im Kok en de
lende van Vier'
Het hoofd zal winnen van het hart, dat doet pijn"
'SoUtCMlt
OPINIE
ZATERDAG 28 SEPTEMBER 1991
K IN 'T HOUT
Parlementaire journalistiek
is land heeft een tamelijk
I dunk van zichzelf. Soms
t niet terecht. Neem nu
-dg de dertiende van deze
lid. Op deze ongeluksdag
l^ndré van der Louw, oud-
Ijvoorzitter van de PvdA,
I interviewen door Radio
pond. Onderwerp was de
rende teloorgang van de
pl-democratische partij.
Louw zei enkele zeer
Irkelijke dingen: „Wat ik
samen met anderen een
management voor de
instellen Hoe kan
[nu dat een intelligente
[als Kok in de context van
tale versukkeling raakt!".
I alle duidelijkheid vatte
interviewer van Radio
fiónd het nog even samen.
de bezem door de
„Ja", zei Van der
If uurtje later stond het
jesprek met Van der
SPARI& in een handzame sa-
atting op Teletekst. Op
en ges ninisterie van financiën
geen r lit bericht de uitwerking
mand en handgranaat. Kok en
ijk. D voorlichters kwamen in
,n het beraad bijeen. De minis-
tan te [Me goed voorbereid zijn
jkste stortvloed van vragen
dat j (getwijfeld zo dadelijk op
luiten" ersconferentie over de
vrouw tnennota over hem heen
insterf oelen. Dat kon toch niet
eugeleis nu Van der Louw hem
ns van!t openbaar zijn leider-
ischoot betwistte?!
ïlens v omme verbazing en gro
\Juchting van Wim Kok
v;n woordvoerder Ronald
Bon was de verzamelde
ond#obter uitsluitend geïnte-
afgfd in het financierings
een bi en de opmerkelijke
van de PvdA-leider („ik
kunt N\ials een terrier bovenop")
gaan 1 terug te dringen. Ken-
ov bad geen enkele journa-
moeite genomen Tele-
itmoet i°or te bladeren alvorens
je elk aar het Korte Voorhout
„We fven
Die nalatigheid was des te er
ger omdat Van der Louw een
week eerder in een interview
met NRC/Handelsblad had
aangekondigd dat hij iets van
plan was. „Je laadt een grote
verantwoordelijkheid op je als
je (onder deze omstandighe
den) niets van je laat horen.
Vroeg of laat zal er iets
moeten gebeuren. Er is een be
paald circuit in de PvdA dat
voor de huidige situatie ver
antwoordelijk is. Ik betwijfel
of dat circuit nog wel de zel
freinigende kracht heeft om
tot nieuwe verhoudingen te
komen", aldus de oud-burge
meester van Rotterdam.
Eigenlijk was daar toch geen
woord Frans bij. Van der
Louw had zich voorgenomen
Kok terzijde te schuiven of
tenminste te passeren. Maar
het zou nog een kleine drie
weken duren eer Nederland
van dat streven op de hoogte
zou raken. Elsevier komt de
eer toe als eerste alle feiten ge
rangschikt en geanalyseerd te
hebben. Onder de kop „Coup
in de PvdA" meldde het ma
gazine deze week dat een
'Bende van Vier' onder leiding
van Van der Louw de feitelij
ke macht in de PvdA over
wilde nemen.
De andere drie zijn Hans
Kombrink, voormalig staatsse
cretaris, oud-kamerlid en
thans topambtenaar op Defen
sie; prof. Eduard Bomhoff,
hoogleraar economie aan de
Erasmus Universiteit te Rot
terdam, en Maurice de Hond,
beter bekend als directeur van
het opinie-onderzoeksbureau
Inter/View. Samen met Van
der Louw blijken zij menige
avond gebrainstormd te heb
ben om erachter te komen op
welke wijze de PvdA, die vol
gens de peilingen zo ongeveer
is gehalveerd, nog te redden
zou zijn.
