Verering van Jeltsin test voor democratie Sovjet-legerrklimaatsverandering maakt hervormingen mogelijk CeidócGommvt Zeventig iaar lang hebben de propagandisten in de Sovjetu nie beweerd dat hun maat schappij een nieuw menselijk ras zou voortbrengen: de 'Sov jet-man' zou geen Rus of Geor giër zijn, maar een volstrekt communistisch mens. Als de Sovjet-man ooit heeft bestaan, moet de soort met uitsterven bedreigd worden na de siniste re klucht die begin deze week in Moskou werd opgevoerd. Het erbarmelijke einde van de Moskouse potsenmakerij van de conservatieve Acht was de slotscène van Stalins visoen van de transformatie van het oude, multinationale, tsaristi sche rijk in een monolitische eenheid. De pathetische Sov- jet-retoriek van de samen zweerders stond in scherp con trast met de bekrachtiging door de Russen en anderen die verzet boden tegen de coup van hun nationale identiteit. Evenals bij de Oosteuropese revoluties van 1989 was het de nationale vlag die het symbool werd van het verzet tegen het communisme. Niet alleen wer den de hamer-en-sikkel uit de Rode Vlag geknipt, de vlag werd zelfs geheel vervangen door de rood-wit-blauwe vlag van het kortstondig liberale Rusland waaraan Lenin in 1917 een einde maakte als het werkelijke symbool van het volksverzet. Boris Jeltsin was de belicha ming van het verzet. Tot deze week deden veel van Gorbats- jovs bewonderaars in het Wes ten Jeltsin af als een Russisch nationalist en demagoog, wiens campagne om de identi teit en de rechten van Rusland binnen de Sovjetunie in ere te herstellen een bedreiging vormde voor Gorbatsjov. Nu Jeltsins populariteit en stand vastigheid de 'putsch' lijken te hebben laten mislukken, over laden de westerse politici die hem zes maanden geleden nog met de nek aankeken hem met complimenten. Republieken Michail Gorbatsjov zelf nam na zijn vrijlating de eerste ge legenheid om met de pers te spreken te baat om 'die grote Russische man, Boris Nikolaje- vitsj Jeltsin', te prijzen. Plotse ling is Russisch nationalisme in de gunst. Het is moeilijk voor te stellen hoe Gorbatsjov nu nog Jeltsins eisen kan weerstaan, dat wat resteert van de Sovjet-macht daadwer kelijke soevereiniteit moet toe kennen aan de republieken, en vooral aan Rusland zelf. Hoe zal deze kolossale repu bliek met haar enorme bevol king van 176 miljoen en steeds grotere problemen de toe komst het hoofd bieden? De conservatieve dreiging is ineengezakt voor Jeltsin en de rechten van zijn republiek, maar de vraag blijft of de Rus sische republiek en haar volk de ravage van de Sovjet-maat schappij kunnen transforme ren in een leefbare democratie De staten van Oost- en Cen- traal-Eurppa hebben een kor tere en minder verschrikkelij ke ervaring gehad met het communisme dan het land waarin het is geboren. Hun nationale identiteiten hebben het beter overleefd en boden de mensen iets om zich mee te identificeren in de zonsopgang van de nieuwe orde na 1989. Ook wilden zij 'terugkeren naar Europa', een uitdrukking die van Warschau tot Sofia te horen was. De menigte in Moskou scandeerde weliswaar in triomf 'Rossija!', maar wat ze daarmee bedoelen is minder duidelijk. In tegenstelling tot bijvoor beeld Tsjechoslowakije is er in het verleden van Rusland wei nig geweest wat als model voor een democratische toe komst zou kunnen dienen. De betrekkingen van Rusland met West-Europa zijn altijd oppervlakkig geweest. De godsdienst van Rusland is an ders en het land stond al vij andig tegenover Rome lang voordat het protestantisme in het Westen verscheen. Het be stuursapparaat en de samenle ving stonden altijd vreemd te genover het Westen. Van tijd tot tijd voelde de regering van Rusland zich ertoe verplicht te