„Een psychose kun
je toch overwinnen"
CeidócSouocmt
GEZOND EN WEL
Lof voor lingerie
Kanker in kaart gebracht
Macht II
z<
MAANDAG 5 AUGUSTUS 1991
Een paar jaar in inrichtingen. Er goed
uitkomen en nu een bundel met gedich
ten presenteren. Dat heeft Wilma Waal-
derbos-Doppen gedaan. Zij heeft haar er
varingen opgeschreven en vooral van
zich af geschreven. „Omdat het me weer
kan overkomen, omdat het iedereen kan
overkomen."
EX-PATIËNT WILMA WAALDERBOS SCHRIJFT GEDICHTEN
Op de voorkant van een
pas verschenen druk
werkje van uitgeverij
Van Keulen in Zelhem is
een vijfjarig meisje te
zien, dat verlegen met
haar pop poseert voor de
fotograaf. Vijfentwintig
jaar later zou deze verte
derende kleuter worden
opgenomen op de psychi
atrische afdeling van het
Nieuwe Spittaal in Zut-
phen.
Diagnose: een psychose, ge
paard gaan met bedrukkende
depressiviteit. Na een schijn
bare genezing volgen nog
verschillende opnames, met
als uiteindelijk resultaat een
vrijwel totale genezing.
Wilma Waalderbos-Doppen
uit het Achterhoekse Zieu-
went, die ooit die onschuldige
kleuter was, heeft over de
moeilijkste periode in haar
leven gedichten geschreven.
Nu zijn die gebundeld in het
boekje 'Een beetje 'n won
der', waarin soms heel nuch
ter, soms heel poëtisch het
gevecht met de duistere de
len van onze psyche wordt
beschreven. In de eindfase
van haar ziekte, die ze gro
tendeels overwon in het psy
chiatrische ziekenhuis De
Wellen in Apeldoorn schrijft
ze: „Er ligt sneeuw, het is
helder, de zon straalt. We
wandelen en genieten en al
mijn beslommeringen ver
dwijnen als sneeuw voor de
Lijden
Voordat ze het zo kon zeggen
zijn heel wat pillen geslikt,
heel wat tranen vergoten en
is heel wat bitter lijden ver
werkt. „Al die ervaringen
heb ik op een creatieve ma
nier een plek proberen te ge
ven door het schrijven van
dit boekje", zegt ze in haar
boerderij, waar ze een nieu
we fase in haar leven beleeft.
De kleuter van toen om
schrijft ze als een heel gevoe
lig meisje dat opgroeide tus
sen de weilanden en een min
of min meer normale jeugd
had. Die jeugd mondde uit in
een beroep als groepsleidster
voor verstandelijk gehandi
capten en later als maat
schappelijk werkster. Toen al
bleek dat ze eigenlijk heel
slecht voor zichzelf kon op
komen en steeds vaker „op
de tenen moest lopen", waar
door regelmatig hyperventi
latie ontstond en ze zich niet
buiten de deur durfde te ver
tonen.
Uiteindelijk kon ze het niet
meer uithouden in de hulp
verlening en haakte af. Ze
verbouwde samen met haar
man haar huidige woning en
kwam „in een leeg huis" te
zitten. „Mijn maatschappelij
ke carrière leek mislukt en
kinderen krijgen lukte niet,
waardoor ik me juist op dat
laatste ging fixeren".
Ze kwam in een cirkel te
recht, raakte helemaal in de
war en zegt op het laatst
„geen benul meer gehad te
hebben van tijd", 's Nachts
sliep ze niet meer, kreeg
steeds meer associaties en
had het idee dat zelfs wat op
tv werd gezegd over haarzelf
ging. „Je hebt het zelf niet
door, je voelt je zelfs een
beetje high, maar je zakt
steeds verder weg".
Haar radeloze man Toon be
werkstelligde uiteindelijk
=een opname op de psychiatri
sche afdeling van het Nieuwe
Spittaal in Zutphen, waar ze
zware Haldol-tabletten te
slikken kreeg om haar ge
moedsstemmingen weer een
beetje in evenwicht te bren
gen. „Je kunt je niet meer
goed bewegen en je krijgt
stijve kaken", herinnert ze
zich, „het speeksel droop uit
mijn mond".
Toen kwam ook bovendrij
ven hoe graag ze een kind
had gewild die. laatste jaren,
hoe graag ze aardig gewor
den wilde worden door alle
mensen en hoeveel ze een
echte vader had gemist in
haar eerste kinderjaren.
