Ceidóe Somont
GEZOND EN WEL
13
Peter Besselink aan de
slag met geheugenmetaal
MRI: Het nieuwe oog van de dokter
Na jaar vol
bloemen
en ruitjes
ZATERDAG 7 SEPTEMBER 1991
„Het is écht niet de belangrijkste toe
passing", zegt hij, terwijl hij met een
lepeltje in een warm kopje koffie roert.
Het duurt maar een paar seconden en
het lepeltje trekt helemaal krom. Het
bestek even onder de.koude kraan, en
zie daar: het lepeltje trekt weer recht.
Hier is echt geen nieuwe Uri Geiler
opgestaan. Het gaat om Peter Besse
link uit Glanerbrug die met zijn won
der, geheugenmetaal geheten, aan de
weg timmert. Dit metaal, een legering
die bij een bepaalde temperatuur zijn
oude vorm aanneemt, kent legio toe
passingen. Vooral gehandicapten kun
nen er veel profijt van hebben.
LEGIO TOEPASSINGEN MOGELIJK
Geheugenmetaal dateert
eigenlijk al van de jaren
zestig toen de NASA in
de Verenigde Staten op
zoek was naar een lege
ring die geschikt is als
schild voor ruimtepro-
dukten. Na diverse proe
ven kwam het wonder-
metaal uit de bus. De
NASA was er niet blij
mee. Ruimtevaartonder
zoekers omschreven het
metaal als 'totaal onge
schikt' en deponeerden
het goedje in de prulle-
bak. Besselink raapte het
op en ging er mee aan de
slag.
Geheugenmetaal heeft een
simpele werking. Het gaat om
een nikkel-titanium legering
dat een speciale warmtebe
handeling heeft ondergaan.
Het metaal 'herinnert' zich bij
een bepaalde temperatuur de
vorm die het moet aannemen.
Dat kan oneindig vaak gebeu
ren. De simpelste maar tege
lijkertijd de voor Besselink
onbelangrijkste toepassing is
het theelepeltje met een stuk
je geheugenmetaal. Leuk om
een zakenrelatie eens flink
mee te foppen.
Geheugenmetaal is een ogen
schijnlijk wonder dat het le
ven van Besselink al vanaf
het begin van de jaren tachtig
beheerst. Hij studeerde af op
het wondermetaal en werkte
daarna nog enkele jaren als
wetenschappelijk medewer
ker bij de Universiteit Twen-
Eén van de nuttigste toepas
singen, door iedereen te be
zichtigen, is een lamp
Huis van de Toekomst. Dit fu
turistisch museum in Rosma
len experimenteert onder lei-
het
ding van Chriet Titulaer op
allerlei manieren met de toe
komst. Eén van de onderde
len waaraan Besselink zijn
medewerking verleende, is de
Saturnuslamp. In de lamp zit
een stuk geheugenmetaal.
Geeft de gebruiker een be
paald commando („Left, right,
on, off), dan wordt dit door
een sensor opgevangen. Een
chip vertaalt dit in elektrische
stroom die het geheugenme
taal opwarmt en dus van
vorm dóet veranderen. Een
gehandicapte kan daardoor
zonder gebruik van handen
de lamp met stemgeluid aan
en uit doen en het licht de
juiste kant op laten schijnen.
Ook aan het tuinhuisje bij het
Huis van de Toekomst heeft
de Glanerbrugger meege
werkt. Het raam in het huisje
reageert op warmte. Stijgen
de temperaturen naar tropi
sche waarden, dan gaat het
raampje langzaam open.
Magnetron
En hoe langer je nadenkt over
het wondermetaal, hoe groter
de verbazing dat het produkt
niet massaal is ingevoerd. On
danks het feit dat er vooral
voor gehandicapten een groot
aantal ongemakken opgelost
kan worden, loopt de Neder
lander nog niet echt warm
voor het raam dat je. zelf niet
eens open of dicht hoeft te
Het doet bijna futuristisch aan
wanneer Besselink zo hardop
fantaseert wat er met geheu
genmetaal kan. Een magne
tron op afstand bedienen: een
commando („magnetron, ga
aan" of, voor de culinaire lief
hebbers, „Magnetron', warm
die courgetteroomsaus voor
mij op"). Maar ook een elek
trisch gestuurde trekdraad
voor het openen of sluiten
van deursloten. Je kunt het zo
gek niet bedenken of het kan.
