'Gesloten. We hebben de oorlog gewonnen'
1
inal
Ie
SPECTACULAIRE WENDING MILITAIR ATOOMTIJDPERK
Gefopt
Vrienden
Onwetend
Macht
Honger
Beloning
Ongewis
CcldócSouoant
ZATERDAG 5 OKTOBER 1991 PAGINA 34
De mannen
uit de bunkers
van de
Amerikaanse
luchtbasis
Minot in de
koele prairie
van Noord-
Dakota
kunnen weer
regelmatig
naar huis.
Ze hebben de
atoom
bommen uit
de buiken van
de B-52
bommen
werpers
geladen en de
kruisraketten
van de
vleugels
gehaakt,
FOTO: AP
MINOT AIR FORCE BASE - 'Ge
sloten. We hebben de oorlog ge
wonnen'. Het staat in slordig hand
schrift, als een vluchtige kattebel,
op een stuk papier dat aan de deur
is geplakt van een van de perso-
neelsbunkers van Minot Air Force
Base in de koele prairie van North
Dakota. De mannen zijn naar huis.
Ze hebben de atoombommen uit
de buiken van de B-52 bommen
werpers geladen en de kruisraket
ten van de vleugels gehaakt.
Drieëntwintig jaar lang, sedert
twintig B-52's in 1968 op deze ba
sis werden gestationeerd, zijn de
bemanningen de gevangenen ge
weest van de onverbiddelijke sche
ma's van Amerika's onafgebroken
nucleaire paraatheid.
Zeven aaneengesloten etmalen per
maand leefde ieder in of pal naast 'zijn'
B-52, het kolossale achtmotorige 'strato-
fort' dat decennia achtereen de lange
arm is geweest van Amerika's atomaire
wereldmacht. Een enkele B-52 met volle
lading kan de hele Sovjetunie vernieti
gen. De VS beschikken over een vloot
van 250 B-52's, verdeeld over 12 thuis-
bases.
Slapen deden de ridders van de nucleai
re eeuw op Minot Air Force Base in on
dergrondse bunkers. Met de pieper en
het kaartje met de lanceer- en afwerpco-
des naast het hoofdkussen. Tijdens de
waakuren was er een klein recreatiecen
trum beschikbaar, waar de blauwe pick
up trucks met zwaailichten altijd klaar
stonden om in geval van alarm de man
nen naar de vliegtuigen te racen.
En er was een gebouw waarin de wakers
over de westerse veiligheid tijdens de
parate week vrouw, kind en vriendin
konden ontmoeten. Hormone Hall
noemden ze die voorziening. 'Gesloten.
We hebben gewonnen'. Na een militair
atoomtijdperk van nog net geen halve
eeuw.
Het einde van de Koude Oorlog is voor
deze Amerikaanse militairen wel heel
plots gekomen. Al op zaterdagmiddag na
de verrassende 'nucleaire ontwapenings-
spcech' waarin president Bush de on
middellijke afschaffing aankondigde van
de 'eeuwige' strategische alarmfase, kon
den de eerste wachtlopers van Minot
naar huis en sloegen ze een bal op het
vredige openbare golfterrein van deze
kleine stad.
Op tientallen air force bases (AFB's) in
de VS heeft de verdwijning, een halve
wereld vers van de Sovjetunie als nucle
aire tegenstander ineens een onthutsend
concrete consequentie. Zoals op Griffiss
AFB in New York, waar de kleinere
maar ook intercontinentale B-l bom
menwerpers continu klaarstonden om
op te stijgen met hun helse vracht. En
zoals op Malmstrom AFB in Montana,
waar 150 intercontinentale Minuteman
raketten in silo's op de Sovjetunie ge
richt staan en waar twee-mans teams
erop getraind waren om van de ene op
de andere minuut een batterij van tien
van die ballistische kernraketten af te
vuren.
Al die wapens blijven voorlopig intact,
maar zullen niet meer ogenblikkelijk -
en dus met de kans op een vergissing -
te lanceren zijn. En de mensen die ze be
dienen en onderhouden gaan gewone
kantooruren maken, van negen tot vijf.
De wereld is daarmee, evenals met
Bush' besluit om duizenden atomaire
slagveldwapens uit Europa terug te halen
en te ontmantelen, een veel minder ge
vaarlijk nucleair kruitvat geworden.