Over dat laatste schrijft ze in
een gedicht: „Al jaren noem
ik jou geen papa meer. Vader
verduidelijkt meer de af
stand, was er wel sprake van
een hechte band? Toch zoekt
het kind in mij je nog weer
keer op keer". En over haar
eerste opname: „Een koor
zingt kerstliedjes, met de rug
naar ons toe. Sympathiek,
vind ik dat. Zo hoeven ze
geen tranen te zien". En in
datzelfde gedicht: „Ik geef
me over en slik medicijnen
en rust. Hallucineer, over een
klein meisje dat fietst over
een heel lange weg".
Hoe zwaar het ook was, dood
wilde ze niet. „Toen ik in die
eerste winter aan het wande
len was hoopte ik zó dat het
voorjaar zou worden". Klei
ne, intieme dingetjes hielpen
haar die eerste vreselijke pe
riode te overleven. Zoals
Hanna, de schoonheidsspecia
liste, die zegt Wilma's huid
mooi te vinden. „Mijn wan
gen worden rood. Het doet
goed aangeraakt te worden
wanneer je wat moeilijk in je
vel zit".
Agressie
ten, maar nog niet in staat
bleek te zijn zich thuis staan
de te houden werd ze opge
nomen in de Therapeutische
Gemeenschap van het psy
chiatrische ziekenhuis De
Wellen in Apeldoorn, waar
ze allereerst besloot af te val
len. „Ik had me volgevreten,
woog 87 kilo", grinnikt ze.
„Doordat ik er in slaagde m'n
oude gewicht terug te krijgen
kreeg ik zelfvertrouwen".
Daardoor kwam vermoede
lijk ook het idee sterker door
dat ze zichzelf „bijeen moest
rapen". Instrumenten: het
loslaten van 'prestatiegericht
denken' praten over haar
verleden, geborgenheid vin
den en het toelaten van de
agressie die ze altijd had
weggestopt. „Ik ben een gif
konijn. Dat mag ik best eens
laten zien".
Om dat allemaal in te zien en
te beleven heeft ze onschat
bare, geduldige hulp, maar
ook heel veel warmte gekre
gen van vele hulpverleners.
En dat mag best eens worden
gezegd in een tijd, waarin zo
veel wordt geklaagd over te
kortschietende zorg in instel
lingen. „Ze bleven mij warm
te geven, ondanks het feit dat
ik soms heel moeilijk was",
glimlacht ze.
Het normale leven kreeg
vastere voet in haar lichaam
en ziel, waardoor langzaam
maar zeker zelfs echt lolma-
ken, tussen alle verdrietige
buien, er weer bij begon te
horen. „Als je durft te tonen
dat je kwetsbaar bent valt er
heel wat van je af. Dan blij
ken de reacties van de men
sen ontzettend mee te val
len". Waarna heel onschuldig
volgt: „Je wilt zelf perfect
zijn, maar niemand is toch
perfect? Bovendien: als ik
niet zo ben als alle anderen is
dat niet zo erg. Het is toch
leuk een beetje eigenaardig
te zijn, niet saai?"
Ze heeft ook leren accepte
ren dat het 'waarom en hoe'
van al die onrust in haar
geest misschien nooit te ach
terhalen is. „Dat levert toch
geen echte verklaring op".
Waarom ze het boekje heeft
geschreven? „Omdat ik
steeds het gevoel had ik toch
wel iets bijzonders heb be
leefd en omdat veel van dit
soort dingen in de taboesfeer
zit. Ik heb het voor mezelf
gedaan, maar als er herken
bare dingen inzitten is dat
mooi meegenomen"
Schrijven
Een van de meest hoopvolle
punten in haar gedichten
bundeltje is misschien wel
het feit dat je goed uit een
psychose tevoorschijn kunt
komen. „Je kunt zoiets weer
krijgen, is mij verteld door de
dokter, maar ik weet ook dat
ik het wéér kan overwinnen.
Ik slik nog lichte medicijnen
om evenwicht te bewaren en
ben nog in dagbehandeling
Wilma
Waalderbos-
Doppen: „Je wilt
zelf perfect zijn,
maar niemand is
toch perfect?"
FOTO:
PERSUNIE
om mijn proces verder af te
ronden. Ik schilder en doe
cursussen die ik leuk vind.
Misschien ga ik wel verder
met schrijven, een kinder
boek, wie weet". En een
baby, waarover ze zo lang
heeft gedroomd.? Ze lacht
ontwapenend. „Ik ben er niet
meer op gefixeerd, maar een
kind zou mooi zijn, heel
mooi".
