Balanceren
op rand van
de afgrond
p
linal
Ie
Vakantie
gangers
zijn ernstige
vervuilers
ZATERDAG 23 NOVEMBER 1991 PAGINA 29
FASCINERENDE RELATIE
KENNEDY EN CHROESJTSJOV
DEN HAAG - Toen de Sovjetrus-
sische leider Nikita Chroesjtsjov op
22 november 1963 het nieuws ver
nam over de moord op de Ameri
kaanse president John F. Kennedy,
barstte hij in tranen uit. Volgens
zijn zoon, Sergej, raakte zijn vader
helemaal overstuur toen hem ver
teld werd dat Kennedy in tegen
woordigheid van zijn vrouw was
gedood en zij door het bloed van
haar man was 'bedoezeld'.
De secretaris-generaal van de commu
nistische partij van de Sovjetunie wilde
het liefst direct naar Amerika vertrekken
om Jacqueline en de familie bij te staan,
maar realiseerde zich dat hij er verstan
diger aan deed om naar Moskou af te
reizen - hij was op het moment van de
aanslag elders in het land. Zijn afwezig
heid in Moskou zou de stroom geruch
ten alleen maar aanwakkeren dat de
Russen iets met de moordaanslag in
Dallas te maken hadden.
In de nachttrein naar Moskou bleef hij
zich afvragen wie zo gek was om Kenne
dy te vermoorden en hij veronderstelde
dat er misschien sprake was van een gro
ter complot. De koele verstandhouding
met China en de zich naar een redelijk
niveau ontwikkelende Amerikaans-Rus
sische détente, kon reden zijn ook op
hem een aanslag te plegen.
Bovenstaande anekdote is een van de
vele aardige passages in het onlangs ver
schenen, zeer lijvige (755 pagina's) boek
'De Koudste Jaren' van de Amerikaanse
journalist-historicus Michael Beschloss.
Het is een magistraal boek, waarin voor
al het diplomatieke steekspel tussen
Kennedy en Chroesjtsjov consciëntieus
is beschreven. Bovendien is het de ver
dienste van Beschloss dat hij (enkele)
Russische documenten heeft kunnen in
zien en Chroesjtsjov zoon Sergej heeft
kunnen interviewen en zo de beschik
king heeft gekregen over nog niet eerder
bekend geworden gegevens.
Vreemd duo
Chroesjtsjov en Kennedy vormden, net
als Gorbatsjov en Reagan, een vreemd,
maar fascinerend duo in een eeuw van
nucleaire diplomatie. Zowel bij de
ambtsaanvaarding van Kennedy als
Reagan was de temperatuur van de Kou
de Oorlog onder het vriespunt. Beide
presidenten bediende zich geregeld van
een krachtige anti-communistische reto
riek. Aan het eind van hun regeringspe
riode koesterden beiden echter een dui
delijke sympathie voor hun tegenspelers
in het Kremlin.
In 'De Koudste Jaren' wordt nog eens
duidelijk gemaakt in hoeverre de ver
standhouding tussen de Amerikaanse en
Russische leiders en, analoog hieraan, de
spanning tussen beide grootmachten, be
paald is geweest door de binnenlandse
politieke omstandigheden. Zo realiseer
de Kennedy zich dat hij de verkiezings
overwinning in 1960 op Richard Nixon
indirect aan Chroesjtsjov te danken had.
Want Kennedy besefte maar al te goed
dat, als Chroesjtsjov het wilde, hij de
verkiezingen kon beïnvloeden door een
of ander internationaal incident te ver
oorzaken. Hierdoor zouden de kiezers in
paniek op de meer ervaren kandidaat
Nixon kunnen stemmen.
Daarom hadden, zonder dat dc Ameri
kaanse kiezer het wist, belangrijke mede
werkers van Kennedy al voor 1960 ver
trouwelijk contact gelegd met Chroesj
tsjov en hem gevraagd hun kandidaat te
steunen. Chroesjtsjov stemde met dit
verzoek in en hield zich aan de voora
vond van de Amerikaanse verkiezingen
rustig.
