Polen verwaarloost joodse geschiedenis "final# Verkeerswegen' redden dier en plant Activiteiten in Zuid-Holland: ZATERDAG 21 SEPTEMBER 1991 PAGINA 29 De Tweede Wereldoorlog beëindig de een deel van de Poolse geschie denis: die van de joden. Zes mil joen Polen kwamen om het leven, van wie de helft joden. Van de joodse overlevenden bleven er slechts rond 10.000 in het land toen ze werden geconfronteerd met een heftig na-oorlogs anti-semitis- me. Al 500 jaar wonen er joden in Polen. Ze vonden er een toe vluchtsoord toen ze elders in Euro pa scherp werden vervolgd. Polen was verreweg het belangrijkste joodse 'thuisland'. En hoewel de betrekkingen met de Polen nooit echt hartelijk en vrij van anti-semi- tisme zijn geweest, was er in het al gemeen sprake van een redelijke j verstandhouding. Maar nu de jo den nagenoeg uit Polen zijn ver dwenen, lijkt ook hun nagedachte nis vergeten te worden. Wat er nog over is van hun begraafplaatsen verkeert in een vergaande staat van verwaarlozing. „Wie zijn herinneringen uitwist, loopt het gevaar opnieuw besmet te worden", constateerde de Duitse bondspresident Richard von Weiz- sacker in 1985. Het gebrek aan be langstelling voor de eigen historie draagt in Polen bij tot een toene- o: «filmend anti-semitisme. worde He uke en kun BEGRAAFPLAATSEN OVERWOEKERD DOOR METERSHOOG ONKRUID n mine een lx Luxem BIALYSTOK - Het hek van de 'in Ba j00(jse begraafplaats van Bialystok talie 's dichtgelast. Misschien is het een ot glai ^aad van piëteit jegens de doden stenedie er begraven zijn, en willen de den ge autoriteiten van de stad in Noord- ielewe(oost-Polen zo verdere grafschen- Blj 11 dingen voorkomen. Maar het is soöiie waarschijnlijker dat zij zo de Cartoon in schande willen verbergen dat de graven niet meer onderhouden worden sinds er geen nabestaanden meer zijn. Sommige grafstenen liggen schots en scheef over elkaar heen, alsof er een wervelstorm heeft gewoed. De meeste zijn aan het oog onttrok ken; overwoekerd door onkruid en laag struikgewas. Er zijn geen pa den, geen aanwijzingen; alleen in het gesloten hek is de 'jodenster' aangebracht. De eindeloze grauwe id inf klei Hoo Toui P L10 08 muur rondom wordt ontsierd door graffiti. De joodse begraafplaats grenst aan een katholiek kerkhof. De tegenstelling is enorm. De graven daar zijn keurig ver zorgd. Vele zijn getooid met bloemen; sommige met een nog brandende kaars. Enkele mensen wandelen over het vers geharkte grind. De herinnering aan de doden leeft er voort. Voor de joden lijkt dat niet te gelden. Er zal trouwens ook haast niemand meer zijn die nog joden uit Bialystok kent. Na de Duitse inval in 1941 werd de bevolking weggevoerd en voor de meesten eindigde het leven in de gaskamer. Toch blijkt opeens, verrassend, dat de vergetelheid nog niet compleet is. Op een verweerde grafsteen, nauwelijks zichtbaar tussen de woekerplanten, ligt een verwelkt bosje bloemen; nog onlangs neergelegd door iemand die niet kan vergeten. Nalatenschap De 'Endlösung' van Adolf Hitler, het plan voor het 'ausrotten' van de joden, is wat Polen betreft bijna geslaagd. Van de 3,35 miljoen Poolse joden hebben er slechts 369.000 de holocaust overleefd. De meesten emigreerden, vooral als ge volg van het anti-semitisme, dat zich in juli 1946 zelfs weer ontlaadde in een re gelrecht pogrom in de stad Kielce. Van de 200 daar teruggekeerde joden werden er 42 vermoord door fel