'Een beetje 'n wonder' door
Wilma Waalderbos. Uitge
verij Van Keulen in Zel
hem. Prijs: 19,50.
Kort onderjurkje, aan boven-*
en onderkant afgezet met een
speelse strook rondom. In
kleuren als emerald maar ook
in wit of zwart.
FOTO'S. PR
De lingerie, zo bleek in de
Parijse shows, is smaakma-
ker(ster) voor komende
mode. Kant, tule, zijde, soms
zelfs gevormd tot dunne,
luchtige beha-jurkjes, bus
tiers, corselet-achtige omhul-
linkjes, die met een beetje
fantasie meer op onthullin
gen lijken, zullen de winter
dag opvrolijken.
Zou er een hausse in open
haarden ontstaan? We
moeten nog zien -of de nieu
we 'hot' couture, die bijvoor
beeld Versace bracht en ook
Karl Lagerfelt voor Chanel,
tot de flats zonder dubbele
beglazing doordringt.
Niettemin: het sein is gege
ven en lingeriefabrikanten
hebben de oren gespitst! Zo
de jonge vrouw niet meegaat
met het idéé om in decem
ber te doen of het zomer is,
zal ze toch proberen in de
lingerielook mee te gaan
door iets van deze luchtig
heid te tonen onder bijvoor
beeld de tere doorzichtige
pasteljurkjes naar het voor
beeld van Lanvin. Ook 'bal
lerina's' in tutu's van goud
kleurige tule, kunnen zeker
iets van hun voortreffelijk
'ondergoed' laten kijken.
Heel pikant kunnen ge
kleurde beha'tjes of bodies
daaronder schemeren. Want
die zullen komend seizoen
weelderig op de markt wor
den gebracht. Warner is ten
minste al begonnen met een
collectie in baroktinten:
„Aubergine" in stretch,
„Emerald" in groen; „Madei-
Smaragdgroen gaat het ma
ken in de foundationmode.
Het beha'tje bestaat uit kant.
Er is een corrigerende beugel
aanwezig aan de onderkant.
59.90) Kanten rioslip
27.50. („Prelude")
ra" staat in kleur voor een
volle bourgonge, wat goed
uitkomt, want rood komt in
de rekken te hangen voor
uiteenlopende kledingstuk
ken en dus ook voor die in
de broderie- en tuletrend.
Crêpe Georgette is eveneens
zo'n transparante stof, (feite
lijk thuishorend in de
avond- of zomermode) die
echter in één van de vele
grijzen der komende mode
de mogelijkheid zal bieden
iets op te vangen van de on
derliggende onderjurkjes.
De overlevingskansen van
kinderen, jonge volwassenen
en vrouwen met kanker zijn
de afgelopen jaren bedui
dend toegenomen. De long-
kanker-epidemie bij mannen
is sinds 1980 duidelijk over
haar hoogtepunt heen, maar
longkanker bij vrouwen
neemt toe. Ook huidkanker
neemt toe, zowel bij mannen
als bij vrouwen. Dit zijn en
kele uitkomsten uit een regi
strerend onderzoek van de
sociaal-geneeskundige
J.W.W-. Coebergh, die pro
moveerde aan de Erasmusu-
niversiteit van Rotterdam.
Coebergh is als docent ver
bonden aan het Instituut
Epidemiologie en Biostatis-
tiek en aan de studierichting
Beleid en Management Ge
zondheidszorg. Voorts is hij
consulent van het Integraal
Kankercentrum Zuid en van
de Stichting Nederlandse
Werkgroep Leukemie bij
Kinderen.
Van de inspanning in de ja
ren vijftig om tot een lande
lijke kankerregistratie in
Nederland te komen is de
registratie in het zuidoosten
van Noord-Brabant en
Noord-Limburg (thans be
heerd door het Integraal
Kankercentrum Zuid) als
betrouwbaar en bruikbaar
overgebleven. Op basis van
de registratie tussen 1975 en
1988 heeft Coebergh over
zichtsanalyses gemaakt van
alle tumoren en diepergaan-
de analyses van enkele vor
men van kanker. Op grond
van veranderingen in de
doodsoorzaken-statistiek ge
ven de uitkomsten een rede
lijk beeld van de verande
ringen in het hele land, al
dus de onderzoeker.
