Polen
verwaarloost
joodse
geschiedenis
"final#
Verkeerswegen'
redden
dier en plant
Activiteiten in Zuid-Holland:
ZATERDAG 21 SEPTEMBER 1991 PAGINA 29
De Tweede Wereldoorlog beëindig
de een deel van de Poolse geschie
denis: die van de joden. Zes mil
joen Polen kwamen om het leven,
van wie de helft joden. Van de
joodse overlevenden bleven er
slechts rond 10.000 in het land
toen ze werden geconfronteerd met
een heftig na-oorlogs anti-semitis-
me. Al 500 jaar wonen er joden in
Polen. Ze vonden er een toe
vluchtsoord toen ze elders in Euro
pa scherp werden vervolgd. Polen
was verreweg het belangrijkste
joodse 'thuisland'. En hoewel de
betrekkingen met de Polen nooit
echt hartelijk en vrij van anti-semi-
tisme zijn geweest, was er in het al
gemeen sprake van een redelijke
j verstandhouding. Maar nu de jo
den nagenoeg uit Polen zijn ver
dwenen, lijkt ook hun nagedachte
nis vergeten te worden. Wat er nog
over is van hun begraafplaatsen
verkeert in een vergaande staat van
verwaarlozing.
„Wie zijn herinneringen uitwist,
loopt het gevaar opnieuw besmet te
worden", constateerde de Duitse
bondspresident Richard von Weiz-
sacker in 1985. Het gebrek aan be
langstelling voor de eigen historie
draagt in Polen bij tot een toene-
o: «filmend anti-semitisme.
worde
He uke
en kun
BEGRAAFPLAATSEN OVERWOEKERD
DOOR METERSHOOG ONKRUID
n mine
een lx
Luxem BIALYSTOK - Het hek van de
'in Ba j00(jse begraafplaats van Bialystok
talie 's dichtgelast. Misschien is het een
ot glai ^aad van piëteit jegens de doden
stenedie er begraven zijn, en willen de
den ge autoriteiten van de stad in Noord-
ielewe(oost-Polen zo verdere grafschen-
Blj 11 dingen voorkomen. Maar het is
soöiie waarschijnlijker dat zij zo de
Cartoon in
schande willen verbergen dat de
graven niet meer onderhouden
worden sinds er geen nabestaanden
meer zijn.
Sommige grafstenen liggen schots
en scheef over elkaar heen, alsof er
een wervelstorm heeft gewoed. De
meeste zijn aan het oog onttrok
ken; overwoekerd door onkruid en
laag struikgewas. Er zijn geen pa
den, geen aanwijzingen; alleen in
het gesloten hek is de 'jodenster'
aangebracht. De eindeloze grauwe
id inf
klei
Hoo
Toui
P
L10
08
muur rondom wordt ontsierd door
graffiti.
De joodse begraafplaats grenst aan een
katholiek kerkhof. De tegenstelling is
enorm. De graven daar zijn keurig ver
zorgd. Vele zijn getooid met bloemen;
sommige met een nog brandende kaars.
Enkele mensen wandelen over het vers
geharkte grind. De herinnering aan de
doden leeft er voort. Voor de joden lijkt
dat niet te gelden. Er zal trouwens ook
haast niemand meer zijn die nog joden
uit Bialystok kent. Na de Duitse inval in
1941 werd de bevolking weggevoerd en
voor de meesten eindigde het leven in
de gaskamer.
Toch blijkt opeens, verrassend, dat de
vergetelheid nog niet compleet is. Op
een verweerde grafsteen, nauwelijks
zichtbaar tussen de woekerplanten, ligt
een verwelkt bosje bloemen; nog onlangs
neergelegd door iemand die niet kan
vergeten.
Nalatenschap
De 'Endlösung' van Adolf Hitler, het
plan voor het 'ausrotten' van de joden,
is wat Polen betreft bijna geslaagd. Van
de 3,35 miljoen Poolse joden hebben er
slechts 369.000 de holocaust overleefd.
