Nieuwe koers
of nieuwe partij
Portugese PSD gokt op behoud absolute meerderheid
BINNENLAND BUITENLAND
i 6
EeidócSouoatit
ZATERDAG 5 OKTOBER 1991
Niet zo wollig als D66, niet zo slecht
i georganiseerd als Groen Links, niet zo
11 conservatief als de PvdA. Hoe moet eer
I progressieve volkspartij er uitzien? De
II vernieuwingsdiscussie in linkse kringen
verloopt nogal warrig. 'Drie keer rechts
links', bedachten Van der Louw en de zijnen.
Hun programmatisch wondermiddel voor de
ook
toekomst van de PvdA is kort maar hevig:
werkplicht voor man en vrouw, ongeveer
halvering van de uitkeringen en beperking van
het toelatingsbeleid voor vreemdelingen. Een
impressie van een discussie over de toekomst
van Links Nederland die zich beweegt tussen
eliminatie van de PvdA en de komst van een
Progressieve Volkspartij.
PVDA WORSTELT TUSSEN OVERLEVEN EN OPHEFFEN
3 DEN HAAG Hoe dich-
j ter je elkaar nadert, hoe
o moeilijker het is elkaar in
de armen te vallen. Het
o aantal aanzoeken dat D66
J heeft gekregen vanuit
o PvdA-kringen is talrijk.
0 Minister Pronk, staatsse-
J cretaris Simons, de ka
merleden Jurgens en Mel-
1 kert draaien wat verlegen
I om de aantrekkelijke
I partner heen. Met lichte
gêne nodigen ze haar uit
voor een etentje, een
werkgroepje of een oriën
terend overleg.
Maar zelfbewuster dan ooit
wijst D66 de aanzoeken van de
hand. „Een progressieve
volkspartij van PvdA en D66
omdat de PvdA in doodsnood
verkeert? Geen sprake van!".
D66-senator en hoogleraar
staatsrecht prof. J.J. Vis kan
een schaterlach nauwelijks on-
jderdrukken. Over een jaar zijn
de kaarten geschud, verwacht
Vis. „Volgend jaar valt het ka
binet, omdat het de eindjes
niet meer aan elkaar kan kno
pen. De lonen stijgen meer
dan verwacht, de uitkeringen
gaan niet gelijk op met de lo
nen en de economische ont-
wikkelingen vallen tegen. Als
het kabinet valt, dan moet ik
nog zien wat er met de PvdA
gebeurt. Ik denk dat er dan
een heleboel beweegt". Een
beweging vanuit de PvdA in
de richting van D66, bedoelt
Vis.
D66 zwijgt
Handenwrijvend staat D66
achter de coulissen van het po
litieke toneel te kijken naar de
publieke worsteling van de
Partij van de Arbeid. Een
gevecht om de koers en de
kiezer. In maart wordt op het
Ipartijcongres van de PvdA be
sloten hoe het verder moet.
Niet alleen staat daar de toe
komst van de sociale zeker
heid ter discussie, maar ook de
partijvernieuwing zoals de
commissie Van Kemenade
zich die heeft voorgesteld, in
clusief een pleidooi voor oriën
terende gesprekken met D66
en eventueel Groen Links.
Niemand in D66 is uitgespro
ken tegenstander van een pro
gressieve volkspartij, maar
toch staat op dit moment vrij
wel geen enkele progressief-li-
beraal om zo'n partij te sprin
gen.
In 1972 lag dat duidelijk an
ders. Toen nam D'66 nog het
initiatief tot de vorming van
een progressieve volkspartij.
Maar het blauwtje dat zij daar
bij liep ligt nog vers in het ge
heugen. Met het beeld van een
fusie voor ogen gingen de De
mocraten '66 een lijstverbin-
ding aan met PvdA en PPR,
maar na de succesvolle verkie
zingsuitslag voor de PvdA
werden de vriendschapsban
den eenzijdig door de sociaal
democraten verbroken.
