Het ergste
voorbij"
ovjets beseffen nu pas wat ze hebben verloren
BUITENLAND
iltsin belt in paniek met Major
niet lang aanblijven
li
i<Bowva/nt
WOENSDAG 21 AUGUSTUS 1991
EER SIMONS
DEN „Ik hoor de
al komen", zei Boris
in gistermiddag in
dramatisch telefoon-
uit Moskou met
er John Major in de
hoofdstad.
lider van het Russische
tegen het illegale 'comi-
acht' bleek te verwach-
it zijn parlement spoedig
I orden bestormd.
Major bracht over zijn langdu
rige gesprek met Jeltsin ver
slag uit op een onverwachte
persconferentie in de open
lucht voor Downing Street 10.
Boris Jeltsin had hem verteld
dat Gorbatsjov nog steeds in
hechtenis wordt gehouden in
de Krim. „Ze beweren dat hij
ziek is, maar dat zijn leugens,"
aldus Jeltsin. „Gorbatsjov
werd kortgeleden nog medisch
onderzocht. Op enkele onbe
langrijke kleinigheden na
mankeerde hij niets."
Premier Major heeft Boris
Jeltsin gezegd dat wat Groot-
Brittannië betreft Michail
Gorbatsjov nog altijd de con
stitutionele president van de
Sovjetunie is. De Britten zul
len blijven aandringen op
Gorbatsjovs vrijlating. Zij steu
nen Jeltsins eis, dat de 'afge
zette' Sovjet-president moet
worden onderzocht door bui
tenlandse artsen.
Blijkt Gorbatsjov gezond, dan
dient hij in de mogelijkheid te
worden gesteld zijn taak on
middellijk te hervatten. Daar
na zouden Londen en Was
hington samen aandringen op
een urgent gesprek met de
Sovjet-president.
ANVR annuleert alle
reizen naar Sovjetunie
HOLTEN De Vereniging van ANVR Reis
organisatoren heeft besloten tot en met 31 au
gustus geen reizen naar de Sovjetunie te laten
vertrekken. De bus van OAD-Reizen, die begin
deze week ondanks de coup naar Rusland was
vertrokken, werd in Berlijn onderschept. Op
dit moment zijn ongeveer vierhonderd Neder
landse toeristen in de Sovjetunie, volgens OAD-
directeur R. Bremer. Van dat aantal toeristen
hebben twee groepen van dertig personen de
reis bij OAD geboekt. De ene groep vertoeft on
gedeerd in Siberië en de andere, ook onge
deerd, in de omgeving van Moskou. Zij zullen
hun programm.a, voor zover de situatie dat toe
laat, afmaken. Dit is gisteren besloten door de
ANVR gezamenlijk met Kontakt, Vernu Rei
zen, Perestrojka Reizen en OAD-Reizen.
Veel werk voor PTT Dievenbende kan
DEN HAAG De PTT heeft een aantal telefo
nistes vrijgemaakt om aan de grote vraag naar
gesprekken met de Sovjetunie te kunnen vol
doen. Iedere particulier kan automatisch met
de Sovjetunie bellen, maar omdat verbindingen
nogal eens moeilijk tot stand komen, doen veel
mensen een beroep op de internationale tele
foonservice Teleplus van de PTT. Die heeft de
tijd om het constant te blijven proberen. Vol
gens een PTT-woordvoerster lopen de wachttij
den uiteen. „Soms hebben we geluk als iemand
in de Sovjetunie net neerlegt. Een andere keer
kan het vier uur duren voordat contact tot
stand komt". De Nederlandse radio en tv heb
ben weinig problemen met het telefonisch op
tijd in de uitzending krijgen van hun corres
pondenten. Als er eenmaal verbinding is blijft
de lijn „open liggen". Dit kan overigens voor
een ander weer tot wachttijden leiden.
VUNDERINK
KOU Rondom het
Huis van Rusland
om 3.00 uur 's nachts
Ondanks waarschu-
|en van Jeltsin en de
om de militairen
Ite provoceren, heb-
jongelui toen
|r in de nacht de eer-
jthoten vielen met
2atov-cocktails gegooid.