De meesten emigreerden, vooral als ge
volg van het anti-semitisme, dat zich in
juli 1946 zelfs weer ontlaadde in een re
gelrecht pogrom in de stad Kielce. Van
de 200 daar teruggekeerde joden werden
er 42 vermoord door fel nationalistische
Polen. Officieel staan er nu nog 10.000
Polen als jood geregistreerd.
De joodse nalatenschap bestaat voorna
melijk uit begraafplaatsen -. of wat daar
van over is. In het vroeger voornamelijk
joodse dorp Trzcianne, 35 km noord
west van Bialystok, is dat alleen een
bordje, dat er trouwens nog niet zo lang
geleden is neergezet. De begraafplaats
diende na de oorlog geruime tijd als
vuilnisbelt en de meeste stenen werden
versplinterd om er de wegen mee te ver
harden. Tussen de graspollen zijn hier
en daar scherven met Hebreeuwse tek
sten te herkennen.
„Wie zijn herinneringen uitwist, loopt
het gevaar opnieuw te worden besmet",
zei de Duitse bondspresident Richard
von Weizsacker op 8 mei 1985 in zijn
bekende toespraak ter gelegenheid van
Via de poort is toegang tot de joodse begraafplaats van Bialystok onmogelijk. Het hek is dichtgelast. FOTO: ANDRÉ HORLINGS
het feit dat het toen 40 jaar geleden was
dat er een einde kwam aan de Tweede
Wereldoorlog. Die woorden lijken in Po
len opnieuw actueel. Er bestaat geen
zichtbare aandacht voor het joodse ver
leden. Polen verwaarloost daarmee een
onderdeel van de geschiedenis, waarmee
het land willens en wetens meer dan 500
jaar nauw verbonden is geweest. Onge
twijfeld ook daardoor steekt het anti-se
mitisme er de kop weer op.
Geschiedenis
Bialystok behoorde eeuwenlang tot de
belangrijkste joodse steden van Polen.
Er woonden in 1941 40.000 joden; meer
dan de helft van het totaal aantal inwo
ners. Slechts 950 zouden de oorlog over
leven.
Eén van de meest dramatische jaren
voor de Tweede Wereldoorlog was 1905,
toen de stad nog bij Rusland behoorde.
Het was de tijd van de Russische po
groms tegen de joden, en Bialystok
vormde geen uitzondering. In april hiel
den kozakken er twee dagen huis en ver
nielden ze de synagoges. Ruim twee
maanden later, eind juni, reageerden
Russische soldaten er hun frustraties
over de door hen verloren Russisch-Ja-
panse oorlog af en vermoordden 50 jo
den. En toen op 30 juli een bom een
bloedbad veroorzaakte in de arme jo
denwijk doodden militaire patrouilles
die de huizen doorzochten elke jood die
ze er aantroffen: 40 slachtoffers. Na een
nieuw pogrom in juni 1906, waarbij 78
mensen het leven lieten, keerde de rust
terug. Uit de periode tussen de twee we
reldoorlogen, toen Bialystok onderdeel
van Polen was geworden, zijn geen ern
stige incidenten bekend.
Het Molotov-Ribbentrop-pact uit 1939,
de verdeling van Polen tussen Duitsland
en de Sovjetunie, had voor de joden on
middellijk gevolgen. Drie dagen na hun
inval, op 4 september, maakten de Duit
sers duidelijk dat de joden vogelvrij wa
ren. De zuidelijke stad Czestochowa - nu
een katholiek bolwerk - was toen woon
plaats voor 30.000 joden. Enkele hon
derden kwamen om het leven in de daar
door de Duitsers aangerichte pogrom op
deze 'bloedige maandag'.
Sindsdien waren executies aan de orde
van de dag. Er kwam een vluchtelingen
stroom naar het oosten op gang, die aan
hield toen het Rode Leger volgens af
spraak oostelijk Polen bezette. In Bialys
tok, in de Russische zone, vonden veel
vluchtelingen onderdak. Maar in mei en
juni 1940 maakten ook de Russen dui
delijk dat van hen weinig mededogen te
verwachten was. Enkele honderden
joodse inwoners werden naar Siberië ge
deporteerd.
