Leidse Courant | 1991 | 25 oktober 1991 | pagina 14

IN EN OM DE KAS

LAND- EN TUINBOUW/KERKDIENSTEN

Nieuwe methode voor
terugdringen gebruik
bestrijdingsmiddelen

Nederlander vond honderd jaar
geledentomaat 'niet te pruimen'

Waarschuwende vinger voor export naar Japan

CcklócSouoont

VRIJDAG 25 OKTOBER 1991

i\ Tomaat passeert
magischmiljard

In Wageningen is i
methode ontwikkeld om ziek
ten bij planten te bestrijden,
waardoor het gebruik van be
strijdingsmiddelen in land- en
tuinbouw kan worden terug
gedrongen. De vakgroep Fyto-
pathologie van de landbouw
universiteit heeft dit succes
behaald met fundamenteel on
derzoek van de relatie tussen
plant en ziekteverwekker.
Volgens prof. dr. ir. P. J. G, M.
de Wit, hoogleraar moleculaire
fytopathologie, wijkt het af
weersysteem tegen ziektever
wekkers bij planten sterk af
van dat bij dierlijke organis
men. Ze verdedigen zich tegen
ziekteverwekkers door op de
plaats waar de ziekteverwek
ker binnendringt een aantal
cellen zeer snel te laten afster
ven. Tegelijkertijd met dit lo
kaal afsterven van cellen gaat
ook de ziekteverwekker te
gronde. Dit mechanisme waar
mee de meeste planten zich
verweren tegen ziekteverwek
kers wordt de 'overgevoelig
heidsreactie' genoemd. Plan
ten zijn in staat om ziektever
wekkers zeer snel te herken
nen, waarna ze onmiddellijk
alarm slaan en met een over
gevoeligheidsreactie reageren.
Ze herkennen signaalstoffen
die door de ziekteverwekkers
afgescheiden worden.

Bij de schimmel Cladosporium
Fulvum bijvoorbeeld, die de
bladvlekkenziekte in tomaat
veroorzaakt, is de structuur
van een van deze signaalstof
fen door onderzoek bij de vak
groep volledig opgehelderd.
De signaalstof die door de
plant herkend wordt is een ei
wit. Ook het gen, het erfelijk
materiaal, dat zorgt voor de
produktie van de signaalstof is
door de onderzoekers volledig
gekarakteriseerd. In de prak
tijk is gebleken dat de overge
voeligheidsreactie die zo effec
tief werkt tegen ziektever
wekkers, door diezelfde ziek
teverwekkers soms omzeild
kan worden, waardoor ze de.
plant ongestoord kunnen para
siteren. Uit onderzoek bleek

dat het omzeilen van de over
gevoeligheidsreactie op twee
manieren kan plaatsvinden.
De ziekteverwekker kan een
andere signaalstof maken die
door de plant niet meer her
kend wordt zodat de plant niet
meer reageert met een afweer
reactie en dus aangetast wordt.
Het kan ook gebeuren dat de
ziekteverwekker de signaal
stof helemaal niet meer maakt
en dat heeft hetzelfde effect.
Gebaseerd op deze kennis die
de laatste jaren door de vak
groep Fytopathologie is ver
gaard, is een heel nieuwe be
strijdingswijze van ziektever
wekkers mogelijk geworden.
Er is een methode uitgewerkt
waarbij met behulp van gene
tische modificatie de signaal
stof, die eerst door de ziekte
verwekker gemaakt werd, nu
door de plant zelf gemaakt
wordt op het juiste tijdstip en
op de juiste plaats, namelijk
onmiddellijk daar waar de
ziekteverwekker de plant bin
nendringt.

in jubileumjaar

Betere prijzen hebben het
ondanks een gelijk gebleven
aanvoer mogelijk gemaakt
dat al in oktober van dit jubi
leumjaar van de tomaat de
nooit eerder bereikte één-mil-
jardgrens van de veilingomzet
werd gehaald.

De dit jaar precies honderd
jaar voor het eerst in Neder
land geteelde tomaat, behaalde
wat de Tonde' betreft tot nu
toe ruim 1,86 gulden per kilo,
tegen 1,66 gulden vorig jaar.
De vleestomaten brachten 1,82
gulden op tegen 1,66 gulden
vorig jaar. De totale aanvoer
op de veiling bedroeg 525 mil
joen kilo, waarvan 95 procent
voor export was bestemd. Vo
rig jaar was dat nog 92 pro
cent. De verwachte totale aan
voer voor 1991 is ongeveer 600
miljoen kilo.