Crisiscomité
Hoezo te redden? Wim Kok
heeft toch een buitengewoon
congres uitgeschreven waar de
PvdA de rijen zal sluiten? Dat,
zegt de Bende van Vier, is een
illusie. „Of Kok gaat voor de
bijl of het congres geeft hem
steun met de rug tegen de
muur", legde Van der Louw
uit voor Radio Rijnmond. In
beide gevallen ontstaat er vol
gens hem een krampachtige
toestand, „waarin iedereen
met pijn in de buik de zaal
verlaat".
Volgens Van der Louw diende
er iets te gebeuren dat boven
het congres en de verdeeld
heid in de PvdA zou uitstijgen.
Er zou een „crisiscomité"
moeten komen, dat zich zou
gaan afvragen „wat voor poli
tieke inhoud en welke ideolo
gie we willen voor de PvdA;
met wie we wel en met wie we
niet willen samenwerken".
En wie zou dat comité moeten
gaan leiden? In elk geval niet
Wim Kok. Want naar de me
ning van Van der Louw was
hij nu juist onderdeel van het
probleem. Het zou hem ont
breken aan presentatie en uit
straling. „Kijk naar de Golf
crisis, de Tussenbalans, de wao
en de koppeling", legde de
oud-partijvoorzitter uit aan de
interviewer van Radio Rijn
mond.
Inmiddels weten we dat Wim
Kok het niet met die stelling
eens is. Natuurlijk moet er ge
discussieerd worden over de
vernieuwing van de PvdA.
Graag zelfs, maar dan wel on
der zijn leiding en niet die van
een of ander zelfbenoemd co
mité. Kok zei dit in een door
hem geschreven persverkla
ring, die werd uitgegeven na
de bewering van Van der
Louw (dinsdagavond voor de
VARA-televisie) dat hij Kok
alleen maar wilde helpen.
Gewone man
Waarmee we aangeland zijn
bij de vraag wie er gelijk
heeft. Kok of Van der Louw?
Het klinkt wellicht wat hard
aan het adres van de volgens
iedereen zo sympathieke en
integere minister van finan
ciën, maar in dit geval lijkt hij
toch wat verblind. Het van
daag te houden partijcongres
in Nijmegen mag dan een goed
middel zijn om Kok te bevesti
gen in zijn leiderschap, het
verandert natuurlijk niets aan
het feit dat de PvdA met hem
als boegbeeld geen aantrek
kingskracht meer heeft voor
ruim één miljoen mensen.
Het gaat hier om de 'gewone
man' zonder bindingen met
een kerkgenootschap en voor
al woonachtig in de grote(re)
steden. Zoals het CDA voor
christenen fungeert als nest
met een eigen geur, zo was de
PvdA een thuis voor alle 'on
gelovigen' met een modaal of
minimaal inkomen. Deze be
volkingsgroep wist haar belan
gen goed behartigd door politi
ci als Willem Drees sr. en Joop
den Uyl, die begrip hadden
voor het verlangen van deze
burgers ook 'ns een graantje
mee te pikken van het Neder
landse 'Wirtschaftswunder'.
Maar Wim Kok, hoewel zelf
afkomstig uit zo'n 'gewoon'
ihilieu en groot geworden in
de vakbeweging, lijkt weinig
of geen begrip te hebben voor
deze gedachtenwereld. Hij laat
de oren hangen naar de docto
randussen om zich heen, die
beweren dat de gewone man
niet meer bestaat. Wie PvdA-
'ers als de kamerleden Melkert
en Vermeend hoort (de „dun-
lippen", noemt fractiegenoot
Frans Moor hen) is geneigd te
denken dat er alleen nog frau
derende uitkeringstrekkers
zijn en tweeverdieners met
een superinkomen.
Ook onder journalisten, die
zich graag cynisch opstellen,
treft men dat idee aan, het
geen wellicht verklaart waar
om de media aanvankelijk zo
weinig belangstelling hadden
voor de 'coup' van André van
der Louw. Maar niemand, ook
de pers niet. kan om het feit
heen dat de kiezers de PvdA
massaal de rug hebben toege
keerd en dat een overwinning
van Kok op het Nijmeegse
congres hen echt niet zal te
rugbrengen.
