere kamer.
Wie in de donkere kamer is, is onzichtbaar voor
anderen. Anderen zien niet hoe duister die kamer
kan zijn. Wie in de donkere kamer is, kan zo
overvallen zijn door de duistere angst, dat je zelfs
niet klopt aan de deur. Je durft zelfs niet te
kloppen
Of je bent in de donkere kamer en zo gewend aan
het donker dat je denkt dat het donker het licht is.
Totdat er een ander verlangen in je gaat kloppen.
Totdat je ontdekt dat je leeft in het donker van de
dood en dat hier het leven niet te vinden is.
Dan kan het kloppen beginnen. Wie in de donkere
kamer is, klopt soms te zacht. Niemand hoort het
kloppen. De signalen zijn te onduidelijk. Niemand
kan ze decoderen, ontcijferen. Soms moet je nog
langer in de donkere kamer blijven, om te leren
duidelijker te kloppen. Want ook het kloppen moet
geleerd worden. En volgehouden. Voor wie klopt
is er een belofte. Voor wie klopt zal worden
opengedaan. Wie niet in het kloppen gelooft, blijft
in het duister, blijft de gevange van zichzelf of van
zijn lot.
Ook met het lot moet gevochten worden. Het lot
van de ziekte, het verlies, het ongeluk dat je
overkwam. Alleen wie aanhoudend klopt, die geeft
aan de dood niet het laatste woord. Dan klop je
jezelf in de deur. Jij komt in de deur te staan.
Kloppend wordt jouw kracht groter. Groter dan de
tegenkracht. Je komt niet gemakkelijk door de
deur. De weg van het donker naar het licht is niet
gemakkelijk. Je gaat die weg niet in een
handomdraai. Je vindt die weg in volhardend
vertrouwen en met hard werken, met de inzet van
al je geloof en je liefde voor het leven. Dan zal er
een dag zijn waarop je nog onverwacht uit het
donker treedt. Het licht tegemoet.
Het is de dag van het onverwachte antwoord. Ze
zal anders zijn dan je dacht. Het antwoord komt
onverwacht. Van onverwachte zijde. Het komen
van de Langverwachte, die licht in de duisternis
brengt, is onverwacht. Wie blijft kloppen, zal
deelhebben aan het licht. Wie leeft van de
verwachting, de hoop in ons diepste zijn, die zal
Leven ontvangen.
Applaus voor Kroatische
kardinaal op
„slaapverwekkende synode'
L
VATICAANSTAD De
Kroatische kardinaal Franjo
Kuharic, aartsbisschop van Za
greb, oogstte vrijdag applaus
van de bisschoppensynode
toen hij over de verschrikkin
gen van de oorlog in Kroatië
vertelde. Zijn toespraak was
een van de weinige opvallende
gebeurtenissen tijdens de
tweede plenaire zitting, die
volgens de Belgische kardinaal
Godfried Danneels „een beetje
slaapverwekkend" was.
Als eerste sprak een niet-Eu-
ropeaan, de Amerikaan John
Foley, president van de pause
lijke raad voor de sociale com
municatie. Hij bepleitte
toegang tot de media voor de
kerken in alle Europese lan
den en opnemen van het vak
massamedia in de priestero
pleiding.
Uit Oost-Europa kwamen vier
bisschoppen aan het woord.
Gingen de apostolische admi
nistrator van Moskou, Tadeusz
Kondrusiewizc, en bisschop
Josef Koukl van het Tsjechi
sche Litomerice op de situatie
van de kerk in hun land in,
aartsbisschop Miloslav Vlk
van Praag hield een zeer theo
retische uiteenzetting over de
betekenis van evangelisatie.
Aartsbisschop Jerzy Stroba
van Poznan in Polen sprak de
Zijn zusters zulke krengen? Volgens Ilse Verhees, die
het boekje 'Nonnen in Nederlandschreef, is het met
onze vooroordelen jegens de religieuzen ernstig ge
steld. 'Wereldvreemde zussen', 'kwezeltjes', 'verzuur
de vrouwen', in ieder geval vrome mensjes, die de
hele dag weesgegroetjes lopen te bidden. Het is teveel
gezegd dat Verhees met een daverend onderzoek deze
kwalificaties heeft doorgeprikt. Ze heeft gesproken
met negen zusters, die ieder weliswaar een boeiend
aspect van het nonnenbestaan belichten, maar samen
nog geen afgerond beeld (kunnen) geven van 'het'le
ven in een zusterorde of -congregatie.
