Turkije, land vol
tegenstrijdigheden
„Lafheid Democratische Partij
is al jaren ons grote probleem"
BINNENLAND
Uitvaartverzekeraar AVVL helpt bij zelf regelen laatste eer
Heide alilt
ernstig
vervuild
Ccidóc Gotwa/nt
DINSDAG 29 OKTOBER 1991
lüd<
Tsjechische scholieren op zoek
naar correspondentie-vrienden
APELDOORN Wie heeft er zin om te schrijven met leeftijd
genoten in Tsjechoslowakije? Scholieren van een school in Mni-
chovice, bij Praag, zijn namelijk op zoek naar Nederlandse 'pen-
friends' van 13-15 jaar, die in het Engels met hen willen corres
ponderen. Het contact met de Tsjechische scholieren kwam tot
stand na een bezoek dat Betty Burger, leerkracht aan de Apel-
doornse Pestalozzischool, bracht aan Mnichovice. Ze was daar in
het kader van een hockey-uitwisseling. Pestalozzi-leerlingen uit
groep 8 onderhouden sindsdien schriftelijk contact met hun
Tsjechische vrienden. Het aantal verzoeken om een correspon
dentievriendschap was echter zo groot, dat de kinderen van de
Apeldoornse school het niet helemaal kunnen 'behappen'. Daar
om wil Betty Burger graag contact leggen met scholieren uit het
voortgezet onderwijs, die ook wel voelen voor een correspon
dentievriendschap. Wie zin heeft in een correspondentievriend-
schap, kan dat op een briefje kenbaar maken aan Betty Burger,
openbare basisschool Pestalozzi, Waalstraat 8, 7333 JW Apel
doorn.
DEN HAAG Een der
tigtal consulenten van de
Arbeiders Vereniging
voor Lijkverbranding
(AVVL) gaat met ingang
van vrijdag mensen hel
pen met het zelf regelen
van de uitvaart.
Nederlands op één na grootste
uitvaartverzekeraar maakte
dit vanmiddag in Den Haag
bekend bij de presentatie van
een nieuw boek over wat mo
gelijk is bij het bewijzen van
de laatste eer.
De AVVL, die in 1919 werd
opgericht om de crematiege
dachte te verbreiden, wil na
bestaanden helpen om te gaan
met hun emotionaliteit. Het
boekwerkje 'Gids voor de uit
vaart', met als ondertitel 'De
laatste eer in eigen hand', be
vat onder meer controle-lijstjes
voor de uitvaart.
„Mensen denken nog i
mg
de
Ze
niet dat
groot gedeelte zelf kunnen be
palen hoe de laatste eer moet
worden bewezen. Daardoor
hebben een half miljoen nabe-
zijn", vertelt V. Kwakman van
de AVVL. „De meeste mensen
krijgen niet zo vaak met een
sterfgeval te maken en weten
niet wat-er allemaal mogelijk
is. 'Doet u maar als gebruike
lijk', zeggen ze dan. Maar het
is natuurlijk een stuk persoon
lijker wanneer er op de uit
vaart van een fervent port-
drinker ook port wordt geser
veerd. Ook weten de nabe
staanden, die vaak tot het
laatst het familielid hebben
verzorgd, niet dat ze zelf de
overledene kunnen afleggen
of zelf de kist kunnen dra
gen".
Naast het boek biedt de vere
niging nu ook de diensten van
consulenten aan. „We hebben
geconstateerd dat mensen die
bewust keuzen maken ook po
sitieve effecten constateren bij
de verwerking van de rouw.
De consulenten hebben meer
aandacht voor de uitvaart dan
de gemiddelde uitvaartonder
nemer, zo blijkt in de praktijk.
Een uitvaartondernemer heeft
maar een beperkte tijd voor
z'n klant, hij moet winst ma
ken. De consulenten van de
AVVL hebben meer tijd, om
dat ze geen geld hoeven te
verdienen voor de non-profit
organisatie".
De nieuwe diensten van de
AVVL zijn niet alleen bestemd
voor klanten. Ook niet-verze-
/kerden kunnen zich tot een
consulent van de vereniging
wenden. Ook mensen die hulp
willen bij de verwerking van
iets anders dan een sterfgeval
kunnen bij de consulent aan
kloppen.