Poolse vraag

Naar de vergrote Duitse markt
werd 2,5 procent meer geëx
porteerd. Vooral in de zomer
maanden juli, augustus en sep
tember lag de uitvoer een stuk
hoger dan in 1990. Iets meer
dan de helft van de totale uit
voer was hiermee voor Duits
land bestemd. De export naar
Engeland en vooral die naar
Frankrijk liep terug, maar
naar Oostenrijk, Spanje en Ita
lië nam hij toe. Vooral de
enorme Poolse vraag was op
vallend. Over het hele seizoen
is bijna 19 miljoen kilo torna-

ten in Polen afgezet, tegen een
kleine 2 miljoen kilo vorig
jaar, aldus cijfers van het Cen
traal Bureau van Tuinbouw
veilingen (CBT) in Zoeter-

FOTO: L.N. KRUL
De tomaat is verantwoordelijk
voor een kwart van de totale
veilingomzet in Nederland, die
naar verwachting half novem
ber de grens van 4 miljard gul
den zal overschrijden.

De teelt van de commer
ciële tomaat is honderd
jaar geleden in de West-
landse tuinbouwstreek be
gonnen. De Nederlander
vond de tomaat eerst he
lemaal niet te pruimen,
maar door de grote vraag
in Engeland kon de teelt
zich hier toch wel ontwik
kelen.

Het Westland is nog steeds,
mede dank zij de tomaat, het
grootste aaneengesloten glas
tuinbouwgebied van de we
reld. Er zijn zelfs vage aanwij
zingen dat de eerste commer
ciële tomatenteelt in het West-
land al ouder is dan honderd
jaar. „In het Westland was H.
Camfferman uit Naaldwijk de
eerst bekende die zich met de
teelt van tomaten ging bezig
houden, hij begon hiermee in
het jaar 1891. G. W. F. Hespe
beschrijft in 1944 uitvoerig hoe
Camfferman er toe kwam om
tomaten te gaan telen. Camf
ferman was in die tijd tuinchef
op het bedrijf van Verhagen in
Naaldwijk. In 1890 werd op dit
bedrijf een muurkas gebouwd
van 20 roe (60 m) lang, zoals in
die dagen vrij veel gebeurde.
Camfferman had een broer in
Engeland, die tuinder was in
Wetstone bij Londen, van wie

hij geregeld bijzondere groen
tezaden ontving en uitprobeer
de. Hij vroeg zijn broer advies
over wat hij in de muurkas als
tussenteelt zou telen. Deze
raadde hem tomaten aan en
zond hem zaad en aanwijzin
gen voor de teelt.

Drie rijen

Camfferman zette drie rijen
tomaten in de muurkas. De
teelt lukte uitstekend, maar
met de verkoop ging het niet
zo best. Sommige partijen
brachten zelfs niets op. Ze
werden voor een groot deel
opgekocht door een koopman
uit Honselersdijk (Vellekoop),
die handelde met groente- en
fruithandelaren uit de grote
steden. Een van hen haalde op
een tentoonstelling nog een
eerste prijs met de tomaten.
Een deel van de tomaten ging
naar Engeland en zo kwam
het dat de opbrengst het eerste
jaar toch nog 148 gulden was.
Met het begin van de teelt
raakte in het Westland ook de
naam tomaat ingeburgerd en
verving daarmee de oude
naam Pontamoers ook wel ge
schreven als Pondemoers, die
voordien werd gebruikt voor
de op buitenplaatsen geteelde
gekartelde vormen. Later be
gon een vriend van Camffer
man, C. van der Berg, zich
voor de tomatencultuur te in
teresseren. Op een stuk grond
van 5 ha in Honselersdijk
stichtte hij de kwekerij Nieuw
Honsel. Het kapitaal bracht hij

rhet I.

DTUE

Muurkassen

105 RTI

Veiling De Kring heft glas

Twee redenen waarom groenteveiling De Kring om het glas te
heffen: de totaalomzet van 1990 werd gepasseerd en de leden
zijn akkoord gegaan met een investering van 11 miljoen gulden.
Negen maanden na het samengaan van veiling De Kring met vei
ling Gouda werd de gezamenlijke omzet van vorig jaar al bereikt.
Deze groei van ruim 10% kenmerkt het dynamische karakter van
de tuinbouw in het gebied De Kring.

FOTO: PR

De lelie-export naar Ja
pan is in de afgelopen ja
ren enorm gestegen. Het
opheffen van allerlei res-
ticties is daaraan debet en
het lijkt erop alsof voor
wat de bollensector be
treft de rijzende zon niet
ondergaat, maar altijd
blijft schijnen.

