De krant in veranderend land
Honderden banen weg bij DSM Bollentelers krijgen uitstel mestuitrijverbod VAN AMSTERDAM
t
f
Belegger koopt geen knollen voor citroenen
CsktaeSouroTit
ECONOMIE
ZATERDAG 5 OKTOBER 1991
HEERLEN Bij het chemie
concern DSM komen 500 k 600
arbeidsplaatsen te vervallen
als gevolg van een ingrijpende
reorganisatie. De Raad van
Bestuur van het concern heeft
het personeel gisteren van de
plannen op de hoogte gesteld.
Ook zullen 1000 tot 1500 mede
werkers van niet-kernactivi-
teiten naar andere bedrijven
moeten overgaan. Dit naar
analogie van de afdeling
grootonderhoud die met 460
medewerkers aan Stork wordt
overgedaan.
De Raad van Bestuur van
DSM heeft de toezegging ge
daan dat collectieve gedwon
gen ontslagen zoveel mogelijk
vermeden zullen worden. De
in het geding zijnde arbeids
plaatsen betreffen vooral func
ties bij de staf en bij de servi
cediensten. Vanwege boven
talligheid in verschillende zo
geheten business-units ver
wachten de vakbonden dat het
aantal arbeidsplaatsen dat gaat
verdwijnen veel hoger zal uit
vallen en uit zal komen op
tenminste 800.
De reorganisatie, naar aanlei
ding van een grootscheeps on
derzoek „Concern 2000" be
helst een sterke decentralisatie
van werkzaamheden en beslis
singsbevoegdheden van de ne
gen divisies naar de circa
twintig business-units. Daarbij
gaat het om onderhoud, perso
neelszaken, administratie, in
formatiemanagement en in
koop. De operatie moet in drie
jaar uitgevoerd zijn. Districts
bestuurder Henk Walravens
van de Industriebond FNV
spreekt van een degelijk on
derzoek. De operatie zal zorg
vuldig worden uitgevoerd, zo
zegt hij, en de vakbonden heb
ben de toezegging gekregen
dat zij bij de uitvoering nauw
betrokken zullen worden. Vol
gens hem behoeft niemand
van de DSM-medewerkers
zich ongerust te maken. Het
komt er wel op aan dat iedere
medewerker zijn plaats moet
waarmaken.
DEN HAAG Voor de
ongeveer honderd bloem
bollentelers, die in ver
band met hun ontsmet
tingsmethode in de maan
den september en oktober
mest uit willen rijden,
moet dit jaar een uitzon
dering worden gemaakt
op het mestuitrijverbod
dat sinds 1 september van
kracht is.
Dat heeft de voorzitter van de
afdeling rechtsspraak van de
Raad van State gisteren be
slist. De voorzitter heeft een
voorlopige voorziening voor
de telers getroffen, zodat zij tot
15 oktober de tijd krijgen om
alsnog mest uit te rijden. Vori
ge maand wees de president
van de rechtbank in Den Haag
een soortgelijk verzoek in kort
geding af. De bloembollente
lers die voornamelijk in
Noord-Holland en Zuid-Hol
land zitten, dreigden door de
inwerkingtreding van het Be
sluit gebruik dierlijke mest
stoffen in de problemen te ra
ken. Zij hadden als onderdeel
van de inundatie-ontsmet
tingsmethode inmiddels onge
veer 250 hectare bollenland
onder water gezet. Na de on-
smetting door de bedekking
met water, moet de grond ech
ter weer worden verrijkt met
dierlijke mest. Dat werd de
bollentelers via het mestuitrr
verbod echter verboden. Vol
gens het Landbouwschap zou
den de telers een onaanvaard
baar nadeel van het verbod
hebben ondervonden. Het
Landbouwschap is dan ook
verheugd over de uitspraak.
Het kondigt aan op korte ter
mijn met het ministerie
landbouw, natuurbeheer en
visserij te willen overleggen
om ook voor andere teelten,
waar zich soortgelijke proble
Start helpt KRANTENFUSIES GEVAAR VOOR PLURIFORMITEIT
één op de drie -» lil
i>
DEN HAAG Uitzendbureau
Start is de kruiwagen die één
op de drie uitzendkrachten
aan een vaste baan helpt. On
der dit motto en met de krui
wagen als symbool is het uit
zendbureau dit weekeinde een
grootscheepse reclamecampag
ne begonnen om de naamsbe
kendheid op te voeren.