Het voorbereiden van de nieu
we dienstverlening en het op
leiden van de consulenten
heeft bij elkaar twee jaar voor
bereidingstijd gevergd. De op
leiding voor het technische ge
deelte werd samengesteld en
gegeven door interne opleiders
van de vereniging. De oplei
ding op het gebied van com
municatie en emotionaliteit
werd gegeven door het bureau
van Suzanne Piet.
DUYGU ASENA'S VERBODEN BOEK VERTAALD
AMSTERDAM Tja,
Turkije zit vol tegenstrij
digheden. Ze moet er zelf
om lachen. Voor sommige
fenomenen in haar land
kan Duygu Asena nu een
maal geen verklaring ge
ven.
Gekleed in blauwe skibroek
en korte laarsjes zit ze tegen
over ons in de chique lounge
van hotel Ambassador in Am
sterdam. De Turkse schrijfster
en voormalig filmactrice is in
Nederland om haar gerucht
makende boek 'De vrouw
heeft geen naam' te promoten,
dat nu in een Nederlandse
vertaling in Nederland en Bel
gië te koop is. Trouwens, ook
in Turkije ligt het boek sinds
een half jaar weer in de boek
handel. Maar om de autoritei
ten daar zover te krijgen,
moest er wel een rechter aan
te pas komen om het verschij
ningsverbod op te heffen. Ase
na: „Je zou het misschien niet
verwachten, maar de overwe
gend rechtse regering houdt er
nu eenmaal andere ideeën op
na dan de rechterlijke macht.
Dat is een van die tegenstrijdi
ge dingen in mijn land. De
censoren kunnen een boek in
de ban doen, terwijl het ver
bod even later toch weer door
de rechter ongedaan wordt ge
maakt".
Identiteit
Asena's boek, een zeker voor
Turkse begrippen 'feministi
sche' roman, gaat over een
vrouw uit Istanbul die al van
kindsbeen af op zoek is naar
haar eigen identiteit en een ei
gen plekje in de samenleving.
Een droom die in Turkije niet
zo voor de hand ligt, omdat
„de eer van de vrouw nog al
tijd afhankelijk is van die van
de man", zegt Asena. De
hoofdpersoon (ik-vorm) legt
zich daar echter niet bij neer
en doet alle mogelijke moeite
om de traditionele man
vrouwverhoudingen te door
breken. Uiteindelijk ook met
succes. Maar daarvoor krijgt ze
eerst wel de nodige teleurstel
lingen te verwerken.
De
'De
heeft geen naam' is geschre
ven, doet sterk denken aan
een dagboek: korte hoofdstuk
ken, waarin de ik-persoon
steeds een bepaalde gebeurte
nis beschrijft. Het taalgebruik
is sober. Soms zelfs iets te so
ber en ook de tijden worden
niet altijd even consequent ge
bruikt. Het interessante is ech
ter dat het boek in grote lijnen
het leven van de schrijfster
zelf weerspiegelt. Zeker het
eerste deel van het boek,
waarin de ik-persoon nog een
meisje/tiener is, heeft tal van
autobiografische elementen.
Zo is er op een gegeven mo
ment onenigheid tussen vader
en dochter over het volgen
van een studie aan de univer
siteit. De ik-persoon wil na de
middelbare school absoluut
verder studeren, maar haar
vader wil daar niks van we
ten; meisjes zijn immers voor
bestemd om te trouwen en
kinderen te krijgen. Waarom
dan nog zo'n zware studie
doen? De dochter drijft echter
haar zin door. Iets wat Asena
destijds zelf ook heeft gedaan:
„Ik wilde naar de universiteit,
maar mijn vader was daar op
tegen. Toen ik dreigde dat ik
dan uit huis zou gaan, gaf hij
uiteindelijk toch toestem
ming".
Voordat de hoofdpersoon in
het boek het voor elkaar krijgt
om te gaan studeren, heeft ze
trouwens al een leven achter
de rug van vechten tegen de
heersende moraal in Turkije.