Mooi niet, alus de waarschu
wing van Japankenner bij uit
stek Evert van Zanten. Hij
wijst daarbij op een paar klei
nigheden zoals diverse ziek
ten, maar die kleinigheden
kunnen nu net de oorzaken

waarschuwende

ervan zijn dat de export naar
Japan weer net zo hard kel
dert als ze is gestegen. Een
vinger dus
ex-man in Japan'
het bollenvak een
aantal jaren in Tokyo was ge
stationeerd om daar de toene
mende export te begeleiden en
te bekijken.

Dat er ook nog mogelijkheden
in het zojuist door koningin
Beatrix bezochte land te over
zijn zal Van Zanten niet ont
kennen. Het eilandenrijk telt
een bevolking van maar even
tjes 123 miljoen mensen en
tweederde daarvan leeft in de
gebieden in en rond Tokyo en
Osaka. Japan is met een Bruto
Nationaal Produkt van 20.000
Amerikaanse dollars per hoofd
van de bevolking ook een rijk
land. Grond en huizen zijn in

de stedelijke gebieden echter
werkelijk onbetaalbaar. Maar
de Japanners hebben geld en
willen dat ook besteden. Ook
aan bollen en bloemen. Kaasie
dus voor de Nederlandse ex
porteur, die echter wel te ma
ken krijgt met de zeer goed
beschermde Japanse land- en
tuinbouw. In de eerste plaats
geldt die bescherming de bui
tengewoon lucratieve rijstteelt,
maar als bijteelt worden er
ook heel wat bloemen ge
kweekt, zo'n 5 tot 6 miljard
stelen per jaar, geheel voor de
binnenlandse consumptie. En
die consumptie groeit jaarlijks
met zo'n 4 tot 5 procent, mede
omdat de Japanners in toene
mende mate groen-minded
worden. Met een aandeel van

lairst. Ook anjers (15%)

den veel gekocht. Het aandeel
bolbloemen is in dit geheel
zo'n 10% (in Nederland: 15%),
waarvan de lelie een aandeel
heeft van 2,1 procent.
Als belangrijkste kans voor
een goede afzetontwikkeling
ziet Van Zanten de bloemen
markt zelf. De Japanner kan
veel meer bloemen gebruiken
dan de huidige 40 stelen per
hoofd, zeker als ze (zoals wij in
Nederland) vensterbanken
krijgen. Een bloemetje voor de
ramen. Typisch Hollands in
Japan. Iets om naar uit te kij
ken, maar we denken dat de
Nederlandse bollen-exporteur
zich in de eerste plaats niet
moet stukbijten op de Japanse
markt. Het is een groeimarkt
met mogelijkheden, maar men
moet ook in dit geval wel
nuchter Hollands blijven den-

bijeen met een paar vriendei
Deze onderneming groeic
destijds uit tot de grootst
kwekerij onder glas en c
stonden vooral druiven, ma<
ook veel tomaten.

Iemand, die zich in de beginj;
ren ook daadwerkelijk voor c
tomatencultuur interesseerdi
was de tuinbouwleraar C.

Claassen. Hij maakte een
naar Engeland voor de bestui 30 n3
dering van de mogelijkhedeiLr djep.
van onze groente- en vruchf
tenhandel naar dat land. DjPOR
goede indrukken, die hij in 15 ^3
Engeland kreeg van de tomatj
tenteelt zullen er ongetwijfeld
toe hebben bijgedragen dat hiT
na zijn terugkomst proevenIVER
met tomaten op ging zetten 20 N2
Deze proeven vonden plaatLr het I
op het bedrijf van P. van Ruykvangen
ven in Poeldijk. De uitkomt jjme i
sten waren prachtig maar dLnmgv
vruchten vonden geen k°Perjp££^

|l5 ARI

De eerste tomaten werden if®® N1
muurkassen geteeld, maar oolP
in de nieuw gebouwde (druih
ven) serres, die in de jaren
gentig van de vorige eeuw i£rdJÜ
het Westland verschenen. j0Q w|
Tomaten worden tegenwoon'2Q N2
dig geteeld in grote kassen oojson Bgt
wel warenhuizen genoemq^g Zdi
Deze vorm van kassen is onConesj
worpen door Jan Dirk vaj50 ^R|
Vuurde uit Loosduinen. HeyRourk
eerste warenhuis werd in 190 10 RT,
op zijn bedrijf aan de Oud-Roe'
zenburglaan gebouwd. Dit eet]
ste warenhuis was nog vrij prü.
mitief ten opzichte van laterf15 RT(
constructies en het is niet t| 3q Rj|
vergelijken met de huidigü Sava
moderne kassen. Toch zaten <3 55 RT|
in het eerste warenhuis al tui
melramen. Van Vuurde onF
wierp deze kassen speciaa
voor de tomatenteelt. Latq/
bleek deze kas geschikt voc
allerlei verschillende gewa:
sen. De tomatenteelt heeft zi
in honderd jaar dank zij de i
zet van kwekers, maar 01
dank zij het onderzoek, aiD)0 R|j
voorlichting en het onderwije met J<
ontwikkeld tot wat het nu ifdstalige
Van het eerste aarzelende bëns van
gin van tuinders als Camfferr
man, Van der Berg, Van Rujpress16
ven en vele anderen heeft d
tomatenteelt zich ontwikkellDiO I 11
tot de enorme produktie va?BV Bul''
600.000 ton veilingaanvoer i? stemba
1990. [.02-07 oc

