i
'Marjolijns dood bracht mij inzicht'
GEESTELIJK LEVEN OPINIE
Rechtop
Alsof de duivel er mee speelt
COMMENTAAR
Rottenberg
op
di.
Vi
unicef
1
CcidoeSomo/rit
zaterdag 9 november 1991
Celstraf voor jezuïet
BERLIJN De Duitse jezuïet
Hans Heim (52) heeft zich giste
ren bij een gevangenis in Ber
lijn gemeld om een straf van 60
dagen uit te zitten. Heim nam
in het najaar van 1986 deel aan
een blokkade van de basis in
Mutlangen, waar Pershing II-
raketten zouden worden ge
plaatst. Heim die in de Berlijnse
arbeiderswijk Kreuzberg werkt,
werd twee iaar geleden wegens
vier keer bedreiging met ge
weld door een rechtbank in
SchwSbisch Gmünd veroor
deeld. In hoger beroep werd
hem een geldboete van 100
mark of 60 dagen opgelegd. De
jezuïetengemeenschap irv
Kreuzberg neemt het in een
verklaring voor Heim op.
Soepeler houding bisschoppen jegens intercommunie gevraagd
Ais je de waarheid
vertelt, hoef je niets
te onthouden
DEN BOSCH De Nederland-
se bisschoppen moeten niet-
rooms-katholieken de kans bie
den aan de eucharistie deel te
nemen, vindt dr. L.J. Koffe-
man, secretaris oecumene van
de Gereformeerde Kerken in
Nederland. Koffeman sprak gis
teren op de jaarvergadering van
de Sint Willibrordvereniging,
het rooms-katholieke adviesor
gaan voor de oecumene. Koffe
man vindt het te verdedigen dat
het Vaticaan gezien de vele vra
gen van de RK Kerk bij de
ambten in de protestantse ker
ken intercommunie afwijst.
Maar het Tweede Vaticaans
Concilie heeft naar zijn mening
plaatselijke bisschoppen de be
voegdheid gegeven uitzonderin
gen op deze regel te maken. Bis
schoppen die niet-rooms-katho-
lieken onder geen beding tot de
communie toelaten, doen vol
gens Koffeman tekort aan de
'spirituele oecumene', de oecu
mene die vele christenen, ook
rooms-katholieken, metterdaad
ervaren. De spirituele oecumene
loopt vaak vooruit op de oecu
mene op kerkelijk beleidsni
veau en op het theologisch den
ken over oecumene. Op de as
semblee van de Wereldraad dit
jaar in Canberra is volgens Kof
feman opnieuw gebleken dat
vele christenen een eenheid
voelen die theologisch maar ten
dele is onderbouwd en zich nog
volstrekt niet laat vertalen in
kerkelijk beleid. Dan botst de
feitelijk ervaren oecumene van
vele christenen op de „harde"
beperkingen die de kerkelijke
leiding aan de oecumene oplegt.
Als voorbeeld noemde Koffe
man de verklaring over de een
heid van de kerk van de assem
blee in Canberra. Daarin wordt
erkend dat de kerken herhaal
delijk voor eenheid hebben ge
pleit, maar dat desondanks de
kerkelijke oecumene achter
blijft bij de spirituele oecumene.
Maar als consequenties uit dat
inzicht moeten worden getrok
ken, wordt alleen gepleit voor
wederzijdse dooperkenning, een
zaak die in Nederland vrijwel
§?en problemen meer oproept,
p het gebied van de intercom
munie is de verklaring veel te
rughoudender. Het geestelijk
klimaat in Nederland is gezien
de secularisatie niet zonder
meer gunstig voor de spirituele
oecumene. Maar, constateerde
Koffeman, er is een hang naar
spiritualiteit in onze cultuur te
constateren: mensen zoeken
naar oude nieuwe vormen om
het geheim van het bestaan te
kunnen ervaren. Ook de spiri
tualiteit van de strijd voor ge
rechtigheid, vrede en behoud
van de schepping biedt perspec
tieven.
