„Ik heb me wel eens alleen gevoeld"
Ontbrekend gevoel aan
verantwoordelijkheid
l
II
inal
Ie
HENK HOFSTEDE OVER HONDERD JAAR CHRISTELIJK SOCIAAL DENKENg
Onno Ruding,
Johan
Stekelenburg,
Herman Bode,
EeidócGouACWit
-
ZATERDAG 9 NOVEMBER 1991 PAGINA q
Honderd jaar na het eerste Christe
lijk Sociaal Congres onder leiding
van Abraham Kuyper heeft de
christelijke vakorganisatie het kabi
net met christen-democraten de
oorlog verklaard vanwege het be
sluit over de wao. Aan de voora
vond van het derde Christelijk So
ciaal Congres, dat maandag begint,
is voorzitter Henk Hofstede van
het CNV de meest teleurgestelde
vakbondsman. „Jazeker, dat wao-
besluit is sterk in strijd met het
christelijke begrip van de naasten
liefde". Ondanks de diepe me
ningsverschillen rekent Hofstede
ook het CDA en de christelijke
werkgevers (NCW) tot het kamp
van het christelijk sociale denken.
Bush niet, en de Staatkundig Gere
formeerde Partij (SGP) evenmin.
„Dat is puur liberalisme met een
christelijk sausje. Maar dat wil niet
zeggen dat Bush een slechter chris
ten is dan Henk Hofstede. Alleen
vraag ik me wel af of we straks in
de hemel beslist naast elkaar,
moeten zitten". Een openhartig ge
sprek over de betekenis van het ge
loof voor het sociaal denken.
Vlak voor het derde Christelijk Sociaal Congres, dat maandag begint, is voorzitter Henk i
teleurgestelde vakbondsman.
DEN HAAG - Aan het Derde Christelijk Sociaal Congres dat maan
dag begint ligt het basisdocument 'Bedreigde Verantwoordelijkheid'
ten grondslag, dat als discussiestuk dient. De opstellers bekritiseren
hierin de grote invloed van de marktwerking van vraag en aanbod.
„Het is een kwalijke zaak dat de logica van de markt (kooplust en koopkracht) in
toenemende mate wordt toegepast op gebieden waar geheel andere sturingsme
chanismen van kracht moeten zijn. We denken aan cultuur-overdracht, openbare
meningsvorming, persoonlijkheidsvormingen en dergelijke".
De schrijvers van het basisdocument voor het congres constateren dat veel waar-i
den onder druk staan. De zelfstandige mens voelt zich steeds minder gebonden
aan kerk, overheid en bedrijf. Het christelijk sociaal denken wijst een andere kant
op. „Christenen kunnen weten dat er een verband bestaat tussen gehoorzaamheid
aan Gods geboden en de kwaliteit van leven en samenleven. Dat geeft hoop en
een zekere inspiratie te blijven zoeken en tasten. We mogen leven uit de verwach
ting dat er zegen op ons werk zal komen".
De macht van het marktprincipe draagt bij aan de armoede in de Derde Wereld
en beschadiging van het milieu, constateren de documentschrijvers. In het rijke
Westen vertaalt het gebrek aan waarden zich in een toenemende geestelijke nood,
zoals het gevoel van zinloosheid en gebrek aan verantwoordelijkheidsgevoel. In
het basisdocument staat het verdwijnen van dat verantwoordelijkheidsgevoel cen
traal. „Mensen en groepen veroorzaken wel allerlei toestanden, maar de bereke
ning daarvan - het verantwoordelijk stellen daarvoor - blijft vaak achterwege".
De opstellers van het document doen een aantal suggesties dat verantwoordelijk
heidsgevoel te laten herleven. Zo moeten burgers meer oog krijgen voor hun
plichten en moet daar ook een duidelijk sanctiebeleid voor komen. Ook het den
ken over milieu en vrouwen-emancipatie moeten meer aandacht krijgen. Werkne
mers moeten zich meer verantwoordelijk voelen voor het bedrijf en het produkt
dat zij maken. Dat betekent dat zeggenschap, bewustzijn en kennis vergroot moet
worden. De sociale fondsen worden eveneens op de schop genomen in het docu
ment. De schrijvers menen dat nationale fondsen voor ziektekosten en werkloos
heid niet bijdragen tot dat gevoel van verantwoordelijkheid. „Het bestaan en zich
verder ontwikkelen van grote anonieme economische machtsblokken kan niet als
een zinvolle verdeling van verantwoordelijkheid worden aangemerkt", zo staat ii
het document.