Plaatsvervangend directeur A.
van der Gaag zei dit gisteren
bij de presentatie van de half
jaarcijfers van Start, die voor
het eerst weer in het zwart
zijn beland. Start, dat wordt
bestuurd door de centrale
werkgeversorganisaties, de
vakbeweging en de overheid
en werkt zonder subsidie aan
opder meer banen voor kans
armen, heeft in de eerste 28
weken van 1991 een netto
winst geboekt van 1,36 miljoen
gulden op een omzet van 310
miljoen gulden. Vorig jaar
werd nog een verlies geleden
van 9,7 miljoen gulden.
Ing. S. Attema, algemeen di
recteur, toonde zich tevreden
i met de omslag in de resulta
ten. „In een uitzendmarkt die
met 7 procent is teruggelopen
in het eerste halfjaar van 1991
heeft Start zijn winstgevend
heid kunnen verbeteren. Dat
terwijl de omzet vergeleken
met de eerste helft van 1990
met 7,5 procent terugliep". Bij
Start zal het aantal bemidde-
lingen dit jaar naar verwach
ting dalen met 10 procent tot
90.000. De verbetering in de
resultaten werd bereikt door
een tariefsverhoging van 16
tQt 18 procent van de loonsom
per uitzendkracht en door de
invoering van een Plan van
Aanpak. Dit plan zal er toe lei
den dat er 130 arbeidsplaatsen
verloren gaan. „Er zullen ech
ter geen gedwongen ontslagen
vallen", zo verzekerde Attema.
Een ander onderdeel van het
Plan van Aanpak is de verbe
tering van de bekendheid van
het bedrijf. „Door het publici
teitsoffensief van de andere
uitzendbureas is Start wat on
dergesneeuwd. Nu gaan we
met een tv-spotje, radiorecla-
fol
ders aan de weg
aldus Van der Gaag, die de
kosten hiervan op 4 miljoen
gulden raamt.
Ontslagen bij
Britse tak BCCI
LONDEN Ongeveer 1.100
van de 1.260 personeelsleden
van de Britse tak van de in op
spraak geraakte Bank of Cre
dit and Commerce Internatio
nal (BCCI) worden ontslagen
Dat heeft een woordvoerder
van de bank in Londen giste
ren meegedeeld.
DEN HAAG/LEIDEN
Er wordt momenteel weer
druk gefuseerd en gecon
centreerd in kranteland.
En de commentaren daar
op tonen, zoals gebruike
lijk, bezorgdheid om de
pluriformiteit van de pers.
Nu zijn fusies en concen
traties in de dagbladwe
reld bepaald niet van van
daag of gisteren. En de
bezorgdheid daarover
evenmin.
Reeds in 1923 - kort
was de Nieuwe Rotterdamsche
Courant eigenaar geworden
van De Nieuwe Courant in
Den Haag en had De Telegraaf
het in brede kring gewaar
deerde Nieuws van de Dag
overgenomen - sprak het be
stuur van de Nederlandsche
Journalisten Kring er zijn ver
ontrusting over uit.
Overigens was het vooroorlog
se kranten-aanbod van dien
aard, dat enige sanering niet
overbodig leek. De pluriformi
teit was voorbeeldig. Vrijwel
iedere politieke richting had
haar eigen dagblad. Dagelijks
verschenen er 44 rooms-katho-
lieke kranten, waarvan drie
landelijke. De anti-revolutio
nairen, de christelijk-histori-
schen, de staatkundig gerefor
meerden, ze hadden elk hun
eigen krant. Het sociaal-demo
cratische dagblad Het Volk
kwam met elf edities in den
lande uit. Het liberale volks
deel kon kiezen uit de Nieuwe
Rotterdamsche Courant en het
Algemeen Handelsblad, terwijl
ook verscheidene lokale kran
ten een liberaal geluid lieten
horen. Ook CPN en NSB had
den in die jaren hun eigen
dagblad. En voor wie van dat
alles niets wilde weten, ver
schenen er nog zo'n vijftig zo
genaamd neutrale kranten.
