1
inal
Ie
„Zelfs als ze op sterven na dood is, hoor je: 'ik ben
te vet
„Mensen
weten
niet wat
het is"
„Eindelijk
presteerde
ik iets"
£eidóe@ou/ui/nt
ZATERDAG 19 OKTOBER 1991 PAGINA
Nee, met Carla ging het
niet goed. Ze leek meer
op een wandelende be
zemsteel dan op een
vrouw in de bloei van
haar leven. Hoe vaak was
Carla niet geprest op te
houden met hongeren?
Waarom deed ze dat zich
zelf aan? Haar ouders be
grepen er niets van. Vier
jaar hadden zij geprobeerd
Carla tot andere gedach
ten te brengen. Tever
geefs. Ten slotte werd de
dokter erbij gehaald en
daarna het Riagg. Twee
keer per week ging Carla
daarheen voor een ge
sprek. tot opluchting van
de familie. Carla was zó
geweldig gemotiveerd,
daar móest iets goeds uit
komen. Naderhand bleek
dat ze die motivatie
slechts had voorgewend.
Ze was nooit echt van
plan geweest het dwang
matig vasten op te geven.
Nu verblijft ze in de psy
chiatrische afdeling van
het AZU, één van de twee
centra in Nederland voor
de behandeling van eet
stoornissen; met name
anorexia nervosa (de pa
tient weigert haar gewicht
op peil te houden) en bu
limia nervosa (de patiënt
gaat zich te buiten aan
vreetpartijen om daarna
alles weer uit te braken).
Het is niet zeker of Carla,
lijdend aan anorexia ner
vosa, het redt. Slechts
veertig procent van de
ernstige gevallen - en die
alleen worden klinisch be
handeld - wordt beter.
Het cijfer van AZU-psy-
chiater H.W. Hoek is wei
nig minder verontrustend:
uit een onderzoek, dat
zich over meer dan vijf
tien jaar heeft uitgestrekt,
is gebleken dat één op de
vijf anorexia-patiènten is
overleden door ondervoe
ding of zelfdoding. Voor
de financiering van een
onderzoek heeft dr. Hoek
van WVC een subsidie
van een half miljoen ont
vangen. „Voor een uitge
breid onderzoek naar de
beste behandelingsmetho
den is dit bedrag niet
meer dan een druppel op
de gloeiende plaat", is zijn
reactie. Daarvoor zijn
meerdere miljoenen no
dig. Volgende week wordt
beslist of het AZU die
krijgt. Is het 'ja' dan is
daarmee tegelijkertijd be
slist, dat grootscheeps on
derzoek naar de behande
ling van anorexia en buli
mia wordt gefinancierd
uit het fonds ontwikke
lingsgeneeskunde. Met dat
fonds worden medische
activiteiten gefinancierd,
meestal spectaculaire ope
raties, die nog niet zijn
ondergebracht in de 'ge
wone' geneeskunde.
Over dt behandeling van
de beide 'nervosa's' is wei
nig bekend. Daarom
wordt er een onderzoek
gehouden onder zestig
huisartsen over hun erva
ringen met eetstoornissen
en is het besluit genomen
om op 22 en 23 novem
ber in het AZU een inter
nationaal symposium te
houden over deze twee
psychische ziekten.
STEEDS MEER JONGE VROUWEN IN GREEP VAN ANOREXIA EN BULIMIA
en si
Hoek, „dertig procent houdt de symp
men en de rest komt er niet meer van.
Vooral zij moeten rekening houden j
ernstige complicaties zoals onvru|Q11CC
baarheid en verzwakking van het botj
stelsel". tijde
Wachttijden ^e!1
niet
Bezorgdheid over de groeiende omvjxT.jp"
van het aantal anorexia en bulimiajlVllL
tiënten is naar de mening van dr. Hpllp»-
zeer terecht. Hij verwijst in dit verbpAACA
naar een uitspraak van de GezondhejLTp-f-
raad naar aanleiding van de sterk tor
nomen hulpvraag. Volgens de Raad 0U(1(
in Nederland de mogelijkheden voor
handeling van patiënten met eetstoon (jrCl
sen verre van voldoende. Door de laLj
wachttijden - vaak meer dan twjfi0t
maanden - zoekt men vaak hulp in|
buitenland. 1X13.2
Dr. Hoek: „Een oplossing van dit
bleem is een aanzienlijke uitbrei^SCilT
van gespecialiseerde behandelingsyrv*
men in ziekenhuizen. Daarnaast moe 1 «I
we werken aan veel meer voorlichk,o-»-*
en informatie over eetstoornissen. Hr^A1
verleners en andere betrokkenen moewgW-t
zo snel mogelijk af van de idee dat a
Texia en bulimia 'niet zo erg' zijn. iLggf
hier weten wel beter".
