finale
„Aan niets
is te merken
dat Ritzen
PvdA'er is"
DE STUDENT IS BOOS
Ccidóc QowuMit
ZATERDAG 7 SEPTEMBER 1991
Na jarenlang te hoop lopen tegen CDA-minister
Wim Deetman, dacht de onderwijswereld het
met het sociaal-democratische duo Ritzen en
Wallage beter getroffen te hebben. Bij aanvang
van de regeerperiode riepen de beide PvdA-be-
windslieden dat ze het land in zouden gaan om
de discussie met de maatschappij aan te gaan.
Nog geen twee jaar later heeft vrijwel iedereen
het vertrouwen in Ritzen verloren. De ene na
de andere vervelende maatregel wordt uitge
vaardigd, voor discussie lijkt geen ruimte meer
te zijn.
Vorig weekend lekte uit dat Ritzen van plan is
het lesgeld voor scholieren flink te verhogen en
een boete op te leggen aan leerlingen die een
'omweg' maken tijdens hun studie. Studenten,
scholieren, ouderorganisaties, vakbonden,
schoolbesturen, kortom het gehele onderwijs
veld merkt dat de politieke marges kennelijk
zeer klein zijn. En steeds vaker werpt de vraag
zich op: wat blijft er over van de zo geprezen
toegankelijkheid van het Nederlands onderwijs?
„Ritzen is zelf nog steeds van mening dat-ie de
belangen van de zwakkeren in de gaten houdt,
maar in de praktijk merken we daar niets van".
DEN HAAG - Lennart Booij gaat
er eens even lekker ontspannen bij
zitten. Onderuit op de bank, voe
ten op tafel, sigaretje tussen de lip
pen. De afwas van het weekend
heeft-ie net gedaan. „Het was me
het weekendje wel, zeg. We hebben
hier zelfs op kantoor geslapen",
zegt de voorzitter van het Landelijk
Aktie Komitee Scholieren (LAKS).
Dat er wat 'zat aan te komen' was
hem wel duidelijk, maar de werke
lijkheid bleek nog wreder.
In plaats van de aangekondigde honderd
gulden, gaat het lesgeld, dat voor scho
lieren vanaf 16 jaar in rekening gebracht
wordt, met bijna driehonderd gulden
omhoog. Leerlingen die meer dan één
keer blijven zitten zullen worden beboet
met 250 gulden. Om het leed iets te ver
zachten kunnen lagere inkomensgroepen
dit deels gecompenseerd krijgen.
„De argumentatie van mensen die voor
stander zijn van het opschroeven van
een eigen bijdrage is altijd dat het een
investering in jezelf is, en dat die zich la
ter terugbetaalt omdat je een goede baan
zult krijgen. Ten eerste is die garantie op
die goede baan niet altijd aanwezig.
Maar daarnaast moet natuurlijk iedere
leerling op z'n minst de kans krijgen de
middelbare school af te maken. Ik geloof
dat je dat nou niet bepaald stimuleert
met dit soort maatregelen", betoogt de
inmiddels student kunstgeschiedenis.
Het LAKS vreest dat de forse verhoging
enerzijds en het verminderen van de ba
sisbeurs voor uitwonende scholieren an
derzijds zal leiden tot een grotere groep
uitvallers. „Scholieren die op zichzelf
wonen, doen dat meestal omdat ze pro
blemen hebben met hun ouders. Ze kun
nen dus ook financieel bijna nooit op
die ouders terugvallen. Ze komen dus in
de knel en wat ligt er dan meer voor de
hand dan te gaan werken. Ze pakken
dan het eerste het beste baantje, maar
als ze eruit geknikkerd worden zitten ze
zonder diploma's, komen moeilijker
weer aan het werk en moeten een beroep
doen op een uitkering. Op wat langere
termijn zal het zo werken, maar daar
heeft Ritzen geen oog voor. Voor hem
telt de toekomst van de jonge
niet, hij is alleen maar bezig met
sluitend krijgen van de begroting
1992".
Omweg
De LAKS-voorman hoeft dezer dagen
het woordje 'omweg' maar te horen en
hij barst los. Scholieren die bijvoorbeeld
via 'het atheneum naar het middelbaar
beroepsonderwijs gaan, krijgen daarvoor
een rekening gepresenteerd omdat zij in
de ogen van Ritzen 'inefficiënt' gebruik
maken van de onderwijsvoorzieningen.
„Je kunt het maken van omwegen niet
financieel oplossen", sneert Booij. „Wil
je langdurig studeren voorkomen, dan
moet je eerder denken aan betere indivi
duele begeleiding. De scholieren nemen
die omweg omdat het onderwijs niet
aansluit. Ik denk dat langzamerhand
voor iedereen duidelijk is dat in een
aantal gevallen de voorbereiding op het
hoger onderwijs niet goed is. Doe daar
dan iets aan!"