nationalistische Polen. Officieel staan er nu nog 10.000 Polen als jood geregistreerd. De joodse nalatenschap bestaat voorna melijk uit begraafplaatsen -. of wat daar van over is. In het vroeger voornamelijk joodse dorp Trzcianne, 35 km noord west van Bialystok, is dat alleen een bordje, dat er trouwens nog niet zo lang geleden is neergezet. De begraafplaats diende na de oorlog geruime tijd als vuilnisbelt en de meeste stenen werden versplinterd om er de wegen mee te ver harden. Tussen de graspollen zijn hier en daar scherven met Hebreeuwse tek sten te herkennen. „Wie zijn herinneringen uitwist, loopt het gevaar opnieuw te worden besmet", zei de Duitse bondspresident Richard von Weizsacker op 8 mei 1985 in zijn bekende toespraak ter gelegenheid van Via de poort is toegang tot de joodse begraafplaats van Bialystok onmogelijk. Het hek is dichtgelast. FOTO: ANDRÉ HORLINGS het feit dat het toen 40 jaar geleden was dat er een einde kwam aan de Tweede Wereldoorlog. Die woorden lijken in Po len opnieuw actueel. Er bestaat geen zichtbare aandacht voor het joodse ver leden. Polen verwaarloost daarmee een onderdeel van de geschiedenis, waarmee het land willens en wetens meer dan 500 jaar nauw verbonden is geweest. Onge twijfeld ook daardoor steekt het anti-se mitisme er de kop weer op. Geschiedenis Bialystok behoorde eeuwenlang tot de belangrijkste joodse steden van Polen. Er woonden in 1941 40.000 joden; meer dan de helft van het totaal aantal inwo ners. Slechts 950 zouden de oorlog over leven. Eén van de meest dramatische jaren voor de Tweede Wereldoorlog was 1905, toen de stad nog bij Rusland behoorde. Het was de tijd van de Russische po groms tegen de joden, en Bialystok vormde geen uitzondering. In april hiel den kozakken er twee dagen huis en ver nielden ze de synagoges. Ruim twee maanden later, eind juni, reageerden Russische soldaten er hun frustraties over de door hen verloren Russisch-Ja- panse oorlog af en vermoordden 50 jo den. En toen op 30 juli een bom een bloedbad veroorzaakte in de arme jo denwijk doodden militaire patrouilles die de huizen doorzochten elke jood die ze er aantroffen: 40 slachtoffers. Na een nieuw pogrom in juni 1906, waarbij 78 mensen het leven lieten, keerde de rust terug. Uit de periode tussen de twee we reldoorlogen, toen Bialystok onderdeel van Polen was geworden, zijn geen ern stige incidenten bekend. Het Molotov-Ribbentrop-pact uit 1939, de verdeling van Polen tussen Duitsland en de Sovjetunie, had voor de joden on middellijk gevolgen. Drie dagen na hun inval, op 4 september, maakten de Duit sers duidelijk dat de joden vogelvrij wa ren. De zuidelijke stad Czestochowa - nu een katholiek bolwerk - was toen woon plaats voor 30.000 joden. Enkele hon derden kwamen om het leven in de daar door de Duitsers aangerichte pogrom op deze 'bloedige maandag'. Sindsdien waren executies aan de orde van de dag. Er kwam een vluchtelingen stroom naar het oosten op gang, die aan hield toen het Rode Leger volgens af spraak oostelijk Polen bezette. In Bialys tok, in de Russische zone, vonden veel vluchtelingen onderdak. Maar in mei en juni 1940 maakten ook de Russen dui delijk dat van hen weinig mededogen te verwachten was. Enkele honderden joodse inwoners werden naar Siberië ge deporteerd. Ghetto Op 22 juni 1941 begon 'Operatie Barba- rossa'. De Russen werden door de Duit sers in een genadeloos tempo uit Oost- Polen