naie
Jacht op
koppelbazen
en gympies
fi
ROTTERDAMSE HAVEN
ZIET ZWART VAN
UITKERINGSGERECHTIGDEN
I
£etdóc0otncmt
ZATERDAG 23 NOVEMBER
Het krioelt van de zwartwerkers in de Rotterdamse haven. Op drukke
dagen zouden er op de kade en in de schepen duizend mensen laden,
lossen en sjorren zonder een cent belasting te betalen. Het zwartwerk is
het broodbeleg voor honderden uitkeringsgerechtigden en een goud
mijn voor tientallen koppelbazen. Zeventien koppelbazen zijn inmid
dels opgepakt, de namen van zeshonderd zwartwerkers op een lijst ge
plaatst. Maar nog is de Rotterdamse haven ver
re van schoon. Er is veel werk, een zee van
werkwilligen en nauwelijks controle. „Als je een
schip hebt liggen dat moet worden gelost, bel je
even naar een café en je hebt zo een handvol
arbeidskrachten op de kade staan", aldus de Fis
cale Inlichtingen en Opsporings Dienst (FIOD).
ROTTERDAM - Met luide stem
roept rooie Joop zijn mannen tot
de orde. „Wij gaan niet samenwer
ken met de Sociale Dienst of de
FIOD. Het gaat ons niet om de
zwartwerkers maar om de bedrij
ven die erachter zitten. Als de ba
zen geen gelegenheid geven tot
zwartwerk, dan zijn er ook geen
zwartwerkers. Wij moeten ongere
geldheden signaleren, maar geen
opsporingsagentje spelen".
Onder leiding van Joop Verroen staan
vijf kaderleden van de Vervoersbond
FNV in de startblokken om het illegale
werk in de haven aan te pakken. Ze dra
gen rode sweaters met een zwarte tekst
die het duidelijkst leesbaar is op het ge
spannen rood over de opgeblazen borst
van Jan: 'D'r mot gestofkamt worre!'.
De luizen uit de pels van het havenbe
drijf moeten uitgekamd. En de FNV
voelt zich geroepen dit karwei op zich te
nemen. „Als wij het niet doen, doet nie
mand het. De arbeidsinspectie is een pa
pieren tijger. Die doet geen donder, als
alleen mij een boete geven als ik een
sigaretje rook in een loods", briest Her
man. „Ik kom vijf dagen met een mel
ding en die tyfusinstantie treedt maar
met op". Verroen maant opnieuw tot
kalmte en legt uit dat de Arbeidsinspec
tie „anders is opgevoed". „De Arbeids
inspectie heeft een instelling van pappen
en nat houden. Als ze voor een werkge-
rzekeringj ver een proces verbaal moeten uitschrij
ven zijn ze een halve dag kwijt voor een
boete van honderdvijftig gulden. Dat is
veel te duur dus doen ze niets. Als we
maar blijven melden, dan kunnen we ze
misschien net zo overtuigen als we de
FIOD hebben gedaan".
Monnikenwerk
(Een half jaar nadat de Vervoersbond
FNV in januari '90 de operatie Stofkam
introduceerde, startten de FIOD en het
GAK een grootscheeps onderzoek naar
belastingontduiking in de Rotterdamse
haven. De resultaten liegen er niet om:
de ene na de andere koppelbaas wordt
opgepakt en het team fraudebestrijding
uitgebreid. Het Stofkamteam voelt haar
inspanningen beloond. „Wij hadden de
indruk dat we een roepende waren in de
woestijn", aldus Verroen. Maar het was
niet de stem van de vakbond die de
FIOD naar de haven riep. „Het GAK
klopte bij ons aan met gegevens die om
Jnader onderzoek vroegen", weet mr.
W. Jansen, hoofd van de FIOD in Rot
terdam. Het doorgaans 'werkgevers-
vriendelijke' GAK had bij de controle
van de boekhouding van een bedrijf ver
dachte gegevens gevonden. De FIOD
legde ze naast de belastingaangifte van
het bedrijf en concludeerde dat cijfers en
getallen niet klopten. De administratie
werd in beslag genomen en tot in de fi
nesses nageplozen. Een monnikenwerk,
want koppelbazen houden bij voorkeur
geen administratie bij. Valse factures,
planningslijsten, adreslijsten en papier
tjes met notities werden nauwkeurig na
getrokken en in elkaar geschoven. „Je
rolt van de ene in de andere zaak", zegt
Jansen. De FIOD en het GAK hebben
tot nu toe elf malafide bedrijven onder
zocht, die de fiscus voor zeventien mil
joen gulden hebben benadeeld, en heb
ben nog eens ruim tien verdachte bedrij
ven in onderzoek.
