Feestjes belangrijk voor het werk
Oefenen
Overlevenden
van de Inquisitie
COMMENTAAR
PvdA op kruispunt
CcidócSoivumt
Mecklenburg: 800 miljoen mark nodig voor restauratie
GEESTELIJK LEVEN OPINIE
ZATERDAG 10 AUGUSTUS lk
SCHWERIN De Evangelische Kerk
van Mecklenburg in het noorden van
de voormalige DDR heeft ongeveer 800
miljoen mark (ruim 900 miljoen gul
den) nodig voor de restauratie van 752
kerken, kapellen en pastorieën. Op
korte termijn is voor het meest drin
gende werk ongeveer 200 miljoen mark
nodig, zegt Gisbert Wolf, hoofd van de
bouwbureau van de Evangelische
Kerk. Er is echter maar 20 miljoen
mark beschikbaar.
Ongeveer 150 kerken zijn in zeer slech
te staat. Veel kerkgebouwen zijn eigen-
lijk te groot voor de kerkelijke gemeen
te en zouden eigenlijk gesloopt moeten
worden. Dat roept echter veel bezwa
ren op omdat de kerken het stadsbeeld
bepalen. Wolf zou het daarom juist vin
den als niet alleen de kerkleden, maar
alle inwoners van zo'n stad voor de
kosten van restauratie zouden opdraai-
Hoewel de staat geen programma heeft
voor de restauratie van kerken, heeft
de regering van de deelstaat Mecklen
burg-Vorpommern zich bereid ver
klaard bij te dragen aan de restauratie
van enkele historisch belangrijke kerk
torens of dakruiters. Daarbij gaat het
om de torens van de Mariakerk in Wis-
mar, de Petruskerk in Rostock en de
kerk van Malchin en de dakruiter van
de dom van Güstrow. Bovendien heb
ben de Evangelische Kerk in Duitsland
en de Duitse regering het speciale pro
gramma van de vroegere Bond van
Evangelische Kerken in de DDR over
genomen, waaruit de restauratie van
elf Mecklenburgse kerken kan worden
betaald.
Zigeuners protesteren tegen bouw
bedrijf in vroeger concentratiekamp
Ik hou niet van
werken, zelfs niet
wanneer een ander
het doet.
HEIDELBERG De centrale raad
van zigeuners in Duitsland heeft gepro
testeerd tegen het plan een bouwbedrijf
te vestigen in de mijngroeve van het
voormalige concentratiekamp Mittel-
bau-Dora in de deelstaat Thüringen.
De Treuhandanstalt, die belast is met
de sanering en privatisering van het
vroegere DDR-bedrijfsleven, wil de
groeve verkopen aan een bouw- en ce-
mentonderneming uit München. Vol
gens de zigeuners is het „stuitend" dat'
op de plek waar in de oorlog een fa
briek van IG Farben was gevestigd en
waar ongeveer 20.000 kampbewoners
zijn omgekomen, opnieuw steen zou
worden gedolven.
De centrale raad roept de Duitse minis
ter van financiën, Theo Waigel, en de
minister-president van Thüringen, Jo
sef Duchac, op de verkoop te verbie
den. Op „deze plaats van een volkeren
moord" mag geen commerciële onder
neming komen, menen de zigeuners.
In Mittelbau-Dora hebben volgens de
centrale raad ongeveer 60.000 gevange
nen door „onvoorstelbaar wrede dwan
garbeid de grootste onderaardse fabriek
voor de bouw van raketten in de we
reld" draaiende gehouden. De gevange
nen zagen soms maandenlang het dag
licht niet. Ongeveer 2000 zigeuners zijn
in het concentratiekamp om het leven
gekomen.
ROTTERDAMSE ZWERFRELIGIEUZEN WERKZAAM IN DE MARGE
door MARINUS V.D. BERG
Vanwege de verbouwing vieren
we de zondagse eucharistie in
het verpleeghuis in de
„oefenzaal". Langs de wand
staan de klimrekken en opzij
staat een loopbrug. De zaal
doet me denken aan een
gymnastiekzaal, maar er is een
heel verschil tussen kinderen en
jongeren die als apen omhoog
klimmen en die met grote
soepelheid een vogelnestje
bouwen in de ringen of tussen
de stangen van de loopbrug
zich omhoogduwen en heen en
weer zweven.