verdreven; rond Bialystok werden 328.000 man krijgsgevangen gemaakt. De overwinning werd kracht bijgezet toen op 28 juni, 'bloedige vrijdag', min stens duizend joden de synagoge in wer den gedreven, die vervolgens in brand werd gestoken. En op 12 juli, op sabbat, werden drieduizend joodse mannen door de SS opgepakt, naar buiten de stad gebracht en daar zonder vorm van pro ces doodgeschoten. Onmiddellijk daarna werd het ghetto van Bialystok ingericht; één van de rond 400 plaatsen in Polen waar joden wer den verzameld. In februari 1943 begon de 'Endlösung'; in één week werden meer dan 10.000 joden naar de vernieti gingskampen van Treblinka en Ausch witz overgebracht. Een lid van de joodse raad van de stad pleegde zelfmoord toen hij vernam dat andere leden van deze raad de Gestapo in het bezit had gesteld van een lijst met joden die voor deporta tie in aanmerking kwamen. Net als in Warschau, waar in april 194 5000 joodse verzetstrijders het leven lis ten in een laatste uitputtingsslag tegen de Duitsers, kreeg het bestaan van het ghetto in Bialystok een bloedig einde. De opstand begon toen de SS op het punt stond e^n 'Aktion' te beginnen; de eufemistische uitdrukking voor het sy stematisch uitroeien van ghetto-bewo- ners, wat al op verschillende plaatsen in Polen was gebeurd. Een verzetsbeweging slaagde erin een groot aantal joden de stad uit te smokkelen. Vanuit hun schuilplaatsen in de bossen werden tallo ze aanvallen op de Duitsers uitgevoerd, maar geen enkele verzetstrijder overleef de de slag. Toen de strijd voorbij was, stelden de nazi's de 40.000 resterende joodse bewoners van het ghetto op Anti-semitisme De betrekkingen tussen de meest ortho dox-katholieke Polen en de joden, die er al 500 jaar wonen, zijn nooit hartelijk geweest. Voor de oorlog tierde het anti semitisme welig. Overigens net als el ders; Nederland niet uitgezonderd. Maar de Polen lijken geen joden nodig te heb ben om anti-semitische gevoelens te blij ven koesteren. Oud-vakbondsleider Lech Walesa reken de vorig jaar tijdens de presidentverkie zingen af met zijn - joodse - rivaal pre mier Tadeusz Masowiecki, door de be volking op te roepen een 'echte Pool' te kiezen. Hij maakte duidelijk dat hij 'schoon' was - geen joodse voorouders had - en verweet tegelijk de joden het Poolse anti-semitisme te hebben opge wekt, „door hun jood-zijn te verbergen". Kardinaal Glemp suggereerde zelfs dat de joden de oorzaak waren van de com munistische onderdrukking, het drank misbruik en de verwoeste economie van het land. Hij was vooral woedend over de slepende kwestie van het Karmelites- senklooster op het grondgebied van het concentratiekamp Auschwitz, waartegen van joodse zijde jarenlang scherp werd geprotesteerd „omdat de rooms-katho- lieke kerk daarmee het grootste joodse kerkhof wederrechtelijk is binnengedron gen". De kwestie is inmiddels opgelost; het klooster wordt verplaatst. „Ook Jezus was een jood", staat geschil derd op een muur in Warschau. Maar het valt te vrezen dat de anti-joodse ge voelens tijdens de komende parlements verkiezingen hoogtij zullen vieren. Het nationalistische weekblad 'Ojczyzna' (Vaderland) ontkent dat er een anti-se- mitisch probleem in Polen bestaat. „Van de semieten behoort 93 procent tot de Arabieren. De Polen zijn voor 99 pro cent pro-Arabisch, dus pro-semitisch", schreef het blad op 28 april. Op de voor pagina was een veelzeggend cartoon af