MOEDER SCHREEF BOEKJE OVER DOCHTER DIE EIND AAN LEVEN MAAKTE
door MARINUS V.D. BERG
Niemand zag het zomaar aan
hem. Hij maakte wel een stevige
indruk. Hij leek de weg door het
leven wel te kennen. Zo was de
buitenkant. Maar wie beter
keek, zag soms een lichte
aarzeling. Wie aandachtig
luisterde, hoorde twijfel in zijn
stem. Ook zelf had hij het nog
niet gehoord. Hij besteedde niet
zoveel aandacht aan zijn
twijfels. Hij richtte zich op de
zekerheden, de dingen die goed
gingen. Met de loop van de
jaren waren de onzekerheden
toegenomen. In zijn innerlijk
was de schaduw groter
geworden. Hij slaagde er nog
een hele tijd in om aan dit alles
voorbij te gaan. Hij blies zichzelf
op en overriep zijn aarzelingen.
Naar de dromen luisterde hij
niet. Ze waren immers maar
Maar op een dag scheurde het
gordijn. Het masker viel. Hij kon
niet meer. Donker waren de
dagen. De nachten vol verdriet.
Het viel niet mee om thuis te
komen bij zichzelf. Hij ontdekte
zijn afhankelijkheden, zijn
wankele zelfvertrouwen. Oude
wonden, die hij vergeten had,
werden weer herinnerd. Er
kwam oude boosheid los. Hij
zag weer de mensen die hem
gekwetst hadden, die hem
benauwd hadden. Na de
boosheid kwam een ander
inzicht. Hoe hij zichzelf had
verwaarloosd. Hoe hij anderen
had verwaarloosd. Schaamte
en schuld kleurden zijn gezicht.
Hij ging naar iemand toe. Met
heel zijn verhaal. Kwetsbaar
toonde hij zichzelf. Hij
vertrouwde die ander. En de
ander liet hem op verhaal
komen, hielp hem om dichter bij
zichzelf te komen. Het gelaat en
de woorden van de ander waren
genezend. Ze waren als een
hand in zijn rug. Er groeide nu
een nieuwe kracht in hem.
Hij werd minder afhankelijk.
Minder afhankelijk van wat
anderen dachten en zeiden. Hij
leerde nu te luisteren naar zijn
eigen wég. Hij leerde zijn eigen
plek te ontdekken en zichzelf te
aanvaarden. De weg die leidde
naar innerlijke vrijheid was een
lange weg en nooit is ze al
helemaal ten einde. Wie de weg
naar de innerlijke vrijheid gaat,
is nooit aangekomen, maar
blijft onderweg. Altijd weer zijn
er nieuwe onbekende stukjes
weg, nieuwe gebieden. De weg
naar de innerlijke vrijheid kun je
niet alleen gaan. Wie die weg
zoekt, wil ze ook niet alleen
gaan. Wie het gebied van de
afhankelijkheid verlaat om zijn
eigen weg te vinden, komt niet
in het gebied van de
onafhankelijkheid, maar in het
gebied van de genegenheid.
Dat is het gebied van de
eerbiedige en aandachtige
wederkerigheid. In dat gebied is
de ander een andere en mag de
ander anders zijn en daar ben jij
jij. Ook zo mooi anders, zoals
de dichter Andreus zegt. Je
wordt meer wie jij mag zijn door
de ander. De ander kan jou
mooier maken, meer mens
doen worden, je vrijer maken en
recht op doen staan. Maar de
ander is er niet om zelf niemand
te zijn, om je te verschuilen, om
kind te blijven.
Aan de zieke die al zo lang in
afhankelijkheid van deengel lag
te wachten bij het water, zegt
Jezus: 'Wil jij beter worden?'
Wie niet vrij wil worden, blijft
afhankelijk en kan niet rechtop
raken. Maar wie gelooft en
vertrouwt, die komt rechtop.
Wie vertrouwt, die zal kracht
ontvangen. Toen iemand na
jaren tegen de man zei: 'Jij bent
nog altijd dezelfde,' zei hij: 'Nee,
dat zou je misschien willen. Ik
ben anders dezelfde. Als je
goed kijkt, kun je het zien.' Hij
sprak meer vanuit zichzelf.