In deze zaal oefenen veelal zeer
oude mensen, die op hun oude
dag zijn gevallen en nog weer
zelfstandig willen leren lopen.
Ze hopen nog weer terug te
kunnen naar huis of naar het
verzorgingstehuis. Hier oefenen
de mensen die plotseling
wakker zijn geworden met een
deel van hun lichaam verlamd.
De mensen die hopen dat de
kracht en het leven nog weer
terugkeert in hun hand, hun
arm. hun been, die ene helft van
hun lichaam. In deze zaal
oefenen ook de mensen die
steeds stijver zijn geworden en
wiens spieren nog wat losser
worden gemaakt. Als de muren
van de oefenzaal zouden
kunnen spreken en ze zouden
kunnen vertellen van de ziel van
hen die hier elke dag oefenen,
dan zouden ze de verhalen
kunnen vertellen van hoop,
geloof en liefde, maar ook van
twijfel, onzekerheid, angst,
teleurstelling en verdriet. Het
verhaal van de hoop op herstel,
hoop op terugkeer naar een
zelfstandiger leven, hoop op
terugkeer naar huis, hoop op
nog een stukje goed leven.
Verhalen van geloof in jezelf,
geloof in God die je zal helpen,
geloof in de toekomst,
vertrouwen dat het goed zal
komen. Verhalen van liefde: de
zorg en de aandacht van de
helpers, de therapeuten die met
je oefenen, die ook de hoop en
het geloof niet zomaar opgeven,
die je bemoedigen en met wie je
soms kunt lachen, die een
grapje maken. De verhalen van
de twijfel of het wel zal lukken,
de angst dat het herstel niet
komt, dat je altijd in het
verpleeghuis blijft, dat de
beschadiging voorgoed is,
verdriet om het verlies van je
kracht en je gezondheid. Er is
ook eenzaamheid in deze
oefenzaal al of niet opgemerkt.
Nu komen we er op zondag
samen en we lezen de brief die
onze ziel de voorbije week
schreef. De brief waarin we
schreven over onze hoop en ons
verdriet, over alles wat we
meemaakten, leder komt met
zichzelf, met wat leeft in zijn of
haar ziel. Van het samen-zijn
kan liefde en warmte uitgaan.
Een woord kan je raken,
inspireren, troosten. Je krijgt
weer nieuwe moed. Op zondag
oefenen we ook opdat onze ziel
soepel blijft, opdat onze ziel niet
overgeleverd wordt aan de
wanhoop, niet verdrinkt in
bitterheid. We oefenen opdat
we krachtiger worden in de
liefde en de aandacht voor
elkaar. En we vieren onze hoop
én ons verdriet. Ja, ook ons
verdriet, want er is er Een tot
wie we kunnen zeggen: „Gij die
weet wat er in mensen omgaat
aan hoop en twijfel, domheid,
drift, plezier en onzekerheid..."
Wie in zijn leven te maken krijgt
met ziekte en handicap en zich
moet oefenen in overgave,
overgave aan een nieuw leven,
een ander leven, staat voor een
vaak zware opgave. Je hebt
elkaar erbij nodig. Maar ook
moet juist dan je ziel niet
verwaarloosd worden. Kleine
tekenen van meeleven en
eenvoudige woorden kunnen je
behoeden en eraan bijdragen
dat je er mens bij blijft.
Volwaardig mens. Nu we
tijdelijk op zondag
samenkomen in de oefenzaal
hebben de oefeningen van
geloof, hoop en liefde een
nieuwe betekenis gekregen
voor mij.
ROTTERDAM Zuster
Celeste Vollebregt werkte
als verpleegkundige tot ze
„ziek van het werk" werd
afgekeurd. Ze besloot al
leen, buiten het klooster,
te gaan wonen, en kreeg
een andere wereld te zien.
Ze ging in een oude wijk
van Rotterdam taal- en
naailessen geven aan bui
tenlandse vrouwen en
ontdekte hoe gastvrij de
buitenlanders zijn. Maar
hoeveel contacten ze ook
met Turken en Marokka
nen heeft, dat ze geen
man heeft en „met God is
getrouwd", blijft voor hen
moeilijk te vatten.