Wel wordt duidelijk, dat er geen toekomst meer is
voor de zustercongregaties. Ze hebben hun tijd gehad.
Om te spreken met de woorden van Christina van de
Ven (66). een van de geinterviewde nonnen: 'Wij zijn
een uitstervend ras'. Zij behoort tot de Zusters van
Liefde van Schijndel. Een non 'op leeftijd', die haar
leven heeft geïnvesteerd in dienstbaarheid en daar
van absoluut geen spijt heeft.
NONNEN BEHOREN TOT EEN UITSTERVEND RAS
hoop uit dat de wereldcate
chismus, die volgend jaar ver
schijnt, de opleiding van cate
cheten zal verbeteren.
De kerk in het Europese deel
van Rusland verrijst zeer lang
zaam als een phoenix uit zijn
as, zo zei Kondrusiewicz. Van
de 150 rooms-katholieke kerk
gebouwen voor de Revolutie
waren er in de jaren '60 twee
overgebleven: een in Moskou
en een in Leningrad. Nu zijn
er 40 parochies in een gebied
van 4 miljoen vierkante meter,
waar 20 priesters belast zijn
met de zielzorg onder onge
veer 250.000 gelovigen.
Het godsdienstig leven bloeit
maar er zijn nog veel proble
men: een groot tekort aan
priesters, er is geen kathedraal
en de priesteropleiding is nog
niet uit de verf gekomen. Hij
stelt zijn hoop op hulp uit het
Westen.
Hulpbisschop Clemente Riva
van Rome en aartsbisschop
Thomas Joseph Winning van
Glasgow wezen op het belang
van oecumenische samenwer
king bij de herevangelisatie
van Europa. Het gevaar van
een „bekrompen nationalis
me" in Europa bedreigt vol
gens Winning niet alleen de de
vrede maar tast ook de een
heid en geloofwaardigheid van
de kerk aan, vooral als etni
sche en culturele verschillen
een godsdienstige ondertoon
krijgen.
SCHIJNDEL Zuster
Christina van de Ven zon
der habijt lijkt minder op
een non dan op een moe
der, die blij is dat al haar
kinderen hun bestemming
hebben gevonden zodat ze
eindelijk wat tijd aan zich
zelf kan besteden. Een
vrolijk mens maar vooral
een vrouw, die veel kan
vertellen omdat ze 'ad
majorem Dei gloriam' (ter
meerdere eer van God)
bijna een halve eeuw alle
mogelijke klussen heeft
opgeknapt. Daarvan heeft
zuster Christina de over
tuiging overgehouden dat
iemand, die in zijn mede
mens is geïnteresseerd,
nooit om werk verlegen
hoeft te zitten.
Ze geeft hoog op van het werk
dat haar congregatie in de ach
terliggende anderhalve eeuw
heeft gedaan terwijl we door
de hal van het klooster lopen.
„En die man is onze stichter",
zegt ze wijzend naar een
groot schilderij, waarop pas
toor Antonius van Erp zijn ze
gen geeft aan drie vrouwen,
gestoken in een zwart habijt
en voorzien van een hoogge
sloten kap. Geen twijfel moge
lijk: nonnen. Precies van het
soort dat past in het beeld van
de oudere generatie. Toege
wijd aan God, tot op het bot
gehoorzaam aan de voorschrif
ten van de 'boven hen gestel
den' en direct reagerend op
elk beroep, dat op hen werd
gedaan.
De huidige generatie is hard in
haar oordeel. Er is niet veel
waardering voor deze 'vrou
wensoort' die de eigen indivi
dualiteit heeft ingeruild voor
een beschermd bestaan achter
vier muren. Als ze dan geen
'krengen' zijn die het lachen
hebben verleerd, dan zijn het
op z'n minst 'naïevelingen', zo
vindt de goegemeente.
Inzetbaarheid
Zuster Christina wordt niet
koud of warm van deze, vaak
achteloos uitgesproken oorde
len. „Vergeet niet dat veel
meisjes zich vroeger alleen in
een klooster konden ontwik
kelen", legt ze uit, en de zus
ters hebben enorm veel ge
daan voor de wereld buiten de
poort. Ze waren druk met les
geven en verpleging, maar
vooral met het lenigen van de
meest gevarieerde noden. Hier
en in de missiegebieden." In
die periode van grote inzet
baarheid in allerlei sectoren
stroomden de opgroeiende
vrouwen in groten getale toe.