(De auteur is onderzoeker fADioine
het Proefstation voor TuiP ®0"
bouw onder Glas in Naaluiurr
wijk). f00-O7 0C

\DIC

R.K. VIERINGEN

LEIDEN O.L. VR. HEMELVAART/
ST JOZEF: za. 19.u„ zo. 9.30 u.f 11

H. LEcPnARDUS: za. 19 u. Euch. vie
ring; zo 10.30 u. Euch.viering.
H. MIDDELARES: za. 19 u. Euch. vie
ring; zo. 9 30 u. Hoogmis. (Vanaf sep
tember a s elke eerste zondag van
de maand: euch.viering 11.00, de
overige zondagen om 9.30 uur).

H. PETRUS: za. 19 u Euch.viering

zo. 10 u. Euch.viering.

O.L. VR. ONB. ONTV.: za. 19 u., zo

10.30 u Hoogmis, 12.15 uur.

OUD KATHOLIEKE KERK: zo. 10 u

Eucharistieviering.

Elk weekend zondag 10 uur. behalvi

AARLANDERVEEN HEILIGE PE
TRUS EN PAULUS: za. 19 u.; zo.
10.30 u. Hoogn

ALPHEN AAN DEN RIJN H. PIUS:
za. 19 u.; zo. 9 en 10.30 u.
H. BONIFATIUS: za. 19 u.; zo. 9.45 u.,
11.30 u.

DE HEILIGE GEEST KERK (De Bron):

r (Kerk). Zomertijd z
uur (25 maart).

HAZERSWOUDE H.H. ENGELBE
WAARDERS: za. 19 u.; zo. 10.00 u.
HAZERSWOUDE RIJNDIJK BER-
NARDUSKERK zo. 9.00 u. (Zomer
tijd), wintertijd 9.30 uur.

DEP. HET ANKER: za. 19 u.; zo.

RIJPWETERING O.L VR. GE
BOORTE: za. 19 u. avondmis in Rijp-
wetering; zo. 9 u. Hoogmis in Rijpwe-
tering, 10.30 u. St. Mis in Oud Ade.

VOORHOUT ST. BARTHOLOMEUS-
KERK: za. 19 u.; zo. 9.30 en 11 u
VOORSCHOTEN H. LAURENTIUS:

H. MOEDER GODS: 19 u.; zo. 10 u.
WARMOND ST. MATTHIASKERK:
za. 19 u zo. 9.00 en 10.30 u.
WASSENAAR ST WILLIBRORD:
za. 19 u.; zo. 9.30 en 11 u.
DE GOEDE HERDER: za. 17 u.. zo.
10.30 u.

ST. JOZEF: za. 19 u.. zo. 9.30 en 11

ZEVENHOVEN HEILIGE JOHAN
NES GEBOORTE: za 19 u. H. Mis; zo.
9 u. Hoogmis, 10.45 u. Stille Mis.
ZOETERWOUDE-RIJNDIJK MEER
BURGPAROCHIE: za. 19 u. Misvie
ring; zo. 10.30 u.

ZOETERWOUDE ST. JAN'S ONT
HOOFDING: za. 19.30 uur H Mis met
ang. Zo. 9.30 u. Woord- en Commu-

Pinkstergemeente Oude Vest: 10 u.
dhr. J. Eikerbout.

AARLANDERVEEN Herv. Gem 10
u. prof. A v.d. Beek. Valkenburg; 19 Vredeskerk: 10 1

Waddinxveen; 18.30 i

5. A. Christ; 18 u

Kagel Overduin: 14.15 u.

Geref. Kerk: Open Hof: 9.30 u. ds. J.

van Breevoort; 17 u. ds. G. F. Geene-

Triumphator: 10 u. ds. P. v.d. Horst;

Geref. Kerk: Petrakerk. 9.30 u
Verschoor; 17 u. ds. Ribberink.
Immanuelkerk: 9 en 10.30 u. ds.
berink; 17 u. ds. Cziria.
Maranathakerk: 9.30 u. ds. Czirii

SASSENHEIM Herv. Gem.
10.30 u ds. G. Th. Vollebregt; 19 u.
jeugddienst.