Daar is iets anders voor nodig,
bijvoorbeeld het vooruitzicht
van één grote progressieve
volkspartij. André van der
Louw heeft gelijk als hij een
fusie bepleit van PvdA, D66
en Groen Links. Zo'n formatie
zou het noodzakelijke tegen
wicht kunnen vormen voor
het machtige CDA, dat zelf
trouwens ook ontstaan is toen
een grote partij (KVP) met de
ondergang werd bedreigd. Al
leen moet Van der Louw dan
wel het lef hebben om voor de
waarheid uit te komen en
ronduit te zeggen dat hij niet
zozeer Kok als wel de PvdA
(en zichzelf) wil helpen.
(Rik in 't Hout is chef van de
parlementaire redactie van
onze krant.)
et voorlpgn weken liepen PvdA-kamerleden stad en land l
t gewojterban te overtuigen van de noodzaak voor ingrepen in de
'nt wfHvet en wao. Flip Buurmeijer, lid van de Tweede Kamer-
aaraej yan pvcjA, maakte het allemaal mee. Afgebrand in
blljvejdal, succesvol in Utrecht en uitgefloten in Amsterdam,
lag de finale in Nijmegen: „Het hoofd zal winnen van het
maar dat doet pijn".
eeft hl)BUÜRMEUER
op dtag valt dan de beslis-
#et congres van de Partij
waaF Arbeid moet zich uit-
iig of gin over de ziektewet-
Maatregelen van het ka-
Neèn de positie van Wim
gedu& maak me weinig illu-
Jet zal een verdeeld con-
zijn het nog steeds
i;ns met de kabinetsbe-
op! maar willen ook dat we
nog wj kabinet blijven. De af-
er vch weken hebben geleerd
is geijn partij innerlijk ver-
een ld is. Emotioneel -wil
steigerllmee kappen en met op-
/oorbeehi hoofd uit het kabinet,
verwakt een daad van kracht
in Vlferugtrekken, uithuilen
an een groeperen" zei iemand
je zomafr gewest. Met het hoofd
de besq vele en vaak dezelfde
hen dftnoten „Blijf erbij, loop
rd is gèg". Het hoofd zal van-
mderenbinnen van het hart,
>len. lat doet pijn.
Vecht'
aan het con-
aantymen de afgelopen we-
(goed olj weer scherp voor de
begrAls in een film ben ik
de gejrug in de zalen en zaal-
liear ik partijgenoten tekst
op tfyj; heb gegeven,
n zo z
en s
waar li
de jocFual
ergaari.-ste grote bijeenkomst
Nederig inmiddels berucht ge-
gewestelijke vergade-
uitiij Nijverdal. Mijn eigen
Maar [waarvoor ik inmiddels
t van orfiaar in de Kamer zit.
se begrl met staatssecretaris
te voe^r Veld was ik er van-
eid van Haag heen gereisd. In
kelijk alt nerveuze sfeer,
in de gqtssecretaris schetst mij
d daarvèg nog eens gedetail-
ït afwegingsproces van
ibinet. In Nijverdal
.1 bij het uitstappen dui-
?/C6f7//fiat het geen gewone
Hng zal worden. Op
icht en post drie tv-camera's
ig nu h onmiddellijk op ons
voor mij vakbeweging is ook
heuse Ir en hoorbaar aanwe-
voorperken vele van de de-
het zijn leden
ff PvdA. De bovenzaal
Buursink is afgela-
fleuren en er heerst ook hier
pannen sfeer. Zelden
in de partij, voor de
van een vergadering,
deze sfeer geproefd. In een
omgeving waar ik in de loop
der jaren zo vaak op geweste
lijke vergaderingen heb ge
sproken voel ik me steeds
minder op mijn gemak. De ene
na de andere spreker lucht
zijn hart- Men voelt zich over
vallen en in de steek gelaten.