Als de verbale tornado ietwat uitgeraasd
is, vertelt Lennart Booij 'vaak een on
machtig gevoel' te hebben als het gaat
om de vraag op welke wijze de snode
plannen bestreden moeten worden. Op
de meeste scholen in het middelbaar on
derwijs kent LAKS wel contactpersonen,
maar het blijft moeilijk om leerlingen te
mobiliseren. En in tegenstelling tot stu
denten beschikken scholieren niet over
eigen bladen waarin discussies aange
zwengeld kunnen worden. Toch zal op
de vergadering op 5 oktober bekeken
worden of er in enige vorm tot actie
moet worden overgegaan. De visie van
de schoolleiding zal in vele gevallen be
palen hoe groot de actiebereidheid onder
de scholieren is.
Maar, stelt hij met nadruk, LAKS pro
beert zoveel mogelijk 'op praatniveau'
tot resultaten te komen. Als een volleerd
onderhandelaar zegt Booij: „Je kunt niet
alleen 'nee' zeggen tegen voorstellen. Je
moet met alternatieven komen. Wij den
ken dat het geld gehaald moet worden
bij het bedrijfsleven - dat heel veel baat
heeft bij goed opgeleiden - en het minis
terie van sociale zaken. Dat ministerie
heeft er ook voordeel van: als mensen
goed opgeleid zijn, komen ze sneller aan
een baan en hoeven minder snel aan te
kloppen voor een uitkering. Dat moeten
ze toch eens onder ogen willen zien. Wij
willen graag met Ritzen over dit soort
dingen praten. Het probleem is echter
dat de minister niet bereid is overleggen.
Hij draait de klok liever twintig jaar te
rug. Hij geeft er kennelijk de voorkeur
aan om scholieren en ouders op dermate
hoge kosten te jagen dat een beetje pri-
véschool zich er niet voor zou scha-
De voorzitter komt even tot rust. Voor
ziet zijn penningmeester en een 'actieve
medewerker' van advies bij het totstand
komen en het versturen van persberich
ten waarin de organisatie nog eens flink
van zich afbijt. Want Booij meent dat er
ook een eind moet komen aan de veron
derstelling dat het leerlingen geen biet
interesseert hoeveel lesgeld er op tafel
moet komen 'omdat pa en ma het wel
betalen'.
Lennart Booij, die na 5 oktober als advi
seur bij LAKS betrokken blijft, trekt nog
een keer fel van leer. „Ik kan je verzeke
ren dat de kinderen van minder rijke
ouders het zeker wel weten. Die leerlin
gen weten drommels goed dat de ouders
er keihard voor moeten werken. Die we
ten hoe moeilijk het zal zijn om al die
extra verhogingen bij elkaar te krijgen.
Het is deze groep leerlingen die geen
dure kleding draagt en niet naar feestjes
kan. Er wordt vaak zo gemakkelijk over
gesproken".
Woedend
De tirades van Booij laten onverlet dat
ook de ouderorganisaties zich aangespro
ken voelen, want uiteindelijk zijn het
bijna altijd de ouders die de maatregelen
in de portemonnee voelen. Vooralsnog
hebben de ouderorganisaties de hoop dat
de Tweede Kamer de lesgeldverhoging
van minister Ritzen dwarsboomt. Maar
gebeurt dat niet, dan sluiten de organisa
ties niet uit dat woedende ouders hun
onvrede ook op scholen naar voren zul
len brengen. „We hebben altijd gezegd:
we voeren geen acties op scholen, dat
schaadt de belangen van de kinderen.
Dat middel mag je alleen hanteren als je
echt geen enkele andere weg meer open
staat, in allerlaatste instantie. Maar nu
sluit ik niets meer uit, ook acties op
scholen niet", aldus woordvoerder mr.
W. van Katwijk van de OPCO, de Ou
derraad Protestants Christelijk Onder
wijs.
Samen met dne andere ouderorganisa
ties keert de Opco zich fel tegen de uit
gelekte voorstellen. „Het is gebruikelijk
dat het lesgeld wordt verhoogd met
steeds zo'n twee tot drie procent. Daar
over voert de minister van tevoren over
leg met de ouderorganisaties. Zelfs bij
zo'n stijging van het lesgeld horen we
veel van ouders die zeggen het niet meer
te kunnen betalen. Dit jaar hadden we
berekend dat de stijging ongeveer 2,7
procent zou bedragen, gebaseerd op de
kostenstijgingen in het onderwijs. Maar
nu komt de minister met het voorstel
het lesgeld met maar liefst dertig procent
te verhogen. Zonder dat er enig overleg
is geweest. We vinden dat echt onbe
hoorlijk. Het pakt niet alleen slecht uit
voor de lagere inkomens, die nog een ge
deeltelijk tegemoetkoming krijgen, maar
ook voor de modale inkomens is het
vaak woekeren. Als je twee of drie stude
rende kinderen hebt, betekent dat echt
een enorme aanslag, op je budget. Die
mensen zitten vaak enorm krap. Velen
zitten net op de grens. Zo'n verhoging is
dan net de druppel; dan gaat het echt
niet meer".