(or de nieuwe leiders ge-
soldaten zouden van
$ant orders hebben ge
niet op de menigte te
len. Hun komst zou enkel
lerstel van de orde ten
jfebben. Om 3.00 uur ko
lde eerste berichten: er
jpden gevallen, maar nie-
weet dan nog precies
j aan de hand is. Mannen
Bjiegafoons geven het laat-
■jeuws, dat vaak bestaat
jfcruchten die later niet
ablijken te zijn. Zo bleek
biding van het aftreden
minister van defensie
1 eerder op de avond, on-
!n het gebouw bevindt
'24de Russische president
om wie het verzet te-
4iet nieuwe regime zich
htreert. Ex-minister van
iklandse zaken, Sjevard-
T heeft zich daar bij Jelt-
Voegd.
fste schoten veroorzaken
onder de menigte van
20.000 man, die od
verzoek van Jeltsin naar het
Witte Huis was gekomen om
de Russische leiding door de
tweede nacht na de staatsgreep
te helpen. Er blijven mensen
komen naar het gebouw, on
danks het feit dat plaatsver
vangend president Janajev de
avondklok heeft ingesteld en
op overtreding ervan drie da
gen arrest staat. Jeltsin heeft
die avondklok ongeldig ver
klaard.
Het Witte Huis wordt verde
digd door tanks van de naar
Jeltsin overgelopen Taman-di-
visie. Ongeveer 300 professio
nele soldaten zorgen voor de
verdediging van het gebouw,
gesteund door duizenden vrij
willigers, bestaande uit onder
anderen Afghanistan-vetera-
nen en studenten.
Parlementsleden van de Russi
sche federatie hebben het plan
opgevat om, ondanks het ge
vaar, persoonlijk op de opruk
kende legeronderdelen af te
gaan om de soldaten te overre
den voor de wettelijk gekozen
Russische leiding te kiezen.
Volgens sommigen ligt het het
meest voor de hand dat het le
ger zich voorlopig afzijdig
houdt en dat de aanval op het
Russische parlementsgebouw
uitgevoerd zal worden door
speciale troepen van de KGB.
„Wat is het laatste nieuws?
Heeft Jeltsin een leger?",
vroeg een chauffeur die mij 's
avonds van mijn kantoor naar
het Witte Huis bracht. Als zo
veel Sovjet-burgers tast hij in
het duister over wat er in zijn
stad gebeurt en hij hoopte dat
een buitenlander meer zou
weten.
Twee betogers tegen de coup in de Sovjetunie vechten in Moskou na een ruzie over het al of niet laten vertrekken van een
pantserwagen uit de omgeving van het Sovjet-ministerie van buitenlandse zaken. foto: ap
Als hij hoort dat Jeltsins leger
bestaat uit legeronderdelen die
volgens de geruchten naar
hem zouden zijn overgelopen,
maakt hij met zijn rechter
hand een wegwerpgebaar:
„Dan heeft hij geen schijn van
kans. Wie het leger heeft,
wint. Zo is dat in' 1917 tijdens
de revolutie ook gegaan".
Op het Russische volk hoeft
Jeltsin niet te rekenen, meen
de de chauffeur: „Ons volk is
niet in beweging te krijgen.
Wil een Rus overeind komen,
dan moet zijn leven veel en
veel slechter worden". Van
het feit dat in Moskou en
Leningrad 200.000 mensen op
de been zijn gekomen om te
demonstreren tegen de
machtsovername door de ge
hate communisten, is hij niet
onder de indruk: „Als ze wa
pens zouden uitdelen aan die
demonstranten, dan zou dat
andere koek zijn".
Van de euforie onder de
100.000-koppige menigte die
zich overdag naar het gebouw
van de gemeenteraad aan de
Tverskajastraat, de voormalige
Gorkistraat, en het parle
mentsgebouw had begeven,
viel na de komst van het leger
weinig meer te merken.
wj'
„Het ergste is voorbij", had het
's middags nog van het balkon
geklonken. Ex-minister Sje-
vardnadze eindigt zijn toe
spraak met: „de junta redt het
Inderdaad, de machtsgreep
kan nog steeds mislukken.
Maar het nieuwe regime zal
zijn huid duur verkopen en als
het valt, kan het veel mensen
met zich het graf insleuren.
i bij het Sovjet-ministerie van buitenlandse zaken staat in vuur en vlam, terwijl demonstran-
jet hetzelfde heftigheid tekeer gaan tegen de bemanning van een tank.
r foto: ap
Ex-minister Sjevardnadze meende gisteren dat het ergste voorbij is, maar twee demonstranten
overkwam vannacht voor het Russische parlement in Moskou het ergste.
foto: ap
Denkt u zich eens in: slechts
twee of drie decennia geleden
zou het ernstige nieuws uit
Moskou onvermijdelijk ge
paard zijn gegaan met berich
ten over een bloedbad onder
Gorbatsjovs familie en entou
rage. Op het moment dat ik dit
schrijf en er nog ieder uur
nieuwe ontwikkelingen zijn,
kan het zijn dat een dergelijke
moordpartij nog gaat plaats
vinden. Met ieder ieder uur
dat voorbij gaat wordt dit ech
ter minder waarschijnlijk.
