Schmelzer was zelf ook
lachtoffer van zijn nacht
onden en Parijs herdenken
enri Toulouse-Lautrec
n
KUNST/RTV
De Kuyper genomineerd voor
Europese Literaire Prijs
)NEELSCHRIJVER MARTIN VAN AMERONGEN:
iQowuvnt
erde concert
ire Straits
TERDAM De kaarten van de drie
erten die Dire Straits eind mei in de
■rdamse Kuip geeft, zijn zo snel van de
i gegaan, dat er een vierde optreden aan
«gevoegd. Dit concert vindt plaats op 1
De voorverkoop hiervan start op zater-
november. Wanneer Dire Straits ook
vierde Kuip' vult, speelt de groep in to-
voor meer dan anderhalf miljoen men
en breekt daarmee het record dat in
en is van The Rolling Stones en Mi-
Jackson, die een paar jaar terug ieder
Kuipen' vulden. Om het vierde concert
ederland te kunnen doen, moest de En-
groep overigens wel schuiven met een
den in het Londense Wembley Sta-
maar had dat er volgens de platen-
schappij graag voor over.
WOENSDAG 16 OKTOBER 1991
Britse acteur Donald Houston overleden
LONDEN De Britse film- en toneelacteur Donald
Houston is op 67-jarige leeftijd overleden. Dat heeft
zijn familie maandag meegedeeld.
Houston stond in 1940 voor het eerst op de planken in
toneelstukken van Shakespeare en George Bernard
Shaw. Nadat hij tijdens de Tweede Wereldoorlog in
de Royal Air Force had gediend maakte hij in 1949
zijn filmdebuut in 'The Blue Lagoon'. Na een optre
den in de televisieserie 'A run for your money' keer
de hij terug naar het toneel, onder meer in 'The
Cocktail Party' van T.S. Eliot. Daarna had hij succes
als verteller in 'Under Milk Wood', een stuk van Dy
lan Thomas dat in Londen en New York werd opge
voerd. Houston speelde de hoofdrol in een aantal
Britse B-films, maar trad ook op als tegenspeler in
onder meer 'Doctor in the House', 'Room at the Top'
en 'The Longest Day'. In 1965 kreeg Houston veel bij
val voor zijn vertolking van Dr. Watson in 'A Study
in Terror', waarin John Neville Sherlock Holmes
Voordracht 'De Avonden' door
Gerard Reve op 28 november
HILVERSUM Schrijver Gerard Reve leest zijn boek 'De
Avonden' niet op 19 november maar op 28 november voor.
Dit gebeurt in verband met de lengte van de uitzending die
tien uur blijkt te bedragen. De uitzending, een initiatief
van de VPRO, duurt van vier uur 's middags tot twee uur
's nachts. Het eerste gedeelte wordt voorgedragen op Ra
dio 4, waar Reve zonder onderbreking van reclame en
nieuws, zijn gang kan gaan. Na middernacht gaat het ver
haal verder op Radio 1. Op dinsdag 3 december (Radio 2
om 18.00 uur) zal het VPRO boekenprogramma een twee
uur durende selectie uitzenden van de talrijke kantteke
ningen en opmerkingen die Gerard Reve maakte in de
leespauzes tijdens de opnamen van 'De Avonden'. De voor
lezing zal overigens ook op compact disc verschijnen. Het
gaat om negen geluidsdragers in een fraaie doos met het
handschrift van de auteur. Deze box kost tweehonderd
gulden en wie hem op tijd bij de VPRO bestelt, krijgt hem
ruim voor Sinterklaas per post thuis bezorgd.
NIJMEGEN/FRANKFURT
De Vlaming Eric de Kuyper is
als enige Nederlandstalige geno
mineerd voor de Europese Lite
raire Prijs 1991. Die prijs wordt
op 26 november ijl Dublin uit
gereikt. De uitgever van het
werk van De Kuyper heeft dat
vernomen op de Buchmesse in
Frankfurt.
Voor Nederland waren Maija
Brouwers, Willem Frederik
Hermans en Helene Nothenius
voorgedragen, maar die komen
op uiteindelijke lijst van zes ge
nomineerden niet meer voor.