Zij voelden, dat zij via het
klooster van groot nut konden
zijn voor de maatschappij.
Die inspirerende zingeving
aan hun bestaan is er niet
meer. Ilse Verhees haalt in
haar boek ter verklaring de
paradox aan van de historicus
Raymond Langlois: 'De vrou
wencongregaties zijn verdwe
nen omdat ze tè goed geslaagd
zijn. Ze hebben zeer veel ken
nis en kunde op het gebied
van verpleging en onderwijs
vergaard. Ze hebben kweek
scholen opgericht en zieken
zorg op poten gezet. Ze hebben
leken laten meedelen in hun
ontwikkelingen en daardoor
zichzelf op den duur overbodig
gemaakt'. Zuster Christina
gaat nog een stapje verder:
„Orden en congregaties, van
mannen en vrouwen, hebben
de Europese cultuur zoals wij
die kennen mogelijk gemaakt,
die rol is voorbij."
Het Kaski, het bureau voor de
kerkelijke statistiek onder-
Christine van de Ven (links) vertrekkend voor een reis naar de
missie.
FOTO: PERS UNIE
streept met cijfers de waarheid
van haar woorden. Hoewel ons
land nog zestienduizend vrou
welijke religieuzen telt, bete
kent dit getal maar weinig. De
vergrijzing onder de nonnen
heeft enorm toegeslagen. Meer
dan tachtig procent is ouder
dan vijfenzestig jaar. Het komt
nog wel voor, dat jonge meisjes
intreden maar de meesten zijn
binnen een paar jaar weer
verdwenen.
Dat leidt tot de vraag of het
wel psychologisch verant
woord is om jonge vrouwen op
te nemen in een gemeenschap
van oudere zusters. „Natuur
lijk niet", zegt Christina onom
wonden, „wat zou een jong
ding tussen die oude vrouwen
moeten doen9 De gemiddelde
leeftijd in dit klooster is twee-
enzeventigeneenhalf jaar. Dat
is toch geen omgeving voor
jongeren." Doet het haar dan
niets dat de zustercongregaties
aan het uitsterven zijn? „Ach,
het voortbestaan van een con
gregatie of orde kan nooit doel
op zichzelf zijn", meent ze,
„het gaat er uiteindelijk om
hoe de ene mens de andere het
best kan bereiken. Ga ik me
zelf na, dan is me dat best ge
lukt. Ik heb een fantastisch le
ven gehad. Dank zij mijn con
gregatie heb ik allerlei kennis
en vaardigheden kunnen op
doen, die ik uitstekend heb
kunnen inzetten voor anderen.
Daarnaast heb ik volop moge
lijkheden gekregen om mij te
ontplooien. Dus mag ik zeg
gen, dat ik een welgevuld le
ven heb gehad. Maar ik kan
me best voorstellen, dat er an
dere manieren zijn om de
naastenliefde gestalte te geven.
Het werk dat wij hebben ge
daan is overgenomen door le
ken. Prima. Dan blijft er voor
ons tijd en energie over om
ander werk te doen. Er is nog
zóveel nood. Zo proberen wij
nu voor een stel asielzoekers
in Eindhoven een verblijfsver
gunning te krijgen. Daar waar
mensen in het gedrang komen,
daar moeten wij, zusters, zijn."
Bittere armoe
In het gesprek met zuster
Christina komen uitdrukkin
gen als 'het voor anderen bezig
zijn', 'je inzetten voor anderen'
vaak terug. Ook de hoogste
prioriteit van haar congrega
tie. Die werd in de eerste helft
van de vorige eeuw gesticht,
omdat het Brabantse Schijndel
en omgeving toen gebukt ging
onder bittere armoe. Er was
niet zoals nu een 'vangnet'
voor de slachtoffers, zodat in
veel gezinnen de spanningen
hoog opliepen. De congregatie
startte met één meisje, die met
haar ongetrouwde broer in de
pastorie van Schijndel en de
zegen van pastoor Van Erp
een hulpprogramma voor de
zwaarste gevallen opzette.
Al snel na het bescheiden be
gin zagen de bewoners van
Schijndel diverse Zusters van
Liefde van hot naar haar ren
nen. „Wij hebben altijd hard
moeten werken", herinnert
zuster Christina zich, „voor
niet veel meer dan een appel
en een ei. Dat heb ik nooit erg
gevonden. Niemand van ons
trouwens."