Oorlog, bezetting en nasleep
van dien hielden, vooral onder
de kleinere kranten, danigs
huis.
Bevrijding
Nadat de bezetter duchtig had
gesnoeid in het krantenbe
stand - in de loop van 1944
waren er nauwelijks vijftig
dagbladen overgebleven - leek
er na de bevrijding een geheel
nieuwe situatie te ontstaan.
Tientallen nieuwe kranten,
veelal voortgekomen uit de il
legaliteit, rezen als paddestoe
len uit de grond om dagelijks
Eenheid en Vernieuwing te
prediken. Aangezien het volk
echter meer uit was op Herzui-
ling en Restauratie verdwenen
de meeste even schielijk als ze
gekomen waren.
r Dfi()blnd «MU IS 1)1,., I
"IM,a"V 8 III l(lK ossNo°vWVN
Air.Huii'NL- tvisCm -OERIE'
m-TUl) hWQ^S',,/ Nli)(.\olU
semeen rBiESE__^ .5°E^
Dl.TIJ1) II, |N ij- Nol^
V..
Courant
Dt vvVXSBODl
3r*t°ttniama
"rrdamnirr
öl5c!) Oagbiai,
SooswI/rEburonl
u a. 11,1 riji'NoH»
l)A('HlAl) V*"*? - M^UrechtsDa^lad
hiteotiö®amschpaf®i
WIT ot&!D*LiwBUiXi örtftSi— -
6,'">
Le,Ds' «Hsssrll
1 deze titels zijn al verdwenen door fusies.
Ontwikkeling van de Nederlandse
dagbladpers in laatste 50 jaar
Jaar
Uitgevers
Titels
Oplage
1940
69
124
2.021.356
1950
58
113
2.775.000
1960
54
104
3.199.995
1970
33
93
4.153.249
1980
21
77
4.609.015
1990
17
79
4.593.295
Begin jaren '50 was de rust in
kranteland teruggekeerd en
had iedere zuil weer zijn eigen
krant. Pas in de loop van het
volgende decennium begon
dat beeld drastisch te verande
ren. Het rooms-katholieke
volksdeel, in '54 via een bis
schoppelijk mandement nog
nadrukkelijk zijn plaats gewe
zen, raakte los van zijn reli
gieuze wortels. Aan de rooms-
katholieke kranten ging deze
ontwikkeling niet ongemerkt
voorbij. Reeds in 1959 ging De
Maasbode op in De Tijd. Vijf
tien jaar later verdween ook
deze krant. De Volkskrant,
het
de
;-katholieke arbeidersbe
weging, schrapte in '65 de on
derkop 'Katholiek dagblad
voor Nederland', om daarna
snel uit te groeien tot één van
de spraakmakende kranten
van vooral progressief geo
riënteerd Nederland.
Van de tientallen regionale
kranten die zich tot begin ja
ren zestig nog voluit katholiek
noemden, zijn er slechts enke
le over, waarvan de inhoud
zulks van tijd tot tijd doet ver
moeden. Het Binnenhof en de
Leidse Courant in de Randstad
en de Twentse Courant in het
oosten van het land.
Protestants Nederland raakte,
op het Friesch Dagblad na, al
haar regionale kranten kwijt,
terwijl het landelijke Trouw-
zich slechts door aansluiting
bij de Perscombinatie (Parool
en Volkskrant) kon handha
ven. Alleen op de rechterflank
van deze religieuze groepering
wisten zich twee nieuwe dag
bladen te ontwikkelen, het
Nederlands Dagblad en het
Reformatorisch Dagblad.
Het sociaal-democratische
volksdeel, dat tot halverwege
de jaren zestig in Het Vrije
Volk de grootste krant van
Nederland bezat, raakte al
evenzeer los van dit papieren
bindmiddel. De krant ver
scheen vanaf 1970 nog slechts
als regionaal dagblad in Rot
terdam en omgeving om, begin
dit jaar, samen met het Rotter
dams Nieuwsblad op te gaan
in het Rotterdams Dagblad.