Behalve De Kuyper met zijn
'De hoed van tante Jeannot'
staan daar op de Portugees Ver-
gilio Ferrelra, de Ier Seamus
Heaney, de Deen Peer Hult-
berg, de Italiaan Mario Luzi en
de Griek Thannassis Valtinos.
Op de lijst voor de Europese
Prijs voor Vertalers is wel een
Nederlander overgebleven:
Frans van Woerden voor zijn
vertaling van Céline's 'De brug
van Londen'. Zowel de Literai
re als de Prijs voor Vertalers
bedraagt circa 45.000 gulden.
I0EN KUYPERS
HAAG Neder-
se politici spelen niet
de hoofdrol in een
»lstuk. Vondel wilde
wel eens een middel-
rse graaf ten tonele
en, maar Johan de
Thorbecke, Colijn of
is zijn bij mijn weten
nooit op het podium
euwigd.
973 ging Adriaan Vene-
toneelstuk 'Mussert' in
ière. Mussert zelf kon het
meer meemaken, maar
ran de bijfiguren zat wel
x ijk in levende lijve in de
i Men zei dat Van Geelker-
met misnoegen zichzelf
en halve idioot over de
een had zien huppelen en
raf spijt had dat hij was
in kijken. Norbert
•ïelzer heeft waarschijnlijk
spijt gehad dat hij de op-
ng van het toneelstuk 'De
3 t van Schmelzer' door het
>nale Toneel waarin hij de
Irol speelt is gaan zien.
schrijver ervan, Martin
Amerongen, heeft
elzer eerder gerehabili-
dan dat hij het imago
achterbaks- en onbe-
arheid van de voor-
KVP-politicus heeft
d.
Amerongen neemt het
>ok op voor Schmelzer en
voor Cals. „Het waren
die slordige 300 miljoen
Dver het kabinet Cals-
eling is gestruikeld, want
vas zelfs in 1966 spelde-
Het kabinet is gevallen
Cals' onwil ook maar een
of jota aan zijn begroting
xanderen. Tot ongenoe-
van Schmelzer, die wei
een applausmachine
de geestverwante rege-
voor te zitten". Schmelzer
slechts zijn parlementaire
Martin van Amerongen: „Ik ben nu een serieuze jongeman van
vijftig". FOTO: DIJKSTRA
plicht, maar slechts weinigen
zagen dat zo. „Het slachtoffer
van 'De Nacht van Schmel
zer", zegt Van Amerongen
„was niet alleen Jozef Cals, de
minister-president die hij liet
struikelen, het is evenzeer
Norbert Schmelzer zelf".
Rechtlijnig
De rechtlijnigheid van
Schmelzer en Cals moet Van
Amerongen geboeid hebben.
In de vele artikelen en boeken
die hij de afgelopen dertig jaar
geschreven heeft, geeft hij
keer op keer blijk van afkeer
van mensen die compromissen
sluiten waarbij zij van hun
overtuiging of ideologie afwij
ken. Dogmatisme of halsstar
righeid zijn voor Van Ame
rongen uit den boze, maar
rechtlijnigheid, in de positieve
zin van het woord, is hem be
paald niet vreemd. In de jaren
zestig was hij een kritisch vol
ger van Nieuw Links, maar
terwijl zijn collega Han Lam-
mers, van De Groene, een car
rière in de PvdA maakte en
nu commissaris van de konin
gin in Flevoland is, bleef Van
Amerongen journalist, zij het
in een hogere functie. Veel
voormalige Nieuw Linksers
nemen nu veel gematigder
standpunten in dan twintig
jaar geleden, terwijl Van Ame
rongen en het weekblad De
Groene Amsterdammer, waar
van hij sinds 1985 hoofdredac
teur is nog altijd als 'rood' gel
den. Hij begon zijn carrière
echter niet bij de hoofdstedelij
ke pers, maar in Friesland.
„Het Dagblad Het Vrije Volk
zocht een redacteur voor de
Friese editie en dat was in die
tijd niet makkelijk. Friesland
was zoiets als het kerkhof voor
handelsreizigers. Ik heb die
kans gegrepen en ben naar
Leeuwarden vertrokken. Daar
heb ik het journalistieke vak
van onderaf geleerd. Reporta
ges maken over een brandje of
de opening van een nieuwe fa
briek, dergelijk werk. Dat
heeft geduurd tot 1965. In dat
jaar stapte ik over naar Vrij
Nederland".