lenen van de westerse voor raad technische ideeën om Rusland te beschermen tegen de Westeuropese militaire macht, maar de bestuurders meden de constitutionele en politieke ideeën van het Wes ten. Alle grote mannen van de Russische negentiende-eeuwse culturele bloei, van Dostojevs- ki tot Tolstoj, wezen de wes terse democratie en het kapi talisme af als model. De anti- tsaristische revolutionairen hoopten dat de val van de mo narchie hen in staat zou stel len Rusland om te vormen tot iets heel nieuws, niet een ko pie van het Westen. Zelfs een anti-Sovjet-dissident als Alexander Solzjenitsyn heeft zichzelf niet bevrijd van dat typische Russische geloof dat zijn landgenoten een speciale morele rol te spelen hebben in de wereld. Zelfgenoegzaam ge nieten van politieke vrijheid en sociale welvarendheid vol staat hun niet. De welbewuste vernietiging door het Sovjet systeem van de Russische erfe nis heeft geleid tot een vere ring van een beter verleden, vooral onder intellectuelen. Orthodoxe kerk Bij zijn inauguratie als demo cratisch gekozen president van de Russische Federatie twee maanden geleden koppelde Jeltsin zijn politieke succes ex pliciet aan de wederopbloei van de orthodoxe kerk onder de nieuwe patriarch. De enor me populariteit die Jeltsin ge niet onder de Russen weer spiegelt zijn rol sinds 1987 als de man die de partij heeft af gewezen en ervoor heeft moeten lijden. Na zijn val werd hij de vertegenwoordiger van de miljoenen Russen tegen 'hen', de begunstelingen van de revolutie die in zeventig jaar slechts lijden en ellende heeft gebracht. De verering van Jeltsin is echter een test voor hem en de Russische de mocratie. Door heel Oost-Europa was de aanwezigheid van een emi nente persoonlijkheid om zijn natie tegen de grijze nisten te beschermen groot geschenk. Zonder Havel of Walesa zouden veel mensen niet de moed hebben gehad om te protesteren. De afhan kelijkheid van post-communis- tische samenlevingen van een sterke man om hen te vereni gen en de weg te wijzen draagt, met de beste wil van de wereld, echter duidelijk ge varen in zich voor het politiek pluralisme. De wens van veel Russen om een 'democratische tsaar' te vinden om hen terug te leiden naar de rust is begrij pelijk maar onwenselijk. Net als Gorbatsjov zal Jeltsin mogelijk nog ontdekken dat hervormingen makkelijker te beginnen dan te volvoeren zijn. Het Sovjet-systeem mag dan op zijn laatste benen lo pen, de erfenis waarschijnlijk een erg ondjn dan mijnende uitwerking hebtytantgr, Het Russisch verleden b%one a weinig houvast op het gebjagiore nachtmerries die Jeltsin op Qr geh punt lijkt te erven. nk een (De auteur is werkzaam bij jckelinj Oriel College in Oxford en opzi> i The TVmèrziet Ir 1 rende Het Sovjet-leger, het - voor malig - machtsinstrument bij uitstek van de Communisti sche Partij, is aan een nieuwe fase in zijn bestaan begonnen. Het debacle in Afghanistan, het loslaten van de Brezjniev- doctrine, het CVSE-verdrag en de westerse hegemonie tij dens de Golfoorlog hadden het aanzien van het Sovjet-leger sterk aangetast. Dank zij de 'glasnost' kon er zowel vanuit de bevolking als door de mili tairen zelf openlijk kritiek worden geleverd op het leger. De wijze waarop men het aan getaste imago heeft hersteld is heel opmerkelijk. Blinde loya liteit en fanatisme, dat nog paste in het klimaat van de Koude Oorlog, heeft plaatsge maakt voor pragmatisme. Commandanten, verantwoor delijk voor de uitvoering van de militaire operatie in de af gelopen dagen, hebben begre pen dat het leger als machtsin strument van de politieke lei ding tegen de eigen bevolking, heeft afgedaan. Het gezonde verstand heeft gezegevierd. De generaals, die verantwoor delijk