Marinus van den Berg
'Dag Mam' heet het boekje dat Ellen van Mons-
jou uit Bilthoven schreef ter verwerking van
het verlies van haar dochter Marjolijn die een
eind aan haar leven maakte. „Ik heb geleerd
dat alles wat je overkomt goddelijke zin heeft
en ook dat je geen voorwaarden kunt stellen,
niet aan de mensen en niet aan het leven." Een
gesprek.
DEVENTER Op He
melvaartsdag schrijft Mar
jolijn van Monsjou (31)
haar ouders een afscheids
brief die ze niet verstuurt.
„Lieve pap en mam, ik
houd het niet meer uit.
Het laatste half jaar was
alleen maar angst en pijn
en niet verder kunnen
(geen kant uit kunnen). Ik
wil dat niet meer voelen.
Mijn leven is een ruïne
geworden, mijn persoon
lijkheid is in de verwar
ring van november ver
dwenen. De mogelijkhe
den tot contact met ande
ren en voor groei zijn toen
afgesneden. Dank jul
lie heel veel voor alles. Ik
hield van jullie maar ik
kan niet meer Het
spijt me, ik kan niet an
ders."
Drie weken later maakt de so-
ciologiestudente, bezig met een
doctoraalscriptie over het on
derwerp Geluk, door ophan
ging een eind aan haar leven.
Een dag voor de begrafenis
vindt haar moeder de af
scheidsbrief in haar dochters
tas.
Om haar verbijstering en ver
driet te verwerken begint
Marjolijns moeder, Ellen van
Monsjou-Krijger, een dagboek.
Aanvankelijk door schuldge
voel overweldigd. Maar al
schrijvend leert ze met de
dood van haar dochter te le
ven, en die zelfs te accepteren.
Een proces van jaren, van val
len en opstaan.
Gaandeweg krijgt ze van twee
vrouwen een duwtje in de rug,
onder wie de psychiater Elisa
beth Kübler-Ross. Totdat ze,
uiteindelijk, tot 'inzicht' komt.
Dan besluit Ellen om anderen
die met vragen van dood en
leven worstelen te helpen door
haar dagboek-aantekeningen,
gedichten en stukjes proza sa
men te vatten in een boekje.
Niet helpen
Thuis in Bilthoven zegt Ellen:
„We wisten dat Marjolijn aan
het leven leed, maar we kon
den haar niet helpen. Het laat
ste half jaar was ze opgenomen
in de Brederodekliniek, vanaf
november, na een psychose. Ze
was totaal in de war. Wat daar
precies de oorzaak van is ge
weest blijft gissen. Marjolijn
was iemand die extreem hoge
eisen aan zichzelf stelde, ook
in haar studie sociologie, waar
ze pas laat aan begon. Ze had
een enorme angst niet aan die
eisen te kunnen voldoen."
Na zelf lang te
hebben
gedoold, wil
Ellen van
Monsjou
ouders van
kinderen die
een eind aan
hun leven
maakten, te
helpen en bij te
staan.
FOTO: PERS
UNIE
„Na enige tijd in de kliniek
ging het ogenschijnlijk beter
met haar, ook volgens de psy
choloog die haar behandelde.
Ze kwam weer weekends
thuis. We waren heel blij met
het bericht dat ze ontslagen
zou worden om weer in de
maatschappij te gaan staan.
Wel vonden we haar opval
lend stil als ze thuis was. We
begrepen niet dat ze toen al
bezig was met het echte af
scheid van ons."
„Haar leven liep aanvankelijk
op rolletjes. Ze was de oudste
van onze vier kinderen. Een
lief, gevoelig en intelligent
kind. Sportief ook. En ze kon
prachtig tekenen. Voor ons als
ouders gaf zij ogenschijnlijk de
minste problemen. Ze hoorde
bij de besten van de klas. Maar
naarmate ze ouder werd, werd
het leven voor haar steeds
moeilijker. Ik zit van binnen
in de knoop, zei ze wel eens.
