Harde verhalen over
een decadente wereld
Bizarre roman rekent af met het sovjetsysteem
li
c
CcidócSouumt
BOEKEN/PLATEN
In de ban
van Botje
Kinderen met leukemie
Nadieh heeft haar
zelfvertrouwen terug
Weerspiegeling van de chaos in het hoof
Suggesties voor een gelukkiger leven
VRIJDAG 30 AUGUSTUS 1991
1 31
bibliotheek. Prijs 34,50.
Hoewel op nogal slordige ma
nier op het omslag van het
boek 'Daar is Venus, zwaar als
goud' van Alberto Moravia
vermeld staat dat het om een
roman gaat, treft de lezer hier
zestien verhalen aan, vrij uit
voerige en heel korte. In elk
verhaal, op elke pagina en bij
na per alinea herkent de Mo-
ravia-lezer deze bekendste na
oorlogse auteur uit de Zuideu-
ropese landen, die vorig jaar,
hij was toen 83, overleed. De
Wereldbibliotheek die veel
werk van Moravia uitgeeft,
heeft met deze nieuwe bundel
een aantal markante verhalen
bijeen gebracht.
Het markante zit vooral in de
erotiek van deze verhalen.
veelal een kwestie van het
bed. Er is steeds ontrouw in
het spel; meestal gaat het om
verhaalfiguren, die in „betere
kringen" leven. Zo is de man
in het titelverhaal, dat een van
de kortste uit het boek is. een
bankier, wiens huwelijk met
de mooie, weelderige Nora in
een diep dal geraakt is. Als zij,
op een geheel onmogelijk tijd
stip, omdat de gasten voor
vanavond arriveren, opeens
weer seksueel kontakt hebben,
is kennelijk de liefde weer tot
leven gekomen. Het gevolg er
van is dat Nora haar man op
biecht door wie zij allemaal
begeerd wordt.
Is er sprake van ontrouw? Hij
heeft daar geen aandacht voor,
zozeer is hij vervuld van het
lichamelijk contact met zijn
vrouw. Haar lijf herinnert
hem aan goud, door de teint
van de huid en door haar vol
heid.
dagavond tot zondagavond
moet afstaan aan haar min
naar. Zij gaat dan naar de villa
van die man. Overdag werkt
hij met een regisseur, die ook
in een villa in de buurt heeft
De
rol,
angstaanjagende
doet aan die andere beroemde
Italiaanse schrijver uit het be
gin van deze eeuw denken,
Luigi Pirandello. Een verhaal
uit dit boek draagt zelfs een ti
tel, die regelrecht door Piran
dello bedacht werd: 'Zou het
het niet waar
zijn.'
Een toneelstuk van Pirandello
heet 'E vero, non e vero'? De
echtgenoot krijgt hier tijdens
een autorit zonder enige aan
leiding van zijn vrouw te ho
ren dat zij hem ontrouw is en
dat zelfs hun dochter van haar
minnaar is. Er volgt een ruzie,
die zich buiten de auto voort
zet in een handgemeen, die
weer uitloopt op een vrijpartij.
Daarna ontkent de vrouw wat
zij heeft opgebiecht.
Schrijvers
Ook in de langere verhalen uit
deze bundel zie je dezelfde
motieven Luxe mensen, geob
sedeerd door seks, door ont
rouw, door de magie van de
erotiek. Daar zijn ongelooflijk
knap opgebouwde tragedies in
beschreven. Zoals in 'De villa
van vrijdag', waar een scena
rio-schrijver, die met zijn
vrouw op werkvakantie is in
een luxe villa, haar van vrij-
weekeinden loopt het fout.
Zijn vrouw zet hem aan tot
contacten met een ander. „Ze
bedriegen elkaar over en
weer, met dit verschil echter
dat Alina haar man bedriegt
omdat ze dan weer op deze en
dan weer op die man valt. Ste-
fano daarentegen bedriegt Ali
na omdat Alina hem bedriegt".
Men kan wel raden, welke
mogelijkheden dit uitgangs
punt biedt.