waren voor de nieuwe rol van het leger, zullen dan ook in de komende weken, als de balans van de afgelopen da gen in het Kremlin wordt op gemaakt, hun aandeel opeisen. Men moet immers het ijzer smeden als het heet is. Maar geldt dat nu ook niet voor Gorbatsjov c.s.? Hervormingen In maart 1990, in zijn inaugu rele rede ter gelegenheid van zijn benoeming tot president, verklaarde Gorbatsjov dat de militaire hervorming één van zijn belangrijkste taken zou zijn. In het daaropvolgend de bat stonden de omvang en de organisatie van de strijdkrach ten, de rol van het politieke bestel binnen de legerleiding en de mate waarin de strijd krachten zouden moeten wor den geprofessionaliseerd, cen- Van de beoogde hervormingen is tot nu toe echter weinig te recht gekomen. Integendeel, sinds die tijd is het bergaf waarts gegaan. De conversie van de militaire industrie naar civiele industrie werd gefrus treerd. Het defensiebudget dat in 1990 nog 71 miljard roebel bedroeg, steeg met 36 procent tot een bedrag van 96 miljard voor dit jaar. De 'depolitise ring' van de strijdkrachten bleef uit. Op 18 juni j.l. hield de (ex-)mi- nister van defensie Jazov een bittere toespraak tot de Opper ste Sovjet. Hij memoreerde de explosieve situatie binnen het leger. Zo moeten als gevolg van de door Gorbatsjov aange kondigde reducties circa 100.000 officieren worden ont slagen, van wie er 35.000 geen recht hebben op pensioen. Er is onvoldoende huisvesting voor officieren die terugkeren uit Oost-Europa. Circa 15.000 officieren in Mos kou en Leningrad kon geen woning worden toegewezen. Het aantal dienstweigeraars neemt snel toe. De opkomst van dienstplichtigen in de deelrepublieken laat te wen sen over. Zo gaf in het afgelo pen half jaar in Armenië en in Georgië maar 10 procent van de dienstplichtigen gehoor aan hun oproep. In de Baltische staten bleef 70 procent thuis. De onzekere situatie binnen het leger leidde tot verdeeld heid over de te volgen koers. Die verdeeldheid is de 'bende van Acht' noodlottig gewor den. Maatregelen Het leger als beschermer van het communistische erfgoed heeft afgedaan, tenminste als de hervormingen nu met daadkracht worden aangepakt. Gorbatsjov heeft nu goede ar gumenten om zijn vorig jaar aangekondigde militaire her vormingsplannen versneld door te voeren. Nadat de con servatieve krachten uit het militaire apparaat zijn wegge zuiverd is een grote schoon maak onder de politieke offi cieren noodzakelijk. Deze categorie 'militairen', die bestaat uit tienduizenden trou we communisten, staat borg voor de controle op de leiding van alle militaire onderdelen en de politieke indoctrinatie van de soldaten. Ontmanteling van dit politiek-militaire appa raat is een eerste vereiste om de invloed van de Communis tische Partij daadwerkelijk te rug te dringen. Ontslag van deze politieke officieren is dan ook de besté oplossing. De praktijk in de Oosteuropese landen heeft dit inmiddels uit gewezen. In Polen werden de circa 5000 politieke officieren niet ontslagen, maar omge schoold tot vormingsofficieren. Hun nieuwe taak is nu de sol daten op hun patriottische ta ken te wijzen. In de praktijk komt het erop neer dat alleen het uniform iets is aangepast. Een dergelijke cosmetische wijziging is vergelijkbaar met een handelsreiziger die jaren lang baby-artikelen heeft ver kocht en nu van zijn baas het assortiment moet uitbreiden met anti-conceptiemiddelen. Het Rode Leger kan nu ook iets lferen van de processen, zo als die zich voltrekken in de strijdkrachten van de demo cratische Oosteuropese landen. Een volgende stap is de ont manteling van het militair-in dustriële complex. De militaire sector legt een aanzienlijk be slag op de produktiemiddelen. Conversie