Vollebregt behoort tot de Rot
terdamse zwerfreligieuzen:
zusters, paters en broeders die
werken onder mensen in de
Maasstad voor wie de Rooms-
Katholieke Kerk meestal wei
nig aandacht heeft, zoals bui
tenlanders, drugsverslaafden
en heroïnehoeren. Ze noemen
zich zwerfreligieuzen in na
volging van de aartsvader
Abraham. Net als hij voelen zij
zich geroepen „de traditionele
veiligheden en geborgenheden
te verlaten en hun tred te
richten naar hun schapen".
Deze schapen ziin de mede
mensen in nood, die onder
meer te vinden zijn in „een
onbekend en onherbergzaam
gebied" als een oude stadswijk,
een opvangcentrum voor
drugsverslaafden of de omge
ving van het Centraal Station
van Rotterdam.
Tien van de ruim dertig zwer
freligieuzen die zich in Rotter
dam maatschappelijk inzetten,
ontmoeten elkaar eens in de
zes weken om ervaringen uit
te wisselen en elkaar zonodig
bij te staan. Gespreksleider is
dan Ruud van Doorn, stafme
dewerker van het Katholiek
Centrum voor Welzijnsbehar-
tiging. „Buitenstaanders be
grijpen vaak niet waar het ons
om gaat. Je krijgt zo gauw sen
satieverhalen", zegt Irene Jeu-
rissen, die werkt bij het af-
De Rotterdamse Kruiskade, waar veel drugsverslaafden rondhangen, is een van de werkterreinen
van de zwerfreligieuzen.
Kritiek
Het werk van de zwerfreli
gieuzen wordt gemakkelijk op
gevat als kritiek op de kerk, zo
bleek enkele maanden geleden
tijdens een manifestatie van
het bisdom Rotterdam. Toen
de zwerfreligieuzen over hun
werk vertelden, verweten
sommige gelovigen hun dat ze
onvoldoende oog hebben voor
de „rijkdom die de kerk
biedt".
De zwerfreligieuzen zien hun
werk echter in het geheel niet
als kritiek, maar als een „con
tinu appèl" op de kerk om zich
met maatschappelijke proble
men bezig te houden. „Wij
vinden dat de kerk niet bin
nen maar buiten de muren te
vinden is", zegt Vollebregt. De
kerk zou zich met maatschap
pelijke problemen moeten be
zighouden en haar aandacht
moeten richten op de groepen
voor wie de zwerfreligieuzen
werken. „Wat zou het goed
zijn, als de pastores aan het
eind van de Islamitische vas
tenmaand Ramadan de kerk
gangers opriepen aan hun isla
mitische buren een bloemetje
te brengen", zegt zuster Matt-
hia Jongen, die ooit missiona
ris in Zaïre was en nu in de
Surinaamse parochie van Rot
terdam werkt.
Eigenlijk, voegt Van Doorn
toe, hebben de zwerfreligieu
zen dezelfde doelstelling als de
kerk. „De kerk wil zich rich
ten op de samenleving, ze wil
verankerd zijn in de samenle
ving". De kerk moet om aan
deze doelstelling te voldoen
bepaalde risico's nemen, maar
daar mag ze niet van terug
schrikken. „Het Evangelie is
gevaarlijk, het morrelt aan je
geweten". De praktijk leert
echter anders. Als het indus
triepastoraat DISK tijdens een
eucharistieviering opkomt
voor de rechten van migran
ten, werklozen en arbeidson
geschikten, lopen „sommigen
grif de kerk uit", weet Jeuris-
sen.
De kerk moet meer een plaats
van ontmoeting worden,
meent Jongen. De Surinaamse
parochianen ontmoeten elkaar
I FOTO: SIJTHOFF PERS
tijdens de maandelijkse vie
ring. De parochie streeft er
naar dat de Surinamers zich
op de parochies in hun buurt
oriënteren, maar dat blijkt
vaak problemen op te leveren.
De drempel is hoog en nie
mand kent hen. Jongen kent
in haar werk grote waarde toe
aan de contacten met de paro
chianen. Feestjes en partijtjes
zijn een belangrijk onderdeel
van haar werk, want daar,
veel meer dan in de kerk, kan
ze met parochianen afspraken
maken.
Stuwers
De zwerfreligieuzen zien hun
werk als verwerkelijking van
de idealen waarvoor hun con
gregatie is opgericht De con
gregaties waren binnen de
kerk „stuwers, voorvechters"
die meer dan eens tegen de wil
van de kerkleiding in opkwa
men voor de belangen van de
armen in hun tijd.
Jongen noemt als voorbeeld de
congregatie van Dochters der
Wijsheid, waartoe zij behoort.
