£eidóc6oma*it MILJOENENNOTA 1992 „In mijn tijd werden de mensen tenminste niet belazerd Kabinet verschaft weinig redenen tot vrolijkheid 5Officieuze circuit'grote afwezige in Miljoenennota dinsdag 17 september 1991 DEN HAAG Oud-minister van financiën Onno Ruding (deze func tie staat nog op zijn Engelstalige vi sitekaartje van 't werkgeversver bond NCW) heeft geen last van weemoed als hij zijn opvolger Kok vandaag het sleetse koffertje met de Miljoenennota ziet openen. „Het in teresseert me uiteraard enorm, niet alleen als werkgeversvoorzitter. Maar ik denk niet: zat ik er zélf maar... Kijk: ik heb die Miljoenen nota vaak genoeg mogen opstellen, zeven keer om precies te zijn. Dan hecht je daar niet meer zo aan". De eerste begroting van PvdA-minister Kok ontmoette vorig jaar forse kritiek, niet alleen bij de CDA-fractie in de Twee de Kamer maar ook bij de Raad van State, het Centraal Planbureau en de werkge vers. Een begroting op drijfzand, zo luidde kort samengevat het oordeel. Maar Kok lijkt zijn leven gebeterd te hebben. Het aantal begrotingstrucs is dit keer geringer, constateert het Planbureau. Lof is er voor de gedurfde ingrepen in wao en ziektewet en de forse vermindering van subsidie uitgaven. In de collectieve financiën wordt volgens het CPB zelfs een 'impo sante inspanning' geleverd. Het lijkt of het no-nonsense-tijdperk nu pas écht is aangebroken. Onno Ruding trekt echter een wenk brauw op en klemt zijn pijp nog wat stevi ger tussen de kaken. Hij wil voor een deel best meegaan in de huldebetuigingen, zegt hij, maar is bladerend in de miljoenen nota ook niet zuinig met kritiek. „Kijk, wat natuurlijk direct opvalt is dat het financieringstekort verder daalt. Dit zeg ik ook met volle tevredenheid. De heer Kok zet de terugdringing van het fi nancieringstekort, een beleid dat in 1982 is ingezet, trouw voort. Mijn complimen ten! Maar er zijn méér dingen waar je op moet letten. Hoe is het met de uitgaven? Is de begroting solide? Hoe staat het met de lasten voor burgers en bedrijven? Bij al deze punten heb ik zacht gezegd grote twijfels". U bedoelt ,,Er zitten veel trucs in deze begroting, flinke bedragen die opgevoerd worden en die geen echte ombuigingen zijn. Laat ik er een paar noemen. De verkoop van schoolgebouwen; een boekhoudkundige truc. Het eenvoudig uit de begroting kie peren van de studieleningen. Het kabinet zegt hier: Simsalabim, dat tellen we voort aan niet meer mee! Ja, zo kan ik het ook, want je verandert geen fluit aan die uitga ven! Voor anderhalf miljard aan belas tinginkomsten wordt naar voren gehaald. Dat mag wel, begrijp me goed, maar dat is niet echt bezuinigen. Verder worden voor zeer grote bedragen stelposten genoemd. De maatregelen zijn nog niet zichtbaar, maar de opbrengst staat al in de boeken. Ik noem hier bijvoorbeeld de Grote Effi- ciëncy-operatie. Dat is niet solide. Je kunt het ook anders zeggen: het zijn gaten in de begroting". Kom, kom, u was zelf toch óók niet room ser dan de paus? Veel trucs die Kok nu toepast kennen we nog van uw begrotin gen. En het Centraal Planbureau is juist RUDING PRIJST KOK, MAAR IS OOK NIET MALS MET KRITIEK tevreden dat er dit jaar minder gegooc held wordt dan vorig jaar. „Als je naar de trucs kijkt, dan is het nu minder erg dan in de vorige begroting, dat is waar. Maar niet ten opzichte van de begrotingen van vorige kabinetten. Ter wijl wij het ook niet makkelijk hadden, dat is een vals beeld dat je tegenwoordig hier en daar ziet opduiken. Er waren in mijn tijd naast belastingtegenvallers ook belastingmeevallers, jazeker. Maar we werden óók geconfronteerd met een da ling van de