Idoor
JOS BOUTEN
UTRECHT - Vermageren tot je
bijna een ons weegt en dan nog
vinden dat je aan de dikke kant
bent, dat is anorexia nervosa. Een
psychische stoornis, waarvan pak
weg twintig jaar geleden nog nie
mand had gehoord. Inmiddels is
uit onderzoek gebleken dat één op
de honderd jonge vrouwen eraan
lijdt.
Bulimia nervosa is pas in de jaren tach
tig bekend geworden. Vijf op de honderd
opgroeiende vrouwen worden erdoor ge
kweld. Ze eten tot ze geen pap meer
kunnen zeggen, braken vervolgens alles
uit, bezondigen zich dan weer aan een
vreetpartij en geven daarna over om op
nieuw te kunnen schransen. Sterven
anorexia nervosa-patiënten wanneer ze
niet tijdig het vasten opgeven, bulimia-
lijders kunnen allerlei aandoeningen
krijgen zoals een scheur in de maag
wand. menstruatiestoornissen, nierbe
schadigingen, spierkrampen, hartritme-
stoornissen en epilepsie.
Volgens psychiater Hoek. die zich in het
Utrechtse Academisch Ziekenhuis veel
bekommert om anorexia en bulimia-pa-
tiënten, hebben jonge vrouwen, die vat
baar zijn voor eetstoornissen, de tijd be
paald niet mee. „Slank zijn is de mode.
Dat dicteert de wet van de reclame en
dus maken veel jonge vrouwen van elk
grammetje overgewicht een drama. In de
derde wereldlanden is de mollige vrouw
populair. Daar is anorexia nervosa dan
ook een onbekend verschijnsel. Een dy
namisch land als Japan daarentegen ver
westert steeds meer en nemen met het
zelfde tempo de anorexia en bulimia
toe".
Fotomodellen
In eigen land ontwikkelen beide kwalen
zich ook snel, vooral in die sectoren
waarin dikte verboden is. Nogal wat fo
tomodellen bijvoorbeeld weten op het
punt van vermageren van geen ophou
den. Maar als ze merken, dat het even
wicht zoek is draaien ze toch bij? „Dat is
juist het rare van anorexia nervosa. Lij
ders aan die ziekte blijven zich te dik
vinden", zegt dr. Hoek, „zelfs als patiën
ten op sterven na dood zijn, zeggen ze
nog: 'ik ben te vet'. Daarom is het zo'n
I afschuwelijke ziekte".
Hoeveel vrouwen in de greep van de
anorexia of bulimia zijn, is niet precies
I bekend, dr. Hoek schat het aantal op
60.000. De ergste gevallen komen in het
ziekenhuis terecht, maar de meesten wa
gen zich niet in de buurt van een kliniek
of bezoeken hoogstens hun dokter.
Hoek: „We proberen aan de weet te ko
men hoeveel er op het spreekuur komen,
of ze succesvol worden behandeld en zo
ja op welke manier dan. Er is niet zo
veel bekend over eetstoornissen en de
behandeling ervan kan best impulsen ge
bruiken".
Dwang
Of het resultaat van het onderzoek veel
reden tot juichen geeft, valt te betwijfe
len. Het merendeel van de patiënten, dat
van de huisarts het verlossende ant
woord hoopt te krijgen, wordt doorge
stuurd naar het ziekenhuis. Wanneer de
anorexia of bulimia hen nog niet zo lang
te pakken heeft, kan een klinische be
handeling veel effect hebben. Maar als
ze al jaren aan het modderen zijn, heeft
de dwang van de eetstoornis zich diep in
het innerlijk van de patiënt genesteld.
Genezing is dan uitermate moeilijk.
Dr. Hoek meent, dat de ziekte ernstig
wordt onderschat. „Het leven van pa
tiënten wordt er grotendeels door gedo
mineerd. Ze zijn er constant mee bezig.