Tragedie
Ook in het eerste verhaal uit
het boek is een schrijver de
hoofdpersoon. Ditmaal een
jong auteur die in een luxe va
kantiehotel verblijft, waar hij
een drama, liever nog een tra
gedie wil schrijven. Hij raakt
in de erotische ban van een
rijke, oudere vrouw, die met
allerlei mannen in de weer is
om hem in totale verwarring
te brengen. Ze moedigt hem
enerzijds aan, anderzijds toont
ze onbeschaamd dat ze met ie
dere man naar bed gaat, als
dat haar zint. Een andere
vrouw, die zich voordoet als
beschermster (van wie?) speelt
daarin ook nog een rol. De we
reld van de erotiek en de sek
sualiteit is vol geheimzinnig- lijkt wel. Het is vaak ook vast- minachting van de verteller verschrikkelijk
heid en de jonge schrijver gesteld. Maar eigenlijk klinkt door. Hij haat hun domheid en len over mense
komt in de grootste proble- door zijn verhalen over men- hun egoisme, hun gebreki aan dente wereld,
men. sen zonder wet of gebod op liefde, belangstelling voor an- deze afwijzing
Moravia is een amoreel auteur, liefdesgebied steeds een grote deren. Ook in deze zestien 'uit de verhalen
Alberto Moravia.
FOTO: ANP
harde verha-
n in een deca-
klinkt steeds
van de helden
duidelijk door.
Joez Alesjkovski: 'Kangoeroe' (ver
taling Aai Prins). Uitgave Bert Bak
ker. Prijs 39,90.
Volgens de bekende Russische
schrijver Andrej Bitov was het
geestelijk klimaat in de Sovjet
unie, in ieder geval tot aan de
gebeurtenissen van de afgelo
pen weken, zo sterk opge
klaard, dat alle dissidente, ver
guisde en soms gestrafte
kunstenaars uit het Brezjnev-
tijdperk openlijk konden op
treden en vaak zelfs waarde
ring ondervonden.
Met één uitzondering. „Alleen
Joez Alesjkovski is nog altijd
niet ontsloten, hij is de grens
van onze glasnost. Beter ge
zegd -hij is verbannen naar die
grens, als was het een eiland".
Bitov schrijft dit in een na
woord bij de verbijsterende ro
man 'Kangoeroe', ruim vijftien
jaar geleden geschreven maar
nu pas vertaald. Het is, ook
zonder de uitleg van Bitov,
niet moeilijk zich iets voor te
stellen bij de drempels die
Alesjkovski voor zijn lezers
opwerpt. De ontluisterende
schildering van het verloeder
de sovjetsysteem begint bij
hem waar Jerofejev ophoudt,
en Rybakovs portret van Sta
lin wordt door hem met gro
teske, gruwelijke streken vol
tooid.
Alesjkovski schuwt geen mid
del om te shockeren: bizarre
beelden, grove humor en plat
te scheldpartijen zijn de mo
kerslagen van zijn karikatura
le afrekening met de ver
schrikkingen van het stalinis-
Centraal in het verhaal is de
absurde geschiedenis van de
veelzijdige misdadiger Fan Fa-
nytsj, door de staatsveilig
heidsdienst uitverkoren voor
de hoofdrol in een showproces.
De aanklacht „beestachtige
verkrachting van en moord op
de oudste kangoeroe van de
Moskouse dierentuin, in de
nacht van 14 juli 1789 op 9 ja
nuari 1905" wordt behandeld
in een kolderieke rechtszaak.
Zoals de advocaat weet te mel
den: „In de opvatting van
Marx-Lenin-Stalin betekent
verdedigen aanvallen. Arm in
arm gaan aanklagers en ver
dedigers kameraadschappelijk
het rechte pad op".
In het strafkamp waar Fan te
recht komt, ontmoet hij een
hele garde oude bolsjewieken,
die het waandenken over ge-
i komende revolu-
niet kunnen laten. Het
hoeft geen betoog dat de ge
wiekste boef zich in dit milieu
moeiteloos op de been weet te
houden en uiteindelijk als vrij
man in Moskou terugkeert.
Daar slaagt hij er niet in zijn
vroegere rechter van instruc
tie met zijn lijfelijke aanwezig
heid te confronteren. Erger
nog, de instanties ontkennen
domweg dat een dergelijke
overijverige ambtenaar ooit
zou hebben bestaan.