aardgasinkomsten van 24 naar 7 miljard gulden! De economische groei was bovendien relatief bescheiden, terwijl dit kabinet in 1990, 1991 en ook dit jaar heeft kunnen meeliften op een golf van hoogconjunctuur". gen vielen. Het verhaal gaat dat u verleden bewust optimistische ramingen liet opstellen omdat u het woord 'belas tingmeevaller' nooit meer wilde horen. NCW-voorzitter Ruding: „Kijk, wat natuurlijk direct opvalt is dat het financieringstekort verder daalt. Dit zeg ik ook u nu werkelijk dat een minister tegen de waarheid in zijn ambtenaren ver keerde prognoses kan 'laten maken? Het antwoord is simpel: nee. Die ambtenaren hebben écht naar eer en geweten ge raamd. Had ik ze willen forceren met an dere rekensommen te komen, dan had dat de volgende dag al op straat gelegen". Terug naar de begroting. Het moet u deugd doen dat de lastendruk in 1993 weer gaat dalen. Opnieuw die wenkbrauw. Ruding: „Ik weet één ding zeker: dit kabinet heeft de lastendruk drie keer verhoogd. Drie keer! In 1989, in 1990 en nu weer. Dat de zaak in 1993 weer gaat dalen moeten we nog maar afwachten. Want de verleiding zal groot zijn om tegenvallers in dat jaar op nieuw via belastingverhoging op te van gen". „Die lastenverzwaringen, daar heb ik gro te kritiek op, dat vind ik echt slecht", ver volgt Ruding. „Op zichzelf vind ik sommi ge lastenverzwaringen niet erg, als je ze maar elders compenseert, bijvoorbeeld via een btw-verlaging. Maar het kabinet houdt zich niet aan deze belofte uit het re geerakkoord. En waar praten we dan nu over? De milieuheffingen worden van jaar tot jaar verhoogd. De boetes, tabak saccijns en benzineprijzen gaan omhoog. Als klap op de vuurpijl wordt de inflatie correctie in de loonbelasting geschrapt, als gevolg dat de geschoolde werknemer met een bruto inkomen van 50.000 gulden de volle laag krijgt en meer belasting moet gaan betalen. Ik voorspel u: als men de hele troep optelt, zal pas écht gemor ont staan. Je moet vrezen dat dit alles zich zal vertalen in hogere looneisen". „Nou ja, die koppeling is al losgelaten en ik ben bij dat het kabinet die conclusie heeft getrokken", stelt Ruding voorop. „Het probleem is alleen dat het kabinet zich in allerlei bochten wringt om aan te tonen dat de koppeling (qua koopkracht) in feite toch gehandhaafd wordt. Men loopt intussen het risico en in die posi tie heeft het kabinet zichzelf gemanoeu vreerd dat de loonstijging hoger uitvalt dan men zou willen. Ik zou dat zeer be treuren, maar het is niet ondenkbaar dat de gemiddelde loonstijging boven de vier procent uitkomt. Eind maart 1992 zou dat al kunnen blijken. Nou ja, en dan is er na tuurlijk politiek een heel groot probleem. Dan wordt 't pas echt bal". „Ik wil me niet in de politiek begeven, maar duidelijk is dat het dan een lastig verhaal wordt. Maar ik zeg erbij: het kabi net heeft het onheil over zichzelf afgeroe pen Door namelijk steeds te roepen dat de loonstijging niet meer dan vier procent mag zijn. De kans is groot dat de bonden die vier procent als vloer gaan gebruiken. Die domheid werd in 1990 al begaan, en die wordt nu dus herhaald. Jammer". Hoe komt het toch dat uw opvolger Kok zo onder vuur ligt? Blijkens de peilingen was de vorige minister van financiën, on danks allerlei harde maatregelen, bijzon der populair. Ruding wil de problemen van Kok toeschrijven aan de manier waai PvdA met zijn eigen achterban is gaan: ..Tot midden juli hebben de bewindslieden geroepen dat de hoe duur van wao-uitkeringen niet i zouden worden. Maar die achter! niet gek, die voelt zich genomen j later toch gebeurt. Ik heb het al! met verdriet en verbazing gade en