Varkensbaai
Toch had de secretaris-generaal van de
'Verenigde Staten van Sovjet Republie
ken' in 1960 alle reden de internationale
Het drama in Dallas, 22 november 1963: John F. Kennedy wordt in zijn open auto neergeschoten. Zijn vrouw Jacqueline Kennedy zit naast hem.
spanning op te voeren. De Russen waren
er immers van op de hoogte dat de
Amerikanen een invasie overwogen op
Cuba, waar Castro aan de macht was ge
komen. zeer tot ongenoegen van de VS.
Het debacle in de Varkensbaai - de
mislukte invasie van Cubaanse banne
lingen die werd gesteund door de CLA -
kwam voor de Russen dan ook geens
zins als een verrassing. Wel wekte deze
actie de woede van Chroesjtsjov, omdat
de Amerikanen geen rekening hielden
met zijn binnenlandse politieke verhou
dingen. Doordat de Amerikanen tegen
Cuba te keer gingen, werd het Chroesj
tsjov onmogelijk gemaakt de defensie
uitgaven op het terrein van de conven
tionele strijdkrachten terug te schroeven.
Met als gevolg dat hij te weinig geld be
schikbaar had voor de economische op
bouw van de Sovjetunie.
Kennedy heeft tot het laatste moment
getwijfeld over de invasie op Cuba. Aan
de ene kant wilde hij niet worden be
Sovjet-leider Nikita Chroesjstjov en de Amerikaanse president John Kennedy. Toen Chroesjtjov hoorde dat Kennedy was vermoord,
barstte hij in tranen uit. FOTO: ANP
schuldigd van slap optreden tegenover
de communisten. Aan de andere kant
durfde hij niet in te stemmen met een
volwaardige invasie, waarmee hij de ge
moederen van zowel Latijns-Amerika,
de Derde Wereld als de liberalen in
Amenka zou verhitten. Hij was bang dat
Amerikaanse acties tegen Cuba op hun
beurt Sovjet-acties tegen Berlijn zouden
uitlokken. En, zoals Beschloss hard oor
deelt, „met de wens om toch tussenbeide
te komen, maar zonder hiervoor de prijs
hoeven te betalen, beval hij een operatie
die te klein was om te slagen en te groot
om een Amerikaanse betrokkenheid te
verbergen".
Opvallend is dat Kennedy het commu
nistische regime van Castro kennelijk
bedreigender voor de Verenigde Staten
vond, dan een eventueel Amerikaans-
Russisch conflict dat het gevolg kon zijn
van acties tegen Cuba. Overigens is het
wel zo, dat de pas aangetreden president
tot de invasie in de Varkensbaai besloot,
omdat hij veronderstelde hiermee het
beleid van zijn ervaren voorganger
Eisenhower voort te zetten.
Toch kan niet worden genegeerd, dat
JFK een blinde vlek kreeg zodra Castro
ter spake kwam. In dit opzicht was er
sprake van een Kennedy-traditie. Ken
nedy senior had in de hoedanigheid van
Amerikaans ambassadeur onder Roose
velt er nooit een geheim van gemaakt,
dat hij meer sympathie koesterde voor
nazi-Duitsland dan voor het Rusland
van Stalin. Bovendien hadden de Ken
nedys nauwe banden met communisten
jager McCarthy. Hoewel dit inmiddels
bekende constateringen zijn, toont Be
schloss duidelijk aan dat Kennedy gedu
rende zijn presidentschap er voortdu
rend door zijn vader op is gewezen de
Amerikaanse achtertuin te 'schonen', dat
wil zeggen: Cuba aan te pakken. Zelfs
nadat het debacle in de Varkensbaai en
de rakettencrisis hadden plaatsgevon
den, gingen de Kennedys door met hun
pogingen het regime van Castro te on
dermijnen.