Een douche die op commando
aangaat en ook nog eens pre
cies voor de juiste tempera
tuur van het water zorgt.
Nooit meer wachten tot het
water warm genoeg is om er
onder te gaan staan.
Besselink concentreert zich op
bruikbare en vooral nuttige
toepassingen. Na zijn werk
zaamheden bij de Universiteit
richtte hij een eenmansbedrijf
op: Memory Metal Holland.
Voor zover Besselink weet, is
't het enige bedrijf in Neder
land dat zich met geheugen
metaal bezighoudt. Vraag de
uitvinder naar de bezigheden
van dit bedrijf en hij steekt
van wal en ratelt achter el
kaar verschillende voorbeel
den op die vooral in de medi
sche sfeer liggen. In zijn hand
houdt-ie een klein klemmetje
van geheugenmetaal, geschikt
om botbreuken sneller en be
ter te genezen. Nadat het
klemmetje in bijvoorbeeld een
gebroken arm wordt inge
bracht, neemt het de tempera
tuur aan van het lichaam. Het
geheugenmetaal neemt een
vantevoren geprogrammeerde
vorm aan en sluit op een zo
danige manier op het bot aan
dat de breuk sneller en ook
beter wordt geheeld. Ook
mensen met een vergroeide
wervelkolom zijn met deze
medische toepassing geholpen.
Martelpartij
Toekomstige beugeldragers
zouden Besselink wel eens
heel dankbaar kunnen zijn.
Iedereen die zijn tanden in
het verleden door middel van
een stalen beugel recht heeft
laten zetten, kent de tweewe
kelijkse martelpartij in de be
handelkamer van de tandarts.
Staal buigt niet mee en daar
om draait de tandarts het ma
teriaal bij tijd en wijle flink
aan zodat de tanden langzaam
maar pijnlijk in de goede
stand worden gebracht. Met
een beugel van geheugenme
taal zijn die periodieke bezoe
ken niet meer nodig. De beu
gel is geprogrammeerd om
het gebit geleidelijk in een zo-
De föhntest met de Luxaflex heeft volgens Peter Besselink altijd succes. Vele monden vallen open van verbazing.
danige toestand te brengen
dat alle tanden weer keurig
recht komen te staan.
Staan er niet massa's ortho-
dontisten voor de woning van
Besselink? „De eerste belang
stellenden hebben zich ge
meld", zegt Besselink. Maar
de stalen beugel is voorlopig
nog niet afgeschaft. Nog meer
vindingen voor de mond:
fixatie-elementen in de kaak.
De tijdrovende en vooral pijn
lijke operaties behoren tot het
verleden.
Een van de weinige medische
vindingen die al daadwerke
lijk wordt toegepast, is het ge
bruik van geheugenmetaal bij
een heupbreuk. Bij oudere
mensen die met een versleten
heup kampen, wordt vaak (op
zo hoog mogelijke leeftijd) een
kunstheup ingebracht. Een
prima vinding waar pijnloos
mee geleefd kan worden.
Maar de kunstheup blijft niet
altijd even stevig zitten. Be
halve met een trekdraad met
het wordt bijna eentonig
geheugenmetaal die de pro
these diep in het bot kan
trekken. „Ik heb contact ge
zocht met verschillende or-
thopaedische chirurgen waar
van er één wel wat zag in
mijn vinding. Hij heeft het
materiaal al diverse keren ge
bruikt en is er erg tevreden
Douaneloods
Inmiddels hebben twee acade
mische ziekenhuizen de 'Uri
Geiler van Glanerbrug' ont
dekt, en werken ze nauw met
hem samen. En hoe meer be
langstelling, hoe groter de
kans dat Besselink aan massa-
produktie kan beginnen.