naar produkten die de Sovjet-economie uit het slop kunnen halen verdient dan ook een hoge prioriteit. Massa-ontslagen moeten hier bij niet worden uitgesloten. Unieverdrag Voor het af te sluiten uniever drag hadden de deelrepublie ken ook een wensenlijstje ten aanzien van het leger. De deelrepublieken eisen onder meer dat de dienstplichtigen in hun eigen republiek de dienstplicht vervullen. Hier aan wordt in het concept-ver drag geen gehoor gegeven. De Sovjet-leiding was immers bang voor de situatie zoals die zich afgelopen week afspeelde in de Russische republiek. Het beroep van Jeltsin op het pa triottische gevoel van de mili tairen, waarvan het kader hoofdzakelijk afkomstig is uit de republiek Rusland, heeft zijn uitwerking niet gemist. Toch zal dit vraagstuk moeten worden opgelost. Als de hoofdtaak van het Sov jet-leger zich in de toekomst zou beperken tot de verdedi ging van de eigen grenzen, rijst de vraag hoe zich dit ver houdt tot het onafhankelijk heidsstreven van de unie-re publieken. Volledige onafhan kelijkheid van de republieken met elk een eigen legertje leidt tot 'Libanese toestanden'. De conflictstof, veroorzaakt door etnische, culturele en nationa le verschillen, is hiervoor in ruime mate aanwezig. Ook in de republiek Rusland met zijn zestien autonome deelrepublie ken en meer dan honderd ver schillende volken. Toch heeft Boris Jeltsin al opdracht gege ven tot de formatie van een Nationale Garde. Dit betekent het einde van de suprematie v.an het Rode Leger. Voorlopig echter zullen strijdkrachten, ressorterend onder de centrale regering, noodzakelijk blijven. Alleen al om pragmatische re denen is dit wenselijk. De Sov jetunie is immers nog steeds een grote kernwapenmacht. Het herverdelen van de kern wapens over de deelrepublie ken of ze overdragen aan de grootste republiek is een al te simpele oplossing. Om toch enigszins aan de wensen van de deelrepublie ken tegemoet te komen, is een drietal maatregelen mogelijk. Allereerst kunnen de speciale grenstroepen, die nu nog on der de KGB ressorteren, onder het gezag van de deelrepublie ken worden gesteld. Óp die wijze kan men de eigen bui tengrenzen zelf bewaken. In de tweede plaats dient afschaf fing van de dienstplicht en de oprichting van een beroepsle- gei te worden overwogen, lig hee past in voorgestelde profesdernatic nalisering van het leger. lost niet alleen de sociale phro bij blematiek van de dienstpliiken t tigen op, maar voorkomt <j massa-ontslagen onder de 4 roepsmilitairen. In de derde plaats dienen veiligheidstroepen, die dl het centrale gezag worden j gezet, te worden ontbondlQU"! De republieken zouden voor de openbare orde en 'Iq-.,-, ligheid baas in eigen hid V t moeten worden. Daarn^g^jj dienen structuur, organisat. doctrine en de ingedeef. d machtsmiddelen ingrijpend worden gewijzigd. Dit is i deeJ -TePwfc langdurig Er is dus nog e gaan voordat, maatstaven, er sprake kan I van een democratisch geel m troleerde en defensief ingesL^re" de Sovjet-strijdmacht. Welli^ kan het Westen ook op dat l va bied zijn bijdrage leveren. mj .ve In (De auteur is luitenant-koldfr^SOTl bij de koninklijke landmat en en verbonden aan de a/c/eJi11 Pany onderzoek van het Instiè& ,zo 'Clingendaelj tendge :icipe€ BRIEVEN VAN LEZERS Brood in zee Schandalig is het plan van de Stichting Cargo uit Alkmaar om in het kader van een groot kunstproject op de Afsluitdijk bij Den Oever acht- tot tien duizend broden in zee te gooi en. In de hongerwinter dankte men God voor een enkele snee brood. De Derde Wereld smeekt er nu om. Kunst is om de schoonheid en waarheid te dienen. Er is nu gewoon spake van een een neergang van re ligieuze kunst naar afgoden dienst. Voor de 