De slachtoffers van
het
Vijfhonderdjarige Rijk
PROTEST TEGEN SCHAAMTELOZE VIERING VAN COLUMBUS'
Volgend jaar is het vijf eeuwen geleden dat
Columbus voet aan wal zette in Amerika.
Verschillende landen, de Verenigde Staten
en Spanje voorop, zijn voornemens de ont
dekking van de Nieuwe Wereld in 1492 uit
gebreid vieren.
Maar wat in de Verenigde Staten een groots
nationaal feest moet worden, lijkt op een
weinig gedenkwaardige serie omstreden en
bedrukte herdenkingen uit te gaan lopen.
Was het vorige eeuwfeest nog een eclatante
aaneenschakeling van grandioze parades,
vuurwerken en, in Chicago, een kleurrijke
tentoonstelling van levende indianen, in de
afgelopen jaren heeft Amerika Columbus
ontdekt als een rover en een moordenaar,
die de belichaming is van de twee kolossale
misdaden waarmee de moderne Verenigde
Staten van Amerika zijn gecreëerd: de (bij
na) uitroeiing van de Indianen en de slaver
nij.
Aan de vooravond van het 'jubileumjaar'
1992 (dat vandaag, 'Columbus Day', offi
cieel van start gaat in de VS) verkeren de
indiaanse en de zwarte minderheden in
Amerika nog altijd in deplorabele omstan
digheden, al hebben ze een stem. Een stem
die zich krachtig verheft tegen al die onge-
voeligen die het in hun hoofd hadden ge
haald om de komst van de blanke man naar
de nieuwe wereld te memoreren als een wel
kome gebeurtenis.
Ook in Latijns-Amerika is protest opgegaan
valt op de knieën, weent, kust de
I Hij loopt, wankelend, want al
dan een maand heeft hij weinig of
:t geheel niet geslapen, en met enke
igen van zijn zwaard maakt hij een
vrij van struikgewas. Dan plant hij
Ivaandel. Hij knielt, richt zijn ogen
de hemel en spreekt drie keer de
en van Isabelle en Ferdinand uit.
it hem staat de schrijver Rodrigo de
bedo, een man met een trage pen,
•de gebeurtenis boekstaaft. Vanaf he-
jehoort alles aan de verre koningen:
:oraalzee, de stranden, de rotsen,
>roen van het mos, de wouden, de
[gaaien en deze mannen met een
1 als laurier, die de kleding, de
ld en het geld nog niet kennen en
tfereel verbaasd aanschouwen",
ischrijft de Uruguese schrijver Edu-
Galeano in zijn 'Kroniek van het
het moment waarop Christobal
|n, beter bekend als Christoffel Co-
Ik bus, voet aan wal zette op de Baha-
5 op 12 oktober 1492. Het is het mo
il dat in de Europese geschiedschrij-
is vastgelegd als de ontdekking van
^^^^rika. Het verhaal is bekend: Colum-
|was op zoek naar een nieuwe zeeweg
Indiê en kwam in de Caraïben te-
t. In de veronderstelling - waar hij
|igens tot aan zijn dood in 1506
jnekkig aan vasthield - dat het Azia-
jie vasteland iets verderop lag, noem-
de mensen die hij er aantrof india-
ollars
[500ste veijaardag van deze grootse
[urtenis, die de wereld voor Europea-
1 ineens een stuk groter maakte, dient
ven grootse wijze gevierd te worden,
ians zo menen diverse regeringen in
opa en Amerika, die van Spanje en
herenigde Staten voorop. Tientallen
ioenen dollars worden uitgegeven om
ontdekking' van Amerika luister bij
ëtten.
2 Moet voor Spanje het jaar worden
irop het land zich ontdoet van haar
leden als 'achtergebleven land' en de-
tief toetreedt tot de geïndustrialiseer-
wereld. In Sevilla vindt volgend jaar
wereldtentoonstelling - met als lei-
ad 'ontdekkingen' - plaats, de Olym-
he Spelen worden in Barcelona ge
lden en Madrid is culturele hoofdstad
Europa.
Ie VS mag Columbus dan allang een
streden figuurzijn geweest, maar tot
ir kort ging de discussie nog vooral
jr vragen als: was hij werkelijk wel de
I ite die Amerika ontdekte en waar
bies is hij aan land gekomen. Vroege-
anti-Columbianen relativeerden zijn
I Eorische betekenis, onder meer omdat
-__J ontdekker het Noordamerikaanse
Iteland nimmer heeft bereikt en figu-
I als Hudson en Verazzano veel be-
Brijker waren voor het ontstaan van
^vpSA.