Een krappe twintig jaar later
zijn de rollen omgedraaid. Ter
wijl Kok aanbiedt over de
grenzen van zijn partij te wil
len kijken, richt Van Mierlo
de blik scherper dan ooit op
zijn eigen partij. De gelegen-
heidspolitiek van D66 staat
niet toe dat al te enthousiast
naar een toekomstige samen
werking met andere progres
sieve groeperingen wordt uit
gekeken. Tenslotte spreken de
opinie-peilingen duidelijke
taal.
Verschil verdwenen
Vis erkent dat er inderdaad
niet meer zulke grote inhoude
lijke verschillen bestaan tus
sen PvdA en D66. Er ligt wel
iswaar een probleem ten aan
zien van de wao en de ziekte
wet, maar dat zou wel eens
verklaard kunnen worden uit
het verschil tussen oppositie-
en regeringspartij.
Over staatsrechtelijke veran
deringen zoals de invoering,
van een volksraadpleging (re
ferendum) en het direct kiezen
van kamerleden (het uitbren
gen van twee stemmen: één op
een partij, een ander op een
persoon) zijn ze het eens. Bo
vendien wil ook de PvdA zich
meer richten op het individu:
individuele rechten en plich
ten, individuele uitkeringen
en individuele vrijheid. Het
had door D66 bedacht kunnen
zijn.
PvdA-kamerlid Ad Melkert:
„In het nieuwe denken van de
PvdA zitten duidelijk elemen
ten die je in een partij als D66
terugvindt. De vernieuwde
PvdA beseft dat de burger wel
degelijk als een individu ge
zien moet worden en op dat
punt is er, denk ik, geen we
zenlijk verschil met D66
Wat D66 en PvdA vooral
bindt is het gevecht tegen de
„dominante CDA-politiek", zo
als Paul Scheffer van de Wiar-
di Beckmanstichting (weten
schappelijke bureau van de
PvdA) dat noemt. Hij is dank
baar voor het rapport van de
-Van Kemenade die
oproept de mogelijk
heden van samenwerking met
D66 en Groen Links te onder
zoeken. „Ik ben ervan over
tuigd dat PvdA, D66 en Groen
Links weinig fundamentele
verschillen kennen en dat er
meer is dat hen bindt dan ver
deelt. Bovendien betwijfel ik
echt of de huidige PvdA wel
opgewassen is tegen de over
heersende positie van het
CDA", aldus Scheffer.
D66-kamerleden hebben van
hun leider Van Mierlo na
drukkelijk de opdracht gekre
gen vragen over de bundeling
van progressieve krachten af
te wimpelen. De fractiewoord
voerder is niet bescheiden:
„Heel Nederland wil met ons
fuseren. Eerst de VVD, toen
Groen Links en nu de PvdA.
We hebben er absoluut geen
behoefte aan cm daar steeds
op te reageren". Met enige iro
nie wijst Scheffer echter op
het belang voor D66. „Van
Mierlo voelt er heus wel voor.
Hij wacht alleen het initiatief
van anderen af. D66 heeft alle
belang bij samenwerking. Het
is electoraal gezien een insta
biele partij. Nu gaat het hen
nog goed, maar dat kan snel
veranderd zijn".
PvdA-kamerlid Ad Melkert: „In het nieuwe denken
van de PvdA zitten duidelijk elementen die je in een
partij als D66 terugvindt".
I FOTO: DIJKSTRA
D66-senator J.Vis: „Als het kabinet valt, dan moet ik
nog zien wat er met de PvdA gebeurt. Ik denk dat er
dan een heleboel beweegt".
FOTO: DIJKSTRA
Paul Scheffer: „Ik ben ervan overtuigd dat PvdA, D66
en Groen Links weinig fundamentele verschillen ken
nen en dat er meer is dat hen bindt dan verdeelt".