Wat de zusters wél hebben te
ruggekregen is mateloos res
pect en vertrouwen. De bewo
ners van Schijndel dragen de
nonnen op handen. Veel stra
ten in het dorp zijn vernoemd
naar zusters, die hoog scoorden
op de waarderingsschaal, altijd
de 'liefste', niet-moralistische
exemplaren Zoals de portier
ster van het klooster, zuster
Gerardina, die iedereen kende
en van iedereen 'alles' wist.
Was het klooster vooral een
mogelijkheid om te ontsnap
pen aan de benauwdheid van
het ouderlijk huis, de eisen
van de religieuze gemeenschap
waren ook niet mis. De 'drie
Evangelische raden' - kuis
heid, armoede en gehoorzaam
heid, de drie wegen naar de
geestelijke volmaaktheid
maakten het leven niet altijd
gemakkelijk. Met name het
gebod van de gehoorzaamheid
heeft voor veel pijn gezorgd.
Daartegen richtte zich in de
jaren zeventig en tachtig een
groeiende groep zusters, die de
constructieve betekenis van
het feminisme voor het zelf-
|nzen
(dam
STAD -
HOE gaat het Westen, hoe gaan de VS reageren wa f°f"enZ€
niet de kleine republieken van de voormalige Sovjetun Roeken
als de Baltische landen of Moldavië zich onafhankelij] binding
klaren, maar een grote republiek zoals de Oekraïne? Te uden er
te is de Oekraïne groter dan Frankrijk en wonen er 5 constat
joen mensen. Het antwoord zal niet lang uitblijven: irloopt
hebben laten weten een onafhankelijk Oekraïne te zuil
kennen. In dat geval kunnen vanzelfsprekend de A ,iande e:
kaanse bondgenoten in Europa niet achterblijven. )eentebe
g met r
an de h
aangaande het onafhankelijkheidsstreven in de land< ^es'is
tot het voormalige communistische imperium behoordei e meer f
nog toe hield men in de Westerse hoofdsteden - soms
beter weten in - vast aan het behoud van de bestaande
kundige constructies. Estland, Letland en Litouwen hi
dat ondervonden. Zij hebben de Westerse afwijzende
ding trouwens duur bekocht met mensenlevens. Het WI fl
durfde het pas aan de drie Baltische landen als soeve V
staten te erkennen nadat de Russische president, Boris
sin, het voorbeeld had gegeven.
NOG op 1 augustus had president Bush in Kiev, de OtV^"
ense hoofdstad zelf, gewaarschuwd voor gevaarlijke nat
listische tendenzen die zouden neerkomen op zelfm
Bush' verklaring kwam neer op een ferme verdediginj
de Sovjet-president. Het was immers nog de tijd dat
Westen het devies gold: Gorbatsjov helpen. Maar dat
voor de augustusputsch. Sindsdien is het Sovjet-rijk in
snelde vaart uiteengevallen. Alle republieken hebben
inmiddels soeverein of onafhankelijk verklaard. Mi
Gorbatsjov werd meer en meer een president zonder
Hij slaagde er zelfs niet zijn verdrag voor een nieuwe
van Soevereine Staten ondertekend te krijgen. De Oek
was een van de republieken die haar handtekening we
de. De reden was dat Gorbatsjov zijn verdrag voor een
nomische unie wilde koppelen aan een verdrag voor eem
litieke unie. Puur uit economische noodzaak wil de Oeki
nog wel op het economische terrein samenwerken met
nog rest van de voormalige Sovjetunie. Maar politiek jy.^fe
O
beeld van de, ook religieuze,
vrouw herkenden. Zuster
Christina vindt het 'pure
winst' dat met de toepassing
van het feminisme in religieu
ze vrouwengemeenschappen
wordt afgerekend met de ver
nederende onderdanigheid.
Zoals die waarmee zusters
vroeger hun brieven aan pa
ters ondertekenden: 'uw nede
rige dienstwillige dienares in
Christus'. „Natuurlijk is dat
overdreven. Maar je moet niet
denken, dat wij vroeger alleen
maar ja en amen zeiden. Ik
weet nog dat ik vroedvrouw in
Eindhoven was. Een arme
kraamvrouw kon daar tien da
gen verzorging krijgen voor
maar vijftig gulden. Maar dat
gold alléén voor gehuwde
moeders. Zo niet, tsja - dan
moesten ze zelf maar een op
lossing zien te vinden. Zo'n
voorschrift gaat steken als je
er zelf mee te maken krijgt."
