Tv-pionier Erik de Vries heeft het nog
steeds te druk voor herinneringen
finale
Tv en
krant
Eerste
televisieprogram
Spits moedig
afgebeten
Goede ontvangst
in vele streken
Proces-verbaal
sr
'fieidae ©outotit'
ZATERDAG 28 SEPTEMBER 1991 PAGINA
„Onze idealen waren hooggestemd en waarachtig.
Televisie zou de mensheid uit haar passiviteit halen. Onze
hoop was gericht op het ontstaan van een totaal nieuwe
wereld", zegt Erik de Vries nu over de beginjaren van de
televisie. Hij kwam aanvankelijk met tv in aanraking als
elektronica-man van het eerste uur. Inmiddels is de
uitvinder van onder meer Teleac en Radio Stad 79 jaar en
nog altijd te druk om lang stil te staan bij herinneringen. In
verband met het feit dat het op 2 oktober veertig jaar
geleden is dat de toenmalige Nederlandse Televisie
Stichting (NTS) haar werkzaamheden begon, wordt er aan
alle kanten aan hem 'getrokken'.
Wie Erik de Vries zegt, kan niet
om Hans Snoek heen. Erik en
Hans - onafscheidelijk. Al veertig
jaar bij elkaar. Ze hebben het waar
schijnlijk zo lang samen volgehou
den, omdat ze elkaar niet voor de
voeten hebben gelopen. Ze hadden
het allebei druk. Erik uit overtui
ging, gehoord zijn overbekende uit
spraak 'geen beter werk dan over
werk'. En Hans gewoon door haar
werk als danseres en balletleidster.
Zij was destijds de oprichtster van
het Scapino Ballet. Hun levens spe
len zich af volgens de 'regels' van
een goed toneelstuk. De spelers
kennen hun tekst en komen op tijd
op en gaan ook weer af als het
script dat bepaalt. Hun huis groei
de bij dat toneelstuk in veertig jaar
uit tot een levendig decor van drie
verdiepingen.
Erik de Vries bleef al die jaren dezelfde
gestructureerde chaoot, die hij altijd al
was. Als hij voor dit interview naar fo
to's en andere herinneringen zoekt, raakt
hij het spoor af en toe bijster. „Zo gaat
dat vaak", verklaart hij. „Als ik wat
zoek, vind ik het vaak niet op dèt mo
ment. Maanden later soms, kom ik -
op zoek naar iets anders - eindelijk te
gen wat ik aanvankelijk zocht".
Het maakt hem niet narrig. Integendeel.
En ter verontschuldiging kan hij aanvoe
ren dat veel materiaal op het moment
van het interview het huis uit is, omdat
iemand zo aardig is hem te ontlasten
van de verplichting eigenhandig zijn me
moires te schrijven.
Bij elk voorwerp dat hij, door zijn huis
dwalend, uit het verleden opgraaft, bor
relen herinneringen op aan een volge-
stampt leven. Zijn vrouw Hans heeft bij
dat alles een stroomlijnende rol. Ze heeft
aan haar lange ballet-carrière niet alleen
een kaarsrechte lichaamshouding, maar
ook een stoïcijnse instelling overgehou
den. Als haar .man weer eens druk geba
rend en luidkeels in zichzelf pratend de
trappen op en af stormt op zoek naar de
materiële restanten van weer een onder
het stof der jaren bedolven gebeurtenis,
markeert ze even de pas, denkt een frac
tie van een seconde na en scoort trefze
ker met het noemen van juiste datum en
plek van 'archivering'. En elke keer be
loont Erik haar met luide loftuitingen.
Verjaardagen
Vaste ontmoetingspunten in deze ver
knochte levens zijn veertig jaar lang hun
beider verjaardagen, die ze steevast, om
ringd door een grote schare vrienden,
thuis vieren. Als er in hun stormachtige
levens al plaats is voor tradities, dan be
horen de verjaardagen daar in elk geval
bij. Traditioneel zijn ook de regelmatige
snipperdagen in Bathmen, in welke
plaats ze een klein 'retraite-oord' hebben
gevonden.