Waanideeën
Het is de verdienste van de auteur dat
hij in zijn geschiedenis van de diploma
tie aangeeft in hoeverre de waanideeën
van de machthebbers van invloed zijn
geweest op de buitenlandse politiek.
Illustratief voor Kennedy's visie op
Cuba was bijvoorbeeld de situatie toen
John en Jacqueline in 1960 een diner or
ganiseerden, waarop ook de Britse ro
manschrijver Ian Heming was uitgeno
digd, de geestelijke vader van James
Bond. Heming werkte op dat moment
aan zijn boek „Thunderball" en zei tij
dens de koffie dat de Amerikanen zich
veel te druk maakten over Castro. Vol
gens Heming was het heel eenvoudig om
Castro onschadelijk te maken. Heming
meende dat Cubanen maar in drie din
gen geïnteresseerd waren: geld, religie en
Onderzoek naar
'Kennedy-mythe'
Over anderhalf jaar verschijnt van
de hand van de historici Hans Veld
man en Willem Post bij uitgeverij
Bzztóh een boek over de 'Kennedy-
mythe'. Centrale thema van het
boek is de vraag waarom de gisteren
precies 28 jaar geleden in Dallas ver
moorde John F. Kennedy zo popu
lair is gebleven, ondanks alle nega
tieve berichten die in de loop der ja
ren over hem zijn verschenen. De
lezers worden opgeroepen schrifte
lijk aan te geven wat zij zich van
Kennedy herinneren, wat zij deden
op de dag dat hij werd vermoord en
of hun visie op de president in de
loop van de jaren is gewijzigd. In
dien mogelijk zullen de reacties in
het boek worden verwerkt.
Uw reacties kunt u sturen naar de
redactie van deze krant, Postbus 9,
2501 CA in Den Haag onder de ver
melding Kennedy.
seks. Volgens de schrijver moest Cu
baans geld over Havana worden uitge
strooid en aan de hemel moesten vlieg
tuigen kruisen tekenen. Verder moesten
er pamfletten worden gestrooid met de
waarschuwing dat de atmosfeer boven
Cuba als gevolg van kernproeven radio
actief was geworden. Hierdoor zouden
de mannen impotent worden, waarbij de
radioactiviteit het langst in hun baarden
bleef zitten. Men zou massaal de baard
afscheren en zonder bebaarde Cubanen
zou er geen revolutie meer zijn.
„Kennedy wist wellicht niet precies in
hoeverre Hemings fantasie de werkelijk
heid naderde, want rond die tijd bespra
ken CIA-experts over de mogelijkheid
Castro's schoenen met een ontharings-
middel op te poetsen, waardoor zijn
baard zou uitvallen en zijn viriele imago
zou worden geschaad", aldus Beschloss.
Kennedy-mythe
Volgens de auteur provoceerde Kennedy
de Russische president voortdurend
door steeds weer de Amerikaanse nucle
aire superioriteit te verkondigen. Het
beeld dat Beschloss van Kennedy schetst
staat dan ook haaks op de indruk die ge
neraties van hem bezitten. Voor menig
een was zijn beroemde uitlating „Ich bin
ein Berliner" het symbool van het vrije
Westen in de Koude Oorlog, terwijl vol
gens Beschloss Kennedy maar matig in
Berlijn was geïnteresseerd. Hij be
schouwde de Berlijnse Muur als een uit
stekend middel waarmee een conflict
tussen de Amerikanen en Russen voor
komen kon worden en vermeed in zijn
toespraken elke verwijzing naar de Ber
lijnse Muur. De Muur zag hij als een
welkome bevestiging van de status-quo
tussen beide grootmachten en zag hierin
voor westerse propagandisten een uitste
kend middel het Sovjet-systeem te bekri
tiseren en zichzelf te presenteren als lei
der van de vrije wereld. In dit opzicht
was de uitlating „Ich bin ein Berliner"
van elke emotie ontdaan.