~'k
Ie m
DEN HAAG - „Ik heb me wel
eens als die profeet gevoeld die on
der een braamstruik lag en dacht:
'God neem me maar weg, want ik
ben nog de enige die gelooft'. Maar
toen bleken er nog honderden, ja
zelfs duizenden te zijn die hetzelfde
hadden. Bij het CNV hebben we
wel eens gedacht dat alleen wij nog
meenden dat christelijk sociaal
denken van belang is. Gelukkig is
dat iets aan het veranderen. En ik
weet zeker dat het een grote toe
komst heeft. Dit congres zal het
zelfbewustzijn van christenen be
vestigen, omdat ze mensen om
zich heen zien die hetzelfde gelo
ven".
„Het kan best zijn
dat je straks de zweep
nodig hebt"
Hofstede mag dan ontdekt hebben dat
hij niet langer de enige profeet is, in ie
der geval lijken de meningsverschillen
tussen zijn organistie en de christen-de
mocraten in de politiek (CDA) groter
dan ooit. Hofstede: „Wat mijn voorgan
gers deden loog er ook niet om, de ver
schillen zijn niet groter geworden. Maar
de teleurstelling is groot. Vooral mijn
persoonlijke teleurstelling. Ik denk dat
het wao-besluit de toets der kritiek van
eigen CDA-studies niet kan doorstaan.
Als het CDA het wao-besluit eerlijk zou
evalueren, dan moet het constateren dat
het ver buiten zijn boekje is gegaan. Ik
wil daar niet mee zeggen dat bijvoor
beeld Bush een slechter christen is dan
Henk Hofstede. Beslist niet. Hij is wel
een ander christen. En ik weet niet of wij
in de hemel beslist naast elkaar moeten
zitten. Maar als onze hemelse vader be
doeld had, dat we allemaal hetzelfde
zouden moeten denken, dan had hij wel
robots van ons gemaakt.
- Wal houdt hel christelijk sociaal den
ken in nu blijkt dat christenen toch zulke
grote meningsverschillen hebben?
Hofstede: „De mens is meer dan een
produktiemachine, de werknemer moet
volledig tot zijn recht komen. Bij de
mens kun je geest en lichaam namelijk
niet scheiden. Dat is de mensbeschou
wing die achter dat christelijk sociaal
denken schuilgaat. Ten aanzien van de
onderneming zeggen we dat het bedrijf
niet gezien moet worden als de plaats
waar werkgever en werknemer tegenover
elkaar staan, maar waar ze samenwer
ken. Veel verworvenheden worden op
het ogenblik wel erg gemakkelijk afgeno
men. Wie drie jaar geleden had gezegd
dat de wao onder de valbijl zou komen,
werd voor gek verklaard. Maar het ge
beurde wel even. Dat is sterk in strijd
met het begrip naastenliefde".
- Waarom heet het dan speciaal 'christe
lijk' sociaal denken?
„Als u kijkt naar het humanisme, dan
heb je het over mensen die autonoom
willen zijn. Dan heb je het niet over ie
mand die godsdienst accepteert en zich
laat inspireren door begrippen als naas
tenliefde. In het humanisme stelt de
mens zich zelf de wet. Dat is anti-gods
dienstig. hoewel dat niet altijd zo uit
werkt in de maatschappij".
- Bush beroept zich ook op de bijbel,
maar komt bij een heel ander econo
misch systeem terecht dan u. Is het ge
loof dan wel zo'n goed uitgangspunt?
„Toch wel. In Amerika - waar minstens
zoveel christenen wonen als in Europa -
heeft zaken doen en het vaststellen van
arbeidsvoorwaarden niets te maken met
christen zijn. Wij zeggen dat geloof en
maatschappij alles met elkaar te maken
hebben. Er zijn totaal verschillende uit
werkingen van het geloof. Je kunt alleen
niet zeggen dat Bush tot het kamp van
het christelijk sociaal denken hoort. Op
het congres komen allemaal mensen bij
elkaar, maar daar zit geen Bush tussen.