Naast zijn kantoor heeft hij
nu een oude douaneloods ge
huurd waar hij zijn produkten
test. Zijn eerste opdracht voor
een grote hoeveelheid lijkt in
middels niet lang meer op
zich te laten wachten. De
Amerikanen, ja zij weer, heb
ben belangstelling getoond
voor de afname van 100.000
automatische zonweringen. In
de loods staan inmiddels de
benodigde machines om de
produkten te maken. In de
hoek hangt een stukje Luxa
flex. Met een eenvoudig hulp
middel laat hij nog eens zien
hoe geheugenmetaal werkt.
Aan de bovenhoek hangt een
minitieus onderdeel waar hij
een flink blazende föhn onder
houdt. Eerst lijkt er weinig te
gebeuren maar na enkele se
conden gaan de Luxaflex
langzaam dicht. Het lijkt wel
magie. Besselink lacht. De
föhn-test heeft altijd succes.
Bij velen valt de mond open
van verbazing.
Aan de andere zijde van de
loods liggen verschillende
testpanelen waarmee hij on
derzoekt wat de trekkracht is
van de draden geheugenme
taal. In de loop der jaren
bleek overigens dat het alleen
produceren en leveren van
geheugenmetaal niet genoeg
was. Daarom geeft Besselink
de geïnteresseerden-in-spe
vast een duwtje in de rug
door zelf verschillende toe
passingen te bedenken, te ont
werpen en bij voldoende be
langstelling te produceren. En
hij weet inmiddels, door scha
de en schande wijs geworden,
dat mensen niet warm lopen
bij het zien van een stukje ge
heugenmetaal. „Echt enthou
siast worden ze pas wanneer
ze het lepeltje zien, of een Lu
xaflex die bij een flinke zon
nestraal netjes dichtgaat".
Het ontwikkelen van aller
hande toepassingen brengt
overigens weer een heel an
der probleem met zich mee,
en dat is het geld. Daarom is
Besselink bewust op zoek
naar samenwerking met an
dere bedrijven, zodat de kos
ten gedrukt kunnen worden.
Echt miljonair is-ie (nog) niet.
Dromen over miljoenen gul
dens die binnenstromen nadat
Nederland plotseling massaal
kiest voor geheugenmetaal-
beugels en buigende theele
peltjes in de koffie; die dro-
I FOTO: HENK OFFENBERG
men heeft-ie niet. In de nabije
toekomst ziet het er ook niet
naar uit. „Soms zit je al met
een lege beurs voordat de toe
passing überhaupt getoond
wordt. Het aanvragen
een patent voor
ontwikkeling kost al een
smak geld, zo'n 5000 gulden
voor een jaar". En zoals in bij
na alle creatieve vakgebieden
lopen er ook in de wereld van
het geheugenmetaal mensen
rond die graag met de eer
strijken.
Brailleregel
Voorlopig concentreert Besse
link zich op zijn toepassingen,
in de hoop dat men er warm
voor gaat lopen. Hij wil nog
graag iets kwijt over een be
langrijke vinding waarvan
het ontwerp inmiddels af is.
Het gaat om een speciaal
braillesysteem. De geleerden
zijn inmiddels zover dat ze
een tekstverwerker hebben
ontwikkeld waarbij blinden
een tekst kunnen intikken en
via een onderliggende braille
regel kunnen lezen wat ze
hebben ingetikt. Besselink
gaat weer een stapje verder;
een blinde kan nu een hele
pagina lezen, evenals grafie
ken en foto's. Over een half
jaar moeten de eerste braille-
systemen op de markt ver
schijnen.
Hoe komt de dokter aan
zijn diagnose? Hij zal
eerst naar het verhaal
van de patiënt luisteren,
de anamnese, om dan
over te gaan op het be
kende lichamelijke on
derzoek. In zijn eenvou
digste en meest voorko
mende vorm gebruikt hij
daarbij zijn zintuigen als
instrument.
