leiders ANC en
katha houden
let hoofd koel
BUITENLAND
Scepsis Jelena Bonner over mensenrechten
Ondanks waarnemers slaapt Osijek weer in schuilkelders
Baker verzacht
voorwaarden voor
hulp Sovjetunie
d<w£ouaant
oo
Iringen aan op steun
Inaamse president
ie poli j,
de drir
IA?VV
blijve
90: biji
comi
oor
iten op
dhaven
enorg;
rlaagd
meeste
en bes
WOENSDAG 11 SEPTEMBER 1991
ARIBO De Verenigde Staten drin-
op internationale steun voor de aan-
Surinaamse president Venetiaan. Hij
lor „formidabele uitdagingen", waaron-
aanpakken van de militaire leiders die
75 twee keer een gekozen regering om-
pen. Dit staat in een verklaring van
'jierikaanse ministerie van buitenlandse
Washington zegt dat Venetiaan „een
te taak" wacht bij het consolideren van
[ajocratie en het herstel van de economie
name. De verkiezing van Venetiaan
de Amerikaanse regering „een beslis-
tap in het herstel van burgerbestuur".
gton schortte na de staatsgreep van de-
1990 een leengarantieprogramma van
jen dollar op.
Vierduizend bedrijven
in Joegoslavië failliet
BELGRADO In het door de burgeroorlog geteisterde
Joegoslavië zijn in de eerste helft van dit jaar al 4000
bedrijven failliet gegaan. De economie van het land zal
verder in elkaar storten als de bloedige strijd niet spoe
dig ophoudt. Volgens Joegoslavisch persbureau Taniug
heeft een overheidsorganisatie de sluiting van de be
trokken bedrijven gelast. Het is niet duidelijk of de be
trokken bedrijven daadwerkelijk de poorten hebben
gesloten. Bij de failliete ondernemingen zijn in totaal
een miljoen mensen werkzaam. De uitgaven van het
15nd hebben in de eerste helft van dit iaar de inkom
sten met 50 miljard dinar (f 4,2 miljard gulden) over
troffen. Economen vrezen dat het bruto nationale pro-
dukt van Joegoslavië dit jaar met meer dan 50 procent
zal dalen als de gevechten tussen de Serviërs en de
Kroaten aanhouden. De inflatie zal dit jaar naar ver
wachting op meer dan 100% uitkomen.
Radicale veranderingen
binnenlandse zaken Sovjetunie
MOSKOU De Sovjet-republieken hoeven
voortaan geen rekenschap meer af te leggen aan
het ministerie van binnenlandse zaken. Het zal
eerder andersom zijn, terwijl de troepen van het
ministerie (onder meer de beruchte 'zwarte ba
retten') zullen worden gebruikt voor de mis
daadbestrijding. De nieuwe bewindsman op het
departement, Viktor Barannikov, heeft die radi
cale hervormingen aangekondigd. Barannikov
zei gisteren dat het uitgesloten is dat er binnen
het ministerie een heksenjacht komt op functio
narissen die vorige maand de staatsgreep tegen
president Michail Gorbatsjov steunden. Als op
volger van Boris Pugo, een van de coupplegers,
staat Barannikov aan het hoofd van het politie
apparaat in de Sovjetunie en de troepen van het
ministerie, dat tevens gaat onderzoeken of het
mogelijk is samen te gaan met de KGB.
Amnesty: toename schendingen
mensenrechten op Sri Lanka
LONDEN Het aantal schendingen van de men
senrechten in Sri Lanka neemt toe, zo blijkt uit een
rapport dat de mensenrechtenorganisatie Amnesty
International vandaag heeft vrijgegeven. Amnesty
zegt dat duizenden mensen zijn omgekomen sinds de
rebellerende Tamil-Tijgers en het leger vorig jaar
hun gewapende strijd hebben hervat. Volgens Am
nesty maken beide partijen zich schuldig aan schen
dingen van de mensenrechten. De Tamils, die grote
delen van het noordoosten van Sri Lanka in handen
hebben, vechten sinds 1983 voor een onafhankelijke
staat. Amnesty zegt bewijzen te hebben dat de veilig
heidstroepen duizenden mensen hebben vermoord
die ervan werden verdacht banden te hebben met de
Tamil-Tijgers. Maar volgens het rapport hebben ook
de Tamil-Tijgers zich schuldig gemaakt aan het wil
lekeurig executeren van honderden burgers, zowel
van collaboratie verdachte Tamils als Singalezen.