FOTO: PERS UNIE
Kok aarzelt nog
Scheffer hoopt dat PvdA, D66
en Groen Links bij de volgen
de verkiezingen met een geza
menlijk programma komen
met als belangrijkste onder
werpen: Europese eenwording,
milieubeleid, bestuurlijke ver
nieuwing, hervorming van de
verzorgingsstaat en een duide
lijk minderhedenbeleid. De
kans dat dit lukt is overigens
erg klein, meent Scheffer. „Ik
zie aarzelingen bij Kok en
Wöltgens. Zij tonen niet veel
animo. Voor hen heeft heeft
de interne vernieuwing van de
PvdA de hoogste prioriteit.
Voor Groen Links geldt vol
gens mij hetzelfde. Daar is
men ook sterk met zichzelf be
zig. En D66 houdt de boot af".
Het einde van de CDA/PvdA-
coalitie is een ongenoemd,
maar belangrijke voorwaarde
wil ooit een serieuze samen
werking tussen D66 en PvdA
slagen. D66-senator Vis: „Het
is nu nog onwenselijk en on
verstandig. Je kunt er pas
over praten als aan twee crite
ria is voldaan: ten eerste moet
je elkaar hebben leren kennen
in een regeringscoalitie en ten
tweede moet je kijken naar
wat er aan de basis van de
partijen gebeurt als er met el
kaar wordt samengewerkt op
gemeentelijk en provinciaal
De vice-fractievoorzitter van
D66, Gerrit Jan Wolffensper-
ger, trok zich vorige week
even niets aan van het taboe
dat in zijn fractie heerst op het
praten over een progressieve
volkspartij. In NRC-Handels-
blad zei hij: „Als de PvdA zich
ontdoet van die dogmatische
ondergrond die ons altijd zo
onaantrekkelijk voorkwam,
dan ligt het in de lijn der logi
ca dat D66 en de PvdA verder
programmatisch naar elkaar
toegroeien". Maar Wolffen-
sperger vindt het nog „te
vroeg" om te praten over pro
grammatische samenwerking.
De partijpolitieke situatie is
daarvoor nog te instabiel,
meent hij.
Partijvernieuwing
Voorlopig moet de PvdA dus
alleen op het pad van partijpo
litieke vernieuwing. Kok heeft
in Nijmegen een voorzet gege
ven, maar een oogstrelende ac
tie was het niet. Met een inge
wikkeld adagium als „Emanci
patie in solidariteit en vrij
heid" kun je nog alle kanten
op. De 'Bende van Vier' (Van
der Louw, Kombrink, Bom-
hoff en De Hond) heeft krach
tiger termen gebezigd, die ook
binnen de fractie weerklank
vinden. De ideeën zijn helder
en aantrekkelijk, ook voor de
mensen in de achterstandswij
ken van de grote steden.
Hun boodschap komt kortweg
hier op neer: halveer de uitke
ringen, stel een werkplicht in,
neem strenge maatregelen te
gen misbruik van sociale uit
keringen, verscherp het toela
tingsbeleid voor vreemdelin
gen, introduceer een legitima
tieplicht en voer een straffer
milieubeleid.
Kok wil niet reageren op de
voorstellen en heeft geen zin
met de Bende van gedachten
te wisselen die inmiddels te
ruggebracht tot de Bende van
Drie. Hans Kombrink (oud-ka
merlid en voormalig staatsse-
i financiën) heeft
inmiddels ingezien dat het met
het oog op zijn carrièreplan
ning beter was uit het crisisco
mité van Van der Louw te
stappen.
Politiek testament
De laatste brief van Van der
Louw aan de partijtop heeft
dan ook vooral een testamen
taire waarde. „Nagelaten is
aan te geven hoe de PvdA van
zijn navelstaarderige, naar
binnen gekeerde houding zou
kunnen afkomen en op zoek
zou kunnen gaan
geestverwante ei
geesten", schrijft Van der
Louw „De manier waarop wij
ons bij de kabinetsformatie
van D66 hebben laten loswe
ken werkte alleen maar in te
genovergestelde richting.
Daardoor is ook het gesprek
verstomd over (een) nieuwe
politieke formatie(s). Toch
moet de PvdA op diezelfde
zeer korte termijn het perspec
tief op een hergroepering van
progressieve krachten openen.