^iar in de huidige richtingenstrijd zijn
y ïQul onbetekenende thema's. De herden-
Jg van 1492 heeft weinig meer te ma-
non i met 500 jaar geleden, maar alles met
lerika negentienthans. De 'anti-Co-
■^■ïbianen' hebben intussen meer pro-
**^^en gepland tegen de viering dan dat
|pro-Columbianen vieringen weten té
janiseren. Gevolg van het dispuut is
tter meer dat de Christopher Colum-
Quincentenary Jubilee Commission,
meer(l984 geïnstalleerd door het Ameri-
inse Congres, nauwelijks donaties
jgt en door interne ruzies wordt ge-
agd.
pe Paolucci, voorzitter van een con-
rrerend feestcomité, Columbus Count-
Ivn 1992, erkent: „Het vierhonderdste
lenkjaar was een geweldig festijn.
iar deze keer steekt het monster van
(polarisatie zijn kop op en dreigt de
je quincentennial in duigen te vallen".
llschoppen
iniddels is in de VS in '84 al wel een
[ciale commissie opgericht om 'de reis
de ontdekking van Columbus te her-
iken'. De kleine vloot van de held
'dt nagebouwd, de NASA stuurt drie
iteschepen naar Mars die de namen
;en van Columbus' boten (Santa Ma-
Pinta en Nina), er komen speciale
itzegels en munten, talloze conferen-
worden .belegd en het publiek kan
vergapen aan bootraces, vuurwerk
arades. Ook de bisschoppen in de
- - I doen mee om te vieren dat 'de goede
pdschap van Jezus 500 jaar in de
jeuwe Wereld' is.
jmmige bedrijven sponsoren activitei-
i van jubileumcommissies, die naar
batting 150 miljoen dollar gaan kos-
O b. Daarnaast gebruiken ze '1492' voor
ter directe promotie-doeleinden. Zo
eft de Amerikaanse uitgever Forbes
Sens een 'vriendschapstournee' al een
fhtballon in de vorm van de 'Santa
aria' over Spanje laten cruisen. En
[ca Cola heeft een campagne gestart
(der de titel 'Ontdekking '92 - erfgoed
I toekomst'.
rschillende Latijnsamerikaanse rege-
ïgen sluiten zich bij deze feestelijkhe-
n aan. Eén van de hoogtepunten moet
jn grote lasershow in de Dominicaanse
epubliek - de eerste officiële kolonie -
>rden. Een sloppenwijk waar duizen-
i mensen wonen, wordt voor de gele
heid opgeruimd.
Protest
(tussen heeft in Latijns-Amerika een
jote groep intellectuelen en kunstenaars
CcidócGoiriatit
Portret van
Columbus uit
de 16e eeuw,
toegeschreven
Ghirlündaio,
een campagne gestart tegen de schaamteloze
viering van de grootste volkerenmoord aller
tijden. Een grote groep intellectuelen en
kunstenaars vraagt aandacht voor het erf
goed en de toekomst van hun continent. Er
is geen enkele aanleiding voor uitbundig
heid, zo meent dit forum, want in 1492 be
gon voor Latijns-Amerika het nog altijd niet
afgesloten tijdperk van plundering en uit
buiting.
Rechts:
Columbus
ontmoet de
eerste bewoners
van de 'Nieuwe
Wereld', de
Taino-
indianen.
Illustraties uit
'Columbus, voor
goud, God en glo-
Uitgeverij Van
Holkema en Wa-
rendorf.
zich verenigd in het forum voor 'eman
cipatie en identiteit van Latijns-Ameri
ka, 1492-1992' om campagne te voeren
tegen de viering van Columbus' ontdek
king. Ze vragen ook aandacht v-oor het
erfgoed en de toekomst van hun conti
nent, maar de invalshoek ligt iets anders
dan bij Coca Cola. Er is geen enkele aan
leiding voor uitbundigheid, zo meent dit
forum, want in 1492 begon voor Latijns-
Amerika het nog altijd niet afgesloten
tijdperk van plundering en uitbuiting.
Daarnaast verklaarden 120 inheemse
volken vorig jaar in Quito (Ecuador) dat
12 oktober een dag van rouw moet wor
den om de 500 jaar durende vervolging
te herdenken.
Toen Columbus het Amerikaanse conti
nent betrad, leefden er naar schatting 75
miljoen mensen. Vijfhonderd jaar later
zijn er nog zo'n 35 miljoen afstammelin
gen van die oorspronkelijke bewoners
over, terwijl de wereldbevolking in die
tijd meerdere keren is gekwadrateerd. Al
vrij snel na de verovering werden india
nen ingezet als slaven in de mijn- en
landbouw. Miljoenen zijn hierbij in de
loop der eeuwen uitgeroeid. Velen
wachtten hun lot niet af, schrijft Galea-
no. „Ze doodden hun kinderen en pleeg
den massaal zelfmoord".