Ghetto
Op 22 juni 1941 begon 'Operatie Barba-
rossa'. De Russen werden door de Duit
sers in een genadeloos tempo uit Oost-
Polen verdreven; rond Bialystok werden
328.000 man krijgsgevangen gemaakt.
De overwinning werd kracht bijgezet
toen op 28 juni, 'bloedige vrijdag', min
stens duizend joden de synagoge in wer
den gedreven, die vervolgens in brand
werd gestoken. En op 12 juli, op sabbat,
werden drieduizend joodse mannen
door de SS opgepakt, naar buiten de stad
gebracht en daar zonder vorm van pro
ces doodgeschoten.
Onmiddellijk daarna werd het ghetto
van Bialystok ingericht; één van de rond
400 plaatsen in Polen waar joden wer
den verzameld. In februari 1943 begon
de 'Endlösung'; in één week werden
meer dan 10.000 joden naar de vernieti
gingskampen van Treblinka en Ausch
witz overgebracht. Een lid van de joodse
raad van de stad pleegde zelfmoord toen
hij vernam dat andere leden van deze
raad de Gestapo in het bezit had gesteld
van een lijst met joden die voor deporta
tie in aanmerking kwamen.
Net als in Warschau, waar in april 194
5000 joodse verzetstrijders het leven lis
ten in een laatste uitputtingsslag tegen
de Duitsers, kreeg het bestaan van het
ghetto in Bialystok een bloedig einde.
De opstand begon toen de SS op het
punt stond e^n 'Aktion' te beginnen; de
eufemistische uitdrukking voor het sy
stematisch uitroeien van ghetto-bewo-
ners, wat al op verschillende plaatsen in
Polen was gebeurd. Een verzetsbeweging
slaagde erin een groot aantal joden de
stad uit te smokkelen. Vanuit hun
schuilplaatsen in de bossen werden tallo
ze aanvallen op de Duitsers uitgevoerd,
maar geen enkele verzetstrijder overleef
de de slag. Toen de strijd voorbij was,
stelden de nazi's de 40.000 resterende
joodse bewoners van het ghetto op
Anti-semitisme
De betrekkingen tussen de meest ortho
dox-katholieke Polen en de joden, die er
al 500 jaar wonen, zijn nooit hartelijk
geweest. Voor de oorlog tierde het anti
semitisme welig. Overigens net als el
ders; Nederland niet uitgezonderd. Maar
de Polen lijken geen joden nodig te heb
ben om anti-semitische gevoelens te blij
ven koesteren.
Oud-vakbondsleider Lech Walesa reken
de vorig jaar tijdens de presidentverkie
zingen af met zijn - joodse - rivaal pre
mier Tadeusz Masowiecki, door de be
volking op te roepen een 'echte Pool' te
kiezen. Hij maakte duidelijk dat hij
'schoon' was - geen joodse voorouders
had - en verweet tegelijk de joden het
Poolse anti-semitisme te hebben opge
wekt, „door hun jood-zijn te verbergen".
Kardinaal Glemp suggereerde zelfs dat
de joden de oorzaak waren van de com
munistische onderdrukking, het drank
misbruik en de verwoeste economie van
het land. Hij was vooral woedend over
de slepende kwestie van het Karmelites-
senklooster op het grondgebied van het
concentratiekamp Auschwitz, waartegen
van joodse zijde jarenlang scherp werd
geprotesteerd „omdat de rooms-katho-
lieke kerk daarmee het grootste joodse
kerkhof wederrechtelijk is binnengedron
gen". De kwestie is inmiddels opgelost;
het klooster wordt verplaatst.
„Ook Jezus was een jood", staat geschil
derd op een muur in Warschau. Maar
het valt te vrezen dat de anti-joodse ge
voelens tijdens de komende parlements
verkiezingen hoogtij zullen vieren. Het
nationalistische weekblad 'Ojczyzna'
(Vaderland) ontkent dat er een anti-se-
mitisch probleem in Polen bestaat. „Van
de semieten behoort 93 procent tot de
Arabieren. De Polen zijn voor 99 pro
cent pro-Arabisch, dus pro-semitisch",
schreef het blad op 28 april. Op de voor
pagina was een veelzeggend cartoon af
gedrukt van de 'voorjaarspenkelcn' van
een armoedige keuterboer die, ploegend
achter een broodmager paard, ook nog
de last moet dragen van dezelfde jood
(dik, rijk, grote neus, sigaar) waarmee in
de oorlog 'Der Stürmer' furore maakte.