Op achttienjarige leeftijd begon Erik de
Vries zijn loopbaan op de afdeling zen-
derbouw van het 'natlab' (natuurkundig
laboratorium) bij Philips in Eindhoven.
Hij maakte snel carrière, werd in het
'stenen tijdperk' van de televisie behalve
zenderbouwer ook omroeper en pro
grammasamensteller en was betrokken
bij de bouw van verschillende proefzen-
ders. Tussen de bedrijven door maakte
hij enkele smalfilms die nog bekroond
werden ook.
Met zo'n start kan een loopbaan bijna
niet meer stuk. In 1935 werd hij camera
man-regisseur-omroeper van een één-
mansstudio. Na de Tweede Wereldoor
log was hij leider van de PET (Philips
Experimentele Televisie). De PET ver
zorgde een kleine 250 tv-uitzendingen
die alleen in een beperkt aantal Eindho-
vense huishoudens konden worden ont
vangen. De proefuitzendingen vormden
het voorspel voor het tv-tijdperk waarin
we ons nog steeds bevinden. Helaas
moet de 'jubilaris' toegeven dat de hoog
gestemde verwachtingen uit de beginja
ren nauwelijks zijn gehonoreerd.
Wie de moeite neemt om halverwege
een willekeurge avond een wandeling
door stad of dorp te maken, waant zich
in de 'aanleunwijken' van een giganti
sche psychiatrische inrichting. Huis na
huis straalt de passiviteit hem of haar te
gemoet. Nederland ligt machteloos plat
voor de buis met de lv-hapjes en het al
of niet alcoholische sapje onder handbe
reik.
Laatste foto
Erik de Vries was de eerste instructeur
en adviseur van tv-teams bij alle omroe
pen en later ook in verschillende Euro
pese landen en onder de UNESCO-vlag
in vele Amerikaanse landen. Hij werkte
als free lance regisseur voor alle omroep
verenigingen, in welke hoedanigheid hij
o.m. een groot aantal afleveringen 'Pen
sion Hommeles' regisseerde.
Van oud worden wil hij niet weten, laat
staan van oud zijn. Toch hebben zowel
hij als zijn vrouw de leeftijd der sterken
bereikt. Zij 80 en hij 79. Maar ze gedra
gen zich nog alsof ze zestig jaar jonger
zijn. Op zolder hangt een stel tumringen
en tegen de zoldering en aan de muren
zijn balletfoto's geprikt. In combinatie
Tv-nestor Erik de Vries voor zijn boekenkast.
met het beroep van Hans Snoek ligt de
gevolgtrekking van regelmatige training
voor de hand. Op de piano staat muziek
van Mozart. Behalve danseres is Hans
namelijk ook pianiste.
Voor Erik telt een werkdag nog altijd
twaalf uren. Hij citeert graag de legenda
rische Amsterdamse arts Sajet, die ooit
zei: „oud is wat je nog niet bent". Op
het ogenblik vult hij zijn werkdagen met
verschillende bestuursfunkties. Zo zit hij
in het bestuur van een stichting die zich
onder de titel 'Schrijvers in beeld' de
produktie van een educatieve filmserie
over schrijvers ten doel stelt. Films van
pakweg een half uur lengte en bedoeld
voor het onderwijs.
Bij Philips halen ze hem er nog altijd bij
als er iets nieuws 'op het vuur' staat. Hij
is 'bij' tot en met de HD-tv, zoals hij
ook getuige was van de eerste experi
menten met diepte-televisie, ofwel drie
dimensionale tv.
„Schitterend was dat. Alsof je zelf in de
scène waar je naar keek aanwezig was. Ik
heb op zeker moment een wolkje sigaret
tenrook vlak voor de camera-lens gebla
zen. De mensen die het experiment via
de monitor volgden, hebben met hun
handen zitten wuiven om de rook die
'voor hun ogen langsdreef te verdrijven.
Zo suggestief was de dieptewerking".
Hij pakt het boekje 'Herinneringen aan
Marga Klompé' (destijds cultuurminis
ter) van tafel en tikt op de foto op het
omslag: „Die foto heb ik van haar ge
maakt. Kort daarop overleed ze. Zonder
het te weten had ik de laatste foto van
haar gemaakt".