In het algemeen zijn de
overlevingskansen sinds de
jaren vijftig sterk verbeterd,
de laatste tien jaar vooral bij
kinderen, jonge volwassenen
en vrouwen. De zogenoemde
vijfjaars-overleving is nu
(voor alle vormen van kan
ker samen) bij mannen ruim
dertig procent en bij vrou
wen ruim vijftig procent. De
frequentie van aan tabak ge
relateerde tumoren is licht
afgenomen bij bij mannen,
maar sterk toegenomen bij
Borstkanker
Coebergh geeft meer gede
tailleerde informatie over
een aantal vormen van kan
ker. Wat de borstkanker be
treft wordt de diagnose
thans veel vroeger gesteld
en is ook.de prognose verbe
terd. De overlevingskansen
bij kanker aan de zaadbal en
eierstok zijn aanzienlijk toe
genomen. De 'epidemie' van
longkanker bij mannen is
sinds begin jaren tachtig
over haar hoogtepunt heen,
maar neemt bij vrouwen
juist toe. Huidkanker neemt
toe, niet alleen bij moeder
vlekkanker, maar vooral het
zogenaamde basaalcelcarci-
noom, dat in verband wordt
gebracht met langdurige
blootstelling aan zonlicht.
Wat de bloed- en lymfek
lierkanker betreft, conclu
deert Coebergh licht verbe
terde overlevingskansen. In
zijn proefschrift presenteert
Coebergh ook landelijke ge
gevens over bloed- en lym
fekanker bij kinderen. Hij
baseert zich op de registratie
van kinderartsen, georgani
seerd in de Stichting Neder
landse Werkgroep Leukemie
bij Kinderen.
De genoemde vormen van
kanker bij kinderen komen
in de geïndustrialiseerde
landen in gelijke mate (wei
nig) voor en zijn de afgelo
pen decennia niet toe- of af
genomen. Daarmee lijkt
Coebergh te ontzenuwen dat
schadelijke omgevingsfacto
ren van invloed zouden zijn.
De betere behandeling van
deze vormen van kanker
heeft geresulteerd in een da
ling van het aantal sterfge
vallen.
Kankerregistratie
In zijn proefschrift pleit
Coebergh voor verbetering
van de organisatie van de
landelijke kankerregistratie,
waarmee medio jaren tachtig
een begin is gemaakt, vooral
met betrokkenheid van me
dische professie. Alleen deze
betrokkenheid garandeert
betrouwbare gegevens en
verantwoorde interpretatie
van de uitkomst. Immers,
ziektedefinities veranderen
door verfijning en vervoe
ging van de diagnostiek en
ook de behandelingswijzen
ontwikkelen zich voortdu
rend. Kankerregistratie
dient adequate antwoorden
te geven op vragen als:
wordt het risico op verschil
lende vormen van kanker
(meer dan vijftig) groter of
kleiner en verbeteren de
overlevingskansen. Zo zijn
de gegevens van Coebergh
de afgelopen jaren volop ge
bruikt voor historische ana
lyse van de stand van de
kankerbestrijding en voor
toekomstverkenningen van
de vraag naar zorg, de zoge
heten scenarioprojecten. Met
enige ironie verwijst Coe
bergh naar de ons omrin
gende landen België en
Duitsland die uit privacy-
overwegingen weinig zicht
hebben op de omvang en
ontwikkeling van de kan-
kerproblematiek.
Stelling
„Het is in hooge mate te be
treuren, dat in de groote
dagbladen voorlopige mede
delingen over nieuwe be
handelingswijzen van chro
nische ziekten geplaats wor
den, voordat over de waarde
van die methoden eenige
meerdere zekerheid is ver
kregen'. Deze laatste stelling
bij het proefschrift 'Over de
Oorzaken van Dwarsligging'
van J.W.W. Coebergh. Lei
den 1909, is onverminderd
van kracht, aldus de promo
vendus. Genoemde Coe
bergh, destijds chirurg in
Nijmegen, is de grootvader
van de huidige promoven
dus.
door JOKE FORCEVILLE ,nen-
.56 I
andac
.45 I
Zonder gewetensvrijheid kan er
vrede zijn.
Paus Johannes Paulus II
JIVE
Een beetje te verwachten
het wel. Verschillende me.
hebben gereageerd op mijn
langs gepubliceerde coli
'Macht'. Dat is nu eenmaal
eng, gevaarlijk woord. Mij
onder meer voorgehouden
je het begrip van twee kai£7s\r
kunt benaderen. De goede
staander moet echter uit £PE
betoog hebben begrepen da 6 30
het had over macht als het ,ajarK
mogen om op ernstige, in g go
pende wijze invloed uit te oohn v
nen op wat iemand doet 035
neemt. Het ging om iemand
der druk zetten opdat hij
wat jij vindt dat hij moet d
opdat hij als zijn mening
kondigt, wat jij vindt d
dient te menen....
