finale
Leve de vrijheid!
Leve Jeltsin!"
m/v
AER
ZATERDAG 24 AUGUSTUS 1991
Boris Jeltsinde eerste democratisch gekozen president van Rusland.
informatii
MOSKOU - Een bloedrood ha-
kenkruis op het voetstuk van Felix
Dzerzjinski, de oprichter van de ge
heime dienst, geeft de gevoelens
^iweer van de Moskovieten die zich
■™Hin de nacht na Gorbatsjovs terug
keer op het Loebljankaplein heb
ben verzameld. Wraak!
'iende.
at-
AN
TE
gevens
ende
;en. die
maken.
In het hoge KGB-gebouw midden achter
het reusachtige beeld brandt slechts licht
in één kamer. „Genoeg", grapt een om
stander.
Een ongeoefende stem, versterkt door
luidsprekers, zingt kampliederen uit de
jaren dertig, toen Stalins terreur op zijn
mevigst was en het 'zwaard der gerechtig-
Ijeid' van de geheime dienst op last van
me besnorde Georgiër de bloem der natie
luitroeide.
[Via dezelfde luidsprekers vertelt Rus
sisch parlementslid Vladimir Kamtsja-
tov dat hij begin deze week persoonlijk
kennis heeft mogen maken met de me
thoden van het beruchte jaar 1937, toen
Stalins moordcampagne een hoogtepunt
bereikte.
Kamtsjatov: „Op de eerste dag van de
Staatsgreep wilde ik om half elf 's a-
vonds in mijn auto stappen. Een aantal
mannen had kennelijk op mij staan
wachten. Zonder zich te legitimeren
duwden ze een arrestatiebevel van Jana-
evs militaire commandant Kalinin on
der m'n neus. Ik zou regels hebben over
treden die ik niet eens kende... Ik mocht
|ne niet eerst fatsoenlijk aankleden en
moest meteen mee... 'Zonder herrie te
Schoppen, alsjeblieft'. Ze hebben me tij
dens mijn gedwongen verblijf van twee
dagen wel normaal te eten gegeven".
Wil
van volk
taal.
Ben uiterst bescheiden politiemacht ter
plaatse grijpt niet in om de onttakeling
ran Dzerzjinski te verhinderen. Een der-
ineering, ügjarige agent, die weigert te vertellen
■ialiseerai0e hij heet, verwerpt Gorbatsjovs ver-
ligingen, )ordeling van Felix' verwijdering: „Hoe-
'stallatiesW) Het is de wil van het volk".
De eerste poging om de oprichter van de
eheime dienst om te trekken was eerder
)p de avond mislukt! De stalen kabel
cnapte. De 'beul', zoals ook al in rode
etters op het voetstuk was geklad, stond
ennelijk te stevig in zijn schoenen. Bo-
endien zou bronzen Felix dwars door
e aarde in de metro kunnen vallen,
ds een kraan Lenins loodzware strijd-
lakker om drie voor half twaalf 's a-
onds aan een strop om de nek van zijn
okkel trekt, en de beul hangt te bunge
in als aan een galg, klinkt uit duizenden
leien luid gejuich. Een meisje drinkt
iovjet-champagne, zo uit de fles.
fanaf het dak van een ander KGB-ge-
louw kijken medewerkers van de gehate
echterirganisatie toe, hoe hun geestelijke va
ler langzaam tegen de vlakte gaat. Uit-
jindelijk wordt hij afgevoerd op een
•rachtwagen.
,Wat een goedkope show! Brood en spe-
tn voor de plebejers!", schampert een
ludere toeschouwer op een afstand. Een
|gent valt hem bij: „Dit valt niet goed te
iraten. Dit stelletje snotneuzen heeft
|an de KGB niets te lijden gehad. Als de
uit de kampen dit nou hadden
:daan..."
ussische parlementsleden die het
houwspel gadeslaan, steken hun en-
jousiasme echter niet onder stoelen of
jelse taal^nkcn „Geweldig!", zegt afgevaardigde
strekt to^jchail Tsjelnokov, een kalende veerti-
Met een geniepig lachje voegt hij er
in toe: „Eigenlijk moeten we hier een
indbeeld van Janajev oprichten. Hij
id de democratische beweging geen be-
e dienst kunnen bewijzen".