Eerste liefde
De fotografie was een van zijn eerste
liefdes en passend in de 'loopbaanplan
ning' van een telg uit het interbellum
van deze eeuw. „Eerst wou ik dokter
worden. Toen vliegenier. Jongensdro
men. Met die vliegerij ben ik serieus be
gonnen, hoewel ik letterlijk in het begin
ben blijven steken. Ik ben gewoon naar
Plesman van de KLM gestapt en heb
hem gevraagd of ik volgens hem kans
maakte om vlieger te worden. Hij ant
woordde met een wedervraag: waarom
of ik krom stond. Hij gaf meteen zelf het
antwoord: om m'n lengte te verbergen.
Vanaf dat moment heb ik me in mijn
volle lengte door het leven bewogen,
hoewel dat mijn vliegplannen tot nul re
duceerde. En ik ben nog gegroeid ook.
Nu ben ik twee meter".
De lengte zat hem bij het vliegen zoals
gezegd letterlijk in de weg. Met vliegin-
structeur Van der Graft mocht ik mee
naar 'boven'. Die had zich waarschijn
lijk voorgenomen mij zo snel mogelijk
doodziek te krijgen. Hij heeft alles met
het Pandertje waarin we vlogen uitge
haald. Loopings, rolls en screws. Ik heb
hemel en aarde vanuit alle hoeken kun
nen bekijken. Jammer voor hem werd ik
niet ziek. Ik vond het prachtig. Op zeker
moment zat ik met een been ergens
klem. Het had tot gevolg dat het vlieg
tuigje niet meer funktioneerde zoals dat
hoorde. We moesten een noodlanding
maken en hebben het er zonder kleer
scheuren afgebracht. Maar het was dui
delijk dat cockpits niet op mijn lengte
waren gebouwd. Vliegerij voorbij dus".
Zijn vader raadde hem aan bij Philips te
solliciteren. Een krankzinnig advies,
want het was 1930. Het toppunt van de
crisistijd. Philips zette de helft van zijn
personeel op straat: van 22.000 terug
naar 11.000 mensen. De Vries: „Maar
nu het zotte: ik werd toch aangenomen
op de afdeling zenderbouw. Werkdagen
van twaalf uur. De eerste tv-zender die
we bouwden zond uit op een golflengte
van 7.85 m. Hij werd geplaatst op het
dak van het Carlton Hotel in Amster
dam bij de Munt".
Kerkdienst
In 1954 ging hij voor de Ikon (toen nog
Ikor) werken. „Kun je het je voorstellen:
ik als agnost bij de Ikor. Tussen twee
dominees in ben ik er zelfs directeur ge
weest".
Jaren geleden kwam hij op het idee om
in de late avond van 4 mei kerkdiensten
te houden, diensten die het middernach
telijk uur zou overschrijden, met de idee
erachter dat herdenken moet gebeuren
met het oog op de toekomst. Erik:
„Want op de droefenis van 4 mei volgt
de vreugde van 5 mei. We moeten niet
eeuwig over een vorige oorlog blijven
denken. We kunnen onze krachten beter
richten op het voorkomen van volgende
oorlogen. Dit jaar hebben we in verband
met de Golfoorlog deze dienst niet meer
gehouden. Iedereen die ermee te maken
had, heeft die diensten overigens als zeer
zinvol ervaren. Maar de Golfoorlog was
een goede aanleiding om ermee te stop
pen". Bij Philips deed hij veel meer dan
waarvan z'n aanstellingsbrief melding
maakte. Hij fotografeerde (had net een
boxje gekocht of gekregen), maakte korte
filmpjes van personeelsfeestjes. Erik: „Ik
wilde gewoon plaatjes zien. Bij de eerste
experimenten met tv werd bijvoorbeeld
altijd een testbeeld voor de camera ge
zet. De techneuten van toen waren net
als die van nu. Ze willen geen gewone
beelden; alleen maar testbeelden. Want
in een testbeeld zit volgens hen alles wat
je nodig hebt om de beeldkwaliteit te be
oordelen. Maar ik heb ze zover gekregen
dat ze de camera ook eens naar buiten
hebben gericht. En in 1935 zijn er op
mijn aandringen zelfs opnamen van een
voetbalwedstrijdje op de binnenplaats
van de fabriek gemaakt".