In de lofzangen over de afge
zette leider moet een enorme
prestatie zeker ook worden ge
noemd: hij heeft een aanzien
lijke mate van beschaving ge
bracht in wat, zo'n zeventig
jaar lang, een natie van ban
dieten is geweest, geregeerd
door grillen, vrees, diefstal en
moord. Of hij in staat, of be
reid, geweest zou zijn van de
Sovjetunie een waarlijk demo
cratische en volledig gecivili
seerde staat te maken zullen
we nooit weten.
Maar ik weet twee dingen ab
soluut zeker aangaande de re
cente ontwikkelingen. In de
eerste plaats ben ik er zeker
van dat de leden van de bende
die de macht heeft gestolen dit
niet hebben gedaan om de re
denen die zij hebben gegeven
of zullen geven. Zij hebben de
macht gegrepen om te verze
keren dat zij hun huidige le
ventjes met gerieflijke hui
zen, goed eten en drinken, li
mousines met chauffeur en
buitenlandse pakken zullen
kunnen blijven leiden.
Mijn andere zekerheid uit zich
in de vorm van een voorspel
ling. Ik heb nooit geloofd dat
Gorbatsjov zijn taak om de
Sovjetunie te transformeren
en zelfs te bevrijden zou mo
gen afmaken, al was het alleen
maar door het verzet van de
genen die ik al heb genoemd.
Hoewel hij er niet in is ge
slaagd het openen van de lui
ken te volvoeren, zullen de
mensen die hem hebben afge
zet ze nooit meer kunnen slui-
Mijn voorspelling
Dit is mijn voorspelling. Over
vijf jaar zullen de dieven van
de kroon op hun beurt omver
worden geworpen, ik beloof
het u. En de man die hun val
bewerkstelligt (wellicht Jelt
sin, wellicht een verfriste Gor
batsjov, maar waarschijnlijker
iemand van wie we nu nog
nooit hebben gehoord) zal de
Moses zijn die het Sovjet-volk
uit zijn slavernij naar het be
loofde land zal voeren.
Dit is geen optimisme, het is
een eenvoudige oefening in de
bestudering van de menselijke
natuur. Ga in gedachten terug
naar de dag dat de toen nog
onderdrukte Oostduitsers met
honderdduizenden de straat op
gingen in Dresden. Honecker
gaf bevel tot een bloedbad,
maar de mensen hielden stand
terwijl de geweren bleven
zwijgen. Waar vonden ze de
moed? Ze vonden die in zich
zelf, de enige plaats waar
moed gevonden kan worden.
Ze hadden gevoeld dat hun
lange nacht voorbij was, en zij
waren bereid te sterven voor
de zonsopgang.
De mensen die bereid zijn te
sterven, zijn degenen die het
langste leven. Een half miljoen
Oostduitsers riskeerden de
dood en werden voor hun
standvastigheid beloond door
de vlucht van hun meesters
(en 300.000 nog moediger Roe
menen gingen de confrontatie
aan met Ceausescu en zagen
hun tiran er vandoor gaan in
zijn gereedstaande helikopter).
Denkt u dat 200 miljoen Rus
sen, in de wetenschap dat zij
een enorme macht zouden
kunnen hebben als zij de moed
kunnen vinden die aan te
wenden (en dat kunnen ze), er
genoegen mee zullen nemen
terug de nacht in te sjokken?
Gewapend verzet is mogelijk,
maar onwaarschijnlijk. De
Russische boer, de 'moezjik',
staat al eeuwen bekend als de
solide, nuchtere man die gesla
gen kan worden tot het bloed
van zijn rug afdruipt en dan
nog hetzelfde zegt als voor zijn
beul begon, nog steeds zijn uit
één woord bestaande geloofso
vertuiging herhaalt 'Njet',
En bedenk dat de moezjik van
vandaag, in tegenstelling tot
zijn voorgangers in de dagen
van Stalin, weet van de bui
tenwereld. Hij weet dat onder
drukking en honger in dit gro
te land beëindigd kunnen
worden en hij weet dat het
einde van de onderdrukking
een einde zal maken aan zijn
honger. De bevolking van de
Sovjetunie weet wat zij met de
staatsgreep heeft verloren, en
weet wat voor mensen die
staatsgreep hebben bedacht.