Het vervelende is, dat patiënten ontken
nen dat er wat mis is, ook al worden ze
„De meeste huisartsen reageren bar slecht. Ze zeggen alleen maar 'je moet meer eten, hoor'. Daar kom je als
anorexia-patiënt natuurlijk geen steek verder mee". FOTO: SP
Maria, 23 jaar, kijkt me met argusogen
aan. Schrijft die man wel wat ik bedoel
of is-ie een gladde vrager, die alleen
maar antwoorden wil welke in zijn
kraam te pas komen? Ik krijg het voor
deel van de twijfel. Want net als Julia
wil Maria dat er eindelijk eens iets be
hoorlijks wordt geschreven over de el
lende van eetstoornissen. Wat begrijpen
de mensen dan niet? „Ze weten niet wat
het is", antwoordt Maria prompt,
„Neem om te beginnen de huisartsen.
De meesten reageren bar slecht. Ze ge
ven pillen om meisjes weer aan het men
strueren te krijgen. Of ze zeggen alleen
maar 'je moet meer eten, hoor'. Daar
kom je natuurlijk geen steek verder mee.
Hoe vaak denken mensen niet, dat we
ons alleen maar aanstellen. Als ze eens
wisten,.". Haar vriendin Julia probeert
uit te leggen wat haar tot het dwangmati
ge vermageren heeft aangezet. „Ik begon
te walgen als ik mensen om me heen zag
bunkeren. Zich vol zag proppen, bah!"
Maria weet precies wat er loos was toen
het mis ging. „Ik was mezelf kwijt, wist
niet meer wat ik met m'n leven aan
moest". Maar één ding wist Maria wel.
Ze kon zich onderscheiden van anderen
door straf te vasten. Daarmee leverde ze
een prestatie, die niemand haar kon af
pakken. Het gevolg was dramatisch: het
gewicht vloog naar beneden. Tot 33 kilo.
„Iedereen noemde me broodmager. Dat
maakte geen indruk op mij want ik vond
mezelf juist te dik".
Haar ouders konden het niet langer aan
zien. Ze stuurden haar naar de huisarts
hoewel ze dat zwaar overdreven vond.
„Ik wist wel, dat er iets niet helemaal in
orde was maar daarover wenste ik niet
te praten. Ik was trots op het feit, dat ik
haast niets wilde eten. Dat was mijn
triomf. Die mocht de dokter niet van
me inpikken". Maria had zich niet hoe
ven op te winden, want volgens de arts
mankeerde ze niks. „Dat was ik uiter
aard dik met hem eens maar achteraf ge
zien moeten we natuurlijk wel vaststel
len dat de onvrede bleef bestaan én de
anorexia nervosa, die daarvan een de
monstratie was".
Wanhoop
Het gewicht van Maria holde zo achter
uit, dat ze moest worden opgenomen.
Niet eenmaal maar diverse keren. „Vier
keer, om precies te zijn. Je mag wel zeg
gen, dat het bij mij 'ziekenhuis in, zie
kenhuis uit' was. Daarnaast was ik wat
je noemt ambulant patiënt. Kreeg ik
hulp zonder in een ziekenhuis te hoeven
zijn. Het klinkt misschien cru maar op
het laatst kon alles me niks meer sche
len. 'Ik lig liever vandaag in een kistje
dan morgen zó voelde ik me. Je denkt
dat je niet meer mag leven omdat je
geen reden kunt bedenken, die het zijn
op aarde rechtvaardigt. Je bent nergens
van overtuigd, kunt nergens zin aan ge
ven, doet niks waar anderen wat aan
hebben - dus waarom zóu je? Anderen
kunnen zich niet voorstellen wat er in je
omgaat, de wanhoop, de leegte...Er komt
een moment waarop je denkt dat elke re
actie verkeerd is. Is niet zo, Julia? Zelfs
nu, nu we hier zijn, worden we soms
door een diepe onvrede verscheurd.
Zoeken we vertwijfeld naar dingen die
de moeite waard zijn. Ja...naar een ma
nier om met jezelf te leven en om te
gaan met je omgeving".