Filipijnse senaat begint
debat over marinebasis VS
MANILA De Filipijnse senaat is vandaag be
gonnen met het formele debat over de Ameri
kaanse marinebasis Subic Bay. Een voorlopige
meerderheid van de senaat wil dat de basis dicht
gaat. Senator Wigberto Tanada zei dat de verlen
ging van het huurcontract voor de basis met tien
jaar - in juli afgesloten door de Filipijnse en Ame
rikaanse regering - verworpen moet worden, om
dat het Filipijnse volk door de overeenkomst be
nadeeld wordt. Hij wees op een clausule die de
Amerikanen toegang geeft tot andere delen van
de Filipijnen dan alleen Subic Bay. Voorstanders
vinden dat de basis open moet blijven om de Fili
pijnse economie niet verder in de problemen te
brengen. De Filipijnen hebben vooral geld nodig
om de schade te herstellen die is veroorzaakt door
uitbarstingen van de vulkaan Pinatubo.
JOND HASSELERHARM
NESBURG
Iers en zusters, waar
mee bezig", is de
van een dramati-
iroep van Zuidafri-
ootste krant om de
;e strijd in de zwar-
en te beëindigen,
afgelopen zondag
iweld begon met de
op 18 Inkatha-le-
jn meer dan negen-
is de prjnsen omgekomen,
ar.
FOTO: Al
oor mensen zijn wij dat
met zoveel wreedheid
661 onszelf keren?", vraagt
dredactie van de Sowe-
af. De krant, veelgele-
jer de zwarte bevolking
uid-Afrika, constateert
grijzen dat een aanslag
oor mid vee of drie mannen zo-
ee helfzondag plaatsvond, een
ïrling \ce geweldsexplosie ver-
iw aan et. „Wij hebben de
lange lid verslagen, maar nu
t zoom we blanke soldaten en
de spieigenten nodig om ons
pen glkaar te beschermen".
niek en angst in de
zijn tv wijken is groot, maar
akken lieke leiding slaagt erin
iodigen mte te bewaren. Een
heeft tider stelt dat „de aan-
lalslijn de Inkatha-aanhangers
over Wuste poging is om het
iroces te laten ontspo-
wijnkllOok de Inkatha-top
n versijhet hoofd koel. Nog
werkeiort geleden was een ge
le zeer feweldsopleving aanlei-
zijn er «or Inkatha-chef Buthe-
ri in A-lj de oorlogstrom te be-
ictailjurl) „Wij Zulu's laten niet
n rond p spotten", was een van
iren gebl gehoorde dreigemen-
jndkledlu laat een Inkatha-
erde zijdoerder weten dat het
oond n geweld reden te meer
e voorzf onderhandelen en een
e sleep ikkoord te tekenen.
>wel int heeft reden om woe-
taillezij zijn. Voorafgaande aan
erkte dpsamoord op haar 18
voor (gers, afgelopen zondag,
werd een aantal van haar
stamhoofden vermoord in de
provincie Natal, de thuisbasis
van Inkatha. Al die aanslagen
lijken tot doel te hebben om de
organisatie te provoceren en
zodoende de vredesonderhan
delingen te dwarsbomen. Het
tijdstip is veelzeggend, want
zaterdag moet een vredesak
koord worden ondertekend
door de belangrijkste politieke
organisaties. Ook in juni was
er aan de vooravond van een
vredesconferentie een opval
lende geweldsopleving.
De bloedige strijd van de afge
lopen dagen maakt een eind
aan een rustige periode in de
zwarte wijken. Succesvolle on
derhandelingen en gezamenlij
ke ANC-Inkatha-vredesmis-
sies resulteerden in een drasti
sche afname van het geweld.
De afgelopen drie maanden
werden vijf politieke moorden
per dag gepleegd, nog altijd
een verbijsterend hoog aantal,
maar het betekende voor
Zuidafrika een halvering ver
geleken met de voorafgaande
periode.
Agressieve taal
De besprekingen, onder lei
ding van de Zuidafrikaanse
kerken, leidden ook tot een
vredesakkoord. Er werden af
spraken gemaakt door het
ANC, Inkatha en de regering
over het optreden van politie
en leger, over gezamenlijke
commissies en over een ge
dragscode. Zo zal agressieve
taal van een van de politieke
leiders volgens die code
moeten leiden tot het maken
van openbare excuses. Tijdens
een conferentie, aanstaand
weekeinde, wordt het akkoord
ondertekend en zullen nog
wat resterende problemen
worden besproken, zoals het
dragen van speren door de In
katha-aanhangers. Volgens het
ANC zijn het ordinaire moord
wapens, terwijl Inkatha ze om
schrijft als culturele wapens
met een groot historisch be
lang.