Het is onmogelijk in een korte
samenvatting recht te doen
aan het verhaal, en zeker niet
aan de bonte reeks invallen,
zijlijnen en gedachtenspron-
gen. Ook levert een enkel
voorbeeld niet meer dan een
gebrekkige illustratie van de
hyperbolische staccato-stijl:
„Toen stampte Stalin met zijn
linkervoet en ik begreep dat
bij de leider eindelijk de stront
was gaan koken op de plek
waar bij normale mensen het
hart moet zitten". Alleen al
zo'n zin rechtvaardigt overi
gens het vermoeden dat de
vertaler het niet eenvoudig
heeft gehad.
Uitj
Journalist Harm Botje hij
was een van de verslaggevers
tijdens de Golfoorlog kan
boeiend vertellen over het da
gelijks leven. Het dagelijks le
ven van een correspondent in
het Egyptische Cairo wel te
verstaan. 'In de Ban van de
Nijl' schildert het dagelijks le
ven zoals dat aan Botje in
twaalf jaar voorbij trok.
Je zit-al na een paar regels „in
de ban van Botje". Hij opent,
op weg naar standplaats Cairo,
met zijn wederwaardigheden
op de pont over de Rode Zee
van Akaba naar Suez. De pont
is vol, de gereserveerde hut is
ingepikt door anderen. Met de
Brit Andrew, die hij op de
boot ontmoet, verovert hij een
bed in het hospitaal door te
gaan klagen en bluffen.
Het is het eerste van 28 zeer
„levende" verhalen. Je ziet als
het ware de rook kringelen
boven stalletjes op straat. Je
voelt de zon, ruikt het zweet,
hoort het steenkolen-Engels
van de Egyptenaren: „Klioba-
tra, Egyptian cigarette, nice".
Een waarschuwing is op haar
plaats: Botje laat je alles mee
beleven. Wie bedenkingen
heeft tegen een ooggetuigen
verslag van het leven in een
badhuis, trefpunt van de loka
le homo-scene, of de escapades
van een Saudische prins die
feestjes geeft met een grote in
breng van de gelijkgeslachte-
lijke liefde moet het boek niet
ter hand nemen.
Vermakelijk is 'De Ban' wel,
vooral door het botsen tussen
de culturen. Botje verhaalt hoe
hij
naangekondigd
Thomas Bergman: 'Dag
Leukemie is bij kinderen de
meest voorkomende vorm van
kanker. In Nederland krijgen
per jaar ongeveer 120 kinde
ren deze ziekte, die het leven
van het patiëntje en de familie
ingrijpend verandert. Want
het woord 'kanker' boezemt
nog steeds angst in staat als
het ware gelijk met met de
dood en het sterven Dit is niet
terecht, want gelukkig is de
genezingskans van een aantal
vormen van leukemie zeer
groot.
Maar in eerste instantie komt
de klap heel hard aan wan
neer je als ouder hoort dat je
kind deze ziekte heeft. Het is,
moeilijk te begrijpen en er zijn
direct zoveel vragen. Want
wat gaat er gebeuren, hoelang
zal de behandeling zijn en het
belangrijkste: wat zijn de uit
eindelijk resultaten, de kan
sen? Ook het patiëntje en mo
gelijk andere kinderen van het
gezin willen weten wat er gaat
gebeuren.
De Zweedse fotograaf Thomas
Bergman heeft de leukemiepa-
tiënten Hanna en Frederik
acht maanden met zijn camera
gevolgd. Het resultaat is een
vijftig pagina's tellend boek
waarin hij op eerlijke wijze het
totale proces van de constate
ring tot en met de genezing
laat zien. De begeleidende
tekst is eenvoudig en oprecht.
Zonder afbreuk te doen aan de
realiteit (zoals rugpuncties en
andere vervelende onderzoe
ken) is Bergman erin geslaagd
om een - zeker niet somber -
boek samen te stellen dat de
moeite waard is om te hebben
wanneer je als ouder aan kin
deren moet vertellen wat leu
kemie precies is. Al zal een
goede begeleiding van de be
handelend arts natuurlijk van
onschatbare waarde blijven.
Idoor
GERT MEIJER
De carrière van Nadieh
stond tot dusverre voor een
belangrijk deel in het teken
van roeien tegen de stroom
op. Haar kwaliteiten zijn on
miskenbaar, maar na 'Land
Of Ta' en de daarvan ge
trokken bescheiden hitsingle
haar vaderland ondanks een
Zilveren Harp, een Edison
en een CD-Award bij het
grote publiek niet al te veel
kunnen losmaken. Voor Na
dieh was dat reden om op de
vorige cd 'No Way Back'
haar volksinvloeden te laten
vallen voor een middelma
tig, maar commercieel roek-
geluid.