NATUURBELEID IN
'WEEK VAN HET LANDSCHAP':
biedt i en HAAG - Voor de tiende
tuss laal organiseren de twaalf provin-
•leine landschappen samen met Na-
ligt di lurmonumenten de 'Week van
op et Landschap'. Dit jaar vindt deze
moti lanifestatie plaats vanaf vandaag
ot en met 29 september. Het the-
is 'Linten in het landschap'.
11S
hui'11)
sti
km
t is tal
treft
liggen.
;om<
inten dienen als verbindingswegen
oor planten en dieren, omdat de
chaarse bossen die er zijn vaak geïso-
erd liggen. De Stichting Het Zuidhol-
tefnds Landschap heeft dit thema letter-
opgevat en legt vandaag zes linten,
elkaar 25 kilometer, op zes verschil-
ib|nde locaties in het Zuidhollands land-
ip. Zes (loco)-burgemeesters verlenen
'eraan hun medewerking,
oda 'oor middel van diverse tentoonstellin-
n, excursiewandelingen en fietsroutes
noo' de 'Week van het Landschap' de
gen "dacht vooral vestigen op kleine na-
hij dat 'orgebieden. Het Zuidhollands Land-
won 'hap laat deze week daarom ook verge-
'd gaan van de fondswervingsactie
een ent appen voor Linten'. Dit betekent dat
ig. Je hoet landschap haar natuurgebieden heeft
ilét te 'gedeeld in zes regio's: de Krimpener-
>aarna! aard, Vijfheerenlanden, Rijnland-West,
oeree, Voorne en Westland-IJsselmon-
de. Elke regio heeft een eigen project dat
varieert van de aanleg van kikkerpoelen
tot informatiepanelen, waar geld voor
ingezameld wordt.
Afvalstoffen
Algemeen landelijk uitgangspunt van de
activiteiten van Natuurmonumenten en
de provinciale landschappen is het Na
tuurbeleidsplan. Met dit plan wil de
overheid een netwerk van kleinere en
grotere natuurgebieden creëren. Dit net
werk heet de ecologische hoofdstructuur.
De grote gebieden, ook wel kerngebieden
genoemd, hebben aantoonbare nationale
of internationale natuurwaarden. Ze
hebben een minimale omvang van 250
hectare. In totaal moet volgens het Na
tuurbeleidsplan het areaal kerngebieden
ruim 600.000 hectare bedragen. Het is
de bedoeling deze gebieden zo veel mo
gelijk te beschermen tegen ingrepen die
natuurontwikkeling tegenwerken. Dat
wil zeggen dat oppervlaktewater dat er
niet thuis hoort wordt om- of afgeleid,
dat verontreindigd water wordt afge
voerd, dat het grondwater wordt be
schermd tegen afvalstoffen en dat neer
slag van vervuilende stoffen (zoals am
moniak) wordt ingeperkt.
De functie van de kleinere gebieden is
het verbinden van de grote. Het zijn als
het ware de schakels van het netwerk.
Zeg maar straten tussen de kerngebieden
die uitwisseling van bijvoorbeeld reèen,
eekhoorns en boommarters mogelijk
maken. Die verbindingen zijn essentieel
om het aantal plante- en diersoorten op
peil te houden of te vergroten. Planteza-
den, vlinders, egels, dassen en reptielen
moeten kilometers 'natuurvijandig ge
bied' door om nieuwe geschikte leefge
bieden te vinden. Voor heel veel soorten
is de isolatie die daarvan het gevolg is,
te groot geworden. Uitwisseling tussen
in eikaars buurt levende groepen is niet
of nauwelijks meer mogelijk. De deelpo-
pulaties worden daardoor te klein en
sterven tenslotte uit als gevolg van in
teelt of een plotselinge verslechtering
van hun milieu. Vandaar de 'verkeers
wegen'.