U kent dat ritueel wel: je
wordt dan bekeken, beluis
terd, beklopt en betast. Met
dit klassieke handwerk, dat
in medische kringen bekend
staat als de 'fysische diagnos
tiek', probeert de dokter zich
een voorstelling te maken
van wat er diep in het li
chaam aan de hand is. Daar
bij lijkt hij op een automon
teur die een mankement
moet opsporen met de motor
kap dicht.
Dokters hebben daarom al
tijd graag het levende li
chaam van binnen willen be
kijken. Met eigen ogen. Dat
kan, grofweg, op twee manie
ren. Men kan bijvoorbeeld
met een buis via een van de
vele lichaamsopeningen tot
diep in het lichaam binnen
dringen. En als er geen ope
ning is dan wordt er zoals
bij de kijkoperatie wel een
gaatje gemaakt. Aan dit zoge
heten 'invasieve' onderzoek
zitten enkele nadelen. Het is
belastend voor de patiënt en
niet honderd procent zonder
risico's, want een kijkopera
tie is altijd nog een operatie.
Veel eleganter, en voor de
patiënt veel minder belas
tend, is het zogeheten non-
invasieve onderzoek, waarbij
men van buitenaf de binnen
kant van het lichaam in
beeld kan brengen.
Honderd jaar
De echo, de 'geluidsfoto'
waarop je het ongeboren
kind kunt afbeelden, is zo'n
onderzoek. Maar het be
roemdste non-invasieve on
derzoek is alweer bijna hon
derd jaar oud. In 1895 ont
dekte de Duitse natuurkun
dige Wilhelm Konrad Rönt
gen een mysterieuze onzicht
bare lichtsoort die, anders
dan gewoon licht, dwars door
papier, boeken, planken en
levend weefsel kan reizen.
Maar zware atomen, zo ont
dekte hij al gauw, houden
deze röntgenstralen veel be
ter tegen dan lichte. Omdat
maat aan zware atomen be
zitten Calcium ofwel kalk
was hij al gauw in staat
om een slagschaduw van zijn
vingerkootjes op een foto af
te drukken. Dat was de eer
ste röntgenfoto.
Een gewone röntgenfoto is
nog steeds moeilijk te duiden,
want het is eigenlijk niet
meer dan een platte afscha
duwing van het inwendige
van ons lichaam, en zogehe
ten 'weke delen' als longen,
spieren, darmen zijn er veel
moeilijker op te zien. Maar
vanaf 1972 is het mogelijk om
die röntgenbeelden met een
computer te bewerken: de
CT-scan. De medische wereld
stond op zijn kop. Uit h'et CT-
apparaat kwamen prachtige
plaatjes rollen met nog nooit
eerder vertoonde doorsnedes
van om het even welk deel
van het lichaam. Zeer belas
tend onderzoek, zoals het
pneumenencephalogram
waarbij lucht in de hersenen
wordt gebracht, was ineens
niet meer nodig. Men kon
ziekten eerder herkennen,
nauwkeuriger en zekerder
behandelen, de therapie
eerder bijstellen en de opna
meduur werd door dit nieu
we apparaat zeer verkort.
Nog mooier
Maar het kan nog mooier. In
1973 schreef de Amerikaan
Paul Lauterbur een artikel
over een geheel nieuwe me
thode om het inwendige van
de mens in beeld te brengen.
Vanaf 1980 kan die nieuwe
methode praktisch worden
toegepast en sindsdien heb
ben ae academische zieken
huizen in Nederland (en vo
rige week het Radboudzie-
kenhuis in Nijmegen) een pe
perduur MR-apparaat in huis
gehaald. Hoe werkt zo'n ap
paraat? Voor dit onderzoek
moet de patiënt in een twee
meter lange en een meter
wijde koker gaan liggen. Die
koker is in feite een onge
looflijk sterke magneet die
tot 50.000 keer sterker is dan
het magnetisch veld van de
aarde. Nu tuimelen de ato
men in ons lichaam alle kan
ten op, maar als ze in zo'n su
persterk magnetisch veld
worden geplaatst, gaan ze als
even zo vele kompasnaaldjes
allemaal de zelfde richting
opwijzen. Dan komt de grote
truuk. Zendt men nu een ra
diosignaal naar de patiënt
dan gaan bepaalde atomen in
zijn lichaam met dat signaal
meetrillen ofwel resoneren.