gedrukt van de 'voorjaarspenkelcn' van een armoedige keuterboer die, ploegend achter een broodmager paard, ook nog de last moet dragen van dezelfde jood (dik, rijk, grote neus, sigaar) waarmee in de oorlog 'Der Stürmer' furore maakte. NATUURBELEID IN 'WEEK VAN HET LANDSCHAP': biedt i en HAAG - Voor de tiende tuss laal organiseren de twaalf provin- •leine landschappen samen met Na- ligt di lurmonumenten de 'Week van op et Landschap'. Dit jaar vindt deze moti lanifestatie plaats vanaf vandaag ot en met 29 september. Het the- is 'Linten in het landschap'. 11S hui'11) sti km t is tal treft liggen. ;om< inten dienen als verbindingswegen oor planten en dieren, omdat de chaarse bossen die er zijn vaak geïso- erd liggen. De Stichting Het Zuidhol- tefnds Landschap heeft dit thema letter- opgevat en legt vandaag zes linten, elkaar 25 kilometer, op zes verschil- ib|nde locaties in het Zuidhollands land- ip. Zes (loco)-burgemeesters verlenen 'eraan hun medewerking, oda 'oor middel van diverse tentoonstellin- n, excursiewandelingen en fietsroutes noo' de 'Week van het Landschap' de gen "dacht vooral vestigen op kleine na- hij dat 'orgebieden. Het Zuidhollands Land- won 'hap laat deze week daarom ook verge- 'd gaan van de fondswervingsactie een ent appen voor Linten'. Dit betekent dat ig. Je hoet landschap haar natuurgebieden heeft ilét te 'gedeeld in zes regio's: de Krimpener- >aarna! aard, Vijfheerenlanden, Rijnland-West, oeree, Voorne en Westland-IJsselmon- de. Elke regio heeft een eigen project dat varieert van de aanleg van kikkerpoelen tot informatiepanelen, waar geld voor ingezameld wordt. Afvalstoffen Algemeen landelijk uitgangspunt van de activiteiten van Natuurmonumenten en de provinciale landschappen is het Na tuurbeleidsplan. Met dit plan wil de overheid een netwerk van kleinere en grotere natuurgebieden creëren. Dit net werk heet de ecologische hoofdstructuur. De grote gebieden, ook wel kerngebieden genoemd, hebben aantoonbare nationale of internationale natuurwaarden. Ze hebben een minimale omvang van 250 hectare. In totaal moet volgens het Na tuurbeleidsplan het areaal kerngebieden ruim 600.000 hectare bedragen. Het is de bedoeling deze gebieden zo veel mo gelijk te beschermen tegen ingrepen die natuurontwikkeling tegenwerken. Dat wil zeggen dat oppervlaktewater dat er niet thuis hoort wordt om- of afgeleid, dat verontreindigd water wordt afge voerd, dat het grondwater wordt be schermd tegen afvalstoffen en dat neer slag van vervuilende stoffen (zoals am moniak) wordt ingeperkt. De functie van de kleinere gebieden is het verbinden van de grote. Het zijn als het ware de schakels van het netwerk. Zeg maar straten tussen de kerngebieden die uitwisseling van bijvoorbeeld reèen, eekhoorns en boommarters mogelijk maken. Die verbindingen zijn essentieel om het aantal plante- en diersoorten op peil te houden of te vergroten. Planteza- den, vlinders, egels, dassen en reptielen moeten kilometers 'natuurvijandig ge bied' door om nieuwe geschikte leefge bieden te vinden. Voor heel veel soorten is de isolatie die daarvan het gevolg is, te groot geworden. Uitwisseling tussen in eikaars buurt levende groepen is niet of nauwelijks meer mogelijk. De deelpo- pulaties worden daardoor te klein en sterven tenslotte uit als gevolg van in teelt of een plotselinge verslechtering van hun milieu. Vandaar de 'verkeers wegen'. De initiatiefnemers 'Provinciale