3 Ge- Herv. kerk.

Chr. Geref.

10 en 17 l

Geref. Kerk: 10 u

LEIDERDORP (Herv./Geref. dien
sten) Dorpskerk: 10 u. ds. Tj. Does
burg; 18.30 u. ds. G Stegeman.
Scheppingskerk. 10 u. ds. G. Stege-

19.0

SAMENKOMSTEN

HOOGMADE O.L VR. GEBOOR- Zondag 27 oktober 1991
~rr~~ *n <c LEIDEN Herv. Gemeenten: Hoog

landse kerk: 10 u. ds. J. Mostert,
H.A.; 11.45 u. oec. studentendienst.
Oude Vestkerk: geen. Pieterskerk: 19
u. cantatedienst, ds. A. Alblas (liturg)
m.m.v ..Toonkunstkoor" Leiden
Marekerk- 10 u. ds. G. F. Smaling; 17
u. ds. G. C. Post. Ermelo.
Maranathakerk: 10 u. ds. F. D. Rooze.
Regenboog. 10 u. pastoor J. A. A.

GERAAR H.H. ADRIANUS: za. 19
u.. zo. 9.30 en 11.30 uur.
LEIDERDORP DE MENSWOR
DING: za. 19 u. Eucharistieviering; zo.
10 u. en 11.30 u. Eucharistieviering.
LEIMUIDEN ST. JAN DE DOPER:
za. 19 u.; zo. 10.00 u. Hoogmis, 11.15
samenzang.

dernevendienst); 11.30 u. H. Mis

NIEUWVEEN H. NICOLAAS:
u.; zo. 9 u.. 11 u.

NIEUW VENNEP MARIA ONB.
ONTV.: za. 19 u.; zo. 10 u.

NOORDEN ST. MARTINUS: za. 19
u. Avondmis; zo. 9 u., 10.30 u. Ge
zongen Mis.

NOORDWIJK BINNEN ST. JE
ROEN: za. 19 u. H. Mis; zo. 9.30 u.
Hoogmis, 11.00 Eucharistieviering
NOORDWIJK AAN ZEE MARIA
TER ZEE: za. 19 u. Euch.viering; zo.
10.30 u. Euch.viering.

i Well, afscheid
Bethlehemkerk: 10 u. d
ker-Keller.

Bevrijdingskerk: 10 u.

H. J. Achterberg; 18.30 u. ds. P. Wil
schut. SOW dienst.

1. ds. H. Ommering;

Kruiswerk: 9.15 u. ds. G. G. de Kruijf.
Kerk en Zanen: 10.30 u. ds. G. G. de
Kruijf.

Geref. Kerk. Maranathakerk: 10 u.

Volle Evangelie Gem.: 10 u. dhr. D.
Sikkens.

ALPHEN NOORD (Herv./Geref.
diensten) Goede Herder: 10 u.

iramcollege: 10 u. i

Herv. Gem. Sionskerk: 9.30 u. ds.
Ouwendijk; 18.30 u. ds. A. J. Joris
sen, Nunspeet.

Oudhoornseweg: 10 u. ds. C. H. Dam

Benthuizen

BODEGRAVEN Herv Gemeente:
Dorpskerk: 10 u. ds. C. v.d. Scheur;

Herv Gemeente: Dorps-

Pauluskerk:
Gelder.
Geref. Kerk:

Geref. Gem.:

1 16 u

i. Ta-

Ned. Geref. Kerk (Salvatqri): 10 en 17
u. ds. A W Vos.

NIEUWKOOP Herv. Gem.: 9.30 u.
ds. R. W van Mourik, H.D.; 18.30 u.
ds. P. H. Quartel.

Geref. Kerk: 9.30 u. ds. W. v.d. Weg-
Rullmann.

NIEUWVEEN Herv. Gem.: 9.30 u.
Dienst des Woords; 18.30 u. ds. A.
Alphen.

Ned Prot. Bond Sassenheim/Lisse:
10.30 u. ds. J. W. H Blaauw, A'dam.
VALKENBURG Z.H. Herv. Gem.:
10 u. dr. C. Vermeulen; 18.30 u. ds.
G. H. N Germans, Sassenheim,
jeugddienst.

Geref Kerk: 9.30 u. mw. M. W. M.
Janse de Jonge. W'naar; 18.30 u. drs.
S. Oegema, Oegstgeest.

VOORHOUT Herv./Geref. Kerk: 10
u ds. C. J. de Jong, m.m.v. de Kanto-
rij; 17 u. ds. C. J. de Jong, jeugdd.
VOORSCHOTEN Herv. Gem.: 10 u.
ds. J Schaap en ds. B. Ledegang,
oogstdienst; 19 u. ds. J. de Zwart.
Geref. Kerk 't Kruispunt: 10 en 19 u.
diensten gez. in Herv. kerk.
„Ontmoeting" (Herv./Geref.): 10 u.
ds. J. de Zwart.