Ook in de regionale dagblad
wereld deden zich krantenfu
sies voor. Van de zestig dag
bladuitgeverijen die in 1950
nog 113 titels uitgaven waren
er twintig jaar later 33 over
met 93 bladen. Daarbij bleef
het niet. Ook daarna ging de
concentratie van de Nederlan-
de dagbladpers onverminderd
voort.
Pluriformiteit
En de pluriformiteit? Hoe gaat
het daarmee na al die fusies en
concentraties? Is er voor de le
zer nog keus of moeten die in
steeds groter getale genoegen
nemen met die ene krant in
stad of regio?
Wat dat laatste betreft: inder
daad. In 1981 publiceerde het
vakblad De Journalist een
overzicht waaruit bleek dat
rond 36 procent van de Neder
landse bevolking aangewezen
was op één regionale krant.
Recente eigen berekeningen
leren dat momenteel bijna 46,5
procent van de Nederlanders
als het om een streekkrant
gaat niet kan kiezen, c.q. wei
nig of geen belangstelling
heeft voor een aanwezige keu
zemogelijkheid. Ook dat. Zo
destilleren we uit gedetailleer
de gegevens van het Centraal
Bureau voor de Courantenpu
bliciteit (Cebuco) dat bijvoor
beeld in Nijmegen 50 procent
van alle huishoudens De Gel
derlander leest en slechts één
procent het Nijmeegs Dagblad.
In Maastricht een vrijwel
identieke situatie: De Limbur
ger komt in 64 procent van
alle huishoudens; het Lim
burgs Dagblad in maar één
procent.
Is de lezer dan niet geïnteres
seerd in pluriformiteit veel
vormigheid, verschillende op
vattingen naast elkaar verto
nend)? Toch wel, maar die le
zer heeft meestal wel door dat
de zogenaamde monopoliek
rant zich, op straffe van abon-
neeverlies, allang geen eenzij
dige berichtgeving en/of ach
tergrondinformatie meer kan
veroorloven. De lezer van
vandaag heeft immers veel
meer informatiebronnen ter
beschikking dan alleen de
krant. Vrijwel ieder huishou
den in Nederland beschikt
over radio en televisie; com
municatiemiddelen die dage
lijks vrijwel van uur tot uur
nieuws en commentaren uit
stad, land en wereld in huis
brengen.
(Jan van de Plasse is deskun
dige op het gebied van de dag-
bladpubliciteit. Hij publiceert
met regelmaat in het vakblad
De Journalist.)
Het kon niet op in de tweede
helft van de jaren tachtig. Be
leggend Nederland werd
overstelpt met introducties
van de allerverrukkelijkste
aandelen. Veel van die intro
ducties bleken naderhand al
lesbehalve verrukkelijk, zodat
beleggend Nederland honder
den miljoenen koersverlies
heeft geleden.
Namen? Ik noem: Air Hol
land, DAF, HCS, Infotheek,
Management Share, Pirelli,
Vredestein. Andere aandelen
hebben het weliswaar niet zo
dramatisch slecht gedaan,
maar zijn toch door de huidi
ge economische neergang in
koers gedaald. Iemand die
geen koersrisico wil lopen,
kan zijn spaargeld op het
ogenblik dan ook beter risico
mijdend oftewel in obligaties,
spaarrekeningen of deposito's
beleggen.
De ellende, die ik hiervoor
kort beschreef, is overigens
voor een flink deel te danken
aan slecht bestuur en voor
een ander deel aan gebrekkig
inzicht in de markt. En over
de mogelijkheid van een min
der gunstige conjunctuur
werd in die jaren kennelijk
helemaal niet gepiekerd. Air
Holland, een bedrijf dat voor
touroperators placht te vlie
gen, is door een falend be
stuur ten onder gedaan. Vlie
gen is voor veel mensen nog
steeds een belevenis, zo niet
een sensatie. Voor de belegger
is het vliegbedrijf echter min
der aantrekkelijk. Zelfs een
belang in de KLM is beslist
geen rustig bezit. De laatste
twaalf maanden schommelde
de koers tussen 18,70 en 32,00,
de huidige koers.