Waarom mag ik niet met jon
gens spelen? Waarom word ik
altijd naar school gebracht en
gehaald? Waarom.... Ze zit als
kind vol met vragen. Begrijpt
niet waarom haar vader haar
zo kort houdt, maar weet één
ding zeker: het is onterecht!
Huwelijksmoraal
fterc
DEN HAAG De Nee
landse heide is ern
verontreinigd met zw
metalen. De vervuilinj n-
zo erg dat het afplag|
van de heide te kostb
is geworden voor de
heerders. atmos
Dit blijkt uit een rapport di
gemaakt in opdracht
ministerie van landbouw, I
tuurbeheer en visserij. Nef
land telt in totaal circa 4"
hectare heide. De helft
van heeft te lijden onder 1
grassing, omdat er te veel a
stof uit de lucht neerdaalt.!
de heidevelden te behouf
wordt de bovenste laag i
matig afgeplagd. De afgep]
de heide werd tot i
werkt tot compost, met nl
gebruikt voor de boomkwJ
rij. Uit het gisteren gepil
ceerde rapport blijkt dat I
plagsel te sterk veront
is met zware metalen i
tot compost te kunnen verv )S jocf
ken. De overheid moet r
geld beschikbaar stellen
het afplaggen van heide mij^.
lijk blijft. Dat stelt Natuur
numenten in een reactie
het rapport -y
van Landbouw, Natuurbel
en Visserij. Volgens Nati
monumenten moet het a
gen voorlopig doorgaan o
zware metalen te verwijde
van de heide.
e
litre
9RANS V
De Turkse schrijfster Duygu Asena, even in Nederland om haar boek te promoten.
Voor de Turkse censuur ging
Asena met haar boek echter te
ver. En dus werd het, nadat er
nota bene al 120.000 exempla
ren van waren verkocht, als
nog verboden. Asena: „Men
vond dat het tegen de huwe
lijksmoraal was, dat het meis
jes aanspoorde om seks voor
het huwelijk te hebben, en dat
het kinderen te veel zou aan
sporen om kritiek uit te oefe
nen op hun ouders. Ja, als er
op zou komen te staan 'alleen
voor personen van 18 jaar en
ouder', dan mocht het wel te
koop blijven, maar dat wilde
ik niet".
Hoewel 'De vrouw heeft geen
naam' voor Nederlandse be
grippen geen schokkende za;
ken oplevert, liggen sommige
passages in Turkije toch op
zijn minst gevoelig. Zoals het
hoofdstuk waarin de ik-per-
soon zonder omhaal vertelt
hoe een spiraaltje bij haar
wordt geplaatst. Een zaak
waarover, zeker in traditione
le, Turkse kringen niet wordt
gepraat.
Des te opvallender is het ge
mak waarmee de ik-persoon
ze is dan nog een tiener
bij een arts wel een abortus
weet te regelen voor een
schoolvriendin. En we praten
dan wel over een jaar of twin
tig geleden. „Toen ik dit boek
schreef, was abortus nog ille
gaal", zegt Asena. „Maar je
kon toch vrij makkelijk een
arts vinden die een zwanger
schap wilde afbreken. En
twintig jaar geleden was dat
niet anders. Ja, het heeft na
tuurlijk ook met geld te ma
ken. Als je maar betaalt, krijg
je veel gedaan. Maar verder
heb ik er eigenlijk geen ver
klaring voor. Het is weer één
van die tegenstrijdigheden.
Turkije is een onbegrijpelijk
land".
Duygu Asena hoopt dat ze met
haar boek een bijdrage kan le
veren aan de emancipatie van
de vrouw in haar land. Uit de
vele brieven en reacties die ze
krijgt, blijkt dat het vrouwen
aanmoedigt om sterker te
staan. „Vrouwen vinden hier
in gedachten die ze nooit heb
ben kunnen uitspreken. Ze le
zen dat de vrouw een individu
is, dat ze iets is. Een deel van
de vrouwen is daardoor geluk
kiger geworden. Ze durven nu
bijvoorbeeld te weigeren om
met een bepaalde man te trou
wen. Maar er is ook een deel
van de vrouwen meestal de
ouderen ongelukkiger ge
worden. Zij zijn zich bewust
geworden van hun achter
standssituatie, maar weten niet
hoe ze er wat aan moeten ver
anderen. Wat dat betreft heeft
alles zijn prijs".