WARMOND Herv. Gem.: 10 u. ds.
E. M. Pannekoek.

WASSENAAR Herv. Gemeente:
Dorpskerk: 10 u. ds. R. Steenstra;

Messiaskerk: 10 u. ds. A. M. A. f

Dorpscentrum: 9.30 u. ds. C. N.

Dis.

Geref. Kerk: Zijllaankerk: 10 u. ds
C. Versluys, Alphen; 17 u. ds.
Terpstra, Rijnsburg.

van Beest Holle, tel: 891100 Voor
schoten: za. dr. Schotanus, tel:
612356 en zo. dr. Meiman, tel:
612520 Warmond - Voorhout: za.
en zo. dr. Walenkamp, tel: 01711-
10834 Noordwijk: za. en zo. 't
Wantveld, tel: 19300 Katwijk -
Rijnsburg - Valkenburg: Groep 1:

Ten Hove, Lodder,

•erg:
767£

Groep 2: Bergman, Van Duyn, Van
Duyn, Hueting, Moolenburgh, Tim-

02526-72850 Sassenheim:
zo. dr. Muller, tel: 13344 Alkemade
- Hoogmade: Praktijken Saeys, Van
Mierlo, Beekhuis, Brock/Roelen: za.

door de apotheken c

informatie: tel.: [phone] tussen
08.30-17.00 uur. Uitleencentrale ver-
pleegartikelen: Burggravenlaan 250,
telefoon 071-121894. Geopend: da
gelijks 13.30-17.00 uur, donderdag
13.30-19.00 uur.

ONGEVALLENDIENST ZIEKENHUI
ZEN LEIDEN Ongevaltendienst
elke dag Academisch Ziekenhuis be
halve van dinsdag 13.00 u. tot woens
dag 13.00 u. (Diaconessenhuis polikli
nieken tel 155543, afdeling S.C.U. tel
175639) en van vrijdag 13.00 u. tot
ürdag 13.00 u. (Elisabeth-zieken-

MELDPUNT LEIDEN. Ketelboete avondsj
steeg 10. Ma. t/m vr. telefonisch biel 22.04-
reikbaar van 10.00 tot 16.00 via 07:

120903. Spreekuur ma. 13.00-15.(jDIO IV 1
en do. 18.80-20.30. in 16 15

LEIDSE RECHTSWINKEL Jubdolfi M<
disch Adviesbureau, Ketelboetenvecimbe
steeg 10, tel. 130775; afdeling belaincertant*
tingen: alleen op afspraak, klachteiqournaa
bureau: di. en do 18.30-20.30, afd|00 20 0;
ling vreemdelingenrecht: ma. 13-leting 19!
en do. 18.30-20.30, afdeling vroul
vr. 10-12. IDIO V

SOS Telefonische Hulpdienst L«35 RVD
den e.o. Voor een gesprek v(55NOS
mens tot mens. Vertrouwelijk. Dag (10VPRC

g (10 VPRC
imiitieke Pc
37fe 19 00

Eysink Smeets, tel:

72170 Hazers-
woude-Koudekerk: za. en zo. dr.
Harkes-Onderwater, tel: [phone]
Benthuizen - Boskoop: za. en zo.

uis)

Cronesteinkade
18a in Leiden.

VERENIGING BESCHERMING ON
GEBOREN KIND Hulpverlening bij
ongewenste zwangerschap v

dag en nacht bereikbaar).

t 15.15 1

19.00 tot 19.45 uur. Kinderafdeling
dagelijks van 10.30 tot 19.00. Niet
meer dan twee bezoekers per patiënt.
Op de afdeling special care kan men
terecht van 10.30 tot 11.00 uur en
van 19.00 tot 19.30 uur. Voordat de
laatste twee afdelingen bezocht kun
nen worden dient eerst te worden
overlegd met de dienstdoende ver
pleegkundige* Sint Elizabeth-zie-

j(2) 1

21.0

eigen huisarts bellen.

Koster, C. Juffermans

Chr. Geref. Kerk: 9.30 en 16.30 u. ds
G. van Roekei.

NOORDWIJK Herv. Gemeente

Dek- Salvatork

10.30 u. pasteur D.

EgïTe

Ribs, Saint-Cène.

Acad. Ziekenhuis: 10 u. pastoor J. de

Diaconessenhuis: 10.30 u. ds. H. W.
Hemmes.

LEIDEN Gereformeerde en andere
Kerkgenootschappen: Vredeskerk 10

18.30 u. ds. A. Visser.