De binding tussen de partij in
Den Haag en de leden lijkt die
avond volledig te zijn doorge
sneden. Er gaapt een diepe
kloof. Hart en hoofd dreigen
van elkaar te worden geschei
den. Ik doe een poging de ver
binding weer te leggen. De
zaal luistert gespannen naar
mijn emotioneel betoog. Ik
verdedig de kabinetsbesluiten
en roep de leden in Overijssel
op, elkaar nog even bij de
hand te houden. Het lijkt te
lukken. Maar plotseling roept
toch iemand: „Flip, kun je niet
luisteren, weet je nu dan nog
niet wat wij willen!" Geslaagd
ben ik niet. Toch komen na
afloop mensen naar me toe en
geven me een compliment
voor mijn bijdrage. Ze maken
duidelijk dat we nog bij elkaar
horen. Doodmoe, uitgewron
gen en leeg reis ik die avond
laat naar huis. De slaap wil
niet komen. De taferelen in
zaal Buursink herhalen zich
steeds. De volgende dag krijg
ik enkele positieve telefoni
sche reacties. Dat brengt je er
weer bovenop. Een kamerlid
is ook maar een mens.
Flip Buurmeijer: Een partij die dit overwint heeft betekenis voor de toekomst".
po is gewerkt aan sprekersdo-
cumentatie. Wat zijn de feiten,
hoe ziet het kabinetsvoorstel
er precies uit, welke politieke
afweging is gemaakt. We heb-
•ben met de fractieleden be
sproken wat ie kunt tegenko
men als je voor een afdeling
spreekt. Hoe verminder je de
agressie, hoe breng je de voor
stellen over. Hoe maak je dui
delijk dat hier gekozen moet
worden. De uitwisseling van
opgedane ervaringen tussen
collega's is daarbij van groot
belang.
lees ik. Niet duidelijk wordt of
ze vinden dat we uit de rege
ring moeten treden. Hoewel ik
er zelf niet bij was die avond
ervaar ik dit bericht uit het
nabije Deventer als een per
soonlijk verlies. Met een onbe
stemd gevoel reis ik door naar
Almelo. Hier lijkt het erop dat
Nijverdal zich herhaalt. Men
vindt mijn verhaal „te tech
nisch en te weinig vanuit de
mensen geredeneerd". Ik heb
I FOTO: DIJKSTRA
me beperkt tot de essentie van
het beleid. De afweging die
het kabinet heeft gemaakt en
waar de fractie in moest kie
zen. De grote fouten die in de
periode juli-augustus zijn ge
maakt erken ik ruiterlijk. De
leden hebben op dit punt ge
lijk. De afdeling is in meerder
heid niet overtuigd. Een der
felste tegenstanders geeft me
na afloop een hand en zegt
„sterkte en hou vol!" Je voelt
dat je d'r nog bij hoort maar
het vermindert niet de pijn
van de nederlaag. Een afde
lingslid die al jaren een wao-
uitkering heeft en zo lang ik
hem ken in een rolstoel zit wil
ook even napraten. Hij zegt
het met me eens te zijn want
„de wao-regeling holt zich zelf
uit, dat heb ik allemaal zien
gebeuren". Met zeer gemengde
gevoelens reis ik rond half
twaalf naar huis. Opnieuw
moe, leeg en uitgewrongen.
Wedstrijd
In een van de vele gesprekken
met collega's reageerde één
van hen hierop. Als actieve
sportbeoefenaar vergeleek hij
ons dagelijks optreden met het
spelen van een voetbalwed
strijd. Volgens hem spelen we
met zijn allen avond aan
avond een wedstrijd met een
onvoorspelbare uitkomst. Juist
deze zijn slopend vertelde hij.
Op een avond waar naar mijn
gevoel de communicatie weer
stokte, sprak iemand mij in de
pauze aan. Hij zei letterlijk
„we spelen een wedstrijd op
twee verschillende velden".
Toen ik later op de avond deze
beeldspraak gebruikte zag ik
de mensen instemmend knik
ken. De Partij van de Arbeid
anno 1991 ten voeten uit!
Het Nijmeegse congres zal on
mogelijk in een keer een eind
aan deze situatie kunnen ma
ken. Om in sporttermen te
blijven, Wim Kok krijgt een
time-out. Niet om op te hou
den met regeren. Wel om als
eerste man van de Partij van
de Arbeid de inhoudelijke dis
cussie voor de nabije toekomst
te agenderen. Als Kok in zijn
leiderschap door het congres
van vandaag formeel wordt
bevestigd aanvaardt hij daar
mee een zware hypotheek.