Dat de ongelijke positie van
Tur
kije vooral veroorzaakt wordt
door de islam, zoals vaak in
West-Europa wordt beweerd,
bestrijdt Asena. Ze bestrijdt
zelfs dat Turkije een islamis-
tisch land is door te verwijzen
naar de scheiding tussen kerk
en staat. „In élle religies komt
de vrouw op de tweede
plaats", zegt ze. „Het heeft
veel meer met normen en tra
dities te maken, die vooral op
het platteland nog heel sterk
leven. Dat een meisje bijvoor
beeld voorbestemd is om te
trouwen, heeft niks met het
geloof te maken. Dat is een
kweste van normen en waar
den".
Mijlpaal
Aan het eind van het boek be
sluit de ik-persoon ze is dan
een jaar of 35 en een geslaagd
zakenvrouw niet mee te
gaan met haar geliefde naar de
VS. Een mijlpaal in haar le-
FOTO: DIJKSTRA
ven: ze verkiest haar werk en
onafhankelijke positie boven
een leven als echtgenote
('vrouw van...') van haar
vriend, hoeveel ze ook van
hem houdt. Is daarmee haar
emancipatie voltooid? Asena:
„Nee, het houdt niet op. In het
tweede deel dat inmiddels in
Turkije is verschenen (de Ne
derlandse uitgever overweegt
ook hiervan een vertaling op
de markf te brengen, red.),
krijgt ze als het ware een te
rugval wanneer ze moeder
wordt. Emancipatie houdt
nooit op. De strijd gaat altijd
door. In Turkije zal er stapje
voor stapje vooruitgang zijn,
maar ik zal wel niet meer
meemaken dat de emancipatie
voltooid is".
De vrouw heeft geen naam.
Oorspronkelijke titel: Kadi-
nin Adi Yok. Paperback: 184
pagina's. Uitgeverij De
Kern. Prijs: 27,50.
Eurodelegatie
PvdA wil over
Dopharmazaal6
duidelijkheid
NN
;el 1
een z
;e pol
de
par
stelt
gen
•kiesb
BRUSSEL De PvdA-Eil> de
parlementariër Eisso Wol ldsda
heeft de Europese Commi
gevraagd duidelijkheid te
schaffen over het gebruik
verboden groeimiddelen i
veehouderij. Aanleiding
Dopharma-affaire, die
vanuit Nederland over divëgte.
andere EG-landen uitstrijel, 65
Woltjer wil graag wete
de precieze omvang is
verboden handel in groein et pla
delen, zoals clenbuterol. Dj
naast vraagt hij zich af of
controlesysteem in de EG u'ngen
fectief genoeg is om dergel
praktijken te bestrijden. W
jer zegt zich zorgen
over de gevolgen die de aff,
kan hebben voor de hand(n,
betrekkingen tussen de EGgel
de Verenigde Staten. De
mogen geen met groeihorr
nen behandeld vlees expoi
ren naar de EG.
dit j;
d°lg(
GEORGE MCGOVERN, VETERAAN VAN AMERIKA'S WARE 'LIBERALS'
Gedachtengoed
Vergenoegd bladert premier Lubbers in het boek 'Ruud Lubbers, samen onderweg', waarin een
sélectie van zijn gedachtengoed - in de vorm van artikelen, speeches, columns en dagboeknoti
ties - is opgenomen. Samenstellers zijn de politiek journalisten Arendo Joustra (Elsevier) en Erik
van Venetië (de Volkskrant). Naast de premier staat J. Bloemsma, directeur van de uitgeverij Het
Spectrum.
SUSKE ENWISKE
"TAZUUR EN TAZIJN'
UltfleveriJ/Wavery Productions
WASHINGTON In zijn
69e levensjaar is George
McGovern nog altijd een
onvervalste 'liberal', een
progressieveling die vol
overtuiging de dingen
zegt die door de tijdgeest
zowat taboe zijn ver
klaard.