Ondanks dat meningsverschil
lijkt de conferentie een be
langrijke stap naar vrede tus
sen de twee zwarte organisa
ties, nadat hun politieke
machtsstrijd meer dan 10.000
slachtoffers maakte sinds 1984.
Maar het belangrijkste op dit
moment is natuurlijk wie die
vrede wil voorkomen. Extre
misten binnen de twee organi
saties, rechtse blanken of radi
cale groeperingen binnen poli
tie en leger zouden verant
woordelijk kunnen zijn. Mis
schien is het een uitgekiend
complot, maar kan het ook het
werk zijn geweest van enkele
heethoofden. De noodzaak van
een diepgaand onderzoek is
groot.
De terughoudende reactie van
de ANC- en Inkathatop is be
wonderenswaardig en een
hoopgevend signaal voor Zuid-
Afrika. Maar het gevaar is niet
voorbij. Als de haat en agressie
voortwoekeren onder de zwar
te bevolking, ontstaat het risi
co dat de politici het tegenover
de achterban niet kunnen ver
antwoorden met 'de vijand'
om tafel te gaan zitten. Om die
reden weigerde Nelson Man
dela lange tijd onderhandelin
gen met Inkatha-leider Buthe-
lesi. „Mijn eigen leden zullen
me lynchen", was het argu
ment van Mandela. Als hij en
Buthelesi opnieuw zwichten
voor die druk, wordt het echt
kritiek.
De situatie in de zwarte wij
ken is explosief. Armoede,
werkloosheid, stammenele-
menten, geweldstraditie en
wraakgevoelens zijn elemen
ten die momenteel overheer
sen boven kalmerende
woorden van politici en hoofd
redacteuren. Verder bepaalt
de massale aanwezigheid van
wapens het bloedige karakter
van de vendetta, waarvan
vooral onschuldige burgers het
slachtoffer zijn. Automatische
wapens en handgranaten stro
men de wijken binnen vanuit
de buurlanden Mozambique en
Angola. Wijsheid en kalmte
van de Zuidafrikaanse politie
ke leiders lijkt de enige ma
nier om te voorkomen dat het
land in een tomeloze gewelds
spiraal terecht komt.
Bewoners van Osijek zoeken dekking naast een bus tijdens mortierbeschietingen door Servische strijdkrachten.
EG dreigt
Joegoslavische
republieken
met sancties
Matutes gisteren gewaar
schuwd dat de EG nieuwe eco
nomische sancties zal treffen
tegen Joegoslavische republie
ken die zich niet aan het
staakt-het-vuren houden of
die de vredesonderhandelin
gen in Den Haag dwarsbomen.
De gevechten in Joegoslavië
houden onverminderd aan.
Het dodental stijgt met de dag.
Wel heeft de speciale EG-be-
middelaar in Joegoslavië, de
Nederlander Henry Wij-
naendts gisteren een bestand
weten te bereiken in de door
Serviërs gecontroleerde encla
ve Krajina in het westen van
Kroatië. Krajina was het
strijdtoneel van Servisch-
Kroatische gevechten, voordat
het meeste geweld oversloeg
naar de oostelijke provincie
Slavonië. De bestanden daar
bleken niet lang stand te hou
den. Of dit in Krajina wel het
geval zal zijn, moet nog blij
ken, maar de regio kent in ie
der geval wel een duidelijker
Servisch leiderschap en er is
tot nu toe minder geweld
voorgekomen dan in Slavonië.
In de Servische provincie Ko
sovo braken gisteren rellen uit
toen een politiemacht een de
monstratie van etnische Alba
nezen met traangas uiteen
joeg. De protesten, gevoerd te
gen het Servische onderwijs
beleid in Kosovo, kunnen een
verdere verhoging van de
spanningen in Joegoslavië met
zich meebrengen.
OSIJEK Wennen zal
het nooit, maar de inwo
ners van Osijek hebben de
laatse tijd met de inslagen
van mortiergranaten leren
leven. De ruim 150.000
zielen tellende stad in
Oost-Kroatië wordt sinds
weken omsingeld door op
standige Serven, die zich
willen afscheiden van
Kroatië.
Gesteund door het leger heb
ben zij daarbij hun oog laten
vallen op Osijek. Zij hebben de
stad in een halve boog omsin
geld en vrijwel van de buiten
wereld afgesloten. De Kroaten
verdedigen hun laatste vesti
ging manmoedig, maar hebben
met al hun antitank-wallen
geen adequaat antwoord op de
voordurende mortierbombar
dementen van de Serven.