Het album deed echter nog
minder dan de beide voor
gaande. Tijd dus voor herbe
zinning. Het is mede aan
producer Joey Balin (bekend
van de Duitse rock-acts Ina
Deter en Warlock) te dan
ken dat Nadieh er op haar
vierde cd 'Eye On The Wa-
anderen. Veel nieuws onde
de zon is er dus niet, hoewe
de covers van Jame
Brown's 'Talkin' Loud An<
Sayin' Nothing' (met
scratch) en Jimi Hendrix
'Burning Of The Midnigh
Lamp' (met veel reggae)
mogen zijn. De cd telt v
der twee live-nummers, dif
in de studio-versie beide
vinden waren op het
buut-album 'Vivid' ('Desi
rate People' en Talking He
ads' 'Memories Can't Wait'
en twee nummers die van d UV<
Time's Up-sessies resteer D©1
den: A1 Green's 'Love An< VOOI
Happiness' en 'Monei
Talks'. Het venijn zit 'r
tuurlijk vooral in de live
stukken en voor de rest
Biscuits gewoon een pretenfc
tieloos aardigheidje. Eejj
koekje om van het gezeur
te zijn, eigenlijk.
Omar
Na een paar minder geslaag
de albums heeft Omar Dyke
die van The Howlers, beslo
ten terug te keren naa
essentiële. Voor een zangei
die zijn muziek beurteling 1
twijfels weg te nemen. Balin
nodigde topmuzikanten uit,
waaronder bassist Pino Pal-
ladino, en gaf Nadieh het
zelfvertrouwen terug.
'Eye On The Waves' is het
opmerkelijke produkt van
een getalenteerde singer-
/songwriter, waarvan we er
in Nederland veel te weinig
hebben. Nadieh demon
streert zowel in eenvoudige
melodieuze rockliedjes als de
meer mystieke songs een
summum aan gevoel. Geen
wonder dus dat Van Morri
son hoog op haar lijstje staat:
hij tekent voor de enige co
ver, 'Crazy Love'. Het is een
hoogtepunt, net als het titel
nummer, het pakkende 'Na
ked' (beide met kippevel-or-
geltje) of het akoestische
'After AH'. Dit is Nadieh op
haar best.
Living Colour
Met de mini-cd 'Biscuits'
probeert Living Colour twee
vliegen in één klap te slaan.
Het is een aardig opwarmer
tje voor de inmiddels in
Amerika begonnen Lollapa-
looza Tour en het wachten
op een nieuwe cd wordt er
door bekort. Biscuits is voor
al een cover-album, van de
omschrijft als
Texas rock 'n i
south three-chord rough
tumble-blues' is dat natu
lijk de blues. Indachtig
gegeven dat pure blues
op cd beter dan ooit doet
akoestische nummers
weg naar de consument
wel weten te vinden
Omar alleen met z'n m<
harmonica en gitaar de st
dio in om negen akoesticl
nummers op
Daarna mochten The Ho\
Iers weer aansluiten
zes dampende bluesnur
mers de cd af te sluiten. D
cd is 'Blues Bag' een sfee
overgave zingende Om
Dykes goed uit de voeti
komt. Naast een flink aant
eigen numers coverde Om
minder bekende titels
zijn grote voorliefdes
Jimmy Reed en Robe
Johnson, al ging Dyke
zijn eigen stukken soms
al te nadrukkelijk op in
idolen. Zo is 'Wine Head"
Woman' bijna een blau'
druk van Elmore Jam<
'Dust My Broom'. Het do
aan de intentie v
Bag' overigens niks af. Dat
gewoon een lekkere plaat.
Willem M. Roggeman: 'De Belege-
slachtoffer
Zeinab.
Straatbeeld van Caïro.
neemt ze haar kind mee. Kort
erop wordt hij min of meer
overlopen door Zeinabs half
zus die komt helpen poetsen
en kort erop behoort ook haar
tante tot het huispersoneel.
Manusje van alles Moussa
trekt zelfs bij hem in.