Een grote groep namen, sofi-nummers
en telefoonnummers heeft geresulteerd
in een lange lijst van zeshonderd zwart
werkers. Minstens zeventig van hen heb
ben bij verschillende uitkeringsinstanties
reeds bekend zwart te hebben gewerkt en
moeten nu ieder duizenden guldens te
rugbetalen.
Jansen: „Het gros van de zwartwerkers
heeft een uitkering. Ze knappen in de
haven de rotste klussen op; ze werken
veel in de nacht en in de weekends.
Soms al jaren achtereen. Hoe kun je nu
zien wie zwart en wie wit werkt? Veel
zwartwerkers zijn allang geen vreemden
meer in de haven".
Gympies
Boven de rode sweaters grijnzen de Stof-
kammers. „Een zwartwerker herken je
aan zijn schoenen. Een vaste man heeft
veiligheidsschoenen aan, een zwartwer
ker gympies". Aardig detail, maar de
lijst van verdachte bedrijven van de
Stofkammers is niet geschoeid op gym
pies. Moeiteloos lepelen de vakbondsle
den bedrijven op die niet in de haak
zouden zijn. Bij W. zijn waarschijnlijk
twee koppelbazen actief. Bij A. werkt na
genoeg iedereen zwart. E. en H. bedon
deren de kluit structureel. En in een kni-
ploods van S. liggen Polen en Duitsers
naast de machines te slapen. „Daar zijn
we achter gekomen nadat een Duitser
vier vingers was kwijt geraakt. Na twee
weken ziekenhuisopname wilde de man
opnieuw aan de slag, maar toen hij bij S.
aanklopte, wilde ze hem natuurlijk niet
meer. Toen is ie hier terecht gekomen",
verhaalt Verroen. Een toevalstreffer. In
de meeste gevallen wordt de vakbond
getipt. Anoniem op kantoor of op werk
bezoek in de haven. „De Rotterdamse
haven mag dan de grootste haven van
de wereld zijn, voor ons is het een dorp.
Er werken achtduizend werknemers en
wij kennen ze allemaal. In ieder geval
van gezicht. Onze vaders en onze opa's
werkten hier. De uitstroom is klein en
de instroom nog kleiner. De haven ver
grijst. Een gerucht wordt vliegensvlug
verspreid. Een tamtam in de jungle is er
niets bij", stelt Herman. En dan vertel
len de mannen luid en door elkaar over
„de mentaliteit in de haven". „Het is
een club apart. De mensen zijn trots, to
lerant, solidair en behulpzaam". Een
saamhorigheid die ook is ingegeven door
eigen belang. Verroen: „Zwart- en grijs
werkers zijn bedreigend voor de mensen
in vaste dienst en de scheepvaart".
Grijswerkers
Met 'de scheepvaart' wordt de arbeids
pool SHB (Samenwerkende Haven Be
drijven) bedoelt. De SHB werd in 1945
door de werkgevers opgericht om de pie
ken en dalen in de haven op te vangen.
De arbeidspool telt 1600 werknemers.
Ze kunnen te allen tijde door havenbe
drijven worden ingeschakeld, maar krij
gen ook uitbetaald als er toevallig geen
werk is. De vakbonden koesteren de
SHB omdat de werknemers verzekerd
zijn van een vast inkomen en de haven
bedrijven kunnen rekenen op kwaliteit.