Het was een enerverende tijd, die boven
dien regelrecht op de Tweede Wereld
oorlog afstevende. Erik: „Ik liep met een
gebroken geweertje, maar overwoog wel
om me in Spanje te melden voor de
Burgeroorlog, omdat ik ervan overtuigd
was dat Hitier daar nog te stoppen was".
Hij heeft zich tenslotte niet in het
Spaanse oorlogsgeweld gestort.
Hij solliciteerde bij Associated Corres
pondents. Daar werd hij op eigen ver
zoek als fotocorrespondent naar de Bal
kan uitgezonden. „Naar de Balkan om
dat ik dacht dat de oorlog daar zou be
ginnen". Hij heeft er van alles gedaan,
tot en met spelen met de treintjes van
het zoontje van koning Karei van Roe
menië.
Niet dood, maar weg
De oorlog brak uit in West-Europa en
niet in Oost-Europa, zoals de kersverse
oorlogsfotograaf verwachtte. Toen Hit-
Iers horden op 10 mei Nederland bin
nenvielen, kon De Vries niet meer weg
uit de Balkan.
Tot dan toe had hij zich aardig weten te
redden. Bij zijn ontslag bij Philips had
hij zijn opgebouwde pensioen opgeno
men. Een bedrag van rond de tweedui
zend gulden, dat hij met maandelijkse
porties van vijftig gulden in de Balkan
opsoupeerde. De oorlog die uitbrak ont
regelde veel en ook de regelmatige geld
transacties ten gunste van Erik de Vries.
Het leven werd ook voor hem ingewik
keld. Uiteindelijk is hij in Indiè terecht
gekomen, waar hij voor de Nirom (Ne-
derlandsch-Indische Radio Omroep)
werkte en in handen van de Jappanners
viel.
Hij heeft die tijd opgetekend in dagboe
ken. Dagboekjes is juister. Papier was
schaars in het Jappenkamp. Hij schreef
zijn teksten met een fijngepunt Evers-
harp potlood. Groen geverfd; Erik: „Ik
zie dat potlood nog voor me. Er moet er
hier zelfs nog ergens een liggen" (kijkt
even rond en scharrelt wat tussen de
spullen op zijn bureau zonder de groene
Eversharp te vinden). Hij zag kans om
vier regels kwijt te raken op de plek van
één: „Papier kostte tien plukjes tabak
per vel. Eén vel papier ten behoeve van
mijn schrijverij, betekende dus tien ma
gere sigaretjes minder roken. Dat was
heel erg. Vandaar dat microscopische
schrift".
De dichter Leo Vroman was er zijn sla
pie. Erik noteerde de gedichten die Vro
man in die beroerde jaren bedacht. Als
hij dat niet had gedaan, waren die wer
ken van Vroman er nu niet geweest. Hij
noteerde ze niet alleen, maar voorzag ze
ook van data. Uitgerekend het Indische
deel van Vromans oeuvre is derhalve
exact gedateerd. De Vries: „Met dat
soort dingen hield je je bezig. Het leven
in de Jappenkampen was in zekere zin
eenvoudig. Er waren maar drie dingen
echt belangrijk, voor mij althans: eten,
geruchten en boeken. Ik heb er 555 boe
ken gelezen, waaronder drie detectives".
FOTO: DIJKSTRA
Het boek waaraan hij de dierbaarste her
inneringen heeft is 'Adam and Eve' van
Thomas Erskine. „Ik heb het nog, des
tijds meegenomen uit het kamp. Óp 13
december 1945 kon hij het kamp verla
ten. Hij woog nog 49 kilo, zeg maar 25
kilo per meter lichaamslengte. „Binnen
een maand woog ik 85 kilo; ik heb nooit
meer zo lekker gegeten als toen".