ik begrijp nóg niet hoe het i dat verstandige mensen zo'n dikke e voor de kop hebben gehad De signi de Tussenbalans waren toch duidel iedereen weet: de straf was vresel PvdA-achterban slikt die wao-ma len nu niet". Ruding overweegt: „Wat in mijn vreugde leidde was dat de mense minste wisten dat ze niet belazen den. We lieten weten dat er een e bleem was, en dat maatregelen moesten zijn. Die eerlijke boodsc ook nu in CDA-kringen steeds Het verbaast mij dan ook niets CDA-achterban veel minder moeiti met deze wao-maatregelen". „alle lu begroti in de Politiek overschaduwt ditmaal de rijksbegro ting. Onrust in de Partij van de Arbeid knaagt aan het draagvlak van het tweepartijenkabinet. En het conflict met de vakbeweging ondermijnt de centrale pijler van het kabinetsbeleid voor vol gend jaar, te weten een beperkte loonontwikke ling die nauwelijks uit gaat boven de verwachte inflatie. Willen de rekensommen van het kabinet uitkomen, dan mogen de contractlonen met niet meer dan 3,75 procent stijgen. Nu zijn er al meerja rige cao's, waarin voor 1992 meer dan 3,75 procent is voorzien, zodat de anderen, om het gemiddelde niet in gevaar te brengen, met min der genoegen zouden moeten nemen. Wie weet valt het allemaal mee en blijft die pijler over eind: een open economie als de Nederlandse kan zich in een aarzelende internationale conjunctuur geen grote loon- sprongen veroorloven. Maar daarvoor is wel medewer king van de vakbeweging nodig. En of het realistisch is daar in een steeds slechter wordend sociaal-politiek kli maat op te hopen, is een an der verhaal. Zodat de kans niet denkbeeldig is dat Ne derland het cruciale jaar 1992 op krukken binnenstrompelt. Cruciaal, omdat in '92 im- ijiers de laatste grote stappen moeten worden gezet naar die ene Westeuropese markt zonder grenzen voor mensen, goederen en kapitaal. Dat brengt me tot een tweede kritische kanttekening. In z'n commentaar op het ont werp van de Miljoenennota heeft de Raad van State het stuk 'naar binnen gericht' ge noemd. Men bedoelde daar mee dat normaliter begro tingsbeleid dienstbaar wordt gemaakt aan een evenwichti ge economische en socale ontwikkeling. Maar bij deze Miljoenennota kreeg men de indruk dat de prioriteit an dersom is gericht: de particu liere sector wordt voorge schreven hoe men zich moet gedragen om de overheidsfi nanciën sluitend te maken. Kunstgrepen Dat 'naar binnen gerichte' geldt ook voor Europa. Op de drempel van 1992 hadden in de Miljoenennota hoofdlijnen van een integraal beleid, ge richt op het komende Euro pa, niet misstaan. Ik heb ze tevergeefs gezocht. Waar schijnlijk omdat dat integrale Nederlandse beleid er ook nog niet is. Anders zouden toch geen onbegrijpelijkhe den mogen voorkomen zoals onlangs, toen defensie-orders vanwege breed uitgemeten marginale verschillen onze eigen voor overleven vech tende vliegtuigindustrie pas seerden ten faveure van bui tenlandse concurrentie. Het is moeilijk een ander land in de EG te vinden waar zoiets gebeurt. Europese integratie impliceert niet dat men de ei gen nationale industrie laat bungelen. Bij z'n aantreden twee jaar terug heeft het kabinet een paar randvoorwaarden voor z'n beleid geformuleerd, waar strikt de hand aan zou worden gehouden: het begro tingstekort zou omlaag wor den gebracht en de collectie ve lastendruk zou niet om hoog gaan. Lukt dat? Nou, niet echt en zeker niet over tuigend. Het staat buiten kijf dat de huidige schatkistbe waarder meer dan z'n best doet, maar de materie is weerbarstig en ook ditmaal waren kunstgrepen nodig om, althans op papier, het fi nancieringstekort van het rijk omlaag te