400.000 gulden die dit grapje kost, kan er heel wat honger de wereld uit ge holpen worden. Het zomaar in het water gooien van brood is een schande. Wij betalen dit decadente wangedrag. Aan zo iets moet beslist geen subsidie worden verleend. C.A.M. v.d. Berg NOORDWIJK Daar zegt u zoiets Wanneer tijdens een bijeen komst een spreker er opmerk zaam op maakt, dat deze een bepaald punt heeft vergeten te vermelden, dan kan men de spreker horen zeggen: „Daar zegt u zo iets". Wanneer tij dens een vergadering van EG- minsters te 's-Gravenhage over de kwestie Joegoslavië en het zenden van commissies om in genoemd land de politieke moeilijkheden te helpen oplos sen, zou worden besproken, zou een van de aanwezigen kunnen opmerken, dat de voorzitter uit de geschiedenis van Nederland kan opmaken, dat het zenden van commissies niets oplost. Nederland heeft ook geen Spaans-Hollandse gewild om de poli tieke en godsdienstige geschil len tussen Spanje en Neder land op te lossen. Nederland heeft zich in 1583 onafhanke lijk verklaard en 80 jaar ge streden die onafhankelijkheid te verkrijgen. De voorzitter van zo'n EG-vergadering zou niets anders kunnen doen dan zeggen:„Daar zegt u zoiets". Daaraan heb in k nooit ge dacht. Zou op een vergadering van milieu-ijveraars een minister hoog opgeven van de verbete ring van het milieu dan kan er iemand in de zaal opstaan en betogen, dat door de eindeloze stroom van vakantiegangers Engeland openlijk wordt ge sproken over de vernietiging van stad en land, dat in Zwit serland vuren worden ontsto ken als een oproep om de stroom van toeristen te stop pen, dat in vele andere landen bezienswaardigheden worden gesloten om ze van ondergang te redden. Aanwezige milieu beschermers zouden schrikken bij deze woorden en uitroepen- .„Daar zegt u zoiets", daar heb ik nooit van gehoord. Spon taan zou zo'n vergadering be sluiten tot oprichting van een anti-toerisme-groep om kunst en natuur in Europa (en de wereld) te redden van onder- Laagvliegoefeningen „In het internationale denken over veiligheidsvraagstukken dient ook aandacht te zijn voor het onderwerp 'milieu-veilig heid'. Het ontbreken van mi lieu-veiligheid kan leiden tot „Zouden die bontjassen van Raisa Gorbatsjov niet als reclame bedoeld kunnen zijn voor de schit terende bontjassen, dank zij de talloze pelsdieren in Siberië?". FOTO: AP conflicten over bijvoorbeeld de toegang tot schaarse bronnen, inclusief land en water, die noodzakelijk zijn voor een duurzame ontwikkeling". Woorden van minister Alders (milieu) bij de opening van de Internationale Conferentie over Milieurecht (IELC). Mi nister Alders vergeet even het conflict wat de Nederlandse regering met de Innu („-India nen") in Nitassinan (Labrador en Quebec, Canada) heeft. Re gelmatig worden de jachtkam- pen van de Innu gestoord door het overvliegen van onder meer de Nederlandse F-16's. Deze laagvliegoefeningen wor den op 30 meter of lager ge houden. Oefeningen die in Ne derland verboden ziin. De Ne derlandse regering heeft zelfs besloten dit jaar met zestien F- 16's te vliegen in tegensteling tot twaalf vorig jaar. Daar naast heeft zij de Canadese re gering verzocht in 1993 (het VN-jaar voor de inheemse vol ken) met vierentwintig F-16's te gaan vliegen en in 1996 met nog meer vliegtuigen. Los van de mensenrechtelijke kant van de zaak de Innu zijn thans in discussie over hun landrechten met de fede rale regering van Canada en de provinciale regering van Newfoundland over hun land rechten wordt hier één van de laatste subarctische natuur gebieden aangetast, waarin on der anderen honderdduizen den kariboes rondtrekken. Al in 1980 zou wat betreft deze laagvliegoefeningen al een Mi lieu Effect Rapportage