„Het CDA is ver
buiten zijn boekje
gegaan"
De christelijke werkgevers komen, om
dat zij vanuit evangelische noties naar
werknemers kijken. Het is zo, dat wij
ons wel eens afvragen of de NCW zaken
als overheidsfinanciën en economie niet
te veel verabsoluteert. Want daarmee
plaats je jezelf buiten het kamp van het
christelijk sociaal denken".
- Heeft honderd jaar christelijk sociaal
denken resultaat gehad?
„Je hoort stemmen die zeggen dat twee
duizend jaar christendom niets heeft op
geleverd. Arie Groenevelt van het FNV
heeft dat laatst weer een keer geroepen.
„Identiteit staat en
valt met de mensen"
Die mensen hebben nooit verder geke
ken dan hun straatje lang is. Neem de
pauselijke encyliek Rerum Novarum,
neem Calvijn die arbeid zag als een god
delijke taak. Als je dan kijkt hoe Europa
is ingericht en dat vergelijkt met de Ver
enigde Staten, dan zie je dat hier in ver
houding weinig armoede voorkomt. Be
kijk de landen eens waar het christelijk
geloof helemaal geen rol speelt, dan zie
je ook meteen hoe in-humaan dergelijke
systemen zijn. Neem het kastensysteem
in India of kijk eens naar China hoe
hard zo'n land met zijn burgers om-
- Het katholieke continent Zuid-Amerika
is misschien wel slechte reclame voor het
christendom, gezien de schrijnende ar
moede en uitbuiting.
„Ik weet dat er mensen zijn die dat zo
uitleggen. Maar ik zie dat niet zo. In
Zuid-Amerika weten ze tenminste dat ze
slechte dingen doen".
- Als het christelijk sociaal denken heil
zaam is geweest voor de samenleving,
heeft de secularisatie dan negatieve in
vloed op de samenleving?
„De secularisatie heeft inderdaad zeer
negatieve invloed op de samenleving.
Eerst heb je een ontbladerd christen
dom. Dat is wanneer de samenleving
christelijke organisaties kwijtraakt. Als
dat verder gaat, raak je ook je geloof
kwijt. Normen worden dan alleen nog
gehandhaafd door goedwillende burgers
en gaan onderdrukkend werken of ze
worden vergeten. Op dat moment begin
je waarschijnlijk weer bij het jaar nul. Ik
ben bij mijn dochter op bezoek geweest
in Zambia. Dat was toch een redelijk
welvarend land onder de Engelsen. Daar
zijn na hun vertrek nieuwe normen ont
staan. Nu zie je het volk afzakken tot
zeer lage niveaus. Wat zou je in Neder
land in twee generaties kunnen kwijtra
ken? Onderzoek naar de jeugd in Europa
stemt weinig vreugdevol. Het kan best
zijn dat je straks weer de zweep nodig
hebt om wat fatsoen in de bevolking te
stoppen. Het christelijk geloof is een
voortdurende correctiefactor op het
menselijke handelen. Honderd jaar gele
den bestond er geen christelijke samenle
ving. maar had je een liberale maat
schappij en was godsdient een sausje.
Nu heb je de SGP. Dat zijn nog steeds
de oude liberalen van honderd jaar gele
den. die ook christen zijn. Dat is op zich
prima, maar ik zou ze niet inlijven bij
het christelijk sociaal denken. Met hun
visie kom je snel terecht bij de Ameri
kaanse samenleving die economisch en
sociaal gezien erg hard is".
- Christenen gebruiken het woord naas
tenliefde en niet-christenen vaak het be
grip solidariteit. Maakt dat iets uit?
„Naastenliefde gaat nogal even verder
dan solidariteit. Wao-premie betalen is
een vorm van solidariteit, maar hoeft
geen naastenliefde te zijn. Bij naasten
liefde zorg je niet alleen dat een ander
wat krijgt, maar dat die ander volledig
tot zijn recht komt. En eigenlijk zou ik
hem hel evangelie ook nog moeten ver
kondigen, want dat wordt vaak vergeten.
Dat hoort ook tot het christelijk sociaal
denken. De oproep tot persoonlijke be
kering hoort daar zonder twijfel bij".