Luie leerling
Scholing heeft Van Ameron
gen niet veel genoten. „Ik was
een luie leerling, zodat mijn
vader me op mijn veertiende
van school haalde om te gaan
werken. Tot mijn achttiende
had ik tal van baantjes, zoals
magazijnbediende in een pan-
talonfabriek. Ik was echter
wel een fervent lezer, toen al,
en ik schuimde heel wat Am
sterdamse boekhandels af. La
ter heb ik nog wel de avond
mulo gevolgd, maar over het
algemeen kun je wel stellen
dat ik een uitgesproken auto
didact bent, met alle voor- en
nadelen die daarbij horen".
Van Amerongen heeft een
Duitse moeder en een Neder
landse, joodse vader. Hoewel
zijn familie de oorlog heel
huids is doorgekomen speelt
de kwestie van de joodse iden
titeit een grote rol in zijn
werk. Van Amerongen is ech
ter geen zionist. In zijn boek
'De Samenzwering tegen Wie-
senthal' citeert hij met instem
ming een uitspraak van de
laatste: „Een zionist is een jood
die met het geld van een twee
de jood een derde jood naar Is
raël stuurt".
Geldzucht
Geldzucht kan Van Ameron
gen niet verweten worden.
Het geld dat hij als hoofdre
dacteur van de Amsterdamse
Uit-Krant verdient, wordt in
een nieuwe redacteur van De
Groene geïnvesteerd. De ho
noraria die hij voor zijn vrij
dagse rubriek in het NRC-
Handelsblad krijgt, houdt hij
wel zelf. „Geld was echter niet
de drijfveer om die rubriek te
beginnen. Ik wilde een breder
publiek bereiken dan waar ik
in De Groene voor schrijf. Ik
ben natuurlijk niet rijk, maar
ik kan elk boek, elke plaat en
elke fles jenever kopen die ik
wil. Wat zou ik meer moeten?'
Een selectie uit zijn artikelen
in Vrij Nederland verscheen
in 1981 onder de titel 'De Mui-
chelmoordenaar'. Dit jaar ver
scheen een compilatie van zijn
NRC-columns, getiteld 'Een
kleine Dondersteen'. Daar
naast schreef Van Amerongen
over Heinrich Heine, over Ri
chard Wagner, over Tsjechov,
over Jeanne D'Arc, over mar
kante Nederlandse journalis
ten, over een Nederlands
krijgsgevangenenkamp voor
Duitsers midden in de oorlog
en nog enkele onderwerpen.
Waar haalt hij de tijd van
daan?
„Als goed socialist geloof ik nu
eenmaal niet in de 48-urige
werkweek. Ik sta elke dag bij
het ochtendkrieken op een
kruip achter mijn tekstver
werker. Het weekend is voor
mij niets anders dan twee keer
24 uur waarin ik ongestoord
kan werken. Half 1984 ben ik
bij Vrij Nederland weggegaan
en heb ik een kantoor ge
huurd, met de bedoeling mijn
dagen als free-lancer te slijten.
Ik wilde boeken en artikelen
Het Nationale Toneel speelde De 'Nacht van Schmelzer' gister
avond speciaal voor een zaal vol politici, onder wie de ministers
Van den Broek, De Vries en Dales. foto: anp
over enerzijds culturele en an
derzijds politieke onderwerpen
schrijven. Die vrijheid heeft
maar vijf maanden geduurd.
Toen stond de redactie van De
Groene bij mij op de stoep met
de vraag of ik hoofdredacteur
van hun weekblad wilde wor
den. Ik heb een korte bedenk
tijd gevraagd en vijf minuten
later 'ja' gezegd. Op 1 januari
1985 ben ik in dienst getre
den".