Wat er precies met haar was
konden we niet gewaar wór
den. Ze toonde haar gevoelens
niet. Ze sloot zich hoe langer
hoe meer op in zichzelf. We
konden haar niet helpen. Ook
alle dokters en psychologen
niet. Marjolijn is zeven jaar
lang in psycho-analyse ge
weest."
Na haar dood is moeder Ellen
op zoek gegaan naar allerlei
mensen die iets in haar leven
hadden betekend. Zij vertelt:
„In wezen was ik op zoek naar
Marjolijn zelf. Wat ik tijdens
haar leven eigenlijk ook al ge
daan had, ik wilde met haar
meevoelen, beleven, begrijpen.
Het hielp allemaal niets. Ik
kon wel schreeuwen van ver
driet om haar. Om alles wat ze
moet hebben doorgemaakt.
Dat las ik in haar dagboek,
waarvoor ze ons in haar af
scheidsbrief toestemming ge
geven had."
„Ze was diep ongelukkig. Op
het laatst was ze eenzaam,
angstig en verdrietig, wanho
pig. Ik werd na haar dood ge
kweld door schuldgevoel. En
soms ook door kwaadheid om
wat zij ons had aangedaan.
Maar wat overheerste was:
hebben we haar in de kou la
ten staan? Ik kon haar niet
loslaten. Geen mens kon mij
troosten. En zeker niet met de
uitspraak: je hebt gelukkig nog
drie kinderen over, zoals ie
mand eens tegen me zei."
Kübler-Ross
Op haar dooltocht bezoekt El
len een vijfdaagse workshop
van de Zwitsers-Amerikaanse
psychiater Elisabeth Kübler-
Ross die haar lange leven nog
immer wijdt aan het opheffen
van het taboe rond dood en
sterven. In een groep van
tachtig mensen doet Ellen na
lang aarzelen haar verhaal
over Marjolijn. „Na afloop viel
er een diepe stilte. Het was als
of ik ze hoorde denken: in alle
psychologieboeken staat, dat
toch juist de gezinsverhoudin
gen de oorzaak zijn van suïci
de. Toen verbrak Elisabeth de
stilte en zei tegen de zaal wat
ik helemaal niet had ver
wacht: 'Hier zien jullie nu pre
cies wat ik bedoel: een situatie
waarin alle deskundige hulp
gedurende meer dan twaalf
jaar misliep. De cliënt bleef in
de kou staan en haar moeder
„Door dat antwoord van be
grip vatte ik moed om haar te
vragen: hóe is het nu met Mar
jolijn? Die vraag was ingege
ven door mijn angst om haar
lot en door mijn vooroordeel,
dat iemand zichzelf het leven
niet mag benemen. Elisabeth
vroeg toen alleen maar: 'Ge
loof je? Ja!? Dan weet je het
antwoord toch? God is onvoor
waardelijke liefde!' Toen ze
dat zei was het alsof God naast
me zat."
„Ja, later dacht ik ook: dat is
natuurlijk het antwoord dat ik
graag wil horen. Maar het be
gon langzaam tot me door te
dringen, dat het bevestigde
wat ik diep in mijzelf eigenlijk
wel wist. Die innerlijke lief
deskracht, noem het christus
kracht, is in ieder mens. Je
moet er naar durven luisteren.
Van toen af besefte ik dat ik
Marjolijn moest loslaten, haar
overgeven aan die goddelijke
liefde. Daar maakte ze immers
deel van uit, ook al kon Marjo
lijn daar moeilijk in geloven
en had ze mij wel 's gezegd dat
ieder mens zichzelf een god
schept. Bij Elisabeth Kübler-
Ross heb ik m'n twijfel ver
brand kun je zeggen."
Ellen zegt in al die jaren van
verwerking geleerd te hebben
op een andere manier te kij
ken 'naar de negatieve dingen
die je overkomen.'