Na de eerste vreugde werd hij ziek. Hij
bleek tbc en pleuritis te hebben en be
landde in een sanatorium. Ook bleek
zijn hart zich twintig centimeter van z'n
oorspronkelijke plaats te bevinden. Ge
volg van mishandelingen. Ondanks alles
verdween hij op zekere dag uit een zie
kenhuis in Singapore, een briefje met de
tekst 'niet dood maar weg' op zijn kus
sen achterlatend. Langer verblijf in dat
ziekenhuis zou zijn dood hebben bete
kend.
Pionier
Op 18 maart 1948 had Erik de Vries li
chaam en geest weer redelijk op orde en
vatte hij zijn werkzaamheden in Neder
land weer op. Drie dagen televisie per
week, dinsdag, donderdag en zaterdag
volgens een recept dat nu ook nog onge
veer wordt gevolgd: nieuws, film, toneel.
Zijn vrouw leerde hij door het tv-werk
kennen. „Er werden opnamen van het
Scapino Ballet gemaakt. We vielen voor
elkaar. Zij was getrouwd en ik ook, maar
tussen Hans en mij was het onmiddellijk
koek en ei. We trouwden snel".
Erik de Vries kijkt nog maar weinig tv.
In elk geval nooit series. Nieuws en do
cumentaires wil hij nog wel eens in
ogenschouw nemen. Toen hij nog wel
veel tv keek, en daarvoor net als nu wei
nig tijd had, nam hij veel op video op.
„Daarmee ben ik ook opgehouden. Er
staan nu nog tachtig onbekeken banden
in de kast met in totaal achthonderd uur
programma's. Of ik er ooit aan toe kom
om ze te bekijken, betwijfel ik zo langza
merhand. Hans en ik houden het nu
maar op levende voorstellingen en con
certen in de vele theaters en concertza
len van Amsterdam".
Hans Snoek houdt zich bovendien bezig
met de 'operatie onmisbare kunst' die
aandacht vraagt voor kunstenaars die
nog niet in de musea 'hangen'. En Erik
de Vries zit zelf in het bestuur van het
Taller-atelier dat beeldende kunst, mu
ziek en (muziek)theater tot gemeen
schappelijke produkties probeert te in
spireren. Volgend jaar komt er uit die
hoek een grote show in Parijs.
Op zoek naar illustraties zet De Vries
een stoffige doos op tafel. Vlak voordat
hij het deksel met een snelle beweging
uit zicht brengt, zien we de tekst op het
deksel: 'Bestemd voor Omroepmuseum'.
In de doos allemaal foto's van gebeurte
nissen uit het veelzijdige leven van een
tv-pionier.
Uiteraard besteedden de kranten in Ni
derland aandacht aan de invoering vai
de televisie, een medium dat later ee;
grote concurrent zou worden. Enkele da
gen voor 2 oktober 1951 schreef de per
onder meer:
Het eerste officiële Nederlandse te
levisieprogramma, dat op Dinsdag
avond 2 October zal worden uitge
zonden, wordt verzorgd door
gezamenlijke omroepverenigingen,
De volgende artisten zullen er aan medi
werken: Ank van der Moer, Hetty Blol
Albert van Dalsum, Ad Hooykaas en Jt
han de Meester. Verder wordt er in ee
kinderrol gespeeld door de 11-jarig
Louis Bouwmeester, een achterkleii
zoon van wijlen de grote toneelacteur
Het betreffende televisiespel 'De Tove;
spiegel' werd geschreven door Willy va:
Hemert, Peter Koen en Evert Werkmai
De regie is in handen van Eric de Vrie
ER KWAMEN BEELDEN
GISTERAVOND
Hopelijk zal er in de Nederlands
historie nimmer gesproken worde
over de 'Slag bij Bussum' of
'Slag bij Lopik'. Deze gemeente
worden gelukkig in dit verband t(
dusverre in onze geschiedenisbot
ken niet vermeld. In een andei
meer vreedzaam opzicht staan
echter onuitwisbaar in de histon
gegrift en wel met ingang van gist!
ren.