Het is nog niet bekend wat de organisa
ties precies tegen de plannen van de mi
nister gaan doen. Tijd om een actieplan
op te stellen is er nog niet geweest. „Bo
vendien", aldus woordvoerder H. Dors
van de Landelijke Ouderorganisatie
voor het Bijzonder Onderwijs (LOBO),
„zijn wij geen vakbond die meteen een
draaiboek klaar heeft liggen. We zijn een
dienende organisatie, die de belangen
behartigt van ouders van een miljoen
kinderen in het voortgezet onderwijs.
We hebben geen traditie van actievoe
ren. Maar dat we de maatschappelijke
druk zullen opvoeren mag duidelijk
zijn". En vervolgens wijst Van Katwijk
op het belangrijkste wapen van de orga
nisaties: de meer dan 12.000 aangesloten
ouderraden. „Misschien dat die spon
taan iets doen, ook op scholen. Ik sluit
niets meer uit".
Sociaal
democratisch
Het ministerie van onderwijs lijkt voor
de sociaal-democratie een belangrijke
post; een plek waar de aanzet kan wor
den gegeven tot een beter opgeleid, mon
diger, kritische burger. Het (verder)
slechten van allerlei hobbels die vooral
het hoger onderwijs moeilijk toeganke
lijk maken voor sociaal zwakkeren, lijkt
een nobel streven. Voorzitter René Da-
nen van de Landelijke Studentenvak
bond (LSVb) hoeft er niet lang over na
te denken. „Nee, ik geloof echt niet dat
je ook maar ergens aan het beleid van
Ritzen iets kunt ontdekken wat sociaal
democratisch genoemd kan worden. Hij
zelf gelooft nog steeds dat-ie de belangen
van de zwakkeren in de gaten houdt,
maar wij merken daar absoluut niets
van. Er schuilen geen diepere gedachten
achter. Ritzen wordt totaal gedicteerd
door zijn begroting".
Danen en enkele medestanders zijn deze
ochtend bij enkele kamerleden geweest
om wat lobbywerk te verrichten. Hij
verwacht niet dat er voor Prinsjesdag
nog nieuwe beleidsvoornemens van de
onderwijsbewindsman zullen uitlekken.
„Ik geloof dat dit het wel zo'n beetje
was. Gelukkig maar, want we hebben al
genoeg te doen. Op onze klachtenlijn ko
men verschrikkelijk veel vragen binnen
van mensen die het allemaal niet meer
snappen. En het is ook bijna niet meer
te volgen, zo onoverzichtelijk, zo gecom
pliceerd is het allemaal. Klachten over
hoge boetes over het te laat inleveren
van de ov-jaarkaart, onduidelijkheid
over de studiefinanciering; vragen zoals;
hoe lang mag ik nog studeren om in aan
merking te komen voor studiefinancie
ring?
Vooral de ingrepen in de studiefinancie
ring heeft de LSVb doen steigeren. Vol
gens de bond zullen ook in dit geval de
druiven zuur zijn voor studenten uit de
minder welvarende families. In sommige
gevallen komt een student voor vele
tienduizenden guldens in het krijt te
staan. „Zo iemand is jaren en jaren be
zig met het aflossen van de schuld. Hij
blijft - ondanks een wellicht redelijk be
taalde baan - haast op het minimum zit
ten. En op zijn beurt heeft-ie weer geen
geld om z'n kinderen te laten studeren",
schetst de praeses de vicieuze circel waar
juist een sociaal-democratische minister
een einde aan zou moeten maken. Da
nen herhaalt zijn pleidooi om ook in
Nederland - gelijk Denemarken en Au
stralië - studenten een inkomen te ver
schaffen. Eenmaal afgestudeerd zouden
ze extra belasting moeten afdragen.
De studentenleider verwacht dat de stu
derenden dit najaar weieens kunnen zor
gen voor een hete herst. Vorig jaar was
er ook al sprake van een grote mate van
ontevredenheid, maar in de ogen van
Danen overheerste de moedeloosheid.
„Er ontstond toen een gevoel van: wat
kunnen we er eigenlijk aan doen? Maar
ik krijg de indruk dat de studenten nu
echt boos zijn. Wij als bond moeten ech
ter oppassen dat we niet de fout maken
dat we acties van bovenaf op gaan leg
gen. Driekwart van de studenten zegt:
wat ons betreft mag Ritzen weg. Maar
we zitten met het dilemma: wie krijgen
we er voor terug. Ik wil niet zeggen dat
Ritzen het slechter doet dan Deetman,
maar in ieder geval niet beter. Ik kan me
voorstellen dat we met een D66-er of
een VVD-er op onderwijs beter uit zou
den zijn".
De minister zelf is er heilig van over
tuigd dat hij het goed voor heeft met de
kwaliteit van het onderwijs. En hij ver
zekert iedereen dat er een visie achter
zijn beleid zit. Maar betekent die visie
•ook dat er een eind is gekomen aan het
beknibbelen op de onderwijsbegroting.
„Die garantie kan ik u niet geven",
sprak de bewindsman.