Wat maakt een verblijf in het AZU zo
anders dan anders? Volgens Maria en
Julia is er meer begrip voor de desolate
situatie, waarin lijders aan bulimia ner
vosa of anorexia nervosa verkeren. „De
hulpverleners hier kunnen natuurlijk
niet alles. Het hangt van jou af in hoe
verre je gebruik wil maken van de aan
geboden middelen. ...En soms wil je ge
woon niet. Wil je geen gevoelens van
onbehaaglijkheid meer. Die krijg je wan
neer je weer moet kiezen, deelnemen
aan het bestaan, verantwoordelijkheid
dragen, antwoord geven op vragen die
het leven stelt. Dan is de verleiding
groot om terug te vallen. Naar het mè-
chanisme, dat het stuur van je over
neemt. Tuurlijk, dat gaat tenkoste van je
geluk, je leven. Letterlijk. Maar je hoeft
tenminste zelf niks meer te doen. Je wilt
nog maar een ding: niet meer eten, niet
meer hopen. Jezelf laten gaan....tot, nou
ja - tot het op is, hè".
Valt er dan niets positiefs te melden? „O
jawel", reageert Maria, „hier in het AZU
ben je met lotgenoten. Ik ben zó lang al
leen geweest, dat iedereen, zelfs naaste
verwanten over de rand van je bestaan
vallen. Ze zijn er wel maar ze zijn er ook
niet, begrijp je? Hier heb je echt aan
spraak. Dat helpt wel, hoor".
gekweld door vreetbuien en braken of al
zijn ze nog zo uitgemergeld".
Alert
De omgeving probeert er van alles aan
te doen, meent dr. Hoek, maar weet lang
niet altijd te reageren op een manier die
past op de eigenlijke nood van de pa
tiënt. „Als verwanten of vrienden van
het slachtoffer merken dat diens gewicht
tot ver onder het aanvaardbare is gezakt,
laten ze zich nogal eens met een kluitje
in het riet sturen. Zegt de patiënt iets in
de geest van 'O, ik ben juist helemaal
niet mager, eerder het tegendeel' dan la
ten ze het daar maar bij. Zeker als ze
verder behoorlijk presteert, op school of
op het werk. Hoewel die handelwijze
valt te begrijpen, is het raadzamer alert
te zijn en de dokter of het Riagg in te
schakelen wanneer de signalen veront
rustend zijn".
Maar hoe kom je er nou achter dat een
jonge vrouw wordt geleefd door buli
mia? Een slachtoffer kan deze verslaving
jaren verborgen houden. Of ze moet de
ijskast geregeld leegplunderen, in dat ge
val kan een oplettende, doorvragende
ouder de waarheid wel boven water krij
gen. Wie het echter een beetje 'handig'
aanpakt, kan de ziekte lang geheim hou
den. Mits de patiënt niet gesnapt wordt
op winkeldiefstal (veel lijders aan buli
mia nervosa hebben net als gokverslaaf
den moeite om aan voldoende middelen
te komen. Wie veel eet moet veel geld
hebben) of genoeg heeft aan de inkom
sten van drie banen....
J eugdervaringen
Behalve de terreur van de slankheid zijn
er veel andere oorzaken aan te wijzen
voor deze twee psychische aandoenin
gen. Traumatische jeugdervaringen, zo
als incest, kunnen later een meisje aan
zetten tot het afwijzen van vrouwelijke
kenmerken. Vanuit het onderbewuste
klinkt een 'stem' die haar influistert dat
ze niet meer aantrekkelijk moet zijn
voor een man. Dat ze dus geen borsten
moet zien te krijgen en ook geen men
struatie. Dr. Hoek: „Vaak is er sprake
van een enorme faalangst. Patiënten vin
den dat ze eigenlijk niet op deze wereld
mogen zijn. Ze hebben zó weinig te bie
den, dat ze gewoon geen recht hebben op
de aandacht van anderen. Maar één ding
kunnen ze wèl goed: vermageren. Ze be
leven die 'kunst' als een triomf'.
Hoe langer ze verslaafd zijn aan dwang
matig vasten hoe uitzichtlozer de behan
deling wordt. Er kunnen jaren voorbij
gaan voordat eindelijk in de duisternis
een lichtje gaat branden. „Slechts veertig
procent van de patiënten, die wij hier
Laat dat bord aan mij voorbij gaan...
Julia is twintig. Ze wil best praten over
bulimia nervosa en anorexia nervosa,
want de voorlichting over deze twee eet
stoornissen vindt ze allerbelabberdst.
Het kost haar wel moeite, dat bewijzen
de stiltes tijdens het gesprek. Met name
als er vragen worden gesteld, die ze al zo
vaak heeft gehoord en waarop niet zo ge
makkelijk antwoord is te geven. Achter
de woorden zien we een meisje, dat
vecht tegen triestheid en wanhoop. Des
te opmerkelijker dat ze haar verhaal wil
vertellen.