De Fransman Louis Marie
Grignon de Montfort stichtte
de congregatie voor het werk
onder de wezen. Hij legde de
zusters consequent een armoe
dige leefwijze op, wat hem
door de bisschoppen niet in
dank werd afgenomen. Drie
maal werd hem door een bis
schop verboden zijn priesterlij
ke functies uit te oefenen,
maar zijn posthume wraak
was zoet. Grignon werd later
heilig verklaard, een eerbe
toon dat de bisschoppen nooit
ten deel is gevallen.
De Dochters der Wijsheid
brachten al in 1979-1980 een
bezinningsproces over hun
taak in de huidige samenle
ving op gang. Daarin werd een
moderne vertaling gevonden
voor de doelstelling dat de
congregatie zich inzet voor de
genen die door de wereld aan
hun lot worden overgelaten en
bij wie de kerk niet of nauwe
lijks aanwezig is. Ook binnen
de Stichting Nederlandse
Vrouwelijke Religieuzen
(SNVR), waarin de ordes en
congregaties samenwerken,
bestaat veel waardering voor
het werk van de zwerfreli
gieuzen.
Maar niet iedere orde of con
gregatie staat te juichen als
een lid zwerfreligieus wordt.
Hoezeer ook opgericht als
voorhoede binnen de kerk, de
congregaties bevinden zich
vaak zelf in een beschermde
positie. „Zij weten vaak weinig
over ons werk en hebben soms
dezelfde vooroordelen die in
de samenleving tegenover bui
tenlanders en drugsverslaaf
den bestaan". Maar veel con
gregaties laten genoeg ruimte
voor initiatieven van leden om
een leven als zwerfreligieus
mogelijk te maken.
Niet iedere zuster of pater is
geschikt voor een leven als
zwerfreligieus, erkennen de
drie Rotterdamse religieuzen.
„Je moet in je karakter een
avontuurlijke inslag hebben",
meent Vollebregt.
Bovendien, zeggen de drie in
navolging van een brochure
over hun werk, moet je door
de ander „beroerd" willen
worden. Zwerfreligieuzen
moeten „een flinke jas uittrek
ken van hun eigen ethische
opvattingen over goed en
kwaad en hun soms neerbui
gende opvattingen over hulp
aan anderen" laten varen.
De Duitse televisie vertoont
momenteel op de zondagavon
den een uitstekende serie do
cumentaires over grote kerke
lijke processen in het verle
den. Uiteraard speelt de Inqui
sitie daarin een grote rol, de
kerkelijke rechtbank die be
last werd te waken over de
zuiverheid van het geloof en
de schenders daarvan te ver
volgen. Uiteraard kon het niet
missen dat in deze serie ook
het proces rond Galilei werd
nagespeeld, de zeventiende-
eeuwse Italiaanse geleerde die
in navolging van Copernicus
had beweerd dat niet de aarde
maar de zon het middelpunt
was van het heelal. In dat pro
ces herriep Galilei ten dele
zijn stellingen, maar de inqui
siteurs bleken, getuige deze
documentaire, evenmin geheel
zeker van hun zaak. Waar
schijnlijk mede als gevolg
daarvan kwam Galilei er ge
nadig van af, want hij mocht
blijven publiceren. Heel an
ders liep het af met de Bo
heemse priester Johannes Hus
die, ofschoon hem door de
Duitse koning Sigismund een
vrijgeleide was beloofd, op het
concilie van Konstanz tot de
brandstapel werd veroordeeld.
Hus, een duidelijke voorloper
van Luther, had getwijfeld
aan de transsubstantiatieleer
die zegt dat tijdens de conse
cratie brood en wijn verande
ren in het lichaam en bloed
van Christus Ook hekelde hij
de uitwassen in de relikwieën-
verering die grote vormen had
in Duitsland zijn maar de toon
die in deze serie aangeslagen is
er niet een van dik hout zaagt
men planken. In de uitzending
over Galilei van afgelopen
zondag kwam ook kardinaal
Ratzinger aan het woord, de
prefect van de congregatie
voor de geloofsleer die de
vroegere inquisitie voortzet.
Hem werd gevraagd of het
proces van Galilei niet zou
moeten worden overgedaan.
Gezien de totaal veranderde
inzichten leek hem dit overbo
dig, maar hij hoopte wel dat de
kerk lering had getrokken uit
het proces tegen Galilei.