Regimes
Onder Van Amerongen werd
het bijna-bankroet van De
Groene in de loop van de afge
lopen zes jaren omgezet in een
bescheiden winst. „Het ge
dweep met totalitaire regimes
of stromingen was voor mijn
aantreden al verdwenen, maar
ik heb er voor gezorgd dat
dogmatici als Oltmans, Klin
kenberg en Wertheim geen
toegang meer kregen tot het
blad. Zelf ben ik nog altijd lid
van de PvdA, al is het voorna
melijk om er tegenaan te kun
nen schoppen. Ik kan echter
best bewondering opbrengen
voor journalisten of politici
van een andere kleur, mits ze
maar consequent zijn. Toen
mijn boek over Wiesenthal in
Oostenrijk verscheen, werd
het gekraakt door de socialisti
sche kranten en waren de
kleinere katholieke de enige
die het voor me opnamen".
Van Amerongens schrifturen
bevatten veel humor, al is deze
vervat in een soms ouderwets
aandoend taalgebruik met veel
'ders' en 'dessen'. Tegenover
opscheppers en oplichters is hij
genadeloos, zoals onder andere
zijn neef, de journalist Hans
Knoop, en de collaborateur en
jeugdboekenschrijver Willem
Waterman ondervonden. Door
het toneelstuk 'De Nacht van
Schmelzer' heeft hij nu ook de
smaak van toneelschrijven te
pakken gekregen. „Ik ben mo
menteel bezig met een novelle
over de drie uur durende wan
deling die de componist Gus-
tav Mahler en Sigmund Freud
in de zomer van 1910 door de
binnenstad van Leiden maak
ten. Freud nam de overspan
nen Mahler toen een soort
spoed-analyse af. Misschien
schrijf ik ook nog eens een
tweede toneelstuk. Ik heb nog
tijd genoeg. Op 8 oktober ben
ik weliswaar vijftig geworden,
maar ik mag nog alles eten en
drinken van de dokter. Een
serieuze jongeman van vijftig,
dat ben ik nu".
Literaire
nalatenschap van
Boudewijn Büch
in de aanbieding
AMSTERDAM Het anti
quariaat De Slegte BV in Am
sterdam biedt de grootste col
lectie gepubliceerd en ongepu
bliceerd werk van een nog le
vende Nederlandse schrijver
aan. Het gaat om de collectie
van in totaal vijftienhonderd
items van de auteur Boude
wijn Büch (1948). Het aangebo
den werk, dat varieert van
handgeschreven gedichten tot
complete getypte romans,
heeft een totale verkoopwaar
de van honderdduizend gul
den. Antiquaar E. Schneider-
berg van De Slegte meent dat
het nooit eerder is voorgeko
men dat de collectie uit de bi
bliotheek van de auteur zelf in
een keer in de handel wordt
gebracht. De eerste contacten
tussen de schrijver en de anti
quaar over de verkoop vonden
een jaar geleden plaats. De
complete collectie staat be
schreven in de zojuist versche
nen catalogus van De Slegte
die onder de titel 'De literaire
nalatenschap van Boudewijn
Büch' is verschenen. Daarin
schrijft de auteur tot de ver
koop van zijn werk te zijn
overgegaan uit weerzin tegen
de prijsopdrijverij van „biblio
fiele drupjes van zijn werk, en
de pseudo-handel in hand
schriften". Büch neemt in de
top tien van meest gewilde en
best betaalde levende moderne
auteurs de derde plaats in. Ge
rard Reve en Gerard Komrij
staan respectievelijk op de eer
ste en tweede plaats. In de ca
talogus zijn ook tien jeugdver
zen van de auteur als apart
boekje opgenomen.
Van de in totaal achthonderd
gedichten die in de catalogus
zijn beschreven, zijn vijfhon
derd nooit eerder gepubli
ceerd. Het gaat dan vooral om
jeugdwerk. Zo bestaat het eer
ste „item" uit een collectie van
65 van Büch's vroegste gedich
ten uit 1965. Een van de ge
dichten heeft als titel 'Wasse
naar' meegekregen, de plaats
waar de schrijver zijn jeugd
doorbracht. Deze collectie
moet 850 gulden opbrengen.
Meer dan tien jaar later, in
1976, debuteerde Büch met de
dichtenbundel 'Nogal droeve
liedjes voor de kleine Gijs'.