„Mijn moeder merkte het voor 't eerst.
Negentien zal ik toen zijn geweest. Eten
deed ik slecht en mijn gewicht ging hard
achteruit. Het gekke was, dat ik voor
mijn gevoel heel normaal at". Niet dus.
Julia kreeg niet alleen nauwelijks een
hap door de keel maar ook gloeide er
zelden een vonkje vrolijkheid in haar.
Heel zacht vertelt ze, dat 'de leut' al lang
uit haar leven was verdwenen. „Op het
vwo voelde ik me vanaf de eerste klas
heel verdrietig". Waarover dan? „Nou
gewoon, ik voelde me overal naast
staan. Ik had geen plezier".
Nergens zin in, nergens lol in, nergens
interesse in. Zo was het. Niemand
maakte zich daar echt zorgen om, want
Julia studeerde goed. Redelijke cijfers,
goede beoordelingen. Bovendien was ze
zo beleefd en zo voegzaam. Nóóit tegen
de keer in. Maar niemand viel het op,
dat Julia zo uitzonderlijk weinig zei, laat
staan dat ze af en toe op de barricade
sprong om een eigen mening te vuur en
te zwaard te verdedigen.
Toekomst
Stille Julia modderde 'ongezien' door tot
aan haar eindexamen. Ze haalde haar
papiertje met vlag en wimpel. Tot groot
genoegen van haar ouders, die voor hun
dochter een mooie toekomst in het ver
schiet zagen liggen. Zo'n knappe meid
met zulke fraai ogende cijfers voor de
exacte vakken zou het ongetwijfeld ver
kunnen schoppen. En zo ging Julia, die
alles best vond, studeren in Delft. Na
tuurkunde. Maar 'het bruisende studen
tikoze leven' is aan haar voorbijgegaan.
Ze had geen zin in 'toestanden', sterker
nog: ze wurmde zich uit de aandacht
van alles en iedereen, dat was
veiIig" van
Maar ook de stilte van haar kamertje u" L
nauwde haar. De onvrede
in eenzame vreetpartijen. Julia wil
aan liever niet meer worden
„Het was ook niet zo
Hoewel, in zo'n periode stopte
wat ik te pakken kon krijgen achter
kiezen. En daarna braakte ik alles
uit". Lang heeft Julia haar manier
leven geheim kunnen houden. Ze
er wel voor dat niemand haar
lings zag schransen en overgeven,
ze voelde zich beroerd, maar
wicht zakte niet noemenswaard.
Dat gebeurde wel toen de bulimia
ging in anorexia. Vermageren tot
bot. Zonder de verslaving van het
reuze vasten te voelen, eerder het
deel. „Een gevoel van triomf kwam ^'o1Vq^
mij. Zo van: eindelijk presteer ik w-
zélf. Bèn ik iemand". Maar de ou"
zagen hun dochter langzaam maar zdj
tot somberheid vervallen. „Ze kra,
mijn depressiviteit in de gaten, mijn.,
tale onlust. Alles kon me gestolen
den, inclusief mijn studie". beschri
A jf Dneerli
Mechanisme !°ngd^
Julia kwam naar huis, met de bedoefL* zaj
om aan te sterken. Opnieuw gerrfcpreet
veerd te raken. Maar het ging sté^iana
slechter. De dokter moest er aan te*001"1
komen, daarna het Riagg. NiemPmL
kwam er achter dat ze maar deed aPen m
Niemand had ook door, dat Julia ei#en Ee
lijk niet meer wilde praten. Haar injeven
lijk werd beheerst door een mechanisf'nds j
dat haar geen vrijheid van handje (ro<
gunde of waaraan ze zich niet wilde (ende 1
trekken. Daarvan was ze zich niet I
WUSt. X/Tt<
Slot van het liedje was, dat Julia
maar 41 kilo woog. Toen moest ze ïi
den opgenomen in het ziekenhuis, „pe aut
was in maart dit jaar. Een maand lOen al
kon ik naar het AZU. Daar had ik met ver
tegen, want ik begreep intussen weljonge 1
het zo niet veel langer kon doorgaaifeden
Hoe is het nu? Julia zwijgt en wacht taepasi
met haar antwoord. „Och, ik heb yarre
het AZU gekozen.... dus moet ik weten zui
programma wel afmaken... Maar, *an de
je, soms denk ik: waar dient het eigeflij on
voor? Wat heeft het allemaal voor zfrerhah