Ze wijzen dan even een an
dere kant uit. Komen ze na
het radiosignaal weer op hun
uitgangspunt terug, dan zen
den ze een radiogolfje uit.
Welnu. Die radiogolven wor
den door een antenne opge
vangen, vervolgens door een
krachtige computer bewerkt
en dan in prachtige plaatjes
omgezet. MRI heet deze me
thode: Magnetic Resonance
Imaging, potjesengels voor
'afbeelden door middel van
magnetische resonantie'.
Omdat we voor zestig pro
cent uit water bestaan, en
omdat het gelukkige toeval
wil dat een belangrijk onder
deel van water, het watersto
fatoom de H van H20
het beste is af te beelden, kan
men plaatjes maken van alle
delen van het lichaam. Men
kan ook, door de opbouw van
de ingestraalde radiogolf
enigszins te wijzigen, het wa
terstofatoom in eiwitten en
lichaamsvetten in beeld
brengen. Daardoor zijn ver
schillende weefsels heel goed
van elkaar te onderscheiden,
en het belangrijkste onder
scheid is natuurlijk die tussen
ziek en gezond weefsel. Zo
kan men precies de plekken
in de hersenen afbeelden die
door Multipele Sclerose zijn
aangetast. Maar er is meer.
MRI signaleert ook heel
nauwkeurig stromend bloed.
Men kan daardoor verbluf
fend mooie plaatjes maken
van de bloedvaten in de her
senen en zelfs in drie dimen
sies op een beeldscherm rond
laten draaien, alsof je met
röntgenogen om de patiënt
heenloopt. En dat alles kan
in elke gewenste richting
met een beeldkwaliteit die
die van het blote oog eve
naart. Je kunt, zo zei een
dokter, als het ware door de
patiënt heen fietsen. Men
kan ook, maar dat staat nog
in de bekende kinderschoe
nen, de stofwisseling op elke
gewenste plek van het li
chaam zichtbaar maken.
Kortom, MRI maakt het li
chaam ongekend doorzichtig,
oog i
i de
Dom
Hoe veilig is MRI9 Van het
onderzoek merkt de patiënt
op een paar stoterige gelui
den na in het geheel niets.
Een spuitje met contrast
vloeistof is meestal niet no
dig. Bovendien wordt hij niet
blootgesteld aan de in princi
pe schadelijke röntgenstra
ling. Wel zijn er in Amerika
buitengewoon domme, want
voorspelbare, ongelukken
met het apparaat gebeurd.
Een patiënt overleed omdat
zijn pacemaker door dat ster
ke magnetische veld fataal
van slag afraakte en de ogen
van een andere patiënt wer
den beschadigd omdat in die
ogen aanwezige metalen
splinters zich in de richting
van de magneet bewogen.
Maar protheses, zoals kunst
heup of hartkleppen, geven
geen problemen. Wel is men
voorzichtig bij vrouwen die
minder dan drie maanden
zwanger zijn. „Maar", zo zegt
de Nijmeegse hoogleraar
J.H.J. Ruijs, „bij vrouwen die
pas zwanger zijn, zijn we al
tijd voorzichtig. Die geven
we bij wijze van spreken niet
eens een aspirientje".
door JOKE FORCEVILLE
Ma tthiaskerk
Heer God! huivert gij ook wan
neer des avonds laat het koor
in de completten zingt van
dood?
