Verdeeldheid katholieken leidde
tot ondergang van kabinet-Cals
„Stelen van kinderen door ouder veroorzaakt trauma"
ZATERDAG 5 OKTOBER 1991 PAGINA 31
c jaren
e bou-
shows
ek dal
adden.
hoor,
>en we
en. Ze
ks ook
reft, is
-groep,
iing in
ysteem
eluidsi
i is de
Bennet
ïstalla-
t is hel
toeven
;ewoon
>en ge-
t Prin-
ure en
t vooi
ans te
n. Bo-
eerste
legante
Neder-
DEN HAAG - In Voorproef en
nasmaak, waarin de Pvda-politicus
Anne Vondeling terugblikte op de
val van het kabinet-Cals waarvan
hij minister van financiën was,
wijst hij klip en klaar op de diepere
achtergrond van de val van dit
rooms-rode kabinet: die was te wij
ten aan de verdeeldheid onder de
katholieken. Dat is een juiste con
statering nu de discussie over de
oorzaken van de Nacht van
Schmelzer, komende week precies
vijfentwintig geleden, opnieuw
wordt opgerakeld.
De val van het kabinet-Cals leidde ruim
twee decennia lang tot een ongekende
poltieke en maatschappelijke polarisatie
die pas met de vorming van het kabinet
Lubbers-Kok lijkt te zijn overwonnen.
De katholieke zuil was ten tijde van het
kabinet-Cals ('65-'66) al in hevige beroe
ring en het werd steeds moeilijker in een
partij als de KVP de verschillende belan
gengroeperingen binnenboord te hou
den.
Problematischer ligt het met de opvat
ting van Vondeling, ruim twee jaar na
de traumatische nacht in hetzelfde boek
neergeschreven, dat in de nacht van 13
op 14 oktober een moord met voorbe
dachten rade werd uitgevoerd. De woede
bij de socialisten was zeer groot en de
laatsten leken daarin gesterkt te worden
door Cals zelf die na de nacht verklaarde
volledig overvallen te zijn door het op
treden van Schmelzer.
Foefjes
De KVP-politicus Harry Notenboom die
als financieel specialist een groot aandeel
had in de opstelling van de fatale motie-
Schmelzer in die bewuste nacht is een
andere mening toegedaan. In De Val van
het kabinet-Cals heeft Notenboom de fi
nanciële politiek van de KVP in de jaren
tussen 1963 en 1967 onderzocht. In de
KVP bestond namelijk grote reserve
over de forse verhoging van de uitgaven
van dit kabinet. In de eerste begroting
die Vondeling voor het jaar 1966 indien
de steeg de rijksbegroting met twintig
procent. Daar stond naar het oordeel
van de KVP-specialisten onvoldoende
dekking tegenover. In de begroting voor
het jaar daarop was het niet veel beter.
Vondeling besloot onder druk van de
kritiek tot ombuigingen, maar de tekor
ten op de dekking bleven bestaan en va
rieerden van 76 miljoen tot een half mil
jard en zelfs hoger al naargelang de bere
keningen die daarvoor werden gehan
teerd. Notenboom toont in zijn studie
aan dat er door Vondeling met foefjes
werd gewerkt om het begrotingsplaatje
acceptabeler te maken. Een voorbeeld.
Maatregelen in de belastingsfeer die 237
miljoen gulden moesten opleveren en
die reeds in het vorige begrotingsjaar
werden opgevoerd, kwamen opnieuw in
de ontwerpbegroting voor, zo motiveert
Notenboom zijn afwijzende opstelling.
Ongetwijfeld is er vandaag meer waarde
ring voor de begrotingsdiscipline en de
daarvoor geldende normen zoals die
door een man als Notenboom werd be
pleit, nu de rente op staatschulden met
26 miljard gulden bijna de grootste uit
gavenpost vormt van de huidige rijksbe
groting.
Toch is de oratio pro domo waar Noten
booms studie in feite op neerkomt, niet
echt overtuigend of liever gezegd onvol-,
ledig. Het politieke oordeel over die be
grotingsoverschrijdingen was natuurlijk
veel belangrijker. Veelzeggend is dat de
KVP met dezelfde begroting die ander
halve maand later door het tussenkabi-
net-Zijlstra werd ingediend, wel akkoord
ging met dien verstande dat de KVP een
(tijdelijke) verhoging van belastingen en
uitstel van belastingteruggaaf accepteer
de om alsnog het evenwicht in ontvang
sten en uitgaven te realiseren. Onder
Vondeling wenste de KVP onder geen
beding lastenverhoging voor de burger te
accepteren. Nu dwongen de „verslech
terde economische omstandigheden"
daartoe, aldus Notenboom.