De voormalige Democratische
presidentskandidaat, die het in
1972 opnam tegen en verloor
van Republikein Richard
Nixon, is ook vandaag voor
meer overheidsinvesteringen
in de Amerikaanse economie,
tegen belastingverlaging, voor
meer hulp aan de armen, en
tegen meer gevangenissen.
En McGovern aarzelt niet zijn
patriottische landgenoten met
de neus te drukken op een te
leurstellende werkelijkheid:
„Het gaat slecht met Amerika.
Zeer slecht". Zo slecht gaat het
dat de VS in de ogen van de
voormalige senator uit South
Dakota eindelijk wel eens rijp
zou kunnen worden voor ver
andering. Als zijn eigen Demo
cratische Partij eindelijk maar
eens de moed zou krijgen om
voluit ten strijde te trekken te
gen George Bush. En hebben
zijn partijgenoten die moed
niet, dan is de progressieve po
litieke veteraan uit de tumul
tueuze tijd van de Vietnam-
oorlog eventueel ook zelf nog
bereid om in 1992 opnieuw
naar het Witte Huis te din
gen...
In het centrum van Washing
ton houdt hij kantoor als di
recteur van de Amerikaans-
Arabische Raad, een weten
schappelijk instituut dat meer
begrip wil kweken in de VS
voor onder meer de rechten
van het Palestijnse volk.
McGovern is een paar dagen
geleden teruggekeerd uit het
Midden-Oosten. Moet hij, nu
de voorheen onmogelijk ge
achte vredesconferentie in
Madrid toch werkelijkheid is
geworden, niet erkennen dat
George Bush, die samen met
minister van buitenlandse za
ken Jim Baker deze onmoge
lijkheid heeft verricht, een
groot president is?
„Nee, hij is geen groot presi
dent. Hij doet het in het Mid
den-oosten beter dan ik ver
wacht had, maar dat is nage
noeg het enige terrein waarop
ik hem een voldoende geef.
Hij faalt in zijn eigen Ameri
ka. Wij zijn nog wel het rijkste
en machtigste land ter wereld,
maar die macht wordt ver
waarloosd. Bush blijft vragen
om een 300 miljard dollar Pen-
tagon-begroting per jaar, ter
wijl er geen Sovjet-dreiging
meer is! Die defensie-begro
ting moet gehalveerd. En de
besparing moet dringend be
steed aan onze problemen-
thuis: gezondheidszorg, betaal
bare huizen, vernieuwing van
wegen, bruggen en tunnels".
Zou dat geld niet besteed
moeten worden aan afbetaling
van Amerika's enorme natio
nale schuld en aan de verla
ging van het even kolossale
begrotingstekort, in plaats van
het meteen weer te besteden?
„Nee, als je het weghaalt bij
Defensie en niet elders be
steedt, zak je in een economi
sche depressie. Dan zou Karl
Marx, op het moment dat het
communisme is gestorven, nog
gelijk krijgen met zijn bewe
ring dat het kapitalisme niet
kan overleven zonder oorlog
sindustrie. Defensie-bezuini
gingen vormen de bron bij uit
stek om honderdduizenden
Amerikanen aan het werk te
zetten in de wederopbouw van
onze infrastructuur en sociale
voorzieningen. Die investerin
gen zullen zichzelf snel terug
betalen. We hebben nu 7 pro
cent werkloosheid, een sterk
verouderd wegennet en 38
miljoen Amerikanen zonder
enige v
ring. Het is duidelijk waar de
prioriteiten liggen".
George McGovern was in het
Midden-Oosten toen Amerika
en de wereld in een soort ge
boeide afschuw naar de Se-
naats-hoorzitting keek waarin
beoogd opperrechter Clarence
Thomas zich verdedigde tegen
de beschuldiging door Anita
Hill van ongewenste intimitei
ten. „Ik kon het daar volgen
op CNN. Wat er fout is ge
gaan? De fout was de benoe
ming van Thomas door Bush.