'sjelnakov, van huis uit natuurkundige,
eeft nog een droom. Van hem hadden
ent aan defe honderdduizenden die 's middags
3enelux lode Plein betraden Lenin uit het
pleum mogen halen.
)at had kunnen gebeuren, want de
lemming was er naar. Boegeroep en ge-
ot de heer
fluit vielen de bajonetdragende wacht-
soldaten ten deel, toen dezen elkaar in
ganzepas aflosten voor het Lenin Mau
soleum, waar een permanente expositie
plaatsvindt van het opgezette lijk van de
oprichter van de Sovjetstaat.
„Eigenlijk moeten ze hem daar laten lig
gen", zegt Tsjelnakovs mede-parle
mentslid Joeri Sidorenko vals. „In Rus
land bestaat de volgende vloek: 'Dat de
aarde je niet moge opnemen'. Lenin
heeft enorm veel ellende op zijn gewe
ten. Vergeleken met hem is Tamerlan
met zijn pyramide van schedels maar
een kleine jongen".
votstavkoe!
De honderdduizenkoppige menigte die
's middags bij het Witte Huis van Rus
land hun held Jeltsin heeft aanbeden,
om vervolgens naar het Rode Plein te
trekken om daar de eerste vrije demon
stratie sinds 9 mei 1945 te vieren, toen
de overwinning op nazi-Duitsland een
feit was, straalt van geluk. De nachtmer
rie is voorbij. De junta is gevallen. Leve
de vrijheid! Leve Jeltsin!
Veel Moskovieten zien hun blijheid
overschaduwd door het feit dat niet Jelt
sin, maar Gorbatsjov de touwtjes weer
in handen heeft. Gorbatsjovs via de tele
visie uitgezonden verklaring, dat hij nog
gelooft in de vitaliteit van een vernieuw
de, van rotte elementen gezuiverde par
tij, kan bij de anti-communistische Sov
jet-bevolking met geen mogelijkheid in
goede aarde vallen.
„Die man mist elk gevoel voor reali
teit", hoor je zeggen in Moskou. Of:
„Binnen een half jaar is het bekeken met
Gorbatsjov". Sultan Nazarbajev, de her
vormingsgezinde en alom gerespecteerde
leider van de grondstofrijke Middenazia-
tische republiek Kazachstan, heeft beter
begrepen hoe de kaarten nu liggen en
heeft de Communistische Partij de rug
toegekeerd, uit protest tegen haar rol in
de mislukte coup.
Als Aleksander Jakovlev, ooit de rech
terhand van Gorbatsjov en de geestelijke
vader van de perestrojka, bij het Witte
Huis de naam van zijn voormalige pa
troon noemt, scanderen tienduizenden
kelen: „V otstavkoe! V otstavkoe!" („Af
treden! Aftreden!"). „Ik was de eerste die
in het openbaar Gorbatsjovs aftreden
eiste", zegt afgevaardigde Tsjelnakov
niet zonder trots. „Op 5 december 1990
roerde ik dit punt aan op het Congres
van Volksafgevaardigden, hier in Mos
kou. Ik werd uitgefloten en het spreken
werd mij onmogelijk gemaakt. Twee,
drie maanden later kwamen dezelfde
mensen die me hadden uitgejouwd mij
vertellen dat ik gelijk had gehad".
Hervormingen waren ook zonder Gor
batsjov onvermijdelijk geweest, aldus
Tsjelnakov en zijn collega-parlementa-
riêrs. Zij prijzen Gorbatsjov wel voor
zijn hervormingsinitiatieven aan het be
gin van zijn leiderschap, in 1985. Ook
zijn buitenlandse politiek verdient in
hun ogen waardering. Wat de perestroj
ka in het binnenland betreft, geloven
zijn echter dat de Sovjet-leider nu is in
gehaald door de hervormingen, en dat
het gunstigste waartoe hij nog in staat is,
bestaat uit niet te hinderen.
Loekjanov
Hoe Gorbatsjov kan hinderen, weet Tel-
man Gdljan maar al te goed. Samen met
Nikolaj Ivanov leidde hij een onderzoek
naar corruptie op hoog niveau, maar
toen de draden naar het Kremlin bleken
te leiden, zei de Sovjet-leider: 'Tot hier
en niet verder'.
Op het Manegeplein zijn Gdljan en Iva
nov, die overigens op de eerste dag van
de machtsovername door de achtkoppi-
ge junta al door de KGB waren gearres
teerd, de grote helden. Glunderend en
overladen met bloemen poseren zij voor
persfotografen.