Om kwart over acht stonden een twe
duizend fonkelnieuwe apparaten, ov
het hele land verspreid „aan" om de ee
ste beeldgolven op te vangen die vani
Irene-studio uit Bussum via de tweeho
derd meter hoge zendmast te Lopik
den uitgezonden: de Nederlandse telei
sie zette haar eerste officiële schreden
onze samenleving. Het 'alle begin
moeilijk' geldt wel in het bijzonder v<
dit technisch hoogst ingewikkelde tele
sie-experiment, dat in zijn programma
sche uitleg moest worden gelegd in ha
den van medewerkers die weliswaar b!
ken van enthousiasme, maar die n;
niet beschikken over voldoende en
ring. Rekening houdende met deze fa
toren heeft Nederland gisteravond m»
dig het moeilijk begaanbare televisiepa
ingeslagen onder het speurende oog va
naar schatting vijftigduizend landgem
ten, die in groten getale rond toestellt
geschaard in alle delen des lands de tel
visie-première hebben gevolgd.
Het regeringswoord van mr. J.M.L. Cal
de staatssecretaris van O., K. en W., 1
een economische en culturele inslag,
zijn openingstoespraak kwam duideli
tot uiting, dat de regering zich in hoogs
instantie verantwoordelijk acht voor h
goede gebruik van de televisie. Dei
moet niet leiden tot cultuurafbraa
maar tot cultuurverspreiding en tot cu
tuuropbouw.
Jeanne Roos, de Amsterdamse journal!
te, voor deze avond fungerende als i
aantrekkelijke omroepster, zei niet
veel toen ze in haar openingswoordje b
weerde: „Het is een heel bijzonde
avond, ook voor ons in de studio.
Dank zij de deskundige voorlid
ting wisten bewoners in streken d
binnen een straal van 50 kilomet
van de zender liggen - prof.
Halbertsma sprak in zijn boek 'De le
en de televisie' zelfs over 70 kilometer
dat zij practisch op een goede ontvan
konden rekenen. Maar daarbuiten?
was gespannen verwachting. Het resi
taat is alleszins bevredigend geweest.
Prof. Kors, de voorzitter van
Nederlandse Televisie Stichtii
kreeg na afloop van de allereer
televisie-uitzending de mededelii
dat twee ambtenaren in func
hem wensten te spreken.
Prof. Kors moest weliswaar een aan
enthousiaste gasten in de steek lat(
maar disciplinair als de professor is,
hij onmiddellijk gehoor aan het verzoi
Het bleken twee ambtenaren te zijn
de Arbeidsinspectie uit Utrecht, die
eigen ogen hadden gezien dat er kind Toch
arbeid was verricht en wel door de I
jarige Louis Bouwmeester, zoon van
cabaretier Stoethaspel". De jonge Lu.
moest als getuige verschijnen. De hei
van de Arbeidsinspectie waren van
een proces-verbaal op te maken, i
werden geïmponeerd door het druk) J;
bijzondere uur en „beloofden" vandi
bij prof. Kors opnieuw op bezoek te
men.
Inmiddels heeft een hoge Nederland! g<
autoriteit gezegd, dat als prof. Kors 1
deze overtreding moet „zitten", hij
televisietoestel in zijn cel krijgt.
Z(
hc
bc
da
ki
Kï
sp
hij
Ki
toi
str
ge-
on
m<
KI
Ki
on
Te
Sp
Sti
dri
teL
dei
doe
|ha
Toer
1961
de
voor
bij c
dio
sione
de e:
derla
ter d
„Maa
de sp
van g
wel z<
beeld
minui
moesl
over
verva
twee.
lijk ge
of vijl
te je e
geen
daar c
iets te
de doi
ten zii
doelpi
techni
werd i
honen
In hel
den d
riode
zonda
moest
settes
Hilvei
dan ei
ook n
die ee:
eindel:
In die
met pl
op de
met al
zaak",
progra
laat o
was.
Pli
streeks
Honga
met pl
samen
P' seur/pi
VRO
an Le
wijs d<
bracht,
nog ni<
jen st<