ver richt moet zijn. Tot op heden is deze nog niet afgerond. Wil de Nederlandse regering daad werkelijk denken over veilig heidsvraagstukken en conflic ten voorkomen, dan zou het gepast zijn om het in 1986 ge geven advies van Alders Ca nadese collega om de vluchten onmiddellijk te bevriezen op te volgen. Dat houdt in dat de Koninklijke Luchtmacht met onmiddellijke ingang haar oe feningen moet staken. Het zou wrang zijn als Nederland als één van de eersten gedaagd wordt voor het nieuw in te stellen Internationaal Milieu- gerechtshof. G. de Groot, namens de stichting Innu Supportgroep i.o. DEN HAAG. Gould Gaarne wil ik reageren op de boekbespreking in uw editie van afgelopen zaterdag over het nieuwe boek van Stephen J. Gould. De stelligheid, waar mee recensent P. van Veltho- ven beweert, dat ook onder de christenen het geloof in het bijbelse relaas rond de wor ding van de wereld en de mens inmiddels alom heeft plaatsgemaakt voor een alge mene acceptatie van de evolu tiegedachte is merkwaardig en feitelijk onjuist. Talrijke ge loofsrichtingen en ook indivi duele gelovigen houden in hoofdlijnen juist vast aan het geen in Genesis staat beschre ven. Zij doen dat niet uit naï viteit of uit een gebrek aan voorstellingsvermogen maar zij zien in de evolutietheorie met zijn fantastische veronder stellingen gewoon geen aan vaardbaar alternatief. Boven dien houdt de evolutiegedach te een ontkenning in van een wezenlijk onderdeel van de Heilige Schrift en vloeit het streven naar een min of meer rationeel te verklaren wor dingsgeschiedenis veelal voort uit een onwil of onmacht voor veel intellectuele mensen om hetgeen op geloofsgebied de ratio te boven gaat in de mo derne tijd te accepteren. Ook Stephen J. Gould toont slechts aan, dat de moderne weten schap steeds zoekt naar nieu we lijnen in het evolutieden- ken en het 'scoren' op dit ge bied is bij de miljarden jaren waarmee wordt gerekend en de moderne honger op dit ge bied niet zo moeilijk. Veel gelovigen houden zich liever vast aan de bijbelse schepingsgedachte. Daarvoor is meer geloof dan wijsheid nodig. Gelukkig maar, want daardoor heeft niet alleen de wetenschap de wijsheid in pacht. J.A. Pirovano, WADDINXVEEN. Raisa Gorbatsjov Wat een laf stukje in de krant over president Gorbatsjovs vrouw Raisa. Zouden niet in elk gelukkig huwelijk man en vrouw president of iets an ders met elkaar overleg ple gen? In alles! En zouden die bontjassen van de presidents- dit moment. W.J.A. Arntz, WASSENAAR pu •vj doeld zijn voor de schittere^' bontjassen, dank zij de tal! pelsdieren in Siberië? Het a keltje van een zekere A Hamilton is beneden de ding van onze krant. Zekei: -n t Mon fcrbeto: ppton Uitkering £2™ Naar aanleiding van de hj over de wao kwam mij r< telijk het volgende ter Een jongeman, gezond na, chaam en geest, had na havo geen zin in een bero( opleiding en achtte een loosheidsuitkering meei schikt als vast inkomen, situatie duurt nu al acht j[ De controle is minimaal; beidsbureau en sociale di( werken gewoon langs ell heen. Dit geval is er de vele velen. Naast ongeschikten zijn er ten langdurig werklozen is er nog wel het een e Sociale fraude wordt saai gepleegd en is e verspreid en erkend be{ Dit wordt in hoge mate stuurd en bevorderd dooi PvdA, de vakbonden links is. Hier komt bij, dat cessie velijke regeringen parlementen de zaak jaren) hebben laten sloffen. Het i de hoogste tijd dat er definj een einde wordt gemaakt deze maatschappelijke toestanden. En daarmede einde komt aan structuur van de samenle^ in dit land, waar de ene voor de andere helft werk{ betaalt. Drs. R.C. Zjeerdema, DEN HAAG

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidse Courant | 1991 | | pagina 6