„Dat is wel eens een probleem. Wij zijn
immers geen zendingsorganisatie. Daar
voor moeten de mensen toch naar de
kerk gaan, misschien wel naar de Evan
gelische Omroep of andere christelijke
omroepen. Wij moeten belijden. Als je
geen meelevend christen bent kom je
nooit in het bestuur van het CNV. Dat
is uitgesloten. Identiteit valt en staat met
voorzitter Nederlands Christelijk Werkgeversverbond (NCW)
„Met voldoening kan worden vastgesteld dat er op sociaal ter
rein veel is verbeterd. Maar het moet niet bij herdenken blij
ven. Dit Christelijk Sociaal Congres dient er tevens toe 'de
tekenen des tijds' te onderzoeken en te intrepreteren in het
licht van het evangelie. De opstellers van het basisdocument
voor het congres zijn niet op de goede weg wanneer zij sugge
reren dat onze wijze van produceren en consumeren, oftewel
de markteconomie, één van de grootste boosdoeners zou zijn.
Niet voor niets heeft paus Johannes Paulus in zijn Encycliek
Centesimus Annus benadrukt dat de sociale markteconomie
straks ook bron en motor van welvaart moet zijn voor de ont
wikkelingslanden en de landen in Centraal- en Oost-Europa.
De beleving van verantwoordelijkheid is uitgehold doordat in
onze verzorgingsstaat te veel de mogelijkheid bestaat tot het
ontlopen en afwentelen daarvan op anderen en op de collecti
viteit. Ik hoop van harte dat er opnieuw een evenwicht wordt
gevonden tussen overheid, sociale partners en burgers bij de
opbouw van een zorgzame samenleving.
de mensen die je hebt om dat uit te dra
gen. Kijk, vanwege de nestgeur word je
bij ons niet aangesteld. Voor ons is het
evangelie niet achterhaald".
- Wat merkt u daarvan bij het CDA?
„Bij het CDA zie ik dat we ten aanzien
van de lange termijnstudies op dezelfde
lijn zitten. Als het gaat over technologie
of het maatschappelijk middenveld, dan
herken ik mij daarin".
- U heeft dit CDA de oorlog verklaard?
„Ik heb het CDA niet de oorlog ver
klaard. Ik heb gezegd dat er een moord
werd gepleegd op de wao".
- Maar het CDA is toch verantwoordelijk
voor die wao-maatregel.
Vanwege de nestgeur
word je bij ons niet
aangenomen"
„Ik heb tot het kabinet gesproken. Maar
het CDA als partij heeft daar een veel
betere opvatting over. De fractie heeft
zich niet aan het partijprogramma ge
houden".
- Hel congres staat in het teken van het
gebrek aan verantwoordelijkheidsbesef.
Hoe kan dat besef vergroot worden?
„Ik denk dat de verantwoordelijkheid
voor werknemers aanmerkelijk vergroot
kan worden als politici eens ophouden
zich overal mee te bemoeien. Ze moeten
offi
tveec
gewoon zeggen tegen werknemers ^lle
werkgevers: regel zelf je zaakjes als Lui,-
bijvoorbeeld werknemersverzekering
aangaat. Dat is ook denkbaar ten a?ei?
zien van de kwaliteit van arbeid, vpstig
gens mij zijn er nog nooit zoveel moect
nieuwe ministeries gebouwd als de la^kke
ste jaren. En nu bouwen ze een prachtjjjf^
nieuwe Tweede Kamer. Dat wijst n|aaB
op een overheid die zich wil terugtre,
ken". llso
an
- Dat zijn toch allemaal dubbeltjes pm€
kwartjes in de politiek? It 0{
„Die terugtredende overheid is een grle v
je. Als we nu eens het gebouw van Sdeinc
ale Zaken bekijken met die bunkerners,
gingen of dat gebouw van Onderwijslan w
Zoetermeer. Dat is pure onthechting \jjeurt
de klok slaat. Iets menselijks is daar nouwi
meer bij. De overheid gaat steeds verfema
van het Nederlandse volk afstaan. Hefoi
bemoeien zich overal mee, terwijl ze fklen
zelf niet eens aankunnen. Eerst zijn en g
werknemersverzekeringen op de hellnekei
gezet en nu moeten de pensioenen op pn h
fel". in
leinc
- Kan het ook zijn dat de werknemers#jes
werkgevers hel zelf niet aankunnen ioed<
dat de overheid de problemen daarèuke
moet oplossen? ïns
jhrij'
„Als wij in oktober afspraken maken dijk
bijvoorbeeld de arbeidsongeschiktharrk
terug te dringen, dan wordt dat een pa
maanden later overstemd door eenzij|)_
ge overheidsbesluiten. Dat is zeer onj IV
loofwaardig. Ik denk dat de werkgevt
en werknemers de problemen minsti ee
zo goed aankunnen als de overheid". -*
Johan Stekelenburg.