Golfcrisis
De invloeden van de Golfcri
sis en de verwoede concur
rentie moeten niet worden
onderschat. In hoeverre de
KLM met zijn belangen in
Martinair en Transavia zal
weten te profiteren van de
ondergang van Air Holland
moet worden afgewacht. Vast
staat dat de luchtvaart geluk
kig is met de ondergang van
Air Holland. De aandelen van
Air Holland hadden nooit op
de Amsterdamse effecten
beurs mogen komen. Nu zijn
de beleggers terecht woedend.
De koers van de 1.507.075 cer
tificaten van aandelen, die op
9 oktober 1989 werden geïn
troduceerd, is gedaald van
37,50 tot 1,60 nu. De stukjes
zijn echter waardeloos: tot
dusverre bedraagt het koers
verlies al ruim 54 miljoen gul
den. Bij een waardering op
nul zal het koersverlies oplo
pen tot circa 56 miljoen gul
den. De Nederlandse Partici-
GELD GOED
patie Maatschappij heeft 14,3
procent van dit aandelenpak
ket in haar bezit en lijdt dus
een strop van iets meer dan 8
miljoen gulden.
Het lijkt mij nuttig aan de
hand van het introductiebe-
richt van 1989 even na te
kaarten. De belangstellenden
werd in 1989 een zonnig beeld
van het bedrijf voor ogen ge
toverd. De balanspositie per
31 maart 1989 roept echter
twijfel op aan de financiële
gezondheid - Pieter Lakeman
heeft destijds gezegd, dat een
introductiekoers van slechts
21 gulden aanvaardbaar zou
zijn geweest.
Twijfel
Ik heb destijds aan de juist
heid van zijn betoog getwij
feld, omdat je aan de hand
van de balanscijfers in ca. vijf
minuten tot eenzelfde conclu
sie kon komen. Het leek erop
dat Lakeman een aantal be
langrijke factoren die niet in
cijfers zijn uit te drukken,
buiten beschouwing had gela
ten. Thans moet ik echter
toch constateren dat hij met
zijn taxatie dichter bij de rea
liteit was dan de Amro Bank
die het introductiesyndicaat
leidde.
Wel was mij destijds de enor
me schuldenlast opgevallen,
maar daartegenover stond de
uiteraard niet uit de balans
blijkende grote goodwill, die
mede bleek uit de lange lijst
touroperators. Met die good
will had Lakeman kennelijk
geen rekening gehouden. Te
recht naar nu blijkt.
Coopag
Dezer dagen heeft de Amster
damse rechtbank de zaak be
handeld van de Vereniging
Coopag Finance tegen de
Amro Bank. Ik wil niet in
gaan op de details van deze
obligatie-introductie, die ook
uitliep op een gigantisch ver
lies voor de beleggers. In een
pleidooi voor de rechter heeft
een advocaat, die de belangen
van de obligatiehouders be
hartigt, volgens het Finan-
cieele Dagblad dit gezegd:
„De Amro Bank is tekort ge
schoten met het controleren
van de gegevens die Coop en
accountants aanleverden. Die
gegevens zouden grondig
moeten zijn onderzocht voor
dat ze werden gepubliceerd in
de vorm van een prospectus.
De Amro Bank heeft gehan
deld als een kopieerhal: ko
piëren, kaftje eromheen en
een nietje erdoor. Daar kwam
het werk Van de Amro Bank
op neer". Pikant is het feit dat
de accountants van Coopag in
april 1989 hun goedkeurende
verklaringen over de jaren
1986 en 1987 met terugwer
kende kracht introkken. Nie
mand schiet daarmee iets op,
maar de conclusie is gerecht
vaardigd, dat die accountants
in eerste instantie half werk
hebben geleverd.
Niet eenvoudig
De vele problematische intro
ducties en emissies van de
laatste jaren maken het er
voor de gewone belegger niet
eenvoudiger op geloof te
hechten aan de bijbehorende
prospectussen en berichten.