Het steeds minder dogmatisch
opererende Groen Links mag
daarbij niet over het hoofd
worden gezien".
Al is een groot deel van de
partijtop en de kamerfractie
het daarmee eens, nu gaan de
interne problemen voor. Voor
lopig maken de ideeën voor de
nieuwe PvdA-koers alleen
kans als ze passen binnen de
lijn die Kok afgelopen zater
dag heeft uitgezet. Eén van de
politici die deze overlevingspo-
litiek uitstekend begrijpt is het
PvdA-kamerlid Melkert: „De
PvdA heeft op het congres in
Nijmegen afscheid genomen
van een aanzienlijk deel van
zijn verleden. Het gaat niet
langer om symbolen maar om
de inhoud van de politiek.
Koppeling van lonen en uitke
ringen betekent op zich niets.
Je moet eenvoudigweg maat
regelen nemen waardoor men
sen met een laag inkomen er
niet op achteruit gaan. Dan
doe je veel meer dan dogma
tisch koppelen".
De omslag is gekomen, meent
Melkert: „Vanaf nu gaat het
bij de sociaal-democratische
politiek niet langer om
woorden, maar om wat daar
achter zit. Dat vind ik een
enorme winst. Dat betekent
dus ook, dat de PvdA niet lan
ger vrijblijvende politiek kan
voeren, dat ze zich ook niet
langer kan isoleren. We
moeten oog hebben voor het
individu, zoals D66 dat heeft.
Maar de sociaal-democratie
mag mensen niet alléén als en
kelingen zien. Er moet altijd
evenwicht zijn tussen het be
lang van de enkeling en dat
van de samenleving. Het be
lang van het individu mag
nooit ten koste gaan van de sa
menleving".
Blijven zoeken
In ieder geval heeft de worste
ling in de PvdA voor een
nieuwe poltieke loot gezorgd:
de komst van een politieke
consumentenorganisatie. Voor
malig staatssecretaris Volks
huisvesting en nu voorzitter
van de werkgroep Sociale
Vernieuwing Jan Schaefer wil
een beweging in het leven roe
pen van kritische kiezers die
politiek dakloos zijn, maar
toch willen meedenken. Een
lang leven lijkt de pressie
groep van ex-PvdA'ers echter
niet beschoren te zijn. Wie nog
invloed wil hebben op het
PvdA-beleid moet namelijk
meedoen aan de interne dis-
De partij-strategen vrezen
echter dat de PvdA teveel met
zichzelf gaat worstelen. Als
Kok van de PvdA weer een
brede volkspartij wil maken
met plaats voor vrijzinning de
mocraten, doorbraak-christe-
nen en sociaal-democraten uit
arbeidersmilieus, dan moet hij"
daar volgens Paul Scheffer
ook D66 en Groen Links bij
betrekken.
Scheffer: „Vernieuwing lijkt
nu het sleutelwoord binnen dé
partij. Dat het voorstel over
ziektwet, wao en koppeling al
gemeen wordt gezien als een
teken van die vernieuwing
vind ik niet zo gelukkig. Maar
door het debat is wel zóveel
losgemaakt binnen de partij
dat Kok misschien in één keer
een paar stappen vooruit kan
doen. Maar Kok wil niet al
leen een brede volkspartij, hij
wil ook dit kabinet tot een
succes maken en de PvdA
daarin profileren. Daar staat
het denken over samenwer
king tussen D66 en PvdA
haaks op".
Uiteraard beseft Scheffer dat'
zijn pleidooi voor een toekom
stige fusie tussen zijn partij en
D66 kan worden uitgelegd als
een angstschreeuw vanwege
naderend electoraal onheil.
„Zeker, men zal het zien als
een teken van zwakte. Men zal'
denken ze kunnen het zeker
niet alleen aan en hebben de
hulp van anderen nodig. Maar
je moet toch blijven denken
over samenwerking. Als je dat
niet doet, komt er nooit een
het uit te
LISSABON Portugal,
het kleine achtergebleven
broertje van de Europese
Gemeenschap, is hard be
zig volwassen te worden.