In feite is dat echter slechts
ten dele het geval. Hus noch
Galilei werden in ere hersteld.
Bovendien zijn de processen
die de congregatie aanspant,
ook al zijn de omstandigheden
waaronder ze gehouden wor
den totaal veranderd, nog
steeds geheim en krijgt degene
die beschuldigd wordt geen
advocaat. Mensen als Schille-
beeckx en de Amerikaanse
hoogleraar Charles Curran die
in 1986 zijn ambt van hoogle
raar aan de katholieke univer
siteit van Washington moest
opgeven, moeten het zonder
verdediging stellen.
De gang van zaken op het pro
ces tegen Hus kon bekend
worden doordat een van de
aanwezigen die duidelijk op
zijn hand was, na afloop een
uitvoerig verslag van de gang
van zaken opstelde. De Inqui
sitie was er echter alles aan
gelegen de gang van zaken tij
dens deze processen in de
doofpot te stoppen. De slacht
offers werden niet alleen on
derworpen aan vernedering
en foltering, zij kregen ook
een absoluut zwijggebod opge-
legd.
„Laat varen alle hoop, gij die
hier binnentreedt", stond vol
gens Dante geschreven op de
poorten van de hel. Het kan
volgens de kenner van de In
quisitie, Frédéric Max, met
evenveel recht gezegd worden
van degenen die in handen
vielen van het Heilig Officie.
De meeste slachtoffers van de
Inquisitie zijn naamloos.
In het optreden van het Heilig
Officie worden twee periodes
onderscheiden, de Middel
eeuwse Inquisitie en de twee
de of de moderne Inquisitie
die na de Hervorming ont
stond en voornamelijk huis
hield in landen als Spanje,
Portugal en Italië. In het on
langs gepubliceerde Gevange
nen van de Inquisitie (Uitgave
Ambo) slaagde Frédéric Max
erin een negental getuigenis
sen uit die tweede periode te
bundelen, van mensen dus die
hun proces overleefden. Ook
in hun verhalen moet men na
tuurlijk beducht zijn voor het
gevaar van vertekening: het
verhaal van de inquisiteurs
krijgt men er niet bijgeleverd.
Maar wel is het zo dat de ge
schiedenis van de Inquisitie al
vele malen belicht is vanuit
het standpunt van de inquisi
teurs, zelden echter bezien
Het processen van de Inquisi
tie vormen ongetwijfeld een
van de zwartste bladzijden van
de Europese geschiedenis. Ner
gens is het moderne adagium
van Lord Acton dat macht
corrumpeert en absolute
macht op een absolute manier
beter bewaarheid geworden
dan in het optreden van de in
quisiteurs. Vooral de Spaanse
Inquisitie is ronduit gruwelijk
geweest. Op de eerste plaats
waren de joden ervan het
slachtoffer, in het begin van
de zeventiende eeuw waren
het de Lutheranen die massaal
werden uitgemoord. Maar op
dat moment ontstond ook van
uit verlichte kringen in
Frankrijk protest. In de twee
de helft van de achttiende
eeuw nemen de activiteiten
van de Inquisitie duidelijk af.
Vaak wordt gezegd dat de In
quisitie gebillijkt kan worden
door haar te plaatsen in het
-Gr
eft
JHIED
rijvei
ivelai
tt Ier di
-tlET kabinet Lubbers-III beleeft dit weekeinde zijn Ope
nendste uren sinds zijn formatie in 1989. In een achtste 2
mertje wil de PvdA-top belangrijke knopen doorhakke :enetv
ficieel gaat het over de kabinetsplannen met de wao, m
werkelijkheid staat het gezelschap, onder wie vice-piB we(
Kok, fractievoorzitter Wöltgens en vice-partijleider jf de
cum, voor de vraag of het kabinet al dan niet ten val d af.
worden gebracht.
oorzi
JJE PvdA is de afgelopen weken door de brede vo i. De
stand tegen de wao ernstig in het ongerede geraakt. G gen i
ten zijn in opstand gekomen en zelfs de meest trouwe
hebben hun lidmaatschap opgezegd. Maar nog ernsti
dat de partij een pijlsnelle neergang in de opiniepei A
doormaakt. Het besef begint bij steeds meer sociaal-den
ten door te breken dat de huidige coalitie met het Clj
PvdA in rap tempo naar de bliksem helpt.