De initiatiefnemers 'Provinciale Land
schappen' en 'Natuurmonumenten' vin
den dat vooral de waterschappen veel
kunnen doen ter bescherming van de
wateren. Niet alleen het land maar zeker
ook de beken hebben bescherming en
uitbreiding van de flora en fauna nodig.
Bij de waterschappen groeit dit inzicht
ook.
Het waterschap de Brielse Dijking illus
treert hoe het moet. In samenwerking
met de het Zuidhollands Landschap
krijgt de groene kikker extra aandacht.
Dit wordt gerealiseerd door het aanleg
gen van 'broedplaatsen'.
Regio Rijnland- West legt een lint van Huys te Warmond naar de monu
mentale theekoepel in park Groot Leerust. De bosuil die voornamelijk in
het Huys te Warmond huist krijgt, extra bescherming.
In de regio Westland-IJsselmonde wordt er vanuit het informatiecentrum
d'Oude Koestal (in het Staelduinse Bos bij 's-Gravenzande) een lint van
zes kilometer gelegd naar het plassengebied bij Maassluis. Het dier dat het
Zuidhollands Landschap symbolisch aan dit lint verbindt is de vleermuis.
De vleermuis is gekozen omdat de populatie van dit nachtdiertje in het
Staelduinse Bos uniek is voor West-Nederland. Vleermuizen gebruiken de
via het lint aangegeven route naar de plassen bij Maassluis om hun dage
lijkse portie insekten te vangen. Omdat vleermuizen boven open weiland
verdwalen, hebben zij boomgordels nodig om zich te oriënteren. Via de
fondswervingsactie 'Lappen voor Linten' hoopt de regio het Staelduinse
Bos te kunnen uitbreiden waardoor de vleermuis behouden kan blijven.
Zaterdag 28 september wordt er een 15 kilometer tellende wandelexcursie
gehouden. Startplaats is opnieuw bij d'Oude Koestal. Om 10.00 uur begint
het en de wandeling zal ongeveer vier uur duren. Aanmelden kan tot en
met donderdag 26 september bij het Zuidhollands Landschap. Tel: 010-
4135045. In hetzelfde Staelduinse Bos wordt vandaag in een bunker een
Vleermuisexpo geopend. De burgemeesters van de gemeenten Maassluis en
's-Gravenzande, de heren J.van Es en mr.J.H. Ekkers en vice-voorzitter
van de deelgemeente Hoek van Holland, de heer J.W.J.G. van Belkom ne
men de opening voor hun rekening. Vanaf morgen is het voor het publiek
geopend. De toegang is gratis.
In de regio Krimpenerwaard wordt er een lint langs het fietspad tussen de
Berkenwoudse Boezem en het Loetbos gelegd. De vrij schaars voorkomenT
de broedvogel de roerdomp wordt hieraan verbonden. Met een lap voor
een lint wil de regio het fietspad voorzien van een moerasoever.
De regio Voorne legt een lint van de camping Het Waterbosch bij Rockan-
je naar de parkeerplaats op de Berkenrijsweg bij Oostvoorne. Aan dit lint
wordt de groene kikker gekoppeld. In samenwerking met het Waterschap
de Brielse Dijking wil de regio de kikker bevorderen door middel van het
aanleggen van 'broedplaatsen'.
De regio Goeree laat een lint langs de Oudelandse zeedijk ten zuiden van
Ouddorp leggen. Het themadiertje is een vlinder: het Bruine Zandoogje.
Omdat het in Goeree ook ontbreekt aan toereikende informatie wil de re
gio informatiepanelen aanschaffen.
De regio Vijfheerenlanden legt een lint vanuit het Vlaamse Bos over de
Lekdijk. De kamsalamander is dit jaar uitverkoren dier voor de regio. Vijf
heerenlanden wil tevens een bootje kopen om de ecologische linten te kun
nen onderhouden.
Meer informatie is te krijgen onder telefoonnumer 010-4135045.
'£eidóc@owtcvnt