„Ik merk dat mensen ermee
geholpen worden. Ik ben al
weer jaren regiocoördinator
van de stichting Dr. Elisabeth
Kübler-Ross. Ik praat veel met
mensen over de zin van leven
en dood. Ik hou zo nu en dan
ook lezingen over mijn boekje.
Nee, ik word nu niet meer
door schuldgevoelens gekweld.
Mijn man ook niet. Hij heeft
op onze zoektocht naast me ge
lopen, op zijn wijze."
„Marjolijn is op reis naar haar
eigen sfeer. Ze zal het wel red
den. Ik mag liefhebbend, be
grijpend aan haar denken,
zonder haar te binden. Waar
ze nu is hoeft ze niet stil te
staan bij haar schuldgevoel om
de zelfdoding. Het was een les.
Een volgende keer beter."
In haar tuin in Bilthoven staat
een oude pijnboom, vertelt ze.
„Grove den heet-ie officieel.
Die mooie forse boom is voor
mij een symbool. Een half jaar
na Marjolijns dood brak de on
derste tak, door de last van de
sneeuw. Die tak was zo dik als
een volwassen boom. Hij
scheurde van de stam af. We
hebben de wond met lakbal-
sem behandeld en een kleine
struik erbij gepoot. Ik begon
toen een gedichtje waar ik
nooit een slot aan kon krijgen.
Vier jaar later heb ik het wel
af kunnen maken. Door het
jonge groen van de struik was
het litteken bijna onzichtbaar
geworden. Het was net of de
woorden me toen pas invielen.
Toen de tijd en ik daar rijp
voor waren."
'Dag Mam' is uitgegeven door
Ankh Hermes in Deventer. De
ondertitel luidt 'Wat mijn
dochter mij leerde doordat ze
zelf een eind aan haar leven
maakte.
De Poolse filosoof Leszek
Kolakowski vindt dat de
duivel ten onrechte uit
ons wereldbeeld is ver
bannen. Daarom schreef
hij in 1968 een Gesprek
met de duivel, waarin hij
de aanwezigheid van het
kwaad in onze samenle
ving onderstreepte. Kola
kowski wist waar hij het
over had. Als overtuigd
marxist had hij aan den
lijve ervaren hoe een
ideologie die het hoogste
goed voor iedereen voor
spelde was ontaard in een
ongekend onderdrukkend
systeem.
Het sterk christelijk bepaalde
denken in categorieën van
goed en kwaad is goeddeels uit
de politieke en maatschappelij
ke discussies verdwenen. Ook
in de christelijke kerken spe
len die categorieën niet een
echt grote rol meer en zeker
niet de duivel als de personi-
fiëring van het kwaad.
Toch lijken er redenen te zijn
om met zijn aanwezigheid re
kening te houden maar dan
liefst niet op de manier waar
op het Veronica-programma
Het zwarte gat allerlei malle
duvels uit doosjes tovert.
De Rotterdamse hoogleraar A.
Zijderveld sprak gistermiddag
in zijn diesrede op de Rotter
damse Erasmusuniversiteit
„over het demonische in de
cultuur". Het zou voor de
hand gelegen hebben als hij
naar Kolakowski's opvattin
gen in deze had verwezen. Het
o zo humanitair geïnspireerde
marxisme is immers de meest
sprekende illustratie van hoe
goede bedoelingen in hun te
gendeel kunnen veranderen.
De praktijk van het marxisme
beantwoordt treffend aan de
oude volkswijsheid dat de weg
naar de hel geplaveid is met
goede voornemens.
Zijderveld ging een stap ver
der. Hij wilde het demonische
niet zonder meer vereenzelvi
gen met het duivelse. Met het
duivelse lijken we, in de oude
christelijke optiek, een per
soonlijke verhouding te heb
ben, dat wij ons daardoor tot
op zekere hoogte van het lijf
konden houden, het demoni
sche daarentegen, zo sugge
reert Zijderveld, lijkt ons
eerder te overvallen, het is on
ontkoombaar. Bij alles wat we
plannen zouden we, aldus Zij
derveld, rekening moeten
houden met het demonische in
onze samenleving. Demonie
die zich dan niet zozeer uit in
maar al te concrete, infantiele
spookverschijningen la het
zwarte gat (waarmee alleen
nog armen van geest schrik
kan worden aangejaagd) als
wel een demonie die een veel
ongrijpbaarder kwaad is welke
in onze persoonlijkheid zit ge
bakken en doorwerkt in heel
ons ondernemen.