De kritiek van Beschloss op Kennedy
reikt ver. Die keiharde kritiek is echter
inherent aan de afbakening van het on
derwerp, waarvoor Beschloss heeft geko
zen. Door zich uitsluitend op de buiten
landse politiek te richten, negeert hij de
hoopvolle sfeer van Kennedy's rege
ringsprogramma van de New Frontier.
Zelfs als Kennedy op het terrein van de
buitenlandse politiek „met vuur speel
de" en zijn binnenlandse beleid niet
meer was dan een programma van holle
frasen; dan nog moet er een verklaring
zijn waarom de Kennedy-mythe zo lang
stand heeft kunnen houden.
Berlijn
Vaak wordt gezegd, dat de progressie ven
of'liberals' in de Verenigde Staten eigen
lijk niet of maar heel weinig door Ken
nedy werden begeesterd. Dat is maar ge
deeltelijk waar, zoals blijkt uit een ge
sprek met Joseph L. Rauh, een liberal
die zich sterk verzette tegen de commu
nisten-jager McCarthy en zich veel heeft
ingespannen voor het negervraagstuk (de
films „Mississippi Burning" en, recente
lijk, „Guilty by Suspicion", zijn gedeel
telijk op hem geïnspireerd).
Aan de vooravond van de Democrati
sche Conventie in 1959 werd Rauh door
Kennedy een loer werd gedraaid. JFK
had Rauh toegezegd dat zijn vriend Hu-
bert Humphrey en niet Lyndon Johnson
vice-president zou worden. Ook later
kreeg Rauh weinig medewerking van
Kennedy. Toch toont de gewezen zegs
man van de Amerikaanse liberalen een
ongeremd enthousiasme wanneer Ken
nedy ter sprake komt.
Volgens Rauh „bloeide Washington op"
met de komst van de Kennedy's in het
Witte Huis en „kregen wij liberalen het
gevoel dat het land er echt op vooruit
zou gaan. Kennedy bracht de Amerikaan
bij dat er goede veranderingen op stapel
stonden, hij wist hen te mobiliseren, al
wisten we niet eens waarvoor".
Diezelfde constatering geldt Kennedy's
mondiale politiek. Want hoewel het „Ich
bin ein Berliner" niet erg spontaan was,
miste de uitroep zijn uitwerking niet op
de inwoners van Berlijn en heeft de
kreet ook elders op de wereld nog jaren
nageklonken.
Naar aanleiding van Michael R. Be
schloss: De Koudste Jaren, de wereld op
de rand van de afgrond. Uitgeverij: Het
Spectrum. Prijs: 69,50. ISBN 90-274-
2808-5
AMSTERDAM - Toerisme is één
van de snelstgroeiende bedrijfstak
ken van Europa. Met de groei van
de industrietak, groeien echter ook
de problemen. Vooral op het ge
bied van het milieu. Nu al bestaan
de Alpen volgens sceptici nog
slechts uit ski-pistes en is de gehele
Spaanse kust volgestort met beton.
Kleine, exotische dorpjes in, maar
ook ver buiten Europa, zijn inmid
dels uitgegroeid tot steden van for
maat en beschikken over tiendui
zenden hotelbedden. De branche
laat zich nog weinig gelegen liggen
aan het milieu.
In slechts een zeer klein aantal landen is
het besef doorgedrongen dat toerisme
thuishoort in het rijtje van ernstige ver
vuilers. De Duitssprekende landen
Duitsland, Oostenrijk en Zwitserland be
ginnen zich zo langzamerhand zorgen te
maken over de Alpen, hoewel het ook
deze landen duidelijk is dat toerisme
niet zonder vervuilende vliegtuigen en
auto's kan.