Eén landschap van privatis' 'ngen, kapi-
taalvlucht en ontwrichting .e leidt tot
concentratie van monopolies, het ver
groten van inkomensverschillen, margi
nalisering van de armere bevolkings
groepen en ecologische verwoesting".
Bonasso is uiterst somber over zijn con
tinent. De hoop op verbetering die twin
tig, dertig jaar geleden bestond, heeft
plaats gemaakt voor pessimisme. De in
telligentsia heeft zich aangepast aan het
overheidsbeleid of is uit de weg ge
ruimd. „De huidige democratieën in La
tijns-Amerika houden zich staande door
de bevolking te chanteren. De grote
meerderheid van de bevolking houdt
zich rustig, stelt niet te hoge eisen en
aanvaardt de toenemende verpaupering
uit angst voor een terugkeer van het
staatsterrorisme". En de regeringen wor
den op hun beurt weer gechanteerd door
de rijke landen, voegt hij eraan toe. Wie
zich niet schikt in Westerse gareel, kan
creperen.
Deze sociale en economische onderwer
ping wordt in zijn ogen gecompleteerd
door een culturele kolonisatie. „De ge
programmeerde imbeciliteit, de banale
en gekunstelde levenswijze, de saaie
voorvallen in de 'American way of life',
de geplande veroudering en verspilling
krijgen we via de satelliet-televisie uitge
stort. Dagelijks wordt ons getoond hoe
het hoort. Zo wordt onze identiteit stil
zwijgend ontkend".
Slachtoffers
Bonasso is lid van het forum voor
'emancipatie en identiteit van Latijns-
Amerika, 1492-1992' en in die hoedanig
heid was hij vorige week in Nijmegen.
Het forum wil ook in Europa proteste
ren tegen de prestigieuze viering van de
'ontdekking door Columbus van de door
indianen bevolkte Nieuwe Wereld'. In
de terminologie zijn de verhoudingen
aardig weergegeven, zeggen de critici
misprijzend. Want goed beschouwd was
er van een ontdekking noch van een
Nieuwe Wereld sprake; er woonden im
mers al 25.000 jaar mensen op het Ame
rikaanse continent. Bovendien waren
Chinezen, Ieren en Noormannen Co
lumbus al voorgegaan.
Met publicaties, lezingen en kunstwed
strijden wil het forum de Latijnsameri
kaanse versie van Columbus' ontdek
king onder de aandacht brengen. Twee
punten staan daarbij centraal: de uitroei
ing van de inheemse volken en de per
manente staat van onderdrukking door
de Westerse wereld. Hoogtepunt van de
campagne wordt de oprichting van een
monument in Puerto Real, niet ver van
het Spaanse Cadiz, voor de slachtoffers
van het Vijfhonderdjarige Rijk.
Deze term is afkomstig van Heinz Die-
terich, de coördinator van de campagne
en ook in Nijmegen aanwezig. De Mexi
caanse hoogleraar sociologie blijkt een
meester in ideologische stijlfiguren en
legt moeiteloos verbanden met het nazi
tijdperk. De overigens zeer beminnelijke
Dieterich heeft zich nog lang niet neerge
legd bij het door Francis Fukuyama af
gekondigde 'einde van de geschiedenis'.
Na de ineenstorting van de communisti
sche regimes in Oost-Europa was de
strijd tussen ideologieën definitief be
slecht in het voordeel van de liberale de
mocratie, zo meende deze beleidsmede
werker van het Amerikaanse ministerie
van buitenlandse zaken. Maar toen had
hij Dieterich nog niet horen fulmineren
tegen 'economische kapitalistisch-fascis-
tische basisprincipes'.
Kretologie
Ontdaan van de kretologie komt Diete-
richs analyse erop neer, dat apartheid
niet tot Zuid-Afrika beperkt blijft, maar
ook op wereldschaal bestaat. De Eerste
Wereld domineert en exploiteert de Der
de Wereld. Tachtig procent van de we
reldbevolking moet lijden opdat de ove
rige twintig in welstand kan leven. „Er
bestaat in de wereld een anti-democra
tisch systeem dat in dienst staat van de
rijke landen. De zeven rijkste landen be
palen wat er op economisch en finan
cieel gebied gebeurd, hoewel er 177 lan
den zijn. Op politiek gebied stippelen de
vijf permanente leden van de Veilig
heidsraad de koers uit. Militair gezien is
de NAVO, gedomineerd door de Vere
nigde Staten, de bepalende factor. En in
cultureel opzicht maakt de Eerste We
reld de dienst uit door middel van hun
multinationals en media".
Het forum onder leiding van Dieterich
wil met z'n campagne bereiken dat men
sen in Europa en Latijns-Amerika in het
geweer komen om te strijden voor de
mocratische verhoudingen in de wereld.