Onze cultuur in strikte zin, de
artistieke produkties, zijn
evenzeer door die demonie be
heerst. Als typerend voorbeeld
noemt Zijderveld de muziek
van Mozart, schijnbaar de
meest engelachtige die er naar
veler overtuiging bestaat. Wie
wel eens de opera Don Gio
vanni heeft gezien, de opera
der opera's, weet wel anders.
Er wordt in deze muziek voor
wie goed luistert een diep ve
nijn uitgekristalliseerd. Mozart
werd door zijn demon ver
teerd, schrijft Zijderveld te
recht.
schappelijk terrein, waarin het
er op leek 'alsof de duvel er
mee speelde' ontleent Zijder
veld aan de Duitse socioloog
Max Weber. Deze ontwikkelde
in de jaren twintig de beroem
de stelling dat het vooral de
protestantse ethiek was waar
door het kapitalisme kon ge
dijen. In het bijzonder doelde
hij op de calvinistische ethiek,
die opgeld deed in landen als
Zwitserland en Nederland (dat
in het zeventiende-eeuwse
Amsterdam de eerste effecten
beurs ter wereld kreeg). Het
zal ongetwijfeld niet bij de pu
riteinse Calvijn en zijn navol
gers zijn opgekomen om posi
tief bij te dragen tot de op
komst en de bloei van het mo
derne kapitalisme. Toch vorm
de, zo stelt Zijderveld dan in
navolging van Weber, de ar-
beidsdrift van de calvinisten
die weer gebaseerd was op we
reldlijke ascese en een door
het geloof in de uitverkie-
zingsleer bijkans neurotische
werkdrift, wel de ideale cul
tuur voor een economisch sy
steem als het kapitalisme. Het
is zonneklaar dat deze calvi
nisten niet vanuit een bewust
opgezette strategie naar dit re
sultaat toe werkten, zich al-
jSWIJK
van d
lidsplaa
r, dan
op de s
ebeleid
ïen vai
gingen
zijn de
isteren
kvoorz:
d gistei
den te:
van i
and.
boodscl
kvoorz
WAARSCHIJNLIJK heeft in Nederland nog nooit iem
zoveel publicteit gekregen naar aanleiding van een aanl
diging dat hij zich kandidaat stelt voor een functie als F
Rottenberg. Deze week maakte de directeur van het poli
en cultureel centrum De Balie in Amsterdam bekend dat
partijgenoten volgend jaar maart een beroep op hem kun
doen, wanneer de PvdA een opvolger moet benoemen
de over de wao-problematiek gestruikelde Marianne Sin
OFSCHOON de verkiezingsdag nog vijf maanden weg
het om een open procedure gaat, waarin ieder partijlid
kandidaat mag stellen, lijkt het alsof de PvdA nu al
nieuwe voorzitter heeft. In de publiciteitscampagne die
tenberg zelf heeft ontketend en over hem heen gestort h
gekregen de scheiding daartussen is niet goed aan te
ven is geen plaats meer voor andere kandidaten. Rol
berg wekt de indruk, dat hij de laatste redding is vooi
PvdA. De verkiezing van een nieuwe voorzitter kan
vandaag dan morgen gehouden worden.
ALLE tam-tam waarmee Rottenberg het partij-politieke
dium beklimt, doet intussen bijna vergeten dat de PvdA
zoek is naar een nieuwe voorzitter; niet naar een nieuwe
litieke leider als vervanger van Wim Kok. Een broei
moord in partijleiding is immers wel het laatste wat de Pi
kan gebruiken. De nieuwe voorzitter zal eerst de partij
tern moeten reorganiseren. In interviews heeft Rottenl
zich denigrerend uitgelaten over partijgenoten die hoge
taalde) functies bekleden, maar hij zal met dit PvdA-kj
moeten samenwerken. En hij moet vooral niet vergeten
in de Nederlandse parlementaire democratie de uiteindel
macht ligt bij de gekozen leden van de Tweede Kamer,
geacht- worden te beslissen zonder last of ruggespraak,
niet met de partijvoorzitter.