Onder zijn leiding zal de partij
van hoog tot laag dezelfde
wedstrijd moeten gaan spelen.
Met het oog op de toekomst
moet de PvdA daar als één
team uit te voorschijn komen.
Dan is alle inspanning en emo
tie van de laatste weken niet
voor niets geweest.
Van Nijverdal naar Dedems-
vaart, Amsterdam, Almelo,
Losser, Zwolle, Utrecht en
Vollenhove was nodig. Na Nij
megen mag er even worden
uitgeblazen. Daarna zullen de
wonden definitief geheeld
moeten worden. De worsteling
die de PvdA heeft doorge
maakt is uniek voor een poli
tieke partij. Uniek voor de le
den en voor haar gekozen ver
tegenwoordigers. Uniek ook
voor haar leider.
Andere partijen volgen het
proces met verbazing en ver
wondering. Maar ze lieten het
speelveld terecht aan de PvdA
zelf. Een partij die dit over
wint heeft betekenis voor de
toekomst.
De campagne die nu binnen de
partij is gevoerd kan daarmee
uiteindelijk de basis zijn voor
een echte verkiezingscampag
ne in 1994.
Dezelfde beleving
In de weken daarna herhaalt
zich dit. Van collega's hoor ik
dezelfde beleving. Avond aan
avond spreken we afdelings
vergaderingen toe. Ik prijs me
gelukkig dat we al in augustus
besloten deze activiteiten te
begeleiden en te coördineren.
De hectische weken na het
aanvankelijk besluit van 14
juli hadden geleerd dat de par
tij zich volledig verrast en
overrompeld voelde. Op 19 au
gustus besloten we in de frac
tieleiding dat vanuit de fractie
hiervoor de nodige aandacht
moest komen. Als secretaris
van de fractie werd ik hier
mee belast. In een hoog tempo
is een team gevormd waarin
deze activiteiten werden ge
coördineerd. Wie laat je waar
spreken van de fractie? Waar
moet een van de bewindslie
den worden ingezet? Waar en
wanneer zal Wim Kok optre
den? In een koortsachtig tem-
Kloof
Uit eigen ervaring weet ik dat
de situatie wisselend was.
Soms blijft er een bijna niet te
overbruggen kloof. Dan weer
lukt het om met de aanwezi
gen rustig en weloverwogen
een positie te kiezen.
Zo was ik 18 september te gast
bij een Utrechtse afdeling.
Hier werd met ruime meer
derheid besloten het gevoerde
beleid te onderschrijven. De
afdelingsvoorzitter stuurde de
volgende ochtend een fax met
de uitslag en een bedankje
voor mijn bijdrage. Dat gaf
een goed gevoel voor het begin
van de dag. Die avond spreek
ik zelf voor de afdeling Alme
lo. De voorzitter had vooraf al
duidelijk gemaakt dat het daar
moeilijk lag. Op weg van Den
Haag naar Almelo heb ik nog
net de gelegenheid om het De
venter Dagblad in te kijken.
Een groot verhaal over de bij
eenkomst van de partijafde
ling een avond tevoren. De
venter wijst de voorstellen af
Het cafeetje waar we hadden
afgesproken bezat een schaars
verlichte nis, waarin slechts
één tafel en twee stoelen
stonden. Ideaal voor een
conversatie onder vier ogen
met een van de vele
slachtoffers van het barbaarse
regime dat op het ministerie
van landbouw, natuurbeheer
en visserij schijnt te heersen.
M'n gesprekspartner was nog
niet gearriveerd. Ik nestelde
me in de kleine inham,
bestelde een pilsje, haalde
zoals afgesproken het blad 'De
Boerderij' uit m'n tas en ging
daar quasi geïnteresseerd in
zitten lezen. De ambtenaar in
kwestie had zelf het voorstel
gedaan om De Boerderij' als
herkenningsteken te
gebruiken. Zelf was ik daar
niet zo gelukkig mee. want
wie verdiept zich nu in een
Haags horeca-etablissement in
een dergelijk tijdschriftAls je
wilt opvallen, moet je
uitgerekend zoiets doen.