Pretentieus
Het was overduidelijk dat de schoen el
ders wrong. Veel KVP'ers hadden de
coalitie met de PvdA met lede ogen ge
accepteerd. Die was - uniek feit, zonder
verkiezingen! - tot stand gekomen na
dat het kabinet-Marijnen met de VVD
in 1965 gestruikeld was over de com
mercialisering van de omroep. Toen een
nieuw kabinet geformeerd moest worden
was het uiteraard de beurt aan de pro
gressieve politici in de KVP als Cals. De
KVP wilde na haar recordoverwinning
van 1963 geen nieuwe verkiezingen over
haar impopulaire standpunt over de om
roep en de PvdA zat in een riante positie
nu, naar de bekende beeldspraak van
AR-leider Roolvink, 'het lood' (de
VVD) had afgedaan en de KVP op han
gende pootjes naar 'het ijzer' (de PvdA
dus) toe moest.
Cals was niet alleen een vooruitstrevend
maar ook een pretentieus politicus het
geen onder meer bleek uit de regerings
verklaring waarmee zijn kabinet in april
'65 aantrad. Niet alleen materieel maar
ook in geestelijk opzicht had het kabinet
een leidende rol te vervullen. In fïnan-
cieel-economische zaken was Cals
slechts thuis. Daarvoor verliet hij zich
grotendeels op Vondeling. De Utrechtse
historicus drs M. Doré die een studie
maakte van de denkbeelden van Cals
noemt hem een idealistisch politicus te
genover Schmelzer die een typische be-
langenpoliticus was met een conservatie
ve inslag. Deze stond nu voor de moei
lijke klus de sterk verdeelde KVP op één
lijn te houden, nadat Romme's opvolger
De Kort in een jaar tijd smadelijk was
afgegaan. Hij vond uiteindelijk Cals die
gezien zijn gezondheid het liever wat
kalmer aan wilde doen bereid de forma
tie op zich te nemen
In katholieke werkgeverskringen zag
men de sterk oplopende begroting met
lede ogen aan. In een peiling in katholie
ke kring zag zeventig procent van de
KVP'ers de begroting voor het jaar 1967
niet zitten en ruim de helft van hen was
tegen de samenwerking met de PvdA, zo
meldt Doré. De KVP had al eerder in
1958 het kabinet-Drees naar huis ge
stuurd toen de begroting naar het oor
deel van financieel specialist Lucas niet
in orde was. De politici pur sang zagen
hun kans na de staten- en gemeente
raadsverkiezingen waarin de socialisten
flinke klappen kregen. Notenboom, zo
meldt Doré, riep dat het kabinet geen
lang leven was beschoren en wees de
PvdA als hoofdschuldige aan. Schmelzer
kwam na de statenverkiezingen in mei
met een lijst van bewindslieden op de
proppen die vervangen moesten worden.
Boven:
Hoogtepunt in
de Nacht van
Schmelzer: het
kabinet-Cals
staat op.
Rechts KVP-
premier Cals,
links naast
hem PvdA-
minister van
financiën Anne
Vondeling.
FOTO: SP
Rechts: De
hoofdrolspeler
in de nacht van
13 op 14
oktober 1966,
waarin het
kabinet Cals
viel, Norbert
Schmelzer,
fractie
voorzitter van
de Katholieke
Volkspartij.
FOTO: SP
Ze lekte uit in dagblad Het Binnenhof
en verwekte groot rumoer.
Sindsdien was het vertrouwen tussen de
beide partijen zoek. Notenboom schrijft
dat Schmelzer in augustus „minstens
vijf keer" contact had met Cals over de
begroting. Maar het was een publiek ge
heim dat de relatie tussen beide politici
niet best was.
In de bewuste nacht van 13 oktober
komt Schmelzer met zijn motie nadat
zowel Vondeling als Cals op hautaine
wijze de kritiek van de KVP van de
hand heeft gewezen. Doré: het kabinet
spreekt grote woorden. Cals heeft het
over de begroting als over een staaltje
van puur meesterschap waarvan geen
millimeter valt af te dingen en: het kabi
net kan en zal niet wijken.