Het idealisme doet in het van materia
lisme vergeven Westen wereldvreemd
aan. Tegelijk geeft het de burger moed:
er bestaan nog mensen die ergens in ge
loven.
Bonasso zoekt de oplossing in een „cor
recte formulering van democratie". Er is
behoefte, zegt hij, aan een 'nieuw Links'.
„Dat wil zeggen, een beweging die de
oude waarden van een op gelijkheid ge
baseerde maatschappij weet weer te ge
ven in alle talen en op alle niveaus".
Hoewel hij geen lid van het forum is,
past Eduardo Galeano helemaal bij het
gezelschap. Hij was onlangs in ons land
om de Van der Leeuw-lezing uit te spre
ken. Bij die gelegenheid zei hij in een in
terview: „Ik ben veroordeeld tot idealis
me, want ik ben een hopeloos romanti
cus. Ik zal altijd een man blijven van
utopieën, want ik weiger niet verder te
kijken dan mijn eigen tijd en schande.
Dat heeft me ervoor behoed dat ik me
een kogel door de kop schiet".
ONTDEKKING
Minstens zo dodelijk waren de bacteriën
en de virussen die de Europeanen mee
brachten. Pokken, tetanus, long- en inge
wandsziekten, geslachtsziekten, tyfus, le
pra, gele koorts, oogziekten en cariës
maakten onvoorstelbaar veel slachtoffers
onder de indianen. Later zijn daar nog
cholera en malaria aan toegevoegd. Vol
gens een schatting van de Braziliaanse
antropoloog Ribeiro is meer dan de helft
van de oorspronkelijke bevolking van
Latijns-Amerika gestorven door besmet
ting kort na het eerste contact met de
Europeanen.
Slaven
De eerste eeuwen ging het vooral om de
zilver- en goudwinning; Piet Hein heeft
er nog 'ns van meegeprofiteerd. In de
loop van de 17e eeuw kwamen daar de
plantages bij, waar koffie, katoen, cacao,
suiker en rubber werden verbouwd voor
de Noordamerikaanse en Westeuropese
markt. Nog later leidden de vondsten
van tin en koper tot nieuwe vormen van
mijnbouw. Het tekort aan arbeidskrach
ten werd opgelost met de halen van sla
ven uit Afrika. Nederlandse zeevaarders
waren het meest bedreven in deze han
del en zijn er schatrijk mee geworden.
In die situatie is tot op de dag van van
daag geen verandering gekomen, meent
Galeano. Zijn historisch werk 'De ader
lating van een continent' begint als
volgt: „De arbeid is internationaal zo
verdeeld dat sommige landen zich speci
aliseren in winnen en andere in verlie
zen. Ons deel van de wereld, dat tegen
woordig Latijns-Amerika heet, was er al
vroeg bij: het is zich gaan specialiseren
in verliezen sinds het moment, lang gele
den, dat de Europeanen van de Renais
sance de oceaan overstaken en hun tan
den in haar keel zetten. In de loop der
eeuwen heeft Latijns-Amerika haar func
tie geperfectioneerd. Het is niet meer het
sprookjesland waar de werkelijkheid het
verhaal overtrof en de fantasie be
schaamd werd door de trofeeën van de
conquistadores: de goudlagen en de zil
verbergen. Maar het is nog wel het
dienstmeisje. Haar leven staat nog steeds
in dienst van de behoeften van anderen,
als bron en als opslagplaats van olie, ij
zer, koper en vlees, fruit en koffie,
grondstoffen en voedsel, die bestemd
zijn voor de rijke landen die als consu
menten veel meer verdienen dan La
tijns-Amerika als producent".
De afhankelijkheid wordt weerspiegeld
in de honderden miljarden dollars die
Latijns-Amerika bij het Westen in het
krijt staat. Om precies te zijn 423 mil
jard. De rentelasten belopen gemiddeld
tussen een kwart en een derde van de in
komsten uit export. Per saldo gaat er een
f;eldstroom van zo'n dertig miljard dol-
ar per jaar uit in plaats van naar La
tijns-Amerika. Om voor nieuwe lenin
gen in aanmerking te komen eist het In
ternationaal Monetair Fonds aanpassin
gen van het betreffende land, zodanig
dat aan de renteverplichtingen kan wor
den voldaan. Dit leidt elke keer ten kos
te van binnenlandse uitgaven aan onder
wijs, gezondheidszorg, sociale voorzie
ningen, en investeringen in de infra
structuur en het milieu.
Pessimisme
Het continent bevindt zich in een onge
kende crisis, meent Miguel Bonasso, ooit
lid van de Argentijnse verzetsbeweging
Monteneros en momenteel directeur van
de Mexicaanse krant El Independiente.
„Van de Rio Bravo tot aan Patagoniê
heeft zich stelselmatig het 'modernise
rende' neo-liberale model opgedrongen.