krijgen. Voor een deel zijn die kunst grepen een rechtstreeks ge volg van de Comptabiliteits wet. Die wet perst de over heidsfinanciën in een één- jaarscorset: alleen de feitelij ke inkomsten en uitgaven in een gegeven kalenderjaar tel len. Om een optisch wat gun stiger beeld te krijgen is het voor de hand liggende cos metiek om uitgaven over de 31ste december heen te tillen en inkomsten wat naar voren te halen. Op zichzelf geen ramp, mits die weggeschoven uitgaven later maar in struc turele bezuinigingen verdwij nen en mits die naar voren gehaalde inkomsten niet an ders worden gepresenteerd dan ze zijn, namelijk eenma lige verbeteringen. Een voorbeeld. De Staat der Nederlanden bezit de aande len van de Nederlandsche Bank N.V. De bank maakt winst en keert dividend op de aandelen uit. Dat geld gaat naar de schatkist en is daar uiteraard zeer welkom. (Cynici hebben dat wel eens de voornaamste bestaansre den van de Nederlandsche Bank genoemd, want anders was de Duitse Mark hier al lang wettig betaalmiddel). De bank keert dat dividend eenmaal per jaar uit. Maar niets belet minister en bank- president overeen te komen ditmaal eens een interim-di vidend uit te keren, een voorschot op wat men anders volgend jaar zou krijgen. Zo'n afspraak is met geen en kele regel in strijd, het geeft de schatkist in het lopend jaar een wat vriendelijker aanzien en het regeerak koord is weer een beetje ge holpen. Natuurlijk is het voordeel van dat naar voren halen eenmalig. Voor werke lijke verbetering van de schatkistpositie is meer no dig. Maar heeft niet elk kabi net op z'n tijd recht op enige make-up? Kritieker wordt het wanneer het rijk bezittingen gaat ver kopen om geld voor lopende uitgaven te krijgen. Dat is te vergelijken met een particu lier die z'n huis verkoopt om er huishoudelijke uitgaven van te betalen. Liquideren van activa is bepaald geen onbekende techniek om be grotingen 'sluitend' te maken en financieringstekorten 'te rug te dringen'. Maar het nuttigen van deze verboden vrucht maakt een overheid zelden gezond. Dat in de Mil joenennota 1992 naar dit middel wordt gegrepen is geen teken van financiële kracht. Met die andere prioriteit, het stabiliseren van de collectie ve lastendruk, lukt het al he lemaal niet. Laten we de voor dit kabinet relevante periode 1989-1992 eens bekij ken. Ih die jaren stijgt de druk (als percentage van het FOTO: DIJKSTRA nationaal inkomen) van 51,8 naar 53,4. Met ruim ander half procent dus. En dat is ongeveer evenveel als waar mee het financieringstekort van het rijk omlaag ging (in clusief de voor 1992 ver wachte daling). Macro-finan cieel en gelet op de taakstel ling van het kabinet is dat een verontrustend spiegel- Contra- productief Zo is het totaalbeeld van de begroting 1992 niet opwek kend. Ook niet erg inspire rend. Natuurlijk heeft het kabinet gelijk wanneer het er de aandacht op vestigt, dat teveel Nederlanders buiten het arbeidsproces staan. En men mag best waardering opbrengen voor de moed om dit soort problemen te lijf te gaan. Maar het blijft merk waardig, want contra-pro ductief, dat men de proble men dan aanpakt op een wij ze die oorlog met de vakbe weging brengt. Ik vind het trouwens ook merkwaardig, dat je bij alle jeremiades over de velen bui ten het arbeidsproces er zo weinig over hoort dat Neder land tot de achterlijkste lan den in de EG behoort als het gaat om buitenshuis werken de vrouwen. De problema tiek is bepaald ruimer dan premiedruk en draagvlak. En ook dat stemt niet vrolijk. (Dr. A. Pais is honorair vice- president van de Europese Investeringsbank, oud-hoog leraar economie, oud-minis ter van