Dat deze landen zich zorgen maken is
niet verwonderlijk, want jaarlijks bren
gen vijftig miljoen mensen een bezoek
aan de Alpen. Zij maken massaal ge
bruik van de bergen en - in het winter
seizoen - van de veertigduizend skipis
tes en de veertienduizend skiliften. De
aanleg van steeds maar nieuwe autowe
gen om al die toeristen (naast het gewo
ne vracht- en personenverkeer) te ver
voeren, doet ook al weinig goed voor de
kwetsbare omgeving.
Bedreigd
De Alpen, zo stelde de Unesco nog niet
zo lang geleden vast, zijn het meest be
dreigde berggebied ter wereld. Milieu-or
ganisaties maken zich dus met recht gro
te zorgen, maar ook de toeristenorgani
saties willen beschermende maatregelen:
'sanfter Tourismus' noemen zij dat, als
tegenpool tot het milieuverpestende
massatoerisme.
Niet alleen uit ideële overwegingen ove
rigens. De toeristenorganisaties zijn bang
dat de Alpien door het massatoerisme
hun aantrekkelijkheid voor de toeristen
verliezen en ze dus deze kwetsbare ber
gen zullen mijden. De industrie zoekt de
oplossing dan ook in kleinschaliger toe
risme.
Rond de Middellandse Zee is de situatie
niet minder verontrustend. Daar veran
derden hele kustlijnen in vijfentwintig
jaar in ketens van beton. De vervuiling
van de zee is in die jaren volstrekt uit de
hand gelopien. Nu die landen ook nog
eens overspoeld zullen worden door toe
risten uit Oost-Europa, zullen de proble-
?ien alleen nog maar toenemen,
panje brengt nog steeds meer kustlijn
'in cultuur', maar ook landen als Italië,
Griekenland en Turkije zijn voorbereid.
De Nederlandse toeristen-industrie is
zich wel bewust van de problemen in die
gebieden, maar wijst in eerste instantie
op de verantwoordelijkheid van de over
heden van de landen in kwestie.
In eigen land ligt het allemaal wat an
ders. Organisaties als de Recron (recrea
tie-ondernemers) en ANVR (touropera
tors) zijn de laatste jaren gaan inzien dat
- om slechts één voorbeeld te noe
men - de Zeeuwse kust meer bescher
ming nodig heeft. Ook de overheid is
zich van haar verantwoordelijkheid be-
'wust. Binnen afzienbare tijd moeten alle
campings op zandgronden in Nederland
zijn voorzien van riolering. Andere be
schermende maatregelen, zoals milieu
heffingen, zijn in voorbereiding.
Ecotrans
Om toeristen, maar ook touroperators
en andere belanghebbenden bewust te
maken van de enorme problemen die
het massatoerisme met zich meebrengt,
werkt de Stichting Milieu-Educatie - in
samenwerking met het ministerie van
economische zaken en de Europese Ge
meenschap - aan een Europiees informa
tienetwerk 'Ecotrans'. Dit netwerk moet
het milieuvriendelijke toerisme bevorde
ren.
Volgens directeur Frits Hesselink van de
stichting moet vooral worden gewerkt
aan een mentaliteitsverandering en aan
de opstelling van een aantal gedragsre
gels. „We zullen iedereen in toeristen
industrie duidelijk moeten zien te ma
ken, dat fiets- en wandelvakanties ook
aantrekkelijk zijn; dat de trein en bus
ook mensen kunnen vervoeren; dat niet
altijd de kwetsbare natuurgebieden opge
zocht hoeven te worden".
Samen met de overheid, de ANWB en
haar Europiese zusterorganisaties zal een
Europees informatiepunt in het leven
worden geroepen, dat als 'makelaar'
voor de branche kan optreden en waar
informatie kan worden uitgewisseld.
Hesselink is zich ervan bewust dat het
vervuilende toerisme niet van de ene
dag op de andere tot het verleden zal be
horen. maar hij hoopt door een stap-
voor-stap benadering langzaam maar ze
ker de toerist wat milieubewustzijn bij te
kunnen brengen.
EeidóctBouttuit