Uitzendkrachten zijn niet welkom in de
haven. In de cao is vastgelegd dat ha
venbedrijven gebruik moeten maken
van eigen mensen of werknemers uit de
arbeidspool. Bedrijven mogen alleen
werk aan derden overdragen als het gaat
om een compleet schip of een ruim. On
derdelen uitbesteden is verboden, maar
gebeurt op grote schaal. Verroen: „De
havenservice-bedrijven groeien tegen de
verdrukking in. Het aantal vaste arbeids
plaatsen in de haven loopt terug, de ar
beidspool wordt steeds kleiner, maar de
service-bedrijven groeien. Met hun flexi
belere werkwijze en lagere lonen vormen
ze een bedreiging voor de SHB, die
nooit kan concurreren met deze inhuur-
bedrijvcn. De SHB verzorgt ook oplei
dingen, verstrekt kleding, betaalt hon
derd procent ziekengeld uit en een extra
centje voor de oude dag. Die voorzienin
gen moeten ergens van betaald worden",
legt Verroen uit. Werknemers van servi
cebedrijven die oneigenlijk worden inge
zet, worden door de vakbond 'grijswer
kers' genoemd. Ze betalen wel netjes be
lasting, maar werken niet volgens de
cao.
De markt van grijs- en zwartwerkers
werd gezaaid omstreeks 1980 toen de
SHB ernstig tekort schoot in het aanbod
van arbeidskrachten. Er ontstonden in-
huurbedrijven die vaak legaal en soms
illegaal opereerden. Die bedrijven groei
den en nieuwe namen dienden zich aan.
Duistere bv-tjes vaak, die komen en
gaan. „Wat heel veel gebeurt, is een zaak
heel kort laten bestaan. De eerste belas
tingaangifte laten ze meestal kloppen,
vervolgens lichten ze de zaak op en ver
dwijnen". weet Jansen van de FIOD.
Het gaat vaak om op papier piepkleine
bedrijfjes met hooguit tien mensen in
dienst, maar dertig tot veertig mensen
aan het werk.
Fluit
De zwartwerkers worden uit de kroeg ge
plukt of openlijk geworven in krantead
vertenties. Pas in 1990 kreeg de vakbond
lucht van de malafide praktijken in de
haven. „Voor die tijd waren we alleen
bezig met het maken van sociale afspra
ken. We wisten niets van koppelbazen",
meent Verroen. De vakbond werd wak
ker toen bleek dat er steeds minder vaste
mensen in de haven werkten terwijl de
jaarlijkse lading groter werd. De FNV
lanceerde de actie Stofkam en werd de
luis in de pels van de werkgevers.
L. Jansen is adjunct-directeur van de ha
venwerkgeversvereniging SVZ en wordt
een beetje moe van het gezeur van de
vakbond. „Wij werken niet op voorraad.
De haven kent pieken en dalen, dus zijn
we gebaat bij flexibele arbeidskrachten.
Omdat de arbeidspool niet altijd kan
voorzien in de onregelmatige vraag,
zoekt de markt haar weg". Waarom brei
den de werkgevers hun eigen arbeids
pool niet uit? „Omdat we geen behoefte
hebben aan structurele uitbreiding, maar
aan tijdelijke inzetbaarheid. Wij willen
mensen een contract aanbieden voor een
bepaald aantal uren per maand op voor
waarde dat ze 24 uur van te voren op
roepbaar zijn", aldus Jansen.
De taal van de SVZ doet de vakbond
briesen. „Werkgevers willen op een fluit
blazen en tien overalls zien opdraven.
Een soort Antwerps systeem, waar de
bazen in het kot (een grote hal vol arbei
ders) geschikte mensen uitzoeken voor
een dienstverband voor een dag. Je hoeft
er net je tanden niet te laten zien".
Witte muizen
Op de kade waait een gure wind. Het is
enkele graden boven nul, maar de ge
voelswaarde ligt beneden het vriespunt.
De Stofkammers lopen een loodsje bin
nen en vragen een man op veiligheids
schoenen of ie nog gympies heeft gezien.
„Niets. En anders waren ze al weg ge
weest. Man, het is al lang rond. Wie gaat
er-nu voor Radio Rijnmond vertellen
dat ie vandaag gaat stofkammen!". De
man wijst op zijn voorhoofd en de Stof
kammers vertrekken naar containerover
slagbedrijf Unieport, waar een half jaar
geleden tien zwartwerkers werden be
trapt. Een blik op de werklijst in de kan
tine is voldoende. „Alles vast", zegt Jan
vol overtuiging. Op het derde adres is
het raak Op het terrein van Westerstuw
zijn twee bedrijven bezig met het lossen
van een schip dat is aangenomen door
Handels Veen. Handels Veen heeft het
schip overgedragen aan Van der Meer en
die heeft vervolgens een deel van het
werk uitbesteed aan Van Eek. En dat
mag niet. „Jullie moeten weg", roept
Verroen naar drie mensen in het ruim.