onderwijs en weten schappen en lid van de VVD.) De grote afwezige in de Miljoenennota - of beter gezegd de Miljardennota - voor 1992 is het 'officieuze circuit'. Cijfers over de werkgelegenheid, de koopkracht, de inkomens, de investeringen en de consumptie worden gepre senteerd alsof deze de werkelijkheid weergeven. In de beschouwingen over het belastingbeleid geen woord over zwarte transacties. Zelfs de behandeling van de zo op zienbarende maatregelen m.b.t. de wao is volledig verstoken van het informele mechanisme dat op zo grote schaal tot onei genlijk gebruik van een sociaal bedoelde regeling heeft geleid. Onze samenleving barst van door de overheid aangeboden voorzieningen en regels, waar de burgers - nu eens als studen ten, dan weer als kleine en gro te scharrelaars - gebruik van maken op .een wijze die niet strookt met de aanvankelijke oogmerken. Wat bedoeld is voor bijzondere situaties en het lenigen van speciale noden wordt op grote schaal in algemene zin benut. De overheid wordt al jaren in toenemende mate geconfron teerd met een vraag naar voor zieningen die niet alleen het geraamde aanbod overtreft maar die bovendien ondoor zichtig en onbeheersbaar is. Geen wonder dat vooral de uit keringen en subsidies (de zoge heten overdrachtsuitgaven) volledig uit de hand zijn gelo pen. Zowel het niveau als de samenstelling weerspiegelen al lang niet meer de zwakken in de samenleving maar veeleer de grenzeloze creativiteit van de burgers. Wat bedoeld is als vangnet voor de echte zwak ken is verworden tot hangmat voor inventieve boeren en bui tenlui. En straks is er voor de mensen die echt werkloos, ziek of beschadigd zijn geen geld meer. Fraude Het is opmerkelijk dat de rege ring over deze werkelijkheid van alledag met geen woord rept. Immers, het beschrijven en blootleggen daarvan zou het maatschappelijk draagvlak kunnen opleveren voor een grootscheepse aanpak waarbij het officieuze circuit geleidelijk wordt teruggedrongen. Dat is hard nodig. De Algemene Re kenkamer heeft vorige week het vermoeden uitgesproken dat het ministerie van sociale zaken in 1990 twintig miljard gulden niet rechtmatig heeft uitgegeven. En bij Onderwijs kan men wel met zekerheid stellen dat enige miljarden ver dwijnen in de zakken van 'val se studenten'. Zo kan men zon der moeite voor alle departe menten tezamen miljarden bij- elkaar sprokkelen. De Miljardennota constateert in alle ernst dat psychische klach ten de laatste jaren de belang rijkste oorzaak van arbeidson geschiktheid zijn, speciaal bij jongeren. Waarom wordt niet helder in het licht gesteld dat werkgevers èn vakbeweging al jarenlang de wao gebruiken om mensen voor wie geen arbeids plaats meer is en, die derhalve gedoemd zijn werkloos te wor den op een subtiele wijze op non-actief te zetten? De betrok ken mensen die niet gehandi capt zijn, zijn via de wao verze kerd van een basisinkomen en kunnen door operaties in het officieuze, zwarte circuit hun inkomenspositie aanzienlijk versterken. Uiteraard komen deze mensen nu evenzeer in opstand als de echte wao'ers, omdat het initiatief tot de frau de immers eigenlijk door ande re partijen is genomen. Zolang de overheid de indruk wekt niet in de gaten te hebben wat er werkelijk in de samen leving gebeurt, blijft zelfs een begin van spontane correctie achterwege en kan er ook geen basis worden gelegd voor een effectief beleid. Evenmin is er dan een grond voor een onver huld tegenspel tegenover de vakbeweging en andere actie groepen, die allemaal net doen of hun feestneuzen bloeden. Dynamiek Lange tijd is ook de dynamiek van de economie als verschijn sel buiten het