Botje schept contrasten. Ener
zijds beschrijft hij de vuilig
heid in Cairo, maar anderzijds
doet hij een boekje open over
'les chiques de Caïro', die hun
meubelen in Louis XV-stijl en
hun Aubusson tapijten voor
een habbekrats verpieren als
ze verhuizen naar een moder
ne flat: ,Want wat heb je aan
een mahoniehouten kast die je
de trap niet op krijgt, laat
staan de lift in".
Natuurlijk komen de 'vrien
den' aan bod. „Jij moet oppas
sen voor die persoon, die is
niet te vertrouwen. Ik ben je
vriend Maar elke vriend
blijkt zelf ook niet te vertrou
wen. Tegen de tijd dat Botje
dat in de gaten krijgt, hebben
de hem bezoekende vrienden
al talrijke voorwerpen meege
nomen uit zijn huis en hebben
FOTO: AP
er heel wat 'even' naar familie
in het buitenland gebeld. Ook
om de Islam kan Botje niet
heen. Geen wonder, het is een
constate bron van onenigheid
over welke regels er zijn en
hoe flexibel je die mag hante
ren. Botje ziet het, verbaast
zich erover en past het in in
zijn beeld van Egypte.
Al met al zit je met 'In de Ban
van de Nijl' vooral in de ban
van Botje, die op zijn beurt in
de ban is van Caïro, Moussa en
zijn huishoudster en dat aUes
onder het oog van Allah.
Murray Banks: 'De K
te Leven'. Uitgeverij
Prijs 19,90.
dens het zaken doen op
markt. De predikant stuurde
de koster naar de vrouw van
de overledene. „Gebruik tact",
vermaande hij hem, „en vertel
het haar zo voorzichtig moge
lijk!".
De koster klopte aan. Een
vrouw deed open.
„Woont hier de weduwe Pie-
tersen?", vroeg hij.
„Mijn naam is Pietersen, en ik
woon hier", antwoordde de
vrouw, „maar ik ben geen we
duwe".
„Ha, ha!", lachte de koster ze
gevierend, „om hoeveel durft
u wedden dat u geen weduwe
bent?".
Voor wie lijdt onder zwaar
moedigheid en van een grap
als deze aanmerkelijk opkik
kert, is er een leuk boek op de
Nederlandse markt versche
nen. 'De Kunst met Jezelf te
Leven', van de hand van Mur
ray Banks. Het is de vertaling
van 'How to Live with Your
self, dat in Groot-Brittannië
verscheen in 1963 en daar al
17 drukken beleefde. Psycho
loog Banks doet hierin een
brede reeks suggesties om tot
een meer aangepast gedrag te
komen en daardoor tot een ge
lukkiger leven. Ten einde een
en ander beter verteerbaar te
maken heeft hij zijn werk
doorspekt met mopjes van het
humor-niveau Sam Moos.
Veel Briten moeten er, getuige
het aantal herdrukken, harte
lijk om hebben gegniffeld.
Of het boek er ook hier te lan
de toe kan bijdragen de mis
troostigheid in te dammen,
staat echter te bezien. Hier
heeft tenminste één gedepri
meerde lezer 'De Kunst met
Jezelf te Leven' alweer hui
lend dicht geslagen. En niet
van het lachen.
In zijn essaybundel 'Pour un
nouveau Roman', uit 1963,
stelt de Franse schrijver Alain
Robbe-Grillet dat de roman na
elke generatie van vorm ver
andert. Proust schreef'een an
der soort romans dan zijn
voorganger Balzac en Kafka
produceerde weer ander proza.
Er is echter geen enkele reden
aan te nemen dat de ontwik
keling van de roman op een
bepaald moment stil moet
staan. Robbe-Grillet schreef in
de jaren vijftig en zestig weer
andere prozawerken dan zijn
voorgangers en ook na hem
zou er weer een andere roman
worden geschreven.
Robbe-Grillet behoorde met
generatiegenoten als Nathalie
Sarraute en Michel Butor, tot
de school van de zogenaamde
Nouveau Roman. Hun belang
rijkste stelling was dat het 'ge
wone', rechtlijnig vertelde
verhaal ten dode was opge
schreven. De film en de televi
sie namen deze functie van de
roman over. Wilde de litera
tuur concurrent blijven dan
moest ze meer bieden dan de
verteld vanuit een personage
of een alwetende verteller,
maar geregistreerd door een
objectief camera-oog. Dingen
en details werden even be
langrijk als personen en ge
beurtenissen, wat sommige cri
tici weieens zuur heeft doen
opmerken dat asbakken vaak
een grotere rol spelen in zijn
dan
Robbe-Grillet, zelf ook filmer,
veranderde daarom het vertel
perspectief van zijn roman.