I FOTO: DIJKSTRA
voorzitter Federatie Nederlandse Vakbeweging
„Wij zijn pijnlijk getroffen door het feit dat wij
niet zo bij de organisatie betrokken zijn en dat
ik niet persoonlijk mag reageren op de conclu
sies van het congres. Dat is jammer omdat de
katholieke arbeiders- en vakbeweging deel uit
maakt van de FNV. Er zijn echter genoeg actue
le redenen niet bij frustraties te blijven steken,
maar mee te doen aan de discussie. Zou het niet
van ware oecumene getuigen ook niet-christelijk
geïnspireerde zoekers naar sociale gerechtigheid
uit te nodigen? Het congresdocument legt te
veel nadruk op de verantwoordelijkheid van
werknemers, terwijl die van de overheid en
werkgevers onderbelicht is gebleven. Een aan
scherping van persoonlijke verantwoordelijk
heid voor tal van zaken heeft onze sympathie,
maar het mag geen strafexpeditie worden. Er
moet op het congres meer aandacht komen voor
de verhouding arm en rijk. Wat mij betreft mag
op het christelijk sociaal congres de strijdbare
kant van een eeuw sociaal christendom meer
naar voren komen. Met een soort ethisch reveil
zonder oog voor georganiseerde beinvloeding
van machtsverhoudingen kunnen wij als vakbe
weging natuurlijk niet uit de voeten".
voorzitter industriepastoraat DISK (Dienst in de
Industriële Samenleving vanwege de Kerken).
„Ik vrees dat het congres eindigt in mooie fra
sen en dat er weinig concrete uitkomsten zijn.
De organisatoren hebben zich te veel neergelegd
bij de kapitalistische structuren. Ik zou willen
dat het congres de werkgevers oproept scherper
te letten op het feit dat hun activiteiten in over
eenstemming moeten zijn met de capaciteiten
van de mensen. Het is prachtig, dat er allerlei
technologie wordt ontwikkeld, maar de mensen
moeten daar ook op berekend zijn. Werkgevers
zouden de winst moeten gebruiken voor het
scheppen van arbeid die niet zo produktief is,
maar goed is voor de mensen die langs de kant
staan. Ook werknemers zouden hun verant
woordelijkheid moeten nemen door de 'econo
mie van het genoeg' te accepteren. Voor milieu
en Derde Wereld moeten we meer over hebben.
De overheid zou in dat opzicht meer wettelijke
maatregelen moeten treffen. Natuurlijk is het
goed op te roepen voor meer verantwoordelijk
heid voor de mensen, maar de mensen moeten
wel die ruimte hebben".
I FOTO: MILAN KONVALINKA
voorzitter organisatiecommissie ChriL
lijk Sociaal Congres, Stichting 1991
„Het congres biedt de mogelijkheid v
moreel beraad voor mensen met dez j
de levensbeschouwelijke achtergro
De mensen kunnen dan bijtanken.^
denk niet dat het gewenst is dat het c
gres een soort 'mandement' of 'actiej r z
gramma' zou presenteren. Dan zou
congres volstrekt politiseren. Het gaare
juist om vrijer met elkaar te spreken^
geloof echt niet dat congressen prol
men oplossen. Het gaat om globale
clusies, die waarschijnlijk wel tot _r
slotverklaring zullen leiden. Ik loop jen
vooruit op datgene wat het congres on
moeten besluiten. De bezinning als rjg{
volg van het eerder opgestelde basisirs
cument is op zich al een mooi result te
Hieruit blijkt dat het christelijk soc aj(
denken een vitale traditie is. Dat bj g
kent niet dat het een intellectuele vit
roefening moet worden. Maar ik
wacht dat de deelnemers er wel ;pi
zullen zorgen dat de zaken concreet
maakt worden". e fe
Seds
id