gezichtsveld van de Miljardennota gebleven. Thans echter wordt enige aan dacht gegeven aan de rol van technische ontwikkelingen en het openen van nieuwe mark ten in het buitenland. Evenzeer wordt onderkend dat de onder nemers aan deze dynamiek vorm moeten geven. Het is verheugend dat nu wordt ge constateerd wat al geruime tijd in ons land en elders aan de gang is. Helaas volgt op het vertraagd constateren ook een vertraagd reageren. Immers, de maatregelen die het kabinet aankondigt horen eerder bij een statisch verlopend econo misch proces dan dat zij inspe len op het bevorderen en be nutten van de economische mogelijkheden .die de dyna miek biedt. Waar zijn de maatregelen die het sparen en het beschikbaar stellen van risicodragend ver mogen bevorderen? Waar zijn de maatregelen die het ver spreiden en toepassen van nieuwe technieken bij de over heid en het midden- en klein bedrijf stimuleren? Welke-fis cale maatregelen zijn genomen om startende ondernemers aan te zetten in ons land te investe ren? Op al deze vragen moet een negatief antwoord worden gegeven. Er is zelfs op deze ter reinen sprake van een ontmoe digingsbeleid. Sparen, investe ren en technische vernieuwin gen worden ontmoedigd en het verhogen van de fiscale druk bevordert het ontduiken. Het wordt de ondernemers eerder moeilijker dan makkelijker ge maakt. In algemene zin verslechtert de overheid het investeringskli maat door zelf de leiding te ne men bij het opvoeren van de inflatie. En dan te bedenken dat de inflatie in neerwaartse richting wordt gestuurd door de scherpe prijsconcurrentie die in het bedrijfsleven een kenmerk is van de dynamiek waar minister Kok over spreekt. Zonder technische ont wikkelingen en scherpe con currentie zou de inflatie nu al 8 procent zijn! Waarom heeft het kabinet de btw-tarieven niet omlaag gebracht? Ambtenarensalarissen Tenslotte het inkomensbeleid. Het bedrijfsleven moet zich matigen met betrekking tot de lonen. Prachtig. „Daarbij past ook een naar sectoren gediffe rentieerde loonvorming", schrijft Kok, want dat bevor dert onder meer een goede ver deling tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt en maakt de kans kleiner dat de werkne mers de rekening voor lasten en prijsverhogingen a len op de werkgevers, om prachtig. In de publieke sector t echter nog vastgehoui' een star beleid, waarbij rissen van de ambten: gedifferentieerd gekop] ven aan de ontwikkelii het bedrijfsleven. Er (uitzonderingen daarj niets gedaan om de van ambtenaren te aan hun eigen prestatitf»! inkomen gaat omhoog èlders een hogere pre' teit wordt bereikt. der dat nog steeds velen schutting van de publie I tor opzoeken. De paradox is: hoe gaat in het bedrijfsleve|ei groter de verborgen wt heid, de inefficiëntie en korten bij de overheid leen in Nederland best: tuatie dat mensen zc ambtenaar Hans Pont, Wim Kok en hooglera Pen een hoger inkomt vangen wanneer bijvo Ajax betere prestaties Het wordt tijd daarmtt houden als men werkt potentiële dynamiek v« samenleving wil benul Samenvattend moet vastgesteld dat de Miljai ta onze economische heid op grootscheepse verhult, vertraagd reg en op het spoor zet van tants en boekhouders in van dat van de ondera tot schade van de en publieke sector. lelijk c vrage 'P orde, met de i ot ijk: als part) lei (Prof. dr. A. Heertje is raar economie aan de Ui teit van Amsterdam en de PvdA.) igt, dai g£én d< het wc duurder haag i-Kok teugels 1. One bij dc en ren 'e!f financie 'lan n :e iers-I itteand. i wordt zes mil ïiduitga "orden fors I 3,7 rr R pooi

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidse Courant | 1991 | | pagina 18