Onder luid gejuich van het publiek ver
klaart Gdljan dat de zaak waarmee zij
zolang bezig zijn geweest, nu afgerond is.
Toch wil Gdljan achter de tribune best
kwijt, dat velen van de maffiosi waarte
gen zijn onderzoek zich richtte, nog een
comfortabele plaats bezetten in het
Kremlin. Ivanov noemt zelfs een naam:
Loekjanov, de voorzitter van de Opper
ste Sovjet, het nationale parlement. Die
zelfde Loekjanov, een oude studiekame
raad van Gorbatsjov toen deze aan de
Moskouse Lomonosov-universiteit rech
ten deed, is er door de Russische pre
mier Silajev van beschuldigd de ideo
loog achter de mislukte staatsgreep te
zijn. Loekjanovs dagen lijken geteld.
Knullige actie
Nu het gevaar is geweken en de details
bekend worden, rijst in Moskou verba
zing over de stommiteit waarmee de
acht coupplegers te werk zijn gegaan.
„Wie gaat er nu in godsnaam eerst een
coup aankondigen, om hem daarna pas
uit te voeren", zegt een omstander op
het Loebljankaplein, terwijl achter zijn
rug het middernachtelijk vuurwerk bij
het Kremlin begint.
Onmiddellijk op de eerste dag al waren
getuigen van de staatsgreep met stom
heid geslagen over de amateuristische
uitvoering ervan. Immers, de junta be
stond toch uit niemand minder dan de
chefs van leger, politie en KGB, mensen
van wie verwacht wordt dat ze samen
zweringen en staatsgrepen kunnen be
strijden, dus als geen ander dienen te
weten hoe je zulke zaken aanpakt.
De lijst van hun fouten is oneindig. Ze
verzuimden de Russische president Jelt
sin, de Moskouse burgemeester Popov,
de Leningraadse burgemeester Sobtsjak
en vele andere gezaghebbende democra
ten te arresteren, rond wie het verzet
zich kon concentreren. Het centrum van
Moskou is nooit afgegrendeld geweest.
Van de eerste tot de laatste minuut ble
ven het gemeentehuis en het Russische
parlementsgebouw bereikbaar voor een
groeiend aantal protesterende Moskovie
ten. De verboden democratische pers
ging gewoon verder via muurkranten,
die niet werden verwijderd. Het verzet
werd niet afgesloten van het telefoon- en
lichtnet. Toen de eerste dag tanks arri
veerden bij het Russische Witte Huis,
had zich daar nog geen menigte verza
meld om Jeltsin te beschermen. De
tanks vertrokken zonder ooit in actie te
zijn gekomen. Enzovoort, enzovoort.
Wie niet zo kwaadwillend is om de lei
ders van de coup bij voorbaat tot stom
koppen te bestempelen, komt maar tot
één verklaring voor hun knullige actie.
Zij hoopten kennelijk op de traditionele
passiviteit van de Russische bevolking
en dachten, door niet onmiddellijk grof
geweld te gebruiken, hun machtsoverna
me een legaal tintje te kunnen geven.
Verdiende loon
Moskou is licht gehavend uit de strijd
gekomen. Op sommige plaatsen is het
toch al pokdalige wegdek door tanks ver
nield. Her en der verspreid over de stad
liggen de resten van barricaden.
Dag en nacht branden kaarsen op het
Smolensk-plein. Kransen en bloemen ge
ven aan waar bloed heeft gevloeid. Ver
nielde trolleybussen snijden de ringweg
rond het centrum van de hoofdstad af
Tot de begrafenis van vier slachtoffers
van het mislukte avontuur zullen de
bussen daar als monument blijven staan.
'Eeuwige roem, jongens!', staat op de
muur aan het begin van het viaduct
waar het enige dodelijke ongeluk tijdens
de drie dagen durende staatsgreep heeft
plaatsgevonden. Het had gemakkelijk
vermeden kunnen worden, als tussen de
menigte en de trolleybussen ingesloten
tanksoldaten niet in paniek waren ge
raakt.
„Toch zijn onze jongens niet voor niets
gestorven", zegt een man in de rouwen
de menigte. „Was hun bloed niet vergo
ten, dan hadden ze daar aan de top een
smoes gehad om Janajev en zijn kliek
niet de zwaarste straf te hoeven geven.