Op duizenden manieren zullen
de mensen de bevelen van
hun nieuwe, maar tijdelijke
meesters trotseren - door ze
belachelijk te maken, door ze
niet op te volgen, door min
achting en haat.
Denkt u dat het geboefte dat
de macht heeft gegrepen het
zal durven een nieuwe Goelag
te creëren, wetende wat de
vergelding zal zijn als hun re
gime ten val wordt gebracht?
Al is die wens er zeker, veron
derstelt u dat een dergelijke
bende de moed heeft de Sta-
lin-terreur weer in te voeren?
De bendeleden zijn hiervoor
niet uit het goede hout gesne
den.
Verslavend
Vrijheid is verslavend. Een
slok (vooral op een nuchtere
maag) maakt de drinker voor
altijd dorstig; er zijn geen af-
kick-centra, en de bevolking
van de Sovjetunie heeft de
verboden drank geproefd toen
Gorbatsjov de eerste fles ont
kurkte.
De weinige echt grote helden
(Solzjenitsyn, Boekovski, Sa-
charov) konden slechts fanta
seren over vrijheid, maar
daagden desalniettemin een
veel grotere tirannie uit dan
de nieuwen. De helden van de
nieuwe golf. die de vrijheid
hebben gekend, zullen een
groot leger vormen, uitgerust
met moderne vormen van
communicatie en gesteund
door talloze sympathisanten.
Ongetwijfeld zullen de nieuwe
tirannen, wanneer ze merken
hoe ze veracht en getrotseerd
worden, kwaadaardig worden;
dat gebeurt altijd. Zij weten
zelfs niet dat een dergelijke
opstelling tot hun ondergang
zal leiden, aangezien het ver
zet sterker wordt door de pres
sie van zijn vijanden - van
daar mijn vertrouwen in de
korte duur van het bewind
van de nieuwe tirannen.
Nu ik dit schrijf, word ik er
steeds zekerder van dat mijn
voorspelling zal uitkomen. Ik
zei vijf jaar, komaan, laten we
er vier van maken.
(De Britse schrijver Bernard
Levin is commentator van The
Times)
Y DEJEVSKY
arden
nology
en tol
5 herst
es op
10. V«
ise ha
Muller
Nedip
bij op
andel:
vam j
er bij
jke
:d van)y
2,20
miljoei
erham
feel
)0 con
Phili]
OU Beelden van de
iende augustus schieten
snel door mijn hoofd:
efoontje uit Australië 's-
ids vroeg, van iemand
t onwaarschijnlijke be-
ran de coup wilde veri-
,Wat is de bron? Het
perbureau Tass? Weet
zeker?" De eerste ruili
ng oertuigen die voortsnel-
ver de middelste rij-
die daar speciaal voor
is (onder Gorbatsjov
ze met het gewone ver-
j jee). Ernstige nieuwle-
Gennadi Janajevs ver
over de machtsoverna-
orlazen. De breedvoeri-
jjondiging van de nood-
ich n< d door het staatscomité.
Avamen de eerste trans-
gewapende soldaten de
•vskybrug onder ons
•uw over; de tanks re
formatie voor het Rus-
Jparlementsgebouw; Bo-
tsin, beheerst en reso-
deed, staande op een
■stel lef0n oproep tot een alge-
v aking - net als Lenin in
een ademloze be-
v Idu
E raar
_j ibinatie van verwarring
pi ekerheid bracht de Mos-
in ertoe barricaden op
pen, eerst nog aarze-
later woedend. De
wagens die van staats
wege brood uitdelen, weken
van hun normale route af om
gratis brood te geven aan de
mensen die het verzet voorbe
reidden. Deze taferelen doen
niet alleen denken aan Petro-
grad in 1917, maar ook aan Pa
rijs in 1789.
Het leek erop dat de Russen
pas met de val van Gorbatsjov
begrepen wat ze hadden verlo
ren: een gerespecteerde, ver
nieuwende leider, geliefd over
de hele wereld, die vocht te
gen 73 jaar Russische geschie
denis om zijn land weer nor
maal te maken. Degenen die
nog onzeker waren over Gor
batsjovs politieke stellingna-
me, werden maandag uit de
droom geholpen toen zijn te
genstanders voor het voetlicht
traden.