Ik krijg steeds sterker de in
druk dat de beleggingsanalis
ten er vaak met de muts naar
slaan en eerder denken aan
de winsten hunner instellin
gen dan aan de beste belan
gen van de beleggers. Het bes
te zou misschien zijn de in
houd van prospectussen zorg
vuldig te laten controleren
door onafhankelijke accoun
tants, analisten en experts die
een goed inzicht hebben in de
markten van de ondernemin
gen die naar de beurs willen
gaan. Dat kost natuurlijk tijd,
maar neemt bij de belangstel
lende beleggers iets weg van
eventueel bestaande onzeker
heden. Aan elk aandeel zijn
risico's verbonden, maar die
risico's dienen wel binnen de
perken te blijven. En dat kan
alleen met uiterst zorgvuldig
geredigeerde informatie.
De eenvoudigste
voor het probleem zou na
tuurlijk zijn de emitterende
instellingen per wet alle ver
antwoordelijkheid in de
schoenen te schuiven als de
troeteltjes binnen drie of vijf
jaar surséance van betaling of
faillissement zouden moeten
aanvragen. Daaraan dient dan
de eis gekopppld te worden
om bij een plotseling sterk
achteruitgaande financiële po
sitie al na twee of vier jaar
een gedetailleerde opgave van
de situatie openbaar te ma
ken, zodat nog intijds zou
kunnen worden ingegrepen.
Dacht u dat zo'n regeling tot
de mogelijkheden behoort? Ik
niet, want onmiddellijk zou
den alle grote denkers van
Nederland in actie komen
met hun eindeloze ,ja maren"
plus kreten als „dat past niet
in een vrije economie". In
zo'n economie passen dan ze
ker wel de miljoenenverliezen
van iets te goedgelovige be-
BEURS
Norit omlaag door
winstnemingen
AMSTERDAM Een typi-
sche vrijdag, zo verzuchtte een
handelaar na het slaan op de
gong voor het begin van het
weekeinde. De enige spanning
die sommige handelaren nog
koesterden, was de angst voor
een nieuwe krach in de voor
de beurswereld ondertussen
berucht geworden oktober
maand. Verder zorgde ook het
koolstoffenfonds Norit voor
enig nieuws door het opduiken
van een onbekende koper, die
mogelijk Norit wil overnemen.
De CBS-stemmingsindex was
op deze laatste dag van de
week nauwelijks in beweging
te krijgen. De koersindex bleef
onveranderd staan op 194. In
totaal werden er maar voor
459 miljoen aandelen ver
handeld op een totaalomzet
In de ochtendhandel
den de hoofdfondsen een
doodse aanblik. Slechts Heine-
ken trok de aandacht met een
sterke daling. In de loop van
de middag zakte het bierfonds
verder weg, om tenslotte op
151,30. Ook Elsevier had
volgens de vloer last van een jjtie
dunne markt, gecombineerd |jeef)
met een typische vrijdagsstem- cor(j
ming en het uitgeversconcern t
moest f 1,50 achteruit naar een
f 88. Daarmee was Elsevier de :aar
sterkste daler onder de hoofd-
fondsen. Se
Opmerkelijk waren de hogere fëfd,
koersen voor Philips en Poly- een
gram. De stemming onder de Dj
herk
de te
beleggers over Philips
betera na de berichten over
een eventuele overneming van
een Amerikaanse lichtdivisie.
De beleggers zijn onder de in
druk gekomen van de agres- C"e
sievere koers die het Eindho- A
vense elektronicaconcern
schijnbaar is gaan varen. Phi
lips steeg 0,30 op 33,40.
Philips-dochter Polyggram
tocol
gen
mocht eveneens 0,30
trekken op 40,20. Daarmee
kon de platenboer opnieuw de
f 40-grens doorbreken.
'Akzo leek de verliezen door
de uitbreiding van het aande
lenkapitaal te hebben gestopt.
Voor het eerst sinds lange tijd
boekte Akzo een winst en wel
van 0,80 op 116. DSM
werd meegezogen en noteerde
een winstje van 0,20 op
101,50.