Geref. Kerk: 9.30 u. ds. T. Zoutman;
18.30 u. ds. P. W. van Wijngaarden,

de Reuver.

Geref. Kerk: 9.30 u. dhr. A.
Gouda; 17 u. ds. G. Rang, Nw

H. E. Schouten.
Bethlehemkerk: 10 u. ds
ker-Keller.

Hooglandse kerk: 10 u.

H J. Dek- J Oostin;

9.30 en 17 u. ds. M.

Bevrijdingskerk: 10 u.

HAZERSWOUDE Herv. Gem.:
10.30 en 18.30 u. ds. J. B. Alblas.
Geref. Kerk: 9 u. ds. P. Huisman; 17
u. ds. P. Koster, Maasdijk.
HOOGMADE Herv. Gem.: 10 u.
kand. C v. Eek, Leiden.

DE KAAG Herv. Gem.: 10 u. ds. J.
Vreekamp, Epe.

Sloof; 18 u. ds. Z. de Graaf, jeugd
dienst.

Ontmoetlngskerk: 10 u. dr. J. H. v.d.
Bank, Ede; 18.30 u. ds. A. B. Sloof.
De Rank: 10 u. ds. C. K. J. Rog-
Pronk, Katwijk.

De Rank: 10 u. ds. C. v.d. Bergh.
Geref. Kerk: Hoofdstraat (Buurtkerk):
10 u. ds. J. J. Kuiper.

Vinkenlaan: 10 u. ds. R. S. Elgersma,

NOORDWIJKERHOUT Herv. Gem.:

Pauluskerk: 10 u. ds. P. Sierat.
Gemeentecentrum: 10.30 u. mw
ingen-Verdonk.

kema Andreae in de Burcht.
WOUBRUGGE Herv. Gem.: 9.30 u.

ZEVENHOVEN Herv. Gem.: 9.30 u

122222.

TANDARTSEN Leiden - Leid
dorp - Oegstgeest - Warmond:

Linden; 19 u. ds. D.

Geref. Kerk: 9.30 u. dhr.

ZWAMMERDAM Herv. Gem.:
en 18.30 u. ds. B. A. Dubbeldam.
Geref. Kerk: 10 u. dhr. A. van Ve<

DIENSTVERLENING

410950/414547 Alkemade - Lei-
muiden: eigen tandarts bellen voor
12.00 uur. Leidschendam: Voor
spoedgevallen tel: [phone]. Bollen-

Koppendraaier, tel: 12640 Kat
wijk: za. en zo. dr. De Vries, tel:
24524

APOTHEKEN Leiden - Leiderdorp
- Oegstgeest - Voorschoten: za. en

zo. Apotheek Tot hulp der Mesnheid,
Rosmolen 13 Leiden, tel: 211611;
Apotheek Stevenshof,

schoten, tel: 612525 Alkemade:
Apotheek Alkemade 01713-9100
(Noordwijk) - Katwijk - Rijnsburg:

kenhuit

14.00-14.45 u. en van 18.30-19.30 u.;
klasse-afdelingen ook 11.15-12.00 u.
Kraamafdeling: dag. van 15.00-16.00
u. en van 18.30-19.30 u. en van
19.30-21.00 u. alleen voor vaders.
Kinderafdeling dag. 15.00-18.30 u.
CCU (hartbewaking) dag. van 14.00-
14.30 u. en van 19.00-19.30 u. Inten
sieve verpleging: dag. van 14.00-
14.30 u. en van 18.30-19.00 u. Sport-
Medisch Adviescentrum: Spreekuur
ma. 19.30-20.30 u. in het St. Elisa-
beth-ziekenhuis. Endegeest: Di. en
vr. 13.00-14.30 u.; zo. 11.00-12.00 u.
en 14.00-15.00

i Zoeterwoude. Tel. [phone].
BURGERRAADSLIEDEN Kor<
brugsteeg 2. tel. 143171 (kantooi
ren). Spreekuren ma., di en
11.00-12.00 u., do. 18.30-20.00
GEZINSVERZORGING Stichtife 20.00
Aanvragijntry-

bejaarden en langduri
i gezinsverzorging, ReijDIO I
at 17, tel. 149441 (ma. t/30 Van
vr. 9.00-10.00 u. en 13.00-14.00 u.)30 Were
KINDER- EN JONGERENTELEFOQjelse c
Dagelijks geopend van 1f
20.00 uur. Het nummer i
120611.

MAATSCHAPPELIJK WERK -

ting Maatschappelijk Werk,
gracht 1b, spreekuur ma.