Stilte
Gorbatsjov zelf was slechts 36
uur verwijderd van een eigen
politieke coup: de grootschali
ge herstructurering van een
unie die niet langer bij elkaar
gehouden kon worden door te
rechtwijzingen of dwang. En
dat kan nog steeds niet, wat
Gennadi Janajev en zijn crisis
comité ook beweren. Daarvan
getuigen de barricaden die
maandagavond in de straten
van Moskou werden opgewor-
De militaire coup, want er is
geen andere benaming voor,
vond plaats in een ongewone,
eigenaardige politieke stilte,
op een tijdstip waarop Gor
batsjovs overwinning niet al
leen binnen handbereik lag,
maar ook bijna compleet was.
Het leek erop dat hij in de af
gelopen maand zijn felste te
genstanders binnen de Com
munistische Partij had over
tuigd. Naar het scheen was hij
zijn inhalige ministers te slim
af geweest door alle staatsei
gendommen onder persoonlijk
toezicht van de president te
stellen.
Maar terwijl dezen heftig pro
testeerden, hielden de afge
vaardigden van de drie onder
ling verwante pijlers waarop
de Sovjet-staat steunt, zich op
vallend rustig: het militair ge
zag, de KGB-leiding en de
kopstukken van de grote mili
taire industrieën zeiden geen
woord.
Afgelopen herfst, toen Gorba
tsjov op het punt stond de
snelle weg naar de markteco
nomie in te slaan, dwarsboom
den deze drie giganten zijn
plannen. Hun ultimatum, zo
werd gezegd, legde het hervor
mingsprogramma stil, bete
kende een impuls voor de con
servatieve vleugel en bezorgde
het leger een kortstondige
'overwinning' in Litouwen.
Anoniem
De acht mannen die zich
maandag aan het hoofd stel
den van het crisiscomité zijn,
zo mag nu worderi aangeno
men, de voormalige anonieme
leden van het zogenaamde Co
mité van Nationale Redding,
dat afgelopen januari de tanks
liet rollen in Vilnius, de
hoofdstad van Litouwen.
In de periode die ligt tussen
het militair ingrijpen in de
Baltische staten en de alliantie
met de Democraten aangaande
de nieuwe structuren van de
Sovjetunie in april, heeft Gor
batsjov een politieke koers ge
varen die maar op één manier
geïnterpreteerd kan worden.
Hij had niet veel op met de
voorstanders van de harde
lijn, en zij op hun beurt moes
ten niets van hem weten. Gor
batsjov, de hervormer, moest
voortdurend strijd leveren om
de door hem uitgezette koers
te handhaven. Hij was mis
schien een beperkte hervor
mer, een ideologisch bekrom
pen hervormer, maar desal
niettemin was hij een hervor
mer. Er was een grens die hij
niet wilde overschrijden. Af
gelopen maandag werd duide
lijk wat die grens was. Toen
werd ook duidelijk wie zijn
ware tegenstanders waren.
Gorbatsjov weigerde militair
geweld te gebruiken om zijn
volk weer in het gareel te
brengen. De aanhangers van
de harde lijn bleven aandrin
gen op het uitroepen van de
noodtoestand, maar hij hield
hen voortdurend zoet met hal
ve beloften en halve maatre
gelen. Hij had zijn grens ge
trokken.
Wanneer hij extra macht naar
zich toetrok, zoals hij dat twee
maal gedaan heeft in die pe
riode, dan was dat om te voor
komen dat die macht door an
deren genomen (en misbruikt)
zou worden. De nieuwe be
voegdheden die hij zich toeëi-
gende, iedere keer met instem
ming van het parlement, ge
bruikte hij niet. Zijn dreige
ment om opnieuw censuur in
te voeren, maakte hij niet
waar; leger- en politie-eenhe-
den marcheerden nooit op
straat onder Gorbatsjovs
bewind, behalve op de eerste
dag, voor de show. Hij her
structureerde zijn regering; hij
maakte een herverdeling in
zijn kabinet. Hij bracht gere
nommeerde conservatieven op
de voorgrond en stelde zijn ei
gen liberale adviseurs meer in
de schaduw.
Het grootste deel van Gorbats
jovs maatregelen was slechts
een schimmenspel. Hij moest
zijn tegenstanders laten zien
dat hij in staat was de orde te
handhaven en dat zijn land
niet ten onder zou gaan. Hij
moest het opnemen tegen sta
tistici die zeiden dat een eco
nomische chaos op handen
was, zelfs toen plaatselijke suc
cessen werden geboelct. Hij
kreeg te maken met ongere
geldheden, in het bijzonder
met het etnisch geweld in de
Transkaukasus, waaraan hij
slechts ten dele schuldig was
omdat jaren-oude vijandighe
den weer aan de oppervlakte
waren gekomen met het op
heffen van de onderdrukking.