Hulp
„Een moedertje, niet ge
trouwd, alleenstaand boven
dien en tot overmaat van
ramp geen cent op zak, riep
mijn hulp in. Ik heb haar bij
gestaan zonder me druk te
maken over de strenge regel."
„Nou, ik heb het wel geweten.
Moeder overste was woedend
en berispte mij om de overtre
ding van 'de heilige regel van
gehoorzaamheid'. Ik heb toen
gezegd dat voor mij de liefde
het hoogste gebod is. Zo'n con
flict is niet erg, je moet het
ook niet koste wat kost uit de
weg willen gaan. Strijd hoort
erbij en bevordert de groei
naar geestelijke volwassen
heid. Zo ben ik gaandeweg an
ders gaan denken over kwes
ties, die binnen de traditionele
kerk nauwelijks bespreekbaar
waren en soms nog wel zijn.
Nu durf ik onder meer te zeg
gen, dat huwelijken niet altijd
in tact móeten blijven. Als
man en vrouw écht niet met
elkaar overweg kunnen, is het
beter dat ze uit elkaar gaan.
Een ander heet hangijzer,
aborteren, moet in heel bijzon
dere gevallen kunnen, wan
neer het bij voorbeeld gaat om
een vrucht als gevolg van ver
krachting. Maar over euthana
sie durf ik geen uitspraak te
doen, daar waag ik me niet
aan."
En hoe zit het met het bidden?
Weten we nu wel beter of is
het nog steeds de grondslag
voor elk nonnenleven? „Voor
de zusters van een congregatie
was het altijd al 'ora et labora',
bid en werk. In tegenstelling
tot de monialen (kloosterzus
ters), die het gebed tot de kern
van hun dagelijks leven heb
ben gemaakt. Voor mij is bid
den nog steeds een essentieel
onderdeel van het bestaan. Ik
denk dat het de grondslag is
van je roeping, je ideaal. Als
dat er niet is, hou je het in het
klooster echt niet uit. Bidden,
ik noem het liever communi
ceren met God, is overigens
niet alleen iets voor nonnen.
Het is een noodzaak voor iede
re christen. Zeker, een mens
moet zo lang het kan op eigen
kracht de problemen van alle
dag te lijf gaan, maar als hij
écht niet verder kan dan blijkt
telkens dat gebed een nieuwe
opening maakt. Probeer het
maar eens."
Christina, een van de negen
zusters in het boek van Ilse
Verhees, portretteert zichzelf
met haar persoonlijke visie op
'Nonnen in Nederland' als een
helder voorbeeld van oudere
religieuzen die de enorme ver
anderingen in geloof en kerk
goed hebben verwerkt. Om de
eenvoudige reden dat ze altijd
trouw aan zichzelf zijn geble-
Ilse Verhees: Nonnen in Ne
derland, een tip van de sluier.
Uitgeverij BZZTöH, Den
men niets meer of althans zo weinig mogelijk met het
trum' te maken hebben.
gheid v
aanbev
t~v kjvies
DE bekendmaking in Washington dat de VS de onafha e ^ati
lijkheid van de Oekraïne zullen erkennen, betekent een
sporing aan het adres van de Oekraieners zich los te sc
ren van Moskou. Het betekent ook dat men in Washin^cretai
niet veel vertrouwen meer heeft in het vermogen van !ezonc^
batsjov zijn Sovjetunie bij elkaar te houden. Het is duic dvies
dat de VS de republieken afzonderlijk een grotere rea
beschouwen dan de theoretische Sovjetunie of zelfs de
we Unie van Soevereine Staten.
Het referendum over de Oekraiense onafhankelijkheit
voorspelbaar het einde voor Gorbatsjov's nieuwe unie
den, maar de Amerikaanse intentieverklaring beteken pas hee
licht de genadeslag. De andere republieken zullen ziel omdat
sterkt voelen op dezelfde weg van de onafhankelijk ecties
voort te gaan. Want als het Westen de Oekraïne erl
waarom dan niet Wit-Rusland, Georgië of Kazakstan?