Vanuit het Servische gebied
aan de overzijde van de rivier
de Drava wordt de stad vrij
wel dagelijks bestookt.
Hoewel de materiële schade op
het eerste gezicht meevalt, is
de psychische druk op de be
volking groot. Ogenschijnlijk
gaat het leven gewoon door:
de tram rijdt op tijd, maar wat
opvalt is dat er bij de passa
giers geen lachje vanaf kan.
Met strakke gezichten zitten ze
bij de halte op het centrale
plein te wachten, een enkeling
vergaapt zich aan een vanmor
gen vers in de tegels geslagen
bomtrechter van van een hal
ve meter doorsnee. De repara
teurs die de getroffen lan
taarns vervangen zorgen voor
enige afleiding. De in camouf
lagepak gestoken motorrijder,
die een paar straten verderop
een vriend met gestrekte arm
de Hitlergroet brengt, trekt
geen enkele aandacht.
Veel mensen zijn de stad ont
vlucht, anderen zijn juist naar
Osijek gevlucht omdat hun ei
gen dorp al eerder in een slag
veld veranderde: „Ik kom uit
Dalje, een dorp iets verderop,
dat als een van de eerste plaat
sen door de Serven is ingeno
men. Het aantal doden is nog
steeds niet bekend", aldus
Mato Bebec in het oude cen
trum van Osijek. Of hij op
nieuw zal vluchten weet hij
Het merendeel van de bewo
ners is gebleven, zij het met
angst in het hart. „Natuurlijk
zijn we bang, tegen mortieren
kun je weinig doen, die wor
den niet gericht afgeschoten.
Ze kunnen overal terechtko
men, vanmorgen is een vrouw
omgekomen die in haar flat
thee stond te zetten", aldus
een inwoner.
EG-waarnemer Gilles Edens is
het met haar eens dat mortier
vuur geen onderscheid maakt.
Ondanks alle veiligheidsga
ranties kunnen ook waarne
mers als hijzelf getroffen wor
den: „We hebben lijfwachten,
maar een ongeluk kan natuur
lijk altijd gebeuren". De kans
op een directe treffer is vol
gens hem niet al te groot.
In het normale leven overste
bij de Nederlandse landmacht,
is Edens met zijn collega's na
mens de EG in Osijek aanwe
zig om de handhaving van het
staakt-het-vuren te controle
ren. Ondanks de handtekenin
gen die afgezant Wijnaendts
vorige week daartoe wist te
verzamelen, komt er van een
bestand tot nu toe niet veel te
recht. De eerste nacht dat de
waarnemers aanwezig waren,
bleef het redelijk rustig. Van
morgen telde Edens 40 grana
ten tussen vijf en zes uur.
Daarna was nog even gaan sla
pen, om bij het ontwaken te
constateren dat er nog steeds
geschoten werd.
Toch twijfelt hij vooralsnog
niet aan het nut van zijn mis
sie. „We proberen te bemidde
len, we rijden zoveel mogelijk
rond, al is het alleen maar om
de EG-vlag te laten zien, zodat
de mensen, de onschuldige
slachtoffers, weten dat we er
Nog tijdens zijn woorden klin
ken er nieuwe inslagen. Waar
de granaten terecht zijn geko
men is niet te zien, maar de
meeste inwoners nemen het
zekere voor het onzekere. Het
plein stroomt leeg, mensen lo
pen dicht langs de gevels naar
huis. Een man opent een sta
len hek: „Kom maar hier, ik
heb een grote kelder", roept
hij naar een slecht ter been
zijnde passant. Na een knal of
tien houdt het schieten op,
maar de inwoners zijn er nog
niet gerust op. Waarnemers of
geen waarnemers, Osijek
slaapt vanacht opnieuw in de
kelders.
k maal
:eren wipSIl
zijn srn
die in
i
i nogal
lame
ikter
'Joop' verdacht
van spionage
MOSKOU De bekende
Duitse mode-ontwerper Wolf
gang Joop (46) onder meer
'de neus' achter het parfum
'Joop' wordt verdacht van
spionage voor de vroegere
DDR. Hij zou hand- en span
diensten hebben verleend aan
Alexander Schalck-Golod-
kowski, voormalig staatssecre
taris van economische zaken
van de DDR en voormalig Sta
si-kolonel; Joop zou deze man
regelmatig hebben voorzien
van informatie. De Duitse jus
titie in Berlijn, alwaar de zaak
uiteindelijk is beland, houdt er
overigens rekening mee dat
Joop niets wist van de spiona-
ge-achtergrond van zijn ge
sprekspartner.