Net toen ik mij vergaapte aan
een foto van een immense
zeug met twaalf zuigende
biggetjes, werd ik zachtjes op
m 'n schouder getikt. Daar
stond mijn informant, een
gedrongen gestalte van rond
de vijftig met een plakkerige
donkergrijze haardos, voorzien
van een kaarsrechte scheiding.
Hij keek schichtig om zich
heen en propte haastig een
exemplaar van De Boerderij'
in de binnenzak van z'n jas.
„Mesting", stelde hij zich voor,
en met een diepe zucht zeeg
hij neer op z'n stoel.
Ik wilde een luchtige
opmerking maken om het ijs
te breken, maar het leek of hij
m'n gedachten had geraden.
..Ja. over m 'n naam worden op
het ministerie al jarenlang
heel wat grappen gemaakt. Te
veel. als u het mij vraagt. Kan
ik er wat aan doen? Ik ben nu
eenmaal een landbouwkundig
ingenieur, een 'ing' dus, en ik
houd me bezig met de
mestproblemen. Dan ligt zo'n
woordspeling voor de hand
nietwaarMaar het is
typerend voor de sfeer van
intimidatie op ons
departement dat men er maar
niet genoeg van kan krijgen.
Dat gaat maar door, week in
week uit, tot gekwordens toe".
Ik bood Mesting een drankje
aan (hij wou een dubbele
graanjenever) en vroeg hem of
hij ten departemente nog op
andere manieren geknecht
werd. Hij keek dof voor zich
uit. nam een teug uit z'n
kelkje en liet een schamper
lachje horen. ..Andere
manieren? Ach meneer, op
alle mógelijke manieren wordt
me van hogerhand de voet
dwarsgezeten! Vijf jaar
geleden heb ik een keer in een
rapportje opgemerkt dat de
enige echt logische oplossing
van het mestprobleem de
inkrimping van de veestapel
is. Nou, dat heb ik geweten
hoor. Destijds was zo'n
suggestie nog zwaar taboe. Dat
konden we onze veeboeren
toch niet aandoen? Inmiddels
wordt er bij ons openlijk over
het verminderen van het
aantal varkens en koeien
gepraat, maar toch kijken m 'n
bazen mij er nog steeds op aan
dat ik ooit die knuppel in het
hoenderhok heb gegooid".
„Hoe ik dat merk? Laat ik u
een paar voorbeelden noemen.
Altijd als ik naar de wc ga, is
het papier op. Moet ik naar het
voorraadhok om een nieuwe
rol te halen Als ik in de
kantine tijdens de lunch een
gebakken ei wil, zijn er in
negen van de tien gevallen
toevallig net geen eieren meer.
En als ze er wél zijn, krijg ik
een gebakken ei met een
kapotte dooier, terwijl ik altijd
nadrukkelijk om een héle
dooier vraag. In 1989 nam m 'n
secretaresse ontslag en kreeg
ik een nieuwe toegewezen: de
lelijkste vrouw van het hele
ministerie. Daar moet je dus
dag in dag uit tegenaan kijken.
Nog iets: vorig jaar boden m 'n
collega 's van de afdeling me
op m 'n vijftigste verjaardag
een grasmaaier aan. En wat
hoor ik achteraf? Dat m'n
directe chef en de directeur-
generaal maar een tientje
hebben bijgedragen in plaats
van de gevraagde vijftien
gulden. Ik bedoel maar.
Onlangs kreeg ik een
rapportje terug dat ik aan de
minister had gestuurd. Waren
er twee lullige tikfouten rood
omcirkeld. 'Foei Mesting!',
stond erbij. „Overmaken!" Het
was het handschrift van de
secretaris-generaal. Ik wed dat
de minister het stuk nooit
heeft gezien. Maar het ergste
komt nog: altijd als ik
vakantie neem, is het slecht
iaar lang al. Kan
I zijn? Nee toch
zeker?"
Ik schudde het hoofd en
bestelde, diep verslagen, nog
twee drankjes. Nu wist ik het
zeker: op het ministerie van
LNV stinkt het. Niet naar gier.
maar naar dictatuur en
terreur. Arme Mesting.