„Dit is het werk van Van der Meer of de
SHB. maar niet van jullie". Zonder pro
test legt het drietal het werk neer. „Ik
verwacht niet dat dit zwartwerkers zijn",
fluistert Verroen, „want die verdwijnen
als witte muizen". Binnen tien minuten
rijden de luxe wagens van de bazen de
kade op. Grote monden in een kostbare
verpakking. „Wat is dat hier?! De SHB
inschakelen? Dan zijn we over zes we
ken nog bezig", blaast bedrijfsleider Lok
van Hollands Veen. „Ik heb deze boot
weggegeven aan Van der Meer. Wat die
er mee doel, zal me een zorg zijn. Als
het karwei maar zo snel mogelijk is ge
klaard". Van der Meer was „vergeten"
de SHB te bellen en moet dat op aan
dringen van de vakbond alsnog doen.
FOTO:
STEPHEN
EVENHUIS
De drie werknemers van Van Eek wor
den naar huis gestuurd. Niet zo zeer
vanwege de boete die Van der Meer
I wacht („achthonderd gulden per overtre-
j ding is een lachtertje"), maar vanwege
j de negatieve publiciteit en het verlies
1 van het lidmaatschap van de SVZ.
Bij Steinweg herhaalt de poppenkast
1 zich. Baas Van Driel gaat te keer als een
dolle stier en baas Van der Winden rekt
tijd door dezelfde discussie tien keer
over te doen. „Als ik die Russen nu niet
kan helpen dan gaan ze naar Antwer-
I pen!", schreeuwt Van Driel. Van der
j Winden heeft zijn mensen „verboden
van de truck af te stappen". Maar een
uur later kletteren de trucks over de kin-
I derkopjes, op weg naar huis. „Zo gaat
het nu altijd. Eerst een grote mond,
maar uiteindelijk wel bakzeil halen",
weet Herman.
De meeste bazen beweren dat de ar-
I beidspool leeg is en ze dus noodgedwon-
I gen een bedrijf moeten inhuren, maar in
werkelijkheid hebben ze de SHB niet
eens gebeld. Navraag leert dat er 114
mensen op de bank zitten, in afwachting
van een klus. Volgens de vakbond is de
I arbeidspool zelden leeg en zitten er ge
middeld 150 mensen werkloos op de
bank. Waarom passeren veel werkgevers
I hun eigen SHB en zetten zij grijs- of
zwartwerkers in? Jansen (SVZ): „Ik ga er
vanuit dat onze leden geen zwartwerkers
j inzetten, maar u moet niet vergeten dat
de concurrentie moordend is. Door de
starre werkroosters is de produktiviteit
per werknemer laag en kampen veel
overslagbedrijven met een hoge kost-
prijs. Kennelijk moeten zij gebruik ma-
i ken van mensen die zwart willen werken
omdat de cao te hoog is".
Volgens de vakbond is de produktiviteit
j van de Rotterdamse havenarbeider één
I van de hoogste ter wereld. Verroen:
„Niet voor niets zijn wij na de bouw de
grootste leverancier van arbeidsonge-
schikten". Feit is. dat een werknemer
j van een inhuurbedrijf honderd gulden
per dag goedkoper is als een SHB'er. En
een zwartwerker is helemaal goedkoop.
De verdachten die door de FIOD en het
GAK zijn opgespoord, kregen een loon
van zestig tot tachtig gulden per dag, ter
wijl hun (koppel)baas gemiddeld 250
gulden per dag incasseerde zonder daar
over belasting af te dragen. „Als de op
gepakte koppelbazen netjes belasting
hadden betaald, waren ze ook rijk ge
weest. Veel uitkeringsgerechtigden zijn
bereid om tegen een heel laag dagloon te
werken omdat ze toch al een basisloon
i hebben in de vorm van een uitkering",
j aldus de FIOD. Het aanbod van werk-
I willigen is volgens de belastingdienst
overweldigend.
j „We hebben pagina's met telefoonnum-
j mers gevonden van mensen die konden
J worden opgeroepen. Er is zoveel werk,
zoveel aanbod, dat het vechten tegen de
I bierkaai lijkt".