Land schappen' en 'Natuurmonumenten' vin den dat vooral de waterschappen veel kunnen doen ter bescherming van de wateren. Niet alleen het land maar zeker ook de beken hebben bescherming en uitbreiding van de flora en fauna nodig. Bij de waterschappen groeit dit inzicht ook. Het waterschap de Brielse Dijking illus treert hoe het moet. In samenwerking met de het Zuidhollands Landschap krijgt de groene kikker extra aandacht. Dit wordt gerealiseerd door het aanleg gen van 'broedplaatsen'. Regio Rijnland- West legt een lint van Huys te Warmond naar de monu mentale theekoepel in park Groot Leerust. De bosuil die voornamelijk in het Huys te Warmond huist krijgt, extra bescherming. In de regio Westland-IJsselmonde wordt er vanuit het informatiecentrum d'Oude Koestal (in het Staelduinse Bos bij 's-Gravenzande) een lint van zes kilometer gelegd naar het plassengebied bij Maassluis. Het dier dat het Zuidhollands Landschap symbolisch aan dit lint verbindt is de vleermuis. De vleermuis is gekozen omdat de populatie van dit nachtdiertje in het Staelduinse Bos uniek is voor West-Nederland. Vleermuizen gebruiken de via het lint aangegeven route naar de plassen bij Maassluis om hun dage lijkse portie insekten te vangen. Omdat vleermuizen boven open weiland verdwalen, hebben zij boomgordels nodig om zich te oriënteren. Via de fondswervingsactie 'Lappen voor Linten' hoopt de regio het Staelduinse Bos te kunnen uitbreiden waardoor de vleermuis behouden kan blijven. Zaterdag 28 september wordt er een 15 kilometer tellende wandelexcursie gehouden. Startplaats is opnieuw bij d'Oude Koestal. Om 10.00 uur begint het en de wandeling zal ongeveer vier uur duren. Aanmelden kan tot en met donderdag 26 september bij het Zuidhollands Landschap. Tel: 010- 4135045. In hetzelfde Staelduinse Bos wordt vandaag in een bunker een Vleermuisexpo geopend. De burgemeesters van de gemeenten Maassluis en 's-Gravenzande, de heren J.van Es en mr.J.H. Ekkers en vice-voorzitter van de deelgemeente Hoek van Holland, de heer J.W.J.G. van Belkom ne men de opening voor hun rekening. Vanaf morgen is het voor het publiek geopend. De toegang is gratis. In de regio Krimpenerwaard wordt er een lint langs het fietspad tussen de Berkenwoudse Boezem en het Loetbos gelegd. De vrij schaars voorkomenT de broedvogel de roerdomp wordt hieraan verbonden. Met een lap voor een lint wil de regio het fietspad voorzien van een moerasoever. De regio Voorne legt een lint van de camping Het Waterbosch bij Rockan- je naar de parkeerplaats op de Berkenrijsweg bij Oostvoorne. Aan dit lint wordt de groene kikker gekoppeld. In samenwerking met het Waterschap de Brielse Dijking wil de regio de kikker bevorderen door middel van het aanleggen van 'broedplaatsen'. De regio Goeree laat een lint langs de Oudelandse zeedijk ten zuiden van Ouddorp leggen. Het themadiertje is een vlinder: het Bruine Zandoogje. Omdat het in Goeree ook ontbreekt aan toereikende informatie wil de re gio informatiepanelen aanschaffen. De regio Vijfheerenlanden legt een lint vanuit het Vlaamse Bos over de Lekdijk. De kamsalamander is dit jaar uitverkoren dier voor de regio. Vijf heerenlanden wil tevens een bootje kopen om de ecologische linten te kun nen onderhouden. Meer informatie is te krijgen onder telefoonnumer 010-4135045. '£eidóc@owtcvnt

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidse Courant | 1991 | | pagina 29