215 HoI 6 democratie, ingesteld
na de Anjerrevolutie van
P 1974, is bijna meerderjarig
en haar ruim tien miljoen
inwoners vieren dat mor
gen bij de landelijke ver-
JjjJ jkiezingen met een stabili
ty sow jteit die het land en zijn
9% 9 politiek nimmer hebben
63 aw 'gekend.
S3 ,3 Van 1974 tot 1987 had Portu-
22 22 gal twaalf verschillende rege-
9'A 29 (ringen, een gemiddelde van
een machtswisseling per jaar.
In dat laatste jaar verkregen
te slui- re centrum-rechtste sociaal
had
idemocraten (PSD) van Anibal
Cavaco Silva een verrassende
absolute meerderheid. Een po-
an een jsjtjg regerjng jn staat
nneera ;heeft gesteld een ongekend re-
'sstem- |corc| te vestigen Voor het
oncern ieerst js er door een kabinet
n3jp j^en volledige termijn van vier
'iaar volgemaakt.
'Regering en kabinet is mis
schien een beetje te veel ge-
zegd. Ogenschijnlijk wordt
Pnlv- '^ortuëal geleid door slechts
der de een man- ^iet Mario Soares,
die begin dit jaar als president
is v r- jherkozen werd voor een twee-
i over |(je termijn Van vijf jaar en tot
jP X?" jzijn 'pensioen' die vooral pro-
1 -1 |tocollaire functie mag vervul-
ap es- ren' ^ee' lasman de 52~ja-
tjL, ir'ge Cavaco Silva, premier, die
lin de verkiezingen van mor-
gen de absolute meerderheid
wil halen.
De campagne is wekenlang ge
voerd alsof het presidentsver
kiezingen betrof. Niet de partij
telde, niet de politieke plan
ideeën, maar slechts de
man. Op de talloze aanplak
borden in het land speelde het
voornaamste duel zich af tus
sen Cavaco Silva en zijn be
langrijkste rivaal, de socialist
Jorge Sampaio. De eerste ver
kondigde steeds hoe goed hij is
geweest voor het land, de
tweede riep dat dat wel mee
valt en dat het veel beter kan.
Een week voor de verkiezin
gen was in de verschillende
enquêtes de stand in het voor-
33,40.
'ggram
n door
aande-
'estopt.
ïge tijd
en wel
DSM
oteerde
,20 op
deel van de huidige premier
ongeveer 47 tegen 33, in pro
centen van mogelijke stem-
Cijfers
De koele economische cijfers
geven Cavaco Silva een stevi
ge steun in de rug. In 1984,
een jaar voordat hij voor het
eerst, met een minderheidsre
gering, aan de macht kwam,
was 7,1 procent van de be
roepsbevolking werkloos, be
droeg de jaarlijkse inflatie 28,8
procent en daalde het bruto
nationaal produkt met 2,3 pro
cent. In 1989 stond de werk
loosheid op 5,1 procent, de in
flatie op 12,6 en was het BNP
sinds 1984 jaarlijks met gemid
deld 4,3 procent gestegen.
Waarbij Portugal na Luxem
burg de snelste stijger van de
EG was.
Sindsdien hebben die cijfers
zich iets minder spectaculair
ontwikkeld, maar de stabiliteit
is een feit. Geen kunst aan,
vindt de vooral socialisti
sche oppositie. De regeer
periode van Cavaco Silva is
geheel samengevallen met het
lidmaatschap, sinds 1 januari
1986, van de Europese Ge
meenschap. De premier zal
volgens zijn tegenstanders het
'economische wonder' vooral
dankzij de overvloedige steun
van de Ecu's hebben kunnen
verrichten.
Toch is de integratie van Por
tugal in een modern en welva
rend Europa allerminst een
voudig. In de jaren voordat er
in Brussel, Straatsburg en Lu
xemburg langdurig over poli
tieke en monetaire eenheid
werd gediscussieerd, waren
het de landbouw-ministers die
het meest met elkaar overhoop
lagen. Nieuwkomers als Span
je, Portugal en Griekenland
ontdekten dat concurrenten
als Frankrijk en Italië hoge
barrières opwierpen en dat het
niet eenvoudig was hun talloze
landbouwprodukten richting
West-Europa te vervoeren en
er ook nog een beetje geld mee
te verdienen.