Het aardigste van de collectie
vindt Schneiderberg een
dichtbundel uit 1967, getiteld
'Vijf Gedichten'. Het boekje
wordt door hem beschouwd als
Büchs debuutbundel. Het
boekje, dat Büch als 19-jarige
letterlijk met plakband in el
kaar zette, is al verkocht voor
een bedrag van bijna driedui
zend gulden. Aardig is ook een
schriftje gedichten dat van
commentaar is voorzien door
de NCRV-dominee Sipke van
der Land, waar Büch poëzie
lessen van kreeg. Het school
schriftje uit 1968 moet duizend
gulden opbrengen. Het duurste
item uit de catalogus is het
complete originele typoscript
van Büchs roman 'De Kleine
Blonde Dood', dat in 1985 bij
de Arbeiderspers (AP) ver
scheen. Dit boek, waar onge
veer 100.000 exemplaren van
zijn verkocht, geldt als Büchs
beste boek. Voor een bedrag
van vijfduizend gulden kan dit
typoscript van eigenaar wisse-
VAN HUET
n
dTV,
rs
rdere
I In welke hoek
de kamer het gebeur-
tan zijn achternicht,
in Le Masne, niet zeg
maar het was hier, in
•ilige grand salon van
mderlijk huis, en niet
is het paardrijden zo-
Ie legende volhoudt,
het noodlot toesloeg
mei 1878. De veer-
irige Henri viel van
stoel en brak het lin-
dijbeen. De jonge
leed aan een bot-
e en zou een jaar la-
het rechterdijbeen
en. Het misvormde
werd iets groter dan
rhalve meter.
zeventig kilometer ten
loosten van Toulouse,
inkt tot september 1992
legentigste sterfjaar van
i de Toulouse-Lautrec,
eboortestad van het po-
re schildergenie doet
net beperkte middelen
oet de bijbehorende me-
>ositie uitbesteden aan
en en Parijs. Albi doet
min veel extra's rond
eigen Musee Toulouse-
rec waar zo'n 600 wer-
van zijn hand hangen.
8 fraaiste zijn tijdelijk
ïomen in de grote HTL-
spektieve in de Londen-
ayward Gallery. Begin
:nd jaar zal deze ten-
itelling met bijna alle
topstukken van de schilder
te zien zijn in het Grand Pa- -
lais in Parijs.
„Het drama van Lautrec is
vaak vervalst en heeft heel
wat goedkope literatuur op
geleverd", meent de gravin
tijdens een rondleiding in het
geboortehuis. De sjiek van de
diverse salons en de schitte
rende terrasseri op de oude
stadsmuren zijn wel erg ver
van de rokerige Parijse bor
delen, waar Henri zich meer
thuis voelde. Naar Albi
kwam hij om „uit te rusten
en voor het vuur te zitten".
Het doet haar goed dat in de
expositiecatalogus duidelijk
naar voren komt dat het cli
ché van de gefrustreerde
mopperaar die zich wilde
vergeten in drank en lichte
kooien niet klopt. „Toulouse-
lautrec was een gevat en
briljant man. Hij stond in
contact met de belangrijkste
geesten van zijn tijd. Hij is
een baanbreker geweest in
het populariseren van de
'grand art' door affiches",
meent een van de samenstel
lers van de retrospektieve.
Menselijker
In recentelijk gepubliceerde
brieven blijkt dat hij veel
menselijker was dan vaak
wordt beweerd en zorgzaam
voor behoeftige mede-arties
ten. Onder HTL's illustere
vrienden en kennissen be
vonden zich de schrijver-
dichters Oscar Wilde, Tristan
Bernard en Mallarme. Van
Gogh die hem heeft gekend,
waardeerde hij enorm. Ook
Henri werd verteerd door
een innerlijk vuur. Toen hij
in een kliniek werd opgeno
men voor een in alcohol ge
drenkte depressie tekende
hij uit wanhoop zijn eigen
werk tot in detail na. Dit om
te bewijzen dat hij niet gek
was.
De door het lot getekende
graaf schiep al snel zijn eigen
wereld, zich weinig aantrek
kend van de "tirannie van
de natuur", waaronder Degas
gebukt ging. De grafische
technieken waarvan hij zich
bediende maakten hem tot
een avant-gardist en een van
de vaders van de moderne
affiche. De minimale karika
turen van Montmartre blij
ven geniale sfeerbeelden; uit
het karton waarop ze ge
drukt zijn stijgen nog altijd
cancanklanken en sigaren
rook op.