De nieuwe politieke koers die de PvdA onder een nier
voorzitter gaat varen, moet er uiteindelijk toe leiden da
achterban weer vertrouwen krijgt in de PvdA. De vraa
echter of die achterban nog wel bestaat. Een echte arbeid
klasse is er niet meer. Het traditionele PvdA-electoraat ]ne£\
veeleer in twee kampen verdeeld. Enerzijds zijn er deges '=,irr
die in de hoek zitten waar de (sociale) klappen vallen en
zich niet meer herkennen in het beleid van de huii"
PvdA. Het is de vraag of deze groep op Rottenberg ziiin§
wachten. Hij is immers een vertegenwoordiger van de lii's^.6
liberale Amsterdamse partij-elite, die nauw is gelieerd aais
VPRO en de Volkskrant, maar bepaald geen 'man vanÈ*
straat'.
dit
iten
sverz
;teko5
ANDERZIJDS is er de groep van mensen met middenin
mens, die er niets voor voelt de rekening te blijven bet; jheid
van de verzorgingsstaat en voor wie de oude sociaal-de
cratische idealen, waarop Rottenberg zich beroept, voor
groot deel hebben afgedaan. De nieuwe voorzitter van
PvdA, wie het ook wordt, zal daarom met zijn partij een
moeten vinden tussen idealisme en realisme; tussen vrij
vendheid en betrouwbaarheid. Die keus is zo belangrijk,
gehoopt moet worden dat het publicitaire geweld van
tenberg niet tot gevolg heeft dat zich geen andere kandjg
ten meer durven aan te melden. Daarmee zou de interne'
mocratie van de Partij van de Arbeid bepaald niet zijn
diend.
edei
1
I
l€
lor
kin 't
N HJ
inet t
ons
ren, i
n va
at de
istem
lidatie
Kinderen Rekenen op Ons. Wij Rekenen op U.
/oor meer informatie of fol
070 - 333 93 00
uwen
lathis;
geren
:erie
thans niet bewust waren dat
hun ethiek aan de basis zou
kunnen liggen van het kapita
lisme.
'Dat goede bedoelingen voor
onze samenleving die verbon
den zijn met geloof in de voor
uitgang of in de socialistisch
getinte „maakbaarheid" van
die samenleving, ook vandaag
de dag in hun tegendeel kun
nen omslaan, bewijst Zijder
veld met het voorbeeld van de
verzorgingsstaat. Zij heeft zon
der dat dit uiteraard werd
beoogd gezorgd voor een
enorm staatsapparaat waarbij
eigen verantwoordelijkheid
werd afgeschoven naar de
staat. Is in dit voorbeeld overi
gens nog wel sprake van de
monie? Want we zijn hier wel
ver weg van de ronduit demo
nische kracht waarmee de
communistische regimes zich
deden gelden.
In ieder geval is Zijdervelds
pleidooi terecht wanneer hij
vraagt om het geloof in al te
rationele oplossingen te mati
gen. Juist wie zich het meest
verlicht beschouwt en dus ge
neigd is dit demonische te ont
kennen, wordt er soms op de
meest onaangename wijze mee
geconfronteerd, zo meent Zij
derveld.
A. C. Zijderveld: Over het de
monische in de cultuur. Dies
rede Erasmus-universiteit,
Rotterdam.
£etdóc0otumit
Uitgave: Westerpers bv (maakt deel uit van Sijthoff F
Kantoor Apothekersdijk 34, Leiden,
Telefoon: 071 - 122 244.
Telefax: 071 -134 941
Postadres: Postbus 112300 AA Leiden
Hoofdkantoor: Koopmansstraat 9, 2288 BC Rijswijk
Telefoon: 070-3190 933.