Nu zullen ze hun verdiende loon krij
gen".
In de Sovjetunie bestaat de doodstraf.
Wat is er toch
met augustus?"
Idoor
PETER BARNARD
LONDEN - Op 15 augustus 1903 deelde
Joseph Pulitzer mee dat hij de Columbia
Universiteit twee miljoen dollar zou ge
ven om de onderscheiding in te voeren
die inmiddels is uitgegroeid tot de meest
begeerde Amerikaanse journalistieke
prijs. Dit was ofwel een nobel gebaar van
Pulitzer, ofwel een wanhopige poging van
zijn kant om iets interessants in zijn och
tendblad te vinden, zelfs al zou het over
hemzelf gaan.
Augustus wordt van oudsher beschouwd
als de maand waarin nooit veel gebeurt.
Zeg dat maar eens tegen Michaii Gorba
tsjov. Of tegen George Bush. Wat is er
toch met augustus?" vroeg Bush dinsdag,
een vraag die nu even retorisch is als vo
rig jaar, toen Irak Kuwayt binnenviel.
De zogenaamde komkommertijd is de
tijd van het jaar waarin veel van de
vaandeldragers van de media zich uit
strekken op het strand. Maar vaak wordt
de leemte die instellingen als het parle
ment, de rechtspraak, de scholen en de
industrie achterlaten, ingevuld door het
onverwachte.
Gorbatsjov ging naar de Krim, misschien
met de gedachte dat zelfs zijn vele vijan
den ook ooit zouden moeten uitrusten.
Hij had moeten weten dat dit bij uitstek
een geval was van de verkeerde plaats en
de verkeerde tijd. Nikita Chroesitsjov, de
vorige Sovjet-hervormer, werd afgezet
toen hij op vakantie was in de Krim, al
was dal niet in augustus, en Lev Trotski,
staatsman en marxistisch theoreticus,
zag zijn carrière deze week veertig jaar
geleden beëindigd met de slag van een
ijshamer.
De Sovjetunie heeft in verschillende vor
men in deze eeuw een groot aantal au-
gustus-bijdragen geleverd: de Russisch-
Japanse wapenstilstand in augustus
1905; een mislukte moordaanslag op Le
nin in augustus 1918; het betonnen begin
(als vervanging voor het prikkeldraad)
van de Berlijnse Muur in augustus 1961
en de invasie van Tsjechoslowakije in au
gustus 1968.
Voor veel leiders was augustus een zwar
te maand. Saddam Husayn zou mis
schien nog wel meer cement boven op
zijn vele bunkers gieten, wanneer hij zich
de moord op generaal Bakr Sidki Pasha
herinnert, een bijzonder wrede voorgan
ger, in augustus 1937. Door natuurlijke
en onnatuurlijke oorzaken betekende au
gustus ook de dood van een president van
Chili (1910), een premier van Jordanië
(vermoord in 1960), een paus (1978), een
hertog (die van Kent. omgekomen bij een
vliegtuigongeluk in 1942) en een keizer
(Haile Selassie, gestorven in 1975).
Anderen zijn niet gestorven of uit de gra
tie gevallen in augustus, maar begonnen
zich in die maana af te vragen wanneer
hun vingertoppen de rand zouden losla
ten. In augustus 1973 scheelde het bij
voorbeeld een haartje of Richard Nixons
Watergate-verklaringen over wat hij niet
geweten had, hadden hem in de afgrond
gestort.
Ook bij de twee wereldoorlogen speelde
augustus een rol. De eerste begon toen
Duitsland in augustus 1914 België bin
nenviel (en Engeland Duitsland de oor
log verklaarde). Adolf Hitler werd Führer
op twee augustus 1934. De oorlog die
volgde werd beëindigd door de atoom
bommen op Hiroshima en Nagasaki in
augustus 1945.
Overigens hoeft niet alles wat er in au
gustus gebeurt verschrikkelijk te ziin, al
lopen over de verschrikkelijkheid van
sommige gebeurtenissen de meningen
uiteen. Een van die gebeurtenissen vond
plaats op 31 augustus 1900, toen Charles
Candler, de zoon van de oprichter van
Coca Cola, in Londen arriveerde met een
kan Cola-siroop. De kan was nog met
leeg of de enthousiaste Britten plaatsten
een enorme order (nou ja. 18 liter),
(c) The Times.
■CcidócGouAcmt1