Stalen zenuwen
De laatste openlijke aanval op
Gorbatsjov kwam in juni van
zijn premier Valentin Pavlov,
die in het parlement een on
handige poging deed om be
paalde presidentiële bevoegd
heden naar zich toe te trek
ken. Zijn poging was zelfs zo
onhandig, dat hij algemeen
werd genegeerd. Toch luister
de een besloten zitting van het
parlement in juni naar een
soorgelijke verklaring als die
het crisiscomité maandag heeft
afgelegd. Als Gorbatsjov zijn
speciale bevoegdheden niet
wil gebruiken, zo vertelde Pa
vlov het parlement, dan zal ik
het doen.
Gorbatsjov heeft stalen zenu
wen. Een liberale Russische
commentator merkte eens op
dat het voor de Sovjetunie het
beste zou zijn wanneer de eco
nomie met rust werd gelaten,
zodat deze de kans zou krijgen
langs natuurlijke weg te her
stellen. In zekere zin was dat
precies waar Gorbatsjov mee
bezig was, en misschien had
hij geen realistisch alternatief.
Maar hij probeerde altijd te
luisteren naar de heersende
opvattingen en de historische
werkelijkheid in plaats van
die te willen veranderen.
Gedurende het afgelopen jaar
is de gecentraliseerde Sovjet
economie beetje bij beetje in
elkaar gestort, en Gorbatsjov
deed er, ogenschijnlijk opzette
lijk, weinig aan om die ont
wikkeling stop te zetten. Ook
het gezag van de partij brok
kelde af, en ook daar bracht
hij weinig verandering in.
Hij probeerde steeds zijn te
genstanders voor te blijven en
tegelijkertijd de publieke opi
nie te volgen.
Unieverdrag
De afgelopen maanden zagen
we Gorbatsjov vechten en ma
noeuvreren, naar het scheen
met overweldigend succes,
voor zijn politieke leven en
zijn idee van een nieuwe Sov
jetunie. Iedere concessie, hoe
klein ook, leek hem dichter bij
zijn doel te brengen. Maar hij
moest snel handelen. Hij moest
overeenstemming zien te be
reiken over een unieverdrag
dat de verschillende republie
ken op verschillende manie
ren tegemoetkwam. Hij moest
het unieverdrag naar voren
brengen in de zomervakantie,
zodat zijn institutionele tegen
standers geen tijd zouden heb
ben hun krachten te bundelen.
De leiders die hij zijn vertrou
wen had geschonken, Boris
Jeltsin van de republiek Rus
land en Nursultan Nazarbajev
van Kazaehstan, begrepen de
noodzaak om snel te handelen;
zij accepteerden de aangebo
den concessies en gingen ak
koord met de ondertekening.
Op 23 april, op een geheimzin
nige bijeenkomst die gehouden
werd buiten Moskou, werd
hen de keus gelaten tussen een
lossere unie begrensd door een
verdrag of h'elemaal geen
unie. Afgelopen maandag, toen
Boris Jeltsin de menigte toe
sprak vanaf zijn tank, zei een
Russische democraat spijtig:
„We hebben de fout gemaakt
niet snel genoeg statutaire ga
ranties voor onze democratie
in te stellen. We hadden het
verdrag veel eerder moeten
ondertekenen".
Op 19 augustus, de dag voordat
de nieuwe unie van soevereine
Sovjet-republieken tot stand
had moeten komen, raakte
Gorbatsjov buiten adem. Zijn
tegenstanders, rustiger en ver
raderlijker ditmaal, hadden
hem ingehaald en verslagen.
Maar de keus moet nog steeds
gemaakt worden. Of de Sov
jetunie wordt een kleinere,
lossere unie. bij elkaar gehou
den door een verdrag, of er zal
helemaal geen unie meer zijn.
Janajevs gemilitariseerde en
gecentraliseerde staat is geen
voorbeeld van het gelukkige,
welvarende land dat Gorba
tsjov. hoewel op een beschei
den manier, voor ogen had.
Zonder Gorbatsjov, of iemand
van zijn formaat, zal de unie
uiteen vallen. Het middelpunt
zal dan geen middelpunt meer
zijn.
(c) The Times