9.00-10.00 en volgens afspraak,

142144. Gezondheidscentrum Mer
wijk, spreekuur ma. 11.00-12.00 I
do. 14.00-15.00, tel. 212195. Gezonl
heidscentrum Stevenshof, spreekill
do. 10.00-11.00, tel. 311506. Secf
Noord: Herensingel 53, spreekul
ma. t/m vr. 9.00-10.00, tel. 1460|

Sector Zuid: Morsweg 83, spreekif
ma. t/m vr. 9.00-10.00 en volgens f
spraak, tel. 316167.

Algemeen Maatschappelijk Werk
geval van directe noodsituatj
's nachts en in het weekeinde berel
baar onder nummer: 06-8212141. I
MELDLIJN AGRESSIE EN DISCRlN
NATIE HOMOSEXUALITEIT 07
221008. zo. 20-24.

RAAD VAN ARBEID Hoge Rijnd

Telefonische inforn

kindf

Acad. Ziekenhuis: 10
Groot.

Genootschap der

W.

I 16 L

erhage. Maris, Groene-
1 De Ruiter, Van Schie, Baars

Bruijne, Huibers, Jurgens, Fogel-

9 u., 10.30 tert. S.O.W dienst

OEGSTGEEST ST. WILLIBRORD:
za. 19 u.; zo. 09.00 H. Mis en 10.30 u.
Hoogmis.

ZEE Herv. Ge-

H. Visser; 18 1

OUDE EN NIEUWE WETERING
Herv. Gem.: 9.30 u. dhr. J. W. Hoffe-
naar. Voorhout; 18.30 ui. gez. avond
dienst in NHK.

Geref. Kerk: 9.30 u.

Boskoop; 18.30 u. ds
Oegstgeest, gez. dienst Herv. kerk.
Remonstrantse Gem.: geen.
RIJNSATERWOUDE Herv. Gem.:
9.30 en 19 u. ds. T. H. v.d. Hoeven.
RIJNSBURG Herv. Gemeente:
Grote Kerk: 9.30 u. ds. I. J. Wisse; 17
u. ds. G. v.d. Bosch, jeugddienst.

Jong. Zaaijer en R. Zaaljer,

Hammerstein:
Hammerstein, tel: 720936 en
Oostendorp, tel: 149212 Oegst
geest:

Apotheek Katwijk i

471C Voorburg, tel: [phone] Leid
schendam: Apotheek te Werve, H.
Ravesteijnplein 33 Rijswijk, tel:
3992443 Noordwijkerhout: Spoe-
drecepten tel: 73511 Sassenheim:

02520-16217. Leidschen
dam: Kruiswerk Vlietstreek, tel:
3455300. Oegstgeest: kruisvereni
ging. tel: [phone].
DIERENARTSEN Leiden: groep 1:
Van der Wouw, Koster, Vestjens; 2

ernstige patiënten doorlopend be
zoek wordt ti

verpleegkundige hiervoor speciale
kaarten verstrekken. Kinderkliniek:
zalen voor peuters, kleuters en grote
kinderen 15.15-17.00, babyzaal en
boxenafdeling: volgens afspraak r

Groenesteeg 33, Leiden. Tel. 0*

huurkwesties. Spreekuur: elke d<P
derdag van 20.00-21.00 u. ven

STICHTING VRIJWILLIGERS CBm
TRALE Pallasstraat 1, Alphen 31 r

den Rijn. Tel. [phone].

ding

nodig hebben. Bovendien

tijdelijk

14.15-15.00 en 18.30-19.30.
18.30-19.00.

19.30. Oogheel-
14.15-15.00 en

Dagelijks
19.30 u. E:

Leidschendam: eigen dien
len. Bollenstreek: eigen
bellen Katwijk: Spreeki

Helder, tel: [phone]

Extra I

Kinder-
1-15.30 u. alleen voor
ouders"l8.00-18.30 u.

CENTRALE REGISTRATIE KINDER
OPVANG (Koornbrugsteeg 2. 2311
EK Leiden, tel 254810.) Informatie
over en aanmelden voor kinderop
vang in Leiden. Geopend: ma t/m vr
12.

iTIE CENTRAAL

■erstrekt over andere mogelj

heden van hulpverlening en de t—

reikbaarheid daarvan. if n

VRIJWILLIGERS CENTRALE Lfc

gegracht 246a, Leiden. Tel. 14901
Dagelijks bereikbaar van 9.00-171 £Oh

"jS'I^EGEf

gesprek.

MEIDENTELEFOON Tel:

141616, bereikbaar maandag 18.:
20.00, donderdag 19.00-22.00.
WERKENDE JONGEREN Kla Qfl ei

Leiden. Telefonische hulpdienst (v
praktische hulp en Informi
170083, 215332 of 312556.

WINC