Een reden te meer voor Schmelzer om
met zijn motie te komen is dat duidelijk
is geworden dat zo'n twaalf tot dertien
KVP'ers met een motie van de VVD
zullen meestemmen. De scheuring in de
KVP-gelederen zou dan hoe dan ook een
feit zijn en waarschijnlijk ook de val van
het kabinet. Schmelzers motie gaat min
der ver en deze maakt ondanks het feit
dat hij daartoe wordt uitgedaagd door
Pvd.A-fractieleider Nederhorst niet echt
duidelijk wat hij feitelijk met de motie
beoogt. Hij nodigt de regering uit met
voorstellen ter verbetering van de dek
king te komen maar zegt er bij dat hij
niet tegen de huidige regeringscombina
tie is en dat zijn motie niet mag worden
opgevat als een gebrek aan vertrouwen
in het hele regeringsbeleid. In de schor
sing die daarop volgt maakt Schmelzer
tegenover Cals - die daarover schrijft in
zijn dagboek - de opmerking dat als
Zijlstra op de plaats had gezeten van
Vondeling hij hem wel gesteund zou
hebben. Cals is ontsteld, schrijft hij,
want wat als een zakelijk verschil van
mening wordt gepresenteerd blijkt een
persoonlijke aangelegenheid te zijn. Tij
dens de schorsing blijken Luns en Von
deling bereid de motie te ,nemen', Cals
eist daarentegen het vertrouwen.
Sleutelrol
Op vier KVP'ers die tegen zijn en vijf
afwezigen stemt de hele fractie voor de
motie. Sleutelrol speelt in het stemge
drag van de fractie Marga Klompé, die
Cals op handen draagt. Het merendeel
van de KVP-fractie oriënteert zich op
haar. terwijl zij de motie slechts kennen
van hebben horen voorlezen en de con
sequenties daar onvoldoende van door
zien. Zij motiveert naderhand haar be
sluit tegenover Cals met een beroep op
de broodnodige eenheid in de fractie.
Die ging haar boven alles. Partijbelang
prevaleerde dus boven landsbelang.
De eenheid in het katholieke kamp blijkt
daarmee overigens verre van gered als
de reacties loskomen op de nacht waar
half Nederland via de televisie getuige
van is geweest. De KVP-gelederen split
sen zich nu definitief, één groep gaat
richting PPR, de anderen verbinden zich
met de twee andere confessionele partij
en uiteindelijk in een nieuwe partij, het
CDA, waar de Nacht van Schmelzer de
beslissende aanzet toe geeft.
INTERNATIONAAL CONGRES OVER KIDNAPPING:
om ontvoering naar het buitenland en
de andere 10 werden ontvoerd naar Ne
derland.
ijsberg
„Ondanks het schamele cijfermateriaal
blijkt in de praktijk dat internationale
kindermeename drastisch toeneemt", zo
weet woordvoerder Betty de Hart van de
Stichting Lawine in Amsterdam. Deze
officieus erkende stichting bestaat alleen
uit Nederlandse vrouwen die een relatie
hebben of getrouwd zijn met een niet-
Nederlandse man. Ook zij spreken van
„een topje van de ijsberg". Die toename
van kidnapping wordt volgens haar ver
oorzaakt door het groeiend aantal rela
ties tussen mensen van verschillende
culturen in een inmiddels multi-culture-
le samenleving.
Het congres in Frankfurt zal dan ook
vooral ingaan op de oorzaken van inter
nationale kindermeename en hoe het
voorkomen kan worden. „De problemen
komen meestal bij de omgangsregeling
bij echtscheidingen om de hoek kijken.
Het draait vaak uit op een patstelling.
De vader wil het kind een opvoeding ge
ven naar zijn traditie en dat kan dan
niet meer samengaan met de opvoeding
van de Nederlandse vrouw. Of anders
om. Vaak regelt de advocaat, de Kinder
bescherming of de hulpverlening het dan
zo - uit angst voor kidnapping - dat een
van de ouders het kind helemaal niet
meer kan zien. Dat wordt dan niet ge
pikt en op deze manier is er vaak geen
andere uitweg meer dan meename", legt
Betty de Hart uit. Het kind zal daarom
ook meer centraal moeten staan en voor
hetzelfde kind zal steeds naar een com
promis gezocht moeten worden.