Portugal is na Griekenland
het meest agrarische land van
de EG en zoals in zoveel 'ont
wikkelingslanden' kost het
grote moeite het platteland in
de Europese vaart der volke
ren mee te sleuren. Ook Cava
co Silva heeft het daar moei
Premier Anibal Cavaco Silva schudt zijn kiezers de hand.
lijk mee en zijn grootste winst
heeft hij dan ook op andere
terreinen geboekt. Liberalise
ring van de economie en pri
vatisering van talloze bedrij
ven die na de Anjerrevolutie
waren genationaliseerd heb
ben het land geen kwaad ge
daan en de premier zou, als hij
herkozen wordt, op dezelfde
voet verdergaan.
Meerderheid
Maar ook die plannen heeft hij
tijdens zijn campagne nauwe
lijks hoeven uitleggen. Anibal
Cavaco Silva heeft de kiezers
gewoon voorgehouden: „Jullie
zien dat het beter gaat met
Portugal en om die stijgende
lijn voort te zetten moeten jul
lie mij opnieuw een absolute
meerderheid geven".
Dat laatste is niet eenvoudig
door het Portugese kiesstelsel
van evenredige vertegenwoor
diging. Maar dat dachten de
uitslagen-voorspellers vier jaar
geleden ook en des te groter
was de verrassing toen de PSD
148 van de 250 zetels behaalde.
De PSD was op dat moment al
twee jaar aan de macht met
een minderheidsregering, na
dat bij de verkiezingen van
1985 de socialisten van Soares'
een vreselijke klap hadden op
gelopen en van 36 naar twintig
procent van de stemmen dui
kelden.
Zes jaar later heeft de socialis
tische partij (PS) zich nage
noeg van die teruggang her
steld. Het voeren van een ver
enigde oppositie heeft hen be
ter gedaan dan de deelname
tot 1985 aan coalitieregeringen
die door rellen en conflicten
om de haverklap uit elkaar
spatten. Mario Soares kreeg
het voor elkaar om drie keer
premier en vier maal minister
te zijn. Maar anno 1991 heeft
zelfs de felle anti-communist
eindelijk wat respect gewon
nen en begin dit jaar kreeg hij
bij de presidentsverkiezingen
zeventig procent van de stern-
De samenwerking tussen pre
sident en premier is al die ja
ren vrijwel vlekkeloos verlo
pen en dat leidde er zelfs toe
dat Cavaco Silva president
Soares in januari zelfs openlijk
steun betuigde bij zijn poging
de troon in het Belem-paleis
nog eens vijf jaar te mogen be
stijgen. Ook zo'n verstandshu
welijk is iets wat lange tijd in
Portugal voor onmogelijk
werd gehouden.
Het spreekt allemaal in het
voordeel van Cavaco Silva, die
morgen naar de stembus gaat
met een verplichting die hij
zichzelf heeft opgelegd, op
nieuw een absolute meerder
heid behalen, ofwel zo'n 47
procent van de stemmen
afhankelijk van hoe die
over het land zijn verspreid.
De premier wil met minder
geen genoegen nemen, hij
heeft geen zin in het vormen
van coalities die gedoemd zijn
ruziënd door het parlements
gebouw te rollen.
Bovendien wil Cavaco Silva
helemaal alleen met de moge
lijke eer van het voorzitter
schap van de EG gaan strij
ken. Portugal is op 1 januari
na Nederland aan de beurt de
Europese politiek door het
woelige vaarwater te leiden.
Met het bezoek van alle Euro
pese bewindslieden aan Portu
gal kan de Portugese premier
zijn eigen volk eindelijk bewij
zen dat het land echt bij de
Europese Gemeenschap hoort
en ooit net zo welvarend als
die grote sterke broers kan
worden.