Moulin Rouge-danseres Jane
Avril, die door Lautrec werd
vereeuwigd op van zijn be
kendste affiches, was niet
onverdeeld gelukkig met zijn
zeer persoonlijke stijl. In
haar memoires zou ze wel
toegeven dat ze een deel van
haar glorie dankte aan de bi
zarre affiches. Danseres
Yvette Guilbert was hele
maal van de kaart door de
lelijkheid die HTL haar toe
bedeelde.
Kortzichtigheid
Het bestuur van de Franse
Nationale Musea kan zich
nog altijd de haren uit het
hoofd trekken over de kort
zichtigheid van een van haar
oud-direkteuren. Hij weiger
de de 600 stukken die hem
door de familie werden aan
geboden. Het museum in
Albi werd zo uit nood gebo
ren, niemand wist raad met
de artistieke nalatenschap.
De Londense en Parijse ex
posities tonen HTL's fabu
leuze techniek en zijn te
rechte hommages aan een
vaak bezoedeld talent. In zijn
jonge jaren tekent en schil
dert hij vooral paarden. Een
familietrekje, want Henri's
bepaald originele vader,
graaf Alphons, ging zo veer
zijn merrie te melken in het
Bois de Boulogne bij Parijs.
De graaf hield er van te
paard te paraderen in impo
sante uniformen, wat mis
schien Henri's voorliefde
voor verkleedpartijen ver
klaard.
De legende werd rijkelijk ge
voed door de geromantiseer
de roman 'Moulin Rouge'
van Pierre la Mure. Holly
wood en regisseur John Hus
ton maakten daar in 1952 de
gelijknamige film van met
een meestal op zijn knieën
akterende Jose Ferrer als
HTL. Diens scheppingen
werden zo een goudmijn
voor prullaria. Londen en
Parijs willen niet achterblij
ven. Zo is naast de onvermij
delijke posters, badges, T-
shirts en 'pins' ook een HTL-
wandelstok beschikbaar. De
expositie 'Toulouse-Lautrec'
is tot 19 januari 1992 te zien
in Hayward Gallery, South
Bank Londen. Van 21 febru
ari tot 1 juni 1992 zal de ten
toonstelling het Grand Palais
aandoen.
Beeldverhaal op hoog niveau
In het Historisch Museum te Amsterdam wordt aan de hand van 253 19e eeuwse schilderijen, het verhaal verteld van de geschiedenis
van ons land van 40 na Christus tot 1861. Jacob Vos (1803-1863) gaf 33 in zijn tijd veelbelovende jonge Nederlandse kunstenaars,
onder wie Laurens Alma Tadema, Jozef Israels en August Allebé de opdracht om de genoemde periode in beeld te brengen. De
expositie in het Amsterdamse museum is te bezichtigen tot en met 5 januari 1992. foto: anp
Verzetsmuseum krijgt persen Parool uit oorlogstijd
ELKE DONDERDAG DE
AMSTERDAM Het Ver
zetsmuseum in Amsterdam
krijgt donderdagmiddag drie
drukpersen uit Amsterdam en
Haarlem waarop tijdens de
oorlogsjaren Het Parool en De
Vonk werden gedrukt. Een
woordvoerster van het mu
seum heeft dat gisteren mee
gedeeld. Het gaat om een zoge
naamde degelpers uit de Jesse-
drukkerij in Amsterdam van
1.500 kilo en een proef pers
van 600 kilo uit dezelfde Am
sterdamse drukkerij, waar het
illegale Parool op werd ge
drukt. Aan de pers die ruim
honderd jaar oud is, zit een
handvat, zodat de krant ook
met de hand kon worden ver
vaardigd. De Jesse-drukkerij
werd in 1888 opgericht en
hield in 1976 op te bestaan. De
derde pers die het Verzetsmu
seum krijgt is een zogenaamde
cylinderpers van de drukkerij
Hoogendoorn uit Haarlem. Op
deze pers uit 1936 werd tussen
1941 en 1943 De Vonk ge
drukt, een krant die gelieerd
was aan De Waarheid.
BIJLAGE Bil UW KRANT MET
INFORMATIE OVER FILMS. MUZIEK
THEATER, RECREATIE, EXPOSITIES
EN EEN COMPLETE AGENDA