Voor George Bush betekent zijn 'off
alert'-beslissing ook de verlossing van
een persoonlijk ongemak dat tot dusver
re aan het presidentschap was verbon
den. Hij zal niet meer altijd en eeuwig
'the football' bij zich moeten hebben, die
de codes bevat voor een presidentieel
spoedbevel tot nucleaire aanval. De
voetbal - de bijnaam is ingegeven door
de kleine jongen die altijd overal zijn
voetbal mee naartoe neemt - is een
zwart metalen koffertje (meestal gedra
gen door iemand in het gevolg van de
president) met daarin een boek waaruit
het staatshoofd de aanval van zijn voor
keur kan kiezen.
Hij moet daarbij gebruik maken van een
codekaart, die hij in zijn portefeuille
draagt en die tevens dient om zich als
president te legitimeren bij het Penta
gon, dat de aanval moet uitvoeren.
Veel Amerikaanse presidenten hebben
een kwajongensachtige of ongeïnteres
seerde verhouding gehad met hun voet
bal. John Kennedy wilde de gebruiks-
procedure niet kennen, Jimmy Carter
vergat regelmatig zijn Pentagon-identi-
teitskaart tijdens vrije weekeinden mee
te nemen en Gerald Ford schijnt zijn na
tionaal veiligheidsadviseur Brent Scow-
croft (die nu dezelfde functie onder Bush
bekleedt) eens gefopt te hebben door in
de voetbal, die door Scowcroft opnieuw
moest worden gecodeerd, een leeg bier
blikje plus paardecondoom te stoppen...
Sportman George Bush, die tussen ver
plichtingen door nogal eens anoniem
naar een golfbaan wil ontsnappen, is al
evenmin geobsedeerd door de ook voor
presidenten onbevatbare verantwoorde
lijkheid die de voetbal belichaamt. Nog
deze voorbije zomer was Bush in de
buurt van Los Angeles een half uur zoek
en moest de marine-officier met het kof
fertje in een taxi de stad door om de pre
sident te zoeken.
Toch is het de voetbal geweest die presi
dent Bush luttele weken geleden inspi
reerde tot het plan voor een dramatisch
keerpunt in de nucleaire wereldhistorie.
Maar dan niet zijn eigen bal, maar die
van Sovjet-president Gorbatsjov, wiens
koffertje met de Sovjet-lanceercodes af
gepakt werd tijdens de staatsgreep in au-^
gustus.
Dagenlang is het Pentagon in het onge
wisse gebleven over wie aan de andere
kant van de aarde de VS onder schot
hield met de formidabele intercontinen
tale Sovjet-kernmacht en wie West-Eu
ropa kon bedreigen met het korte-af-
standsarsenaal. Die dagen kon George
Bush geen meter wijken van zijn voet
bal.
Tijdens zijn vakantie in Kennebunkport gaf president Bush zijn vage 'nieuwe wereldor
de' concreet gestalte. FOTO: AFP
Op de maandag na de coupweek, het
was 26 augustus 1991, zaten Bush en
Scowcroft op de veranda van het presi
dentiële vakantiehuis in Kennebunk
port, in de staat Maine, op de traditione
le schommelstoelen, die allereenvoudig
ste maar filosofische meubels die tot
grootse gedachten plegen aan te zetten.
Daar besloten de twee vrienden, leeftijd
genoten en ex-piloten uit de Tweede We
reldoorlog, dat de tijd gekomen was om
die nog zo vage 'nieuwe wereldorde' in
het late jaar 1991 concreet gestalte te ge
ven.
Het niets vermoedende Witte Huis-jour
nalistenkorps zat zich op veilige afstand
in tv-wagens en motelkamers te verve
len, toen op die zeer Amerikaanse ver
anda ('porch') geschiedschrijving werd
beraamd. En misschien wel ingrijpender
dan de samenzweerders beoogden, want
inmiddels lijken de aangekondigde nu
cleaire afschaffingen een sneeuwbal ge
worden die ook veel kernwapens aan
zich kleeft welke Bush nog dacht te kun
nen behouden voor Amerika.