Het verhaal werd niet langer
Het camera-oog gaf de schrij
ver echter de mogelijkheid een
plot op vele niveaus te con
strueren, een verhaal dat de
lezer, op wiens verbeelding
een sterk beroep werd gedaan,
kon aanvullen of zelfs vervan
gen door andere.
In Nederland en Vlaanderen
vond Robbe-Grillet navolging
bij auteurs als Jacq Firmin Vo
gelaar, Michael Tophoff en
Mark Insinger, die ieder op
zich de theorieën van hun
Franse leermeester verder uit
werkten. Zijn eerste en conse-
quentste leerling was echter de
dichter-journalist Willem K.
Roggeman.
De 56-jarige Roggeman, die
sinds 1956 talloze dichtbundels
en literair-journalistieke wer
ken publiceerde, liet in 1968
een roman verschijnen die
sterk geënt was op die van
Robbe-Grillet. De titel ervan,
'De Verbeelding', zegt al iets
over het belang dat Roggeman
hecht aan de eigen inbreng
van de lezer.
Voor Roggeman betekende de
Nouveau Roman een steeds
verdergaande afbraak van het
vertelde verhaal, iets wat in de
moderne muziek en schilder
kunst immers allang gebeurd
Hoe schrijf je echter een ro
man zonder verhaal? Het heeft
Roggeman meer dan twintig
jaar gekost om een volgende
roman, 'De Belegering van een
Luchtkasteel', te publiceren.
Het gaat over een schrijver die
worstelt met het probleem hoe
hij een roman kan schrijven
die louter is gebaseerd op de
verbeelding en dus geen con
nectie heeft met de werkelijk-
heid erbuiten.
Een onmogelijke opgave, want
het leidt tot een boek waarin
„alle gebeurtenissen even be
langrijk zijn. Geen hiërarchie
meer is. Alles herleid wordt
tot taaiflarden".
Toch is Roggemans roman
geen verzameling taaiflarden.
De poging tot het schrijven
van een totaal autonoom 'ver
beeldingsproza' door een
Vlaamse schrijver die een con
gres in Jeruzalem bijwoont en
daar een lezing over de glorie
tijd van het oude Venetië wil
houden, is namelijk slechts de
kern van het boek.
Daaromheen spelen talloze an
dere verhalen: herinneringen,
gespreksflarden, anecdotes. In
feite weerspiegelt Roggemans
roman de chaos in het hoofd
van de auteur en de lezer. De
laatste kan met de hem gele
vérde verhaalflarden via zijn
verbeelding nieuwe verhalen
maken, terwijl de eerste zich
„Elk
de
moe
Be
Ni(
erte
Het
var
EESTE
zijn fantasie slechts be^j^
mert voelt door-de opged piNE
gen verhaalstructruur, di<30N0f
daarom meteen weer afbrt^DEN/l
Het mozaïek dat al deze pi
stukken tesamen vorme
echter weer één geheel,
verhaal, dat voor elke 1
bii elke lezing, anders zal K1A1-
>n probeert de st! NALE
gen van de Nouveau Roi
school tot in uiterste
quentie getrouw te z_
Nouveau Roman wordt 0
hem bijna een Non-Ro
hoewel de term Totaal-Ro ngevl
ook op zijn plaats is. Ook atlge
de verteltechniek experii -acht
teert hij verder.
Hij gebruikt niet alleen hi
mera-oog, maar ook de
logue interieur, de pers<
vertelwijze en zelfs de
view-vorm. Een
sage begint met de
heb gehoord dat je een 1
aan het schrijven bent.
gaat het over?' Waarna dl
teur (welke?) de inhoudi
het boek beschrijft.
'De Belegering van een Li V
kasteel' is waarschijnlijk
experimenteelste prozai
uit de Nederlandstalige li
tuur van de afgelopen y,,
jaar. In zijn consequentie;
heldere en niet zelden ]f
sche verwoording en - nj
de laatste plaats - zijn ged^ krar
heid is het ook een belario en 1
boek, dat, ware het niet dp en 1
taal, eigenlijk net zo goed f48 ®n
Franse als in de Nederlarr
lige literatuur thuishoort/