WAT nu te doen? Voor die moeilijke vraag staan de tx
rijkste beslissers in de partij dit weekeinde. Achter de
wordt al gefluisterd dat Kok, Wöltgens en Castricum e
aan gelegen is de eenheid in de partij te herstellen. 4*--i
immers iets is waar de PvdA in deze benarde tijden
hoefte aan heeft, dan is het wel verdeeldheid in eigenjm.
deren. De kabinetscrisis van 1989 en de hooglopende J
in liberale kring hebben toen al geleerd dat de kiezers
bitter weinig waardering voor kunnen opbrengen.
MAAR hier wringt nu juist de schoen. Vice-premier H
samen met zijn zes collega-ministers verantwoordelijk^.!*
het wao-plan waar de fractie en de partij nu zo nadrukte
afstand van nemen. Een harde confrontatie in de Kamelen
sen Kok die het plan verdedigt en Wöltgens dk d
fel aanvalt zal zelfs bij de meest bijziende waarnem&e
beeld van verdeeldheid oproepen. Nog gevaarlijker D
het als óf Kok óf Wöltgens het onaanvaardbaar over elfceni
voorstellen moeten uitspreken. Vandaar dat de PvdA-c^dse
het kabinet (Kok) en de PvdA-voorman in de Kamer (fc 0]
gens) dit weekeinde samenhokken in een poging hun I d
ken gelijk te zetten. jam
n g
TENEINDE één lijn te kunnen trekken staan de beideat
tieke leiders twee mogelijkheden open. De eerste -peg
compromis sluiten over de wao is duivels ingewikkejënt
tweede uit het kabinet stappen levensgevaarlijken*
bij een compromis over de wao te beginnen: dat zal ij vc
belang van de coalitie niet radicaal mogen afwijkeflal i
het kabinetsvoorstel. Want een financieel 'boterzacht' j
natief doet afbreuk aan Koks pogingen het imago va%ter
solide schatkistbeheerder te verwerven. En een alterik t
dat de uitkeringsrechten van wao'ers geheel buiten |Mu
laat, is bovendien onacceptabel voor het CDA. NietP"t€
niets onthulde CDA-fractieleider Brinkman daags na he^
binetsbesluit dat de hervorming van de sociale zekerhei|ar
eigenlijke 'hoofddoel' is van het kabinet Lubbers-III.
BLIJFT over het crisisscenario. Kok en Wöltgens JL1
daarbij voor de moeilijke afweging of de PvdA na een b
vanwege de wao meer levenskansen heeft dan in de hu)0l
'Verelendung-situatie'. Zullen de kiezers die zich wal.
van de partij hebben afgewend de moederclub weer
kend in de armen vallen of niet? En belangrijker: fëtcn
de PvdA met zo'n opstelling zijn kansen de komende paf
tien jaar ooit weer aan de regering deel te nemen?
HET zijn knappe stuurlieden die een schip in vlieg^f
storm op koers weten de houden. Zeker is dat de Pvd^sa
slist niet van harte van het kabinet afscheid zal nemen^ b
dert Kok in 1986 het roer van Den Uyl overnam heefne
zich immers op één doel gericht: de PvdA omvormen tol bi
realistische partij die regeringsverantwoordelijkheid r
dragen. Een breuk met dat beleid zou niet alleen het e^es
betekenen van het kabinet Lubbers-III maar vermoed
ook het politiek stervensproces van Kok inluiden. Ca
nar
lie
Autodafé van een
ketter in Goja,
Spanje.
kader van haar tijd. Frédéric
Max is het daar niet mee eens.
Altijd, zegt hij, waren er wel
mensen begiftigd met redelijk
heid die deze excessen niet in
verhouding achtten tot de be
langen die de machthebbers
koesterden. Max wijst ook op
de uitspraak van Marguerite
Yourcenar: „tegenover de
vroeger begane wandaden van
de partij die men aanhangt
heeft men altijd de neiging de
slachtoffers te begatelliseren
en het zo voor te stellen dat de
terechtstellingen minder tal
rijk waren dan is beweerd en
verder dat zij nu eenmaal
noodzakelijk waren voor de
goede orde en in overeenstem
ming waren met de geest van
de tijd". Frappant is inderdaad
dat in de seculiere religies, zo
wel die van Robespierre als
die van Lenin dezelfde argu
menten gebezigd zijn.