Bush en Scowcroft besloten om aan de
fensieminister Dick Cheney en generaal
Colin Powell op te dragen een opsom
ming te geven van 'alles wat we nucleair
kunnen dumpen in het licht van de de
mocratische overwinning in de Sovjetu
nie'. De twee Pentagon-kopstukken trok
ken tien dagen uit voor hun inventarisa-
sen de enige zes mensen die weet had
den van Bush' voornemen: de president,
vice-president Dan Quayle, Scowcroft,
Cheney, Powell en Robert Gates, de in
middels omstreden kandidaat om CIA-
directeur te worden. Zelfs minister van
buitenlandse zaken Jim Baker, die op
reis was naar Moskou en het Midden-
Oosten, bleef onwetend, evenals de hele
Amerikaanse 'wapenbeheersingsbureau-
cratie', de duizenden specialisten die
zich de voorbije twintig jaar met de
moeizame onderhandelingen over de
START-verdragen met de Sovjets heb
ben bemoeid.
Op 17 september tekende Bush in zijn
Oval Office de presidentiële opdracht tot
terugtrekking van alle nucleaire grond-
wapens in Europa en van alle zee-kruis
raketten en tot opheffing van de paraat
heid van de intercontinentale raketten
en bommenwerpers. In zijn speech voor
de Verenigde Naties op 23 september
had hij er nog met geen woord over ge
rept, omdat zijn adviseurs het nog niet
eens waren over de ideale presentatie
van het besluit aan de wereld.
Pas op donderdag 26 september lichtte
Bush persoonlijk telefonisch zijn ver
blufte geallieerden Mitterand, Major,
Kohl en Gorbatsjov in, waarna vorige
week vrijdagochtend de aankondiging
kwam van de tv-speech, diezelfde
avond.
Tijdens de Golfoorlog heeft Bush de
.smaak te pakken gekregen van het tonen
van gewaagd leiderschap.
„Nu zag hij voor de tweede keer in zijn
ambtstermijn de kans schoon. Het be
sluit was schokkend voor het hele mili
tair-industriële establishment in de VS,
maar het wordt braaf geslikt omdat het
van Bush komt. Als iemand van de De
mocratische oppositiepartij het had ge
opperd, was het als onverantwoord weg
gehoond", zo omschrijft Kenneth Ham
man, politiek strateeg in Bush' Republi
keinse Partij, het enorme gezag en de
persoonlijke macht waarover Amerika's
president thans beschikt.
Al blijft er in de plannen van Efush veel
werk over voor Amerika's militaire
bedrijfsleven, er gaan dezer dagen toch
heftige schokgolven door de industrie en
door de enorme bevolkingsgroepen die
daarvan afhankelijk zijn. Alle giganten
worden immers gevoelig getroffen.
Boeing verliest de miljardenopdracht
voor de SRAM-raket, die nu uit het Pen-
tagon-arsenaal is geschrapt, en Rockwell
is haar mobiele MX-raketproject kwijt.
De kernbommenproduktie, een sector
waar het Pentagon 10 miljard dollar per
jaar in pompt, houdt tot nog toe 100.000
Amerikanen, verspreid over dertien sta
ten, aan het werk. Zij zullen zich de ko
mende twee jaar nog vooral bezighou
den met het onschadelijk maken van de
2200 nucleaire ladingen die terugkomen
uit Europa, waarna zij naar ander werk
moeten uitkijken.
Het Lawrence Livermore National La
boratory in Californië, waar 8000 men
sen werken, is het grootste Amerikaanse
ontwerpcentrum voor nieuwe kernwa
pens. Daar had men nog maar één bom
in ontwerp: de SRAM-kernkop. „We ho
pen zoveel mogelijk over te kunnen
schakelen op niet-nucleaire technologie",
zegt Livermore's directeur John Nuc
kolls. „Het is net als met elk ander be
drijf: als niemand wil hebben wat je
maakt, moet je een ander produkt ver
zinnen".
Maar ook de vervaardigers van wapens
die Bush behouden wil zien, kunnen
geenszins gerust zijn. Het Amerikaanse
Congres toont honger naar een veel om
vangrijker 'vredesdividend', nu de presi
dent zelf heeft verklaard dat de Sovjet
dreiging, waarop vrijwel alle lopende nu
cleaire wapenplannen nog altijd zijn ge
baseerd, als verdwenen moeten worden
beschouwd.