In tegenstelling tot wat ik vaak
vakantiedagen in het
buitenland, blijk ik in deze
beroemde kerk van Budapest
niet beschermd te zijn tegen de
hitte. De zon brandt al dagen op
de stad en langzaam zullen de
muren van de kerk wel
doorgebrand zijn. De stilte die
een vakantieganger soms ook
op zijn tochten in een kerk
zoekt, blijkt hier zo nu en dan
gelukkig wèl aanwezig. Ik krijg
een ogenblik de kans om wat te
bidden. Die stilte ervaar ik als
weldadig wanneer een grote
groep Amerikaanse toeristen
onder de bezielende leiding van
een geëngageerde gids met een
geweldig stemgeluid, de kerk
verder voor gezien houdt. Die
rust wordt ook niet doorbroken
door twee ijsjes likkende
broertjes die door hun moeder
in een van de achterste banken
worden geposteerd. Moet dat
nou, denk ik, smikkelen in de
kerk? Maar ach, misschien
glimlacht de Lieve Heer er wel
om. Al dan niet in zijn baard.
Jezus heeft toch overduidelijk
gezegd: „Laat de kleinen tot mij
komen...
Een op kousenvoeten
naderende vrouw, die kennelijk
de orde in het kerkgebouw
tracht te handhaven, verbreekt
de rust al evenmin. Met een
bescheiden maar dringend
gebaar maakt ze de moeder van
de jongentjes erop attent dat in
de kerk door mannen geen
hoofddeksels dienen te worden
gedragen. Het felrode petje,
klep aan de achterkant, wordt
door moeder onmiddellijk van
het kinderhoofd verwijderd.
Er komt een nieuwe groep
bezoekers binnen. Nee diverse
groepen zijn het, het
geroezemoes zwelt aan tot een
lawaaierige potpourri van talen.
Achter mijn rug staat een jonge
donkerharige vrouw op
gedreven wijze in wat ik als
Spaans herken uit een reisgids
voor te lezen wat deze kerk
voor bijzonders biedt. Een
oudere heer, mappen, folders,
fotoboeken onder de arm, zet
zich naast mij neer in de bank.
Hij vraagt mij of hij mij van
dienst kan zijn en of ik
misschien Duits spreekt, of
liever Engels. Ik vertel hem dat
ik deze talen ken en eventueel
ook Frans versta. Waarop hij
me vraagt of ik soms Zwitserse
ben. „Nee, Nederlandse",
reageer ik. Dan komen zijn
verhalen. Hij ként Holland. Is
ooit in Hengelo geweest. En ook
in Breda. Maar hij keert terug
naar zijn uitgangspunt. Wil ik
iets wetenKan hij mij helpen?
In elk geval wijst hij er mij vast
op dat hier vanavond om acht
uur een orgelconcert wordt
gegeven. Ik word daarvoor van
harte uitgenodigd.
Als hij de bank uit gaat, wordt
hij bijna omvergelopen door een
fotograferende Japanner die
aanwijzingen geeft aan twee
reisgenoten. Ze stellen zich
netjes glimlachend op voor een
plaatje. Met de rug naar het
tegen de achtergrond van
glanzend licht, in een nis een
gouden kruis nadrukkelijk
aanwezig is. Rood godslamplicht
staat te branden voor het
tabernakel. Een meisje van een
jaar of tien komt zingend, aan
de hand van haar vader de kerk
binnen. Ik versta haar taal niet,
vermoedelijk zingt ze Hongaars.
Een kerklied lijkt het me
nochtans niet Waarschijnlijk is
intussen buiten opnieuw een
aantal reisbussen gearriveerd.
Stoeten mensen drommen
binnen; in drukke conversatie
Een ernstig kijkende gids weet
zo te zien niet met welk verhaal
over welk détail in dit boeiend
gebouw hij moet beginnen.