De man was niet gekwalifi
ceerd voor het Hooggerechts
hof. Maar Bush was sluw en
koos een ultra-conservatieve
kandidaat waar progressieve
Democraten niet tegen zouden
durven stemmen omdat hij
zwart is. En de Democraten
hadden inderdaad niet de
moed. Daarom is er ten slotte
een zwarte vrouw gevonden
met seksistische bezwaren te
gen de rechter. Maar men had
puur tegen Thomas moeten
„Die lafheid, niet alleen inza
ke Thomas maar op alle terrei
nen, is ons grootste probleem
en duurt al zeker tien jaar. De
Democratische Partij is gede
moraliseerd door de populari
teit van Reagan en Bush, ter
wijl beiden een uiterst rechtse
strategie volgen. Links bestaat
niet in de VS, dus als je erin
slaagt het geluid van rechts te
versterken, dan begeeft het
centrum zich in die richting.
En blijf je, zoals ik, in het cen
trum, dan word je relatief
links. De Democraten zijn ti
mide geworden. Ze durven
niet meer op te komen voor de
oude progressieve ideeën, zoals
gesubsidieerde woningbouw
en collectieve gezondheids
zorg, de traditionele bronnen
van Democratische kracht".
ziekteverzeke- Hoe komt Amerika ooit
haar misdaadprobleem af? De
criminaliteitscijfers hier zijn
onvergelijkbaar met welk land
in Europa ook.
„De misdaad is geconcentreerd
in de zwarte en hispanic ge
meenschappen, wat een direct
verband met armoede aan
toont. Ik weet wel dat je hier
voor slappeling doorgaat als je
iets anders voorstelt dan meer
gevangeniscellen, maar we
hebben in Amerika al meer
mensen achter de tralies dan
in enig ander modern land. De
oplossing is: hoop bieden aan
de mensen in de armste wij
ken. Een kind dat nu 100 dol
lar per dag kan verdienen
door drugs te verkopen, moet
alternatieven krijgen. Een an
dere manier om misdaad te be
strijden is er niet".
George McGovern heeft afge
lopen lente na enig aarzelen
besloten niet opnieuw naar het
Amerikaans presidentschap te
dingen.
„Inderdaad. Ik heb het ernstig
overwogen. Maar ik vond dat
misschien een jongere kandi
daat, met een nieuw gezicht,
meer kans zou hebben. Ik heb
mijn ziel weer onderzocht,
want ik krijg zoveel brieven
en telefoontjes van mensen die
me aansporen om mijn besluit
te heroverwegen. Blijkbaar
zijn veel mensen ontevreden
over het Democratische veld
dat nu gestalte krijgt. Dat ver
klaart mogelijk ook de honger
naar Mario Cuomo. Hij is ze
ker de meest talentvolle De
mocraat, komt uit de grote
staat New York en kan fond-
George McGovern, die bija
presidentsverkiezingen i
door Richard Nixon werd i
slagen, neemt volgend
wellicht weer deel aan de r
om het Witte Huis.
FOTO: I
Bob Kerrey mogelijkheOrgan
heeft, en Bill Clinton. Die
maken de beste kans het t
Democratische conventie in
brengen".
4i-Ber
„Dat is waarschijnlijk
Een van de redenen wa<
ik er zelf weer aan denk i
iedere Amerikaan weet w
ben. Ook al ben ik contro\fe
sieel voor sommige Amerij-
nen, de grote massa
trouwd met me en ik zou
kans kunnen maken tef
Bush. Ik denk dat als Cu<f"
en Jesse Jackson het ir
doen, ik meteen aan de topli
van alle Democratische kan_
daten. In een recente Gall|
enquete onder geregistree!
Democratische kiezers kvsj
ik na Cuomo en Jackson op.
derde plaats, ver voor al
die zich nu aan<)
En ten afscheid zegt Geo)
McGovern, terwijl zijn gij
lach iets ondeugends krf
„Voor het einde van dSk-^
maand zullen we weten
Cuomo doet en hoe mijn fiii
beslissing zal uitpakken".
elke donderdag de
Wie van de huidige Democra
tische gegadigden heeft McGo-
verns voorkeur?
„Ik weet niet of ik een voor
keur heb. Tom Harkin is het
duidelijkst in zijn progressieve
principes. Dus ik denk dat in
naar hem neig. Ik denk dat
bijlage bil uw krant met c
informatie over films, muziek k
theater, recreatie, exposities!
en een complete agenda