Bemiddelen
Prof. Wolters onderschrijft dat het kind
„de grootste zorg moet zijn in een echt
scheidingssituatie". „Een scheiding is al
erg genoeg", zegt de kinder- en jeugdpsy-
choloog.
Over hoe kindermeename voorkomen
kan worden heeft Stichting Lawine een
uitgesproken mening. „De Kinderbe
scherming, hulpverleners en advocaten
moeten minder snel het advies uitbren
gen dat een kind haar vader of moeder
niet meer mag zien in het kader van
'reeéle kans op ontvoering'. Er moet be
middeld blijven worden", aldus de lan
delijke organisatie. Ook goede voorlich
ting. wetenschappelijk onderzoek, goede
hulpverlening, bilaterale verdragen en
meer samenwerking tussen de betrokken
organisaties zijn punten die op het con
gres aan de orde komen.
Tot nu toe is het zo dat als een kind een
maal is ontvoerd, teruggave juridisch ge
zien bijna niet meer mogelijk is. Alhoe
wel er iets meer dan een jaar geleden een
Europees verdrag van de Raad van Eu
ropa over kinderontvoering van kracht
is geworden, blijkt dit tot vandaag de
dag slecht te werken. Straffen worden
niet uitgedeeld als het land de echtschei
dingsregelingen van het andere land niet
ten uitvoer legt, immers voor geen enkel
kind is het een goede zaak als een van
de ouders achter de tralies verdwijnt.
Dit verdrag is dan ook gebaseerd op be
middeling. De centrale autoriteit ligt in
Nederland bij het ministerie van justitie
en wel bij de Hoofdafdeling Staats-en
Strafrecht, afdeling internationale rechts
hulp. Via Interpol wordt het kind dan
opgespoord, als het verblijf onbekend is.
Wanneer het kind is gevonden, wordt de
centrale autoriteit van het desbetreffende
land gevraagd te bemiddelen. De rechter
wordt ingeschakeld als de ontvoerder het
kind niet wil afstaan aan de centrale au
toriteit. Maar ook dan draait het uitein
delijk om bemiddeling, dus medewer
king van de ontvoerder is altijd nodig.
Het congres zal een eindresolutie opstel
len, die aan de politiek verantwoordelij
ken op Europees en internationaal ni
veau zal worden aangeboden.
Idoor
INEKE BATS
DEN HAAG - Kidnapping oftewel
het stelen van kinderen. Ook ou
ders maken zich daar soms schul
dig aan. Meestal gebeurt dit in ge
strande huwelijken waarbij de ou
ders een verschillende nationaliteit
bezitten. Kindermeename - de
term ontvoering klinkt zo crimi
neel - is het gevolg al$ het misgaat.
„Een traumatische ervaring voor
het kind én de achtergebleven va
der of moeder", zo schetst prof.d-
r.Wolters, de kinder- en jeugdpsy-
choloog van het Wilhelmina Kin
derziekenhuis uit Utrecht. Hij is
één van de sprekers dit weekend op
het congres 'International Child
Abduction - Causes and Preven
tion' in Frankfurt.
Een steeds vaker voorkomend fenomeen
in een steeds kleiner wordende wereld.
Alleen hoe groot de omvang precies is,
kan niet met cijfers ondersteund wor
den. „Er bestaat geen afdoende registra
tie van ontvoerde kinderen in het kader
van echtscheidingsproblemen", aldus
prof. Wolters.
Prof. Wolters hanteert daarom zelf gege
vens die niet echt betrouwbaar zijn,
maar wel de ernst van het probleem aan
geven. Daarbij maakt hij gebruik van de
cijfers van onder andere het ISS (Inter
national Social Service), die meer dan
zestig jaar ervaring heeft in dit soort za
ken. In '89 registreerde dit instituut 56
nieuwe gevallen. In vergelijking met
voorgaande jaren bleek dit een drasti
sche stijging te zijn. Alle gevallen waren
kinderen uit gezinnen met echtparen
van verschillende nationaliteit(en). In 10
gevallen betrof het een ontvoering bin
nen Nederland, in 36 gevallen ging het
De multi-culturele samenleving eist haar tol. Bij echtscheiding wordt meestal het kind via kidnap gebruikt als drukmiddel, vooral in
huwelijken waar er sprake is van twee culturen. FOTO: SP
T"Êeidóc0omant