Wat zou de Lieve Heer zelf
vinden van al dat bezoek in zijn
huis? Het gaat er immers erg
rommelig aan toe. De ijsetende
jongetjes en het vrolijk zingende
meisje ach die moeten nog
veel leren. Maar de luidlezende
Spaanse" En de Japanners,
vereeuwigd vlak voor een
fotogeniek object? Of je nou
voor een ruiterstandbeeld wordt
geklikt, een spuitende fontein,
een of ander gedenkteken of
een altaar Wat maakt dat voor
verschil? Als het maar
gerenommeerd is en je ervan
kunt getuigen dat je het met
eigen ogen hebt gezien. Al sta je
er ook honderdmaal met je rug
De Lieve Heer heeft behalve
rare kostgangers, vreemde
kerkbezoekers. Zou er iets van
zulk kerkbezoek blijven hanger
bij de mensen? Is het misschien
Zijn geheim dat hij de scharen,
waarmee hij medelijden had, op
deze wijze trekt...?
Broekpak' met jong silhouet uit de jaren '60.
Apart te koop: gebloemde legging (49,95 gul
den) en wijd vallend vest van 100 procent ka
toen in de vertrouwde A-lijn met geplooide
hals. Het dessin is hetzelfde als van de leg
ging. Prijs 79,95 gulden. Herfstcollectie '91
(Foxy Fashion). FOTO: PR
Op de legging in 50% katoen en 50% lycra
met jaquardrand aan de pijpen valt een rui
Ottoman-trui met banen. Prijzen resp.: 79,95
gulden en 99,95 gulden. Herfstcollectie Foxy
Fashion. FOTO: PR
Het wordt wat de mode be
treft een bloemrijke herfst.
Daarnaast lopen ruitjes, pied
de poule en pied de coq-des-
sins in het oog. En de lange
blazer. Dat laatste is een ver
rukkelijk kledingstuk. Voor
al de volwassen vrouw heeft
plezier van, het kleedt af
doordat het tot ver over de
heupen valt.
Bovendien is de lange blazer
te combineren met de smalle
broek, leggings en de rok van
lengte. Ze hoort tot de
mode die lang blijft hangen.
Natuurlijk is het weer ook
van invloed op de najaarsmo
de. Daarom zijn de combina
ties, die steeds meer terrein
winnen zo prettig. Niet al-
zijn ze gemakkelijk in
het dragen, je kunt er ook
een onderdeel van weglaten.
Staat de zon hoog aan de he
mel dan is het in september
nog behaaglijk warm. Het
korte of lange jasje blijft bij
de wandeling achter in de
auto liggen. Trui om de
schouders en klaar is Kees.
De jaren negentig voeren een
prettig mode-aspect in hun
vaart mee. Alles is los ge
prijsd en dus afzonderlijk te
koop. Er is gekozen voor een
beperkt gamma van kleuren,
dat varieert van oudrose en
taupe tot bordeaux, geflan
keerd door flessegroen, mint,
marine en écru. Prettig in dit
verband zijn de nieuwe swe
aters van Ecco (met of zonder
capuchon), voorts T-shirts in
single jerseys, vesten en lan
ge truien van wol/acryl. Ze
sluiten lekker om de leden.
Romantisch tintje
Bloemborduursels in diverse
motieven slingeren zich rond
kraagjes en op schouderpar
tijen en geven er een roman
tisch tintje aan. Ze komen
ook voor op het niet weg te
branden denim. Bloemen
bloeien ook op in all-over
prints op jacks, broekpakken
met taps toelopende broek;
de wijdpijpige pantalon kun
nen we voor de komende
winter wel vergeten. Wel
moet u die bewaren, hij komt
geheid terug in het mode-
Dit seizoen worden er ook
veel scarfs en omslagdoeken
gedragen, een kwieke mode,
boordevol comfort. De kle-
dingstijl is in zijn algemeen
heid de laatste jaren niet veel
veranderd, body-conscious
bleef, eenvoud ook. Het aar
dige is dat de hier opgevoer
de 'nononsense' kleren over
al in de confectie voor zachte
prijsjes te koop zijn.
Niet spectaculair maar wel
doelmatig en plezierig aan
het lijf kan vrijwel elke
vrouw er leuk mee uit te
voeten. Hot juwellery past er
niet bij, handschoenen, laars
jes en een mooie tas wel. Ze
zijn het uniform van de
hardwerkende vrouw met al
lure.