Prozesse der Weltgeschichte
(zondagavavond Dtsl. 3, 22.25),
deel III behandelt het proces
tegen Jeanne D'Arc.
ficlclócSoiiAant
Uitgave
Kantoor:
Telefoon:
Westerpers bv (maakt deel uit
Apothekersdijk 34, Leiden
071 - 122 244
071 - 134 941
Postbus 112300 AA Leiden
Hoofdkantoor. Koopmansstraat 9. 2288 BC Rijswijk
Telefoon 070-3190 933. ip
Telefax 070-3906 717 Is
Postadres: Postbus 9.2501 CA Den Haag »s
F
Directeur/hoofdredacteur: J Leune
Adjunct-hoofdredacteur J Timmers. 0
Chef-redacteur: G.- J. Onvlee. ?C
r
Secretariaat directie/hoofdredactie (tel 070 - 3190 808) L. van Koot. A
B]
Stadsredactie Leiden (tel. 071 -144 046 of 071 -144 047) R Kleijn (chef). M R<
drs. J. van Zeijl je
n Herpen (chef), F Buurman, u
(tel: 070-3190 815)
ui a v, von Haersma Buma, A. van Holstein.pL
Leeuwen - Voorbij, R de Roo, drs K Veraart
Sport Leiden e o (tel 071 -144 049) K. van Kesteren
Binnen- en buitenland, financiën en econ
A van Rijn (chef), W Bunschoten, drs. C
E. Huisman, H Jansen, drs. J. van Leeuw
Sport algemeen (tel. 070 - 3190 826): F Werkman (chef). P Alleblas, D Dijkhuq
D Kiers, R. Langeveld, drs. H -F Ruijl !ar
Kunst/rtv (tel 070 - 3190 834): G Ansems (coordinator), B Jansma, H Piet.
Geestelijk leven (tel. 070 - 3190 835) L. Kooistra, drs. P van Velthoven.
Foto (tel. 070 - 3190 838): M. Konvalinka (chef), S Evenhuis, S Pieterse.
Redactie-secretaresse (tel. 070 - 3190 819): T. Kors
M
De Leidse Courant maakt verder gebruik van de diensten van pr
- freelance-medewerkers en -correspondenten in zijn verspreidingsgebied; j
- de parlementaire redactie en de nieuwsdienst van de Stichting Pers Unie. eerr
dactioneel samenwerkingsverband van negen regionale kranten in NederlancP
België De algemene verslaggevers van Pers Unie zijn drs K SwiersenM. vanke
Ven De parlementaire redactie bestaat uit R. in 't Hout (chef), H. Bijleveld, D. tGj
land, P. Koopman, D van Rietschoten en K. van Wees j
- het Algemeen Nederlands Persbureau en buitenlandse persbureaus;
- de volgende correspondenten in het buitenland: S Akkerman (Praag), ar
drs D J. van den Bergh (Peking), drs H Botje (Tunis). A Courant (Athene). |rij
R. Hasselerharm (Johannesburg). T Heard (Kaapstad), drs A Heering (Romt
B van Huët (Parijs), M de Koninck (Washington). H Kuitert (Nieuw Delhi).
F Lindenkamp (Sao Paulo), R. Simons (Londen), drs R. Vunderink (Moskou),ar
W Werkman (Jeruzalem), E. Winkels (Barcelona), G. van Wijland (Belgrado), fg(
F Wijnands (Bonn), J Wijnen (Brussel). U
De Leidse Courant heeft als lid van de Stichting Pers Unie de exclusieve vertaal-»*
publicatierechten van The Times en The Sunday Times of London. Vertaalster
M deCocq P"
n 08.30 tot 17.00 u
ri 18 00 tot 19 00 u
Nabezorging
Telefoon 071 -122 248 op mi
15 00 uur.
Abonnementsprijzen (inclusief 6% btw)
Bij automatische betaling:
per maand 25.70
per kwartaal 76,60
per jaar 294,30
Bij betaling per acceptgirokaart:
per kwartaal 78,60
per jaar 299,30
Het abonnementsgeld dient vooruit te worden voldaan
Advertenties
Informatie en tarieven over advertenties tel 071 - 122 244
Telefax voor uitsluitend advertenties 071 - 134 941
Voor uitsluitend het doorgeven van advertenties kantoor Rijswijk 070 - 3902 702«
Bankiers
AMRO BANK NV 473 575 515
POSTBANK NV 663 050