Telefax: 070-3906 717.
Postadres: Postbus 9, 2501 CA Den Haag
Directeur/hoofdredacteur: J. Leune.
Adjunct-hoofdredacteur: J. Timmers.
Chef-redacteur: G.- J. Onvlee.
Secretariaat directie/hoofdredactie (tel. 070 - 3190 808): L v
n Herpen (chef), F Buurman,
Sport Leiden e.o. (tel 071 - 144 049): K van Kesteren.
Binnen- en buitenland, financiën en economie (tel: 070 - 3190 815):
A. van Rijn (chef), W. Bunschoten, drs. C van Haersma Buma, A. van Holstein,
E. Huisman, H. Jansen, drs. J. van Leeuwen - Voorbij, R de Roo, drs K Veraarto,
esteer
sren te
ering i
we alc
estaan
tsseci
Veld k
petitie
•in de
onstrt
laven
te zij
orting
iring
Ig var
ke
indelii
iwen
jwriaé
0TO: A
av.
Kunst/rtv (tel. 070 - 3190 834): G. Ansems (coördinator), B. Jansma, H. Piét
Geestelijk leven (tel 070 - 3190 835): L Kooistra, drs. P van Velthoven.
Foto (tel. 070 - 3190 838): M. Konvalinka (chef), S. Evenhuis, S. Pieterse
Opmaak (tel: 070 - 3190 831)- Ch. Bels (chef), A de E
J Hofmeester, C. de Kier, H, Nieuwmans, H. Schneid
Redactie-secretaresse (tel. 070 - 3190 819): T. Kors.
De Leidse Courant maakt verder gebruik van de diensten van:
- freelance-medewerkers en -correspondenten in zijn verspreidingsgebied;
- de parlementaire redactie en de nieuwsdienst van de Stichting Pers Unie, eenjjn
dactioneel samenwerkingsverband van negen regionale kranten in Nederland
België De algemene verslaggevers van Pers Unie zijn drs K. Swiers, M. van
Ven en P. Vogels De parlementaire redactie bestaat uit R. in 't Hout (chef), H.
leveld, D. Hofland, P Koopman, D van Rietschoten en K van Wees.
- het Algemeen Nederlands Persbureau en buitenlandse persbureaus;
- de volgende correspondenten in het buitenland: S Akkerman (Praag),
drs. D J. van den Bergh (Peking), drs. H. Botje (Tunis), A. Courant (Athene),
R. Hasselerharm (Johannesburg), T. Heard (Kaapstad), drs. A. Heering (Rom 6
B. van Huët (Parijs), M. de Koninck (Washington), H. Kuitert (Nieuw Delhi),
F. Lindenkamp (Sao Paulo), R. Simons (Londen), drs. R Vunderink (Moskou)
W. Werkman (Jeruzalem), E. Winkels (Barcelona), G. van Wijland (Belgrado),
F. Wijnands (Bonn), J. Wijnen (Brussel).
De Leidse Courant heeft als lid van de Stichting Pers Unie de exclusieve vertaal
publicatierechten van The Times en The Sunday Times of London. Vertaalster:
M. de Cocq.
n 08.30 tot 17.00 u
118.00 tot 19 00 uur, op z
25,70
76,60
294,30
Nabezorging
Telefoon: 071 -122 248 op ma
15.00 uur.
Abonnementsprijzen (inclusief 6% btw)
Bij automatische betaling:
per maand
per kwartaal
per jaar
Bi] betaling per acceptgirokaart:
per kwartaal 78,60
per Jaar 299,30
Het abonnementsgeld dient vooruit te worden voldaan.
Advertenties
Informatie en tarieven over advertenties tel. 071 -122 244
Telefax voor uitsluitend advertenties 071 - 134 941.
Voor uitsluitend het doorgeven van advertenties kantoor Rijswijk 070 - 3902 71
ssel
iJa.g -
lin
nd c
erikf
lisena
ivas
ichil
(steil
pi;
uit
laai
Ha<
stil
SP
40jFTOM
UKP!
I 0
POSTBANK 663 050