Werelc
geleder
dag ve
dat b
niet 1
lijkheic
is vroe
in advi
kenning van de Oekraïne ook gevolgen hebben voor de
terse houding ten aanzien van Slovenië en Kroatië. Ma
moeilijk kunnen begrijpen dat de Oekraïne wel
wordt en Slovenië en Kroatië niet, temeer daar beide 2
slavische republieken precies dezelfde democratische I
van verkiezingen en referendum hebben gevolgd. Mini
Van den Broek houdt weliswaar nog steeds vol dat der
niet rijp is voor erkenning, maar hij loopt nu al te lang CEMD/
ter de feiten aan om wat dat betreft serieus genomen te w is gis
den. Pe spc
fet tehu
Uitgave:
Kantoor
Telefoon
Telefax
Postadres:
Westerpers bv (maakt deel uit v
Apothekersdijk 34, Leiden
071 - 122 244
071 - 134 941
Postbus 112300 AA Leiden
Hoofdkantoor: Koopmansstraat 9, 2288 BC Rijswijk.
Telefoon' 070-3190 933
Telefax 070-3906 717.
Postadres: Postbus 9, 2501 CA Den Haag
Directeur/hoofdredacteur J Leune.
Adjunct-hoofdredacteur: J. Timmers
Chef-redacteur: G - J. Onvlee.
Secretariaat directie/hoofdredactie (tel 070 - 3190 808) L.
terug
ari
Rojugs
erl
Sport Leiden e o (tel 071 - 144 049) K van Kesteren
Binnen- en buitenland, financiën en economie (tel 070 - 3190 815)
A. van Rijn (chef), W. Bunschoten, drs. C. van Haersma Buma, A. van Holstein,
E Huisman, H Jansen, drs. J. van Leeuwen - Voorbij, R de Roo, drs K Veraart.
Kunst/rtv (tel. 070 - 3190 834) G Ansems (coördinator), B Jansma, H Piët.
Geestelijk leven (tel. 070 - 3190 835): L. Kooistra, drs. P van Velthoven
Foto (tel 070 - 3190 838): M Konvalinka (chef), S Evenhuis, S. Pieterse
Opmaak (tel 070 - 3190 831) Ch. Bels (chef). A de E
J Hofmeester, C. de Kier, H. Nieuwmans, H. Schneid
Redactie-secretaresse (tel 070 - 3190 819): T. Kors.
De Leidse Courant maakt verder gebruik van de diensten v
- de parlementaire redactie en de nieuwsdienst van de Stichting Pers Unie. eer
dactioneel samenwerkingsverband van negen regionale kranten in Nederland
België De algemene verslaggevers van Pers Unie zijn drs. K Swiers, M van J
Ven en P Vogels De parlementaire redactie bestaat uit R in 't Hout (chef), H.
leveld, D. Hofland, P Koopman, D van Rietschoten en K van Wees
- het Algemeen Nederlands Persbureau en buitenlandse persbureaus;
- de volgende correspondenten in het buitenland S. Akkerman (Praag).
drs D J van den Bergh (Peking), drs H Botje (Tunis), A Courant (Athene).
R. Hasselerharm (Johannesburg), T Heard (Kaapstad), drs. A Heering (Rome)
B van Huët (Parijs), M de Koninck (Washington), H Kuitert (Nieuw Delhi),
F. Lindenkamp (Sao Paulo), R. Simons (Londen), drs. R. Vunderink (Moskou),
W Werkman (Jeruzalem), E Winkels (Barcelona), G. van Wijland (Belgrado),
F. Wijnands (Bonn), J Wijnen (Brussel)
De Leidse Courant heeft als lid van de Stichting Pers Unie de exclusieve vertaal-1
publicatierechten van The Times en The Sunday Times of London Vertaalster: J
M de Cocq
n 08.30 tot 17,00 u
n 18.00 tot 19.00 u
25,70
76,60
294,30
Nabezorging
Telefoon: 071 -122 248 op mj
15.00 uur
Abonnementsprijzen (inclusief 6% btw)
Bij automatische betaling:
per maand
per kwartaal
per jaar
Bij betaling per acceptgirokaart:
per kwartaal 78,60
per jaar 299,30
Het abonnementsgeld dient vooruit te worden voldaan.
Advertenties
Informatie en tarieven over advertenties tel. 071 - 122 244
Telefax voor uitsluitend advertenties 071 -134 941
Voor uitsluitend het doorgeven van advertenties kantoor Rijswijk 070 -
Bankiers
ABN/AMRO BANK NV 473 575 515
POSTBANK 663 050
zieke
ser rr
Ape
lij dat
j!
d!rum-
gel
bij
er in
:e-\vc
■statie
een