Die andere opvatting
macht: de mogelijkheid om^ 20
zelf waér te maken, je talei ^ênzi
te gebruiken, je verantwoofo qo
j'ial by
000/
Dais t
'eter F
2.00
2.10
00
eek, I
0.35
ielby,
RAC
!ai8[
acliaal
1ADIC
iveltualitei
t Islam
22 00-
lijk te voelen voor wat je
onderneemt, heb ik buiten
schouwing gelaten. Ook nu
ik het hier alleen hebben
die eerstgenoemde vorm.
Mij is het dan niet door alk
zers in dank afgenomen da
van de bisschop van HaatftADio
heb geschreven dat hij mtnuziek
macht te mogen uitoef e ladl°1
over gedachten, uitspraken j,A
mensen die in alle eerlijk1 7
en ernstige overweging in
weten zeggen en schrijven z
ze dat doen. Ik had daarbij
erop gewezen dat de bissc
van Breda de gelovigen e. ;onne(
aanspoorde een sterk gewt 3ewoc
te creëren. ,et0°!
ling 0
Maar, omdat het dan toch
maar wat hogerop te zoekei^ADlc
de kerk, ik heb me intussenw 04
woorden van Paus Johan i825i
Paulus II herinnerd, die /ujPj®,
zijn nieuwjaarsboodschap
dit jaar voor alle gelovig
heeft uitgesproken. Nadat
paus eerder aandacht had
steed aan het recht op gtJ0S c
dienstvrijheid en de rec/^®"^'
van etnische en religieuze m
derheden, luidde dit jaar ojradic
januari zijn uitgangspunt: „ZHande
der gewetensvrijheid kan c
geen vrede zijn. Geen enk
menselijke autoriteit heeft
recht om in te grijpen in het
weten van de mens". Dat is,
dunkt, duidelijke taal. Grh
wil ik er volledigheidsha
aan toevoegen dat Johan en 18
Paulus erbij heeft gezegd Progrz
het geweten niet een aósol18 40
grootheid is; dat het dus
worden gevormd.
Maar het geweten staat i
een wezenlijke relatie met is
waarheid, zet aan tot onderz2
ken, het in vrijheid vinden vLAni,
die waarheid. Nu is het %ctuei
wel mogelijk dat iemand zikaai
zoekt soms iets vindt wat n2i .03
onverkort klopt met de opwslc 23
ting van een ander. En als |RAD|(
ander dan dwingt: „Als u I1700
standpunt niet herziet, ban ïitrevue
uit de kerk", oefent die wel J2205
gehoorde (in onze tijd onv«Nachl
stelbare) macht uit. Het WRAD)(
niet vreemd dat de paus in 2dl0 3
boodschap ook de nadruk ei) 16 30
legde dat gewetensvrijhyew
voorwaarde is voor vrede (M^lave!
slotte sprak hij op de dag die
vens Wereldvredesdag w^0ver r
Dat is ongetwijfeld een feit r&b-f
grotere verbanden; dat gaat i
zo goed op in het klein. Enk
het bepaald niet geringe vt
band van de kerk moet het fdV
zeker algemeen geldend zijn.
Waarom gaan we er zo gem<
kelijk vanuit dat wat de am
zegt niet deugt omdat het n
strookt met onze mening? A
nesty International tracht
reldwijd op te sporen wi
mensen worden vernede
vervolgd, gefolterd om hun e
lijke mening. Er blijken
binnen de grenzen van onze l
schaafd geheten wereldi
len nog steeds vormen
geestelijke terreur voor te 1
men. Want het is terreur als 1
iemand die een mening huid
waarmee wij ons niet kunn
verenigen, op de knieën dw
gen. .Hem opdragen, tegen z /y
geweten in, zich te distantiëi
van zijn opvattingen. ZulRetVl
praktijken lijken verdacht vt warm
op, nee zijn, chantage: Als !ot n;
niet onderschrijft wat ik vt van
kondig (wat ik meen te moet
verkondigen vanuit mijn gew
tensovertuiging) val je uit
boot, verlies je je functie; ze ^ro e
ik je weg.
Het is onvoorstelbaar en ze De
onchristelijk dat een bissch
iemand laat vallen var.
meent dat hij ten onrechte k
tiek uitoefent, of verkeerde u
spraken doet. Betwist hij
daarmee de pauselijke
spraak van 1 januari
„Geen enkele menselijke aut
riteit heeft het recht om in
grijpen in het geweten van e
mens".
We hadden toch begrepen c
de tijden van inquisitie en he 1 M£
sen vervolging voorbij 1
Mi