JAN VAN RIEBEECK IN ZUID-AFRIKA
Minister van buitenlandse zaken Hans van den Broek ontmoet
Sovjet-president Michail Gorbatsjov in het Kremlin in Moskou.
FOTO: AP
MOSKOU De Amerikaanse minister van buitenlandse zaken,
James Baker, heeft gisteren bij zijn aankomst in Moskou laten
doorschemeren dat de VS hun voorwaarden voor economische
hulp aan de SU hebben verzacht.
Toezegging van. economische hervormingen, niet pas de uitvoe
ring ervan, zullen al voldoende zijn om de geldkraan in Was
hington open te zetten. Daarmee zijn de VS veel dichter bij het
standpunt van de EG-landen komen te staan die zeggen een
„hongerwinter" in de SU te willen voorkomen. „Ze hoeven de
stappen niet te nemen maar moeten toezeggen die stappen te ne
men," zei Baker bij aankomst tegen journalisten.
In zijn toespraak tot de Conferentie voor Veiligheid en Samen
werking in Europa, die in Moskou vergadert over het mensen
rechten-beleid in Europa, zei president Gorbatsjov gisteren dat
zijn land „hulp, samenwerking, solidariteit" nodig heeft. „Wij
rekenen daarop," voegde hij eraan toe. Tot aan de staatsgreep
van enkele weken geleden is Gorbatsjov telkens met lege han
den uit Europa en de VS teruggekomen. In eigen land stond hij
aan kritiek bloot omdat hij in het westen en Japan ging „bede
len", terwijl regeringen in West-Europa vaak vonden dat de VS
„extremistische voorwaarden" stelden aan de Sovjetunie.
het ogenblik in Moskou over
de mensenrechten praten, on
middellijk waarnemersgroe-
pen op te zetten in de Balti-
sche staten en de republieken
Oezbekistan, Turkmenië, Mol
davië, Georgië en Azerbadj-
zjan. Tijdens een persconfe
rentie zei Bonner dat met
name de Centraal-Aziatische
republieken oppositiegroepe
ringen onderdrukken en poli
tieke gevangenen vasthouden.
Deze problemen temperen vol
gens naar haar enthousiasme
voor de recente revolutie in de
Sovjetunie en verhinderen
haar volledige toewijding aan
president Michail Gorbatsjov.
Ze toonde zich niet tevreden
met de woorden van Gorba
tsjov tijdens de opening van de
conferentie. „We hebben deze
woorden al vaker gehoord.
Niemand weet hoe de unie er
uit komt te zien. Persoonlijk
wil ik niet aan de zijde leven
van republieken die de men
senrechten overtreden", aldus
Bonner.
Bonner toonde zich ook be
zorgd over de opkomst van de
Russisch-Orthoaoxe Kerk, het
optreden van deze kerk op de
staats- en de republikeinse te
levisie en de steun die politici
krijgen van de kerkpatriarch.
„In een land met vele gods
diensten is de vervanging van
het staatscommunisme door
een staatsreligie zeer gevaar
lijk", zei Bonner.
ne, zwarte mannen willen blijkbaar handel drijven met de vreem
delingen en zij bieden buffels te koop aan, die Van Riebeeck
best kan gebruiken. Aanvoerder van de stam is een rijkelijk met
veren versierd opperhoofd, die zich „koning Harry" laat noemen.
De Engelsen hebben hem een paar jaar geleden meegenomen
naar Indië en hij kan een paar woorden Engels spreken.
MOSKOU De weduwe van
de bekende Sovjet-dissident
Andrej Sacharov, Jelena Bon
ner, heeft gisteren gezegd dat
met de teloorgang van de cen
trale regering in de Sovjetunie
de mensenrechtenactivisten
zich moeten concentreren op
de republieken.
Bonner vroeg aan de Confe
rentie voor Veiligheid en Sa
menwerking in Europa
(CVSE), waarvan de leden op
De bouw van het fort vordert maar langzaam en die
ling moet toch klaar komen, voor Van Riebeeck er aan
iken woningen te gaan bouwen voor zichzelf en de overi-
Mbrenden van de vloot. Zijn vrouw en hun zoontje blijven
VSlk maar aan boord van de „Dromedaris". En voedsel is er
tinig te vinden. Maar dan trekt op zekere dag een kleine
lottentotten het kamp van de Hollanders binnen. De klei