„Wij hebben onze vijand zien verdam
pen voor onze ogen", zei generaal Po
well deze week tegenover de vaste defen
siecommissie van de Senaat, dezelfde
commissie die moet beslissen over de
Pantagon-aanvraag van 75 B-2 stealth
bommenwerpers voor 865 miljoen dol
lar per stuk. Deze vervangers voor de
oude B-52's, zo blijkt uit testen, falen
trouwens in hun bedoeling de 'vijande
lijke' radar te ontwijken.
Waar de vijand (afgezien van militair
onbetekenende lastposten als een coup
pleger in Haïti) nu alleen nog maar ie
mand van het kaliber Saddam Husayn
is, die nooit in staat zal zijn tot een nu
cleaire verrassingsaanval over de lange
afstand, lijkt het uitgesloten dat het
Amerikaanse Congres nog een groot aan
tal B-2's wil verwerven. Zelfs Republi
keinse partijgenoten van president Bush,
zoals senator John McCain, vinden dat
„het Amerikaanse volk nu beloond moet
worden voor zijn inspanningen tijdens
de Koude Oorlog".
En die beloning moet bestaan uit defen
siebezuinigingen die verder gaan dan de
toch al fikse ingrepen die na de val van
de Berlijnse Muur zijn aangekondigd
(tientallen sluitingen van VS-legerbases,
inkrimping van de totale manschapsster-
ke van 2 miljoen naar 1,6 miljoen in vijf
jaar). Nadere ingrepen zullen wel veel
militaire en civiele banen kosten, maar
hebben het grotere voordeel dat ruimte*
ontstaat voor economisch veel produk-
tievere investeringen dan die in oorlogs-
materieel.
Hetgeen een schrale troost is voor Nort
hrop, dat nu de helft van zijn bedrijfsin-
komen aan de B-2 verdient (waarvan er
voorlopig vijftien zijn besteld). En voor
General Dynamics, dat de nieuwe klasse
Seawolf 'nucleaire aanvals-onderzeeérs',
bedoeld om de Sovjetvloot in tijd van
oorlog in de noordelijke wateren opge
sloten te houden, zou gaan bouwen. En
voor Lockheed, dat luxe plannen had
voor het SDI-ruimteschild tegen Sovjet-
kernraketten.
Sommige politieke analisten in Was
hington menen dat George Bush een
grote misrekening heeft gemaakt toen hij
veronderstelde dat hij nieuwe projecten
(die al onder vuur lagen in het Congres)
kon redden door andere systemen ver
sneld op te heffen. Maar waar Powell
een 'verdampte vijand' moest aanhalen
om Bush' besluit uit te leggen, helpt die
zelfde beeldspraak niet bepaald om een
Congresmeerderheid te kweken voor de
B-2 en SDI.
Het lijkt erop dat zich in de VS zoiets
als het spiegelbeeld gaat voltrekken van
wat de Sovjetunie overkwam. Toen Gor
batsjov een paar jaar geleden 'een beetje'
democratie en een beetje zelfstandigheid
voor de deelrepublieken in het vooruit
zicht stelde, riep hij een veel radicaler
eindresultaat over het land af dan voor
zien. Nu president Bush een beperkte
nucleaire ontwapening op spectaculaire
manier en met verwijzing naar een com
pleet nieuwe wereld afkondigt, lijkt hij
ongewild te bezielen tot een veel drasti
scher gedaanteverandering van de Ame
rikaanse samenleving, die tot nog toe 25
procent (300 miljard dollar) van haar
nationale begroting uitgeeft aan Defen
sie. De gevolgen zijn onzeker, maar
doen vermoeden gigantisch te zijn. Voor
de economische prestatie van Amerika,
voor de banden met Europa, voor de
strategische rol van de VS in de wereld,
voor de Amerikaanse eigenwaarde en
voor de binnenlandse politieke machts
verdeling.
Amerika had mogelijk ook een geleide
lijker en beheersbaarder aanpassing aan
de nieuwe internationale orde kunnen
kiezen. Maar het waren een voetbal,
twee schommelstoelen en George Bush,
gretig om zijn eigen regering te ontlopen
en geschiedenis te maken, die de Vere
nigde Staten op een avontuurlijker pad
hebben gestuurd.
