,Het wordt een
slagveld op de
arbeidsmarkt"
ELFT WAO'ERS KOMT NOOIT
HEER AAN DE BAK
De lange mars
naar de wao
ZATERDAG 20 JULI 1991
rbeidsongeschikten krijgen minder geld. Werknemers
ie zich ziek melden moeten per keer een vakantiedag
ïleveren. Een kabinet met nota bene sociaal-democraten
eft deze maatregelen bedacht. De werkgevers zijn
ivreden, de vakbeweging is woedend, wao'ers barsten in
„kanen uit en verzekeringsmaatschappijen wrijven zich in
handen. Kortom: het land is in rep en roer. Gaan we
raks met z'n allen een week korter op vakantie en komt
in honderdduizenden huishoudens alleen nog maar
hakt op tafel? Heeft het Grote Onrecht een aanvang
nomen of staan we aan de vooravond van een
kh< menleving waarin iedereen er weer bijhoort? „Geloof
e, het wordt een slagveld op de arbeidsmarkt".
QQKnm ssk @Esmms mB&sa&MssMit
zm M00 SftMt&tAJL
DICK HOFLAND, PAUL KOOPMAN en DICK VAN RIETSCHOTEN
Vroeger, dat wil zeggen vóór
1986, belandde je als langdurig
zieke werknemer vrijwel auto
matisch in de wao. Na een
klein jaar ziektewet, waarin
van begeleiding nauwelijks
sprake was, volgde een keuring
door een arts van de Gemeen
schappelijke Medische Dienst
(GMD). Was de diagnose ar
beidsongeschikt, dan had je al
tijd recht op een volledige wao-
uitkering tot het 65 jaar. Na de
stelselherziening van 1986, de
afspraken die eind 1990 in de
Stichting van de Arbeid wer-
a'i den gemaakt en de nieuwe
"maatregelen van het kabinet is
ie weg naar de wao veel langer,
i-en verkenning.
i De eerste ziektedag:
De werknemer moet de kos
ten hiervan zelf 'betalen''
door het inleveren van een
vakantie- of atv-dag.
De eerste zes weken:
Van de bedrijfsgezondheids
dienst wordt een intensieve
begeleiding verlangd. De
werkgever hééft de kosten
van de eerste zes weken ziek
te voor zijn rekening geno
men. Het loon wordt 'gedu
rende enige tijd' voor slechts
70 procent doorbetaald.
Na drie maanden:
Er wordt een terugkeerplan
opgesteld
Na zes maanden:
'De bedrijfsvereniging meldt
de zieke werknemer aan bij
de Gemeenschappelijke Me
dische Dienst (GMD).
Na twaalf maanden:
Als de werkgever tot ontslag
wil overgaan moet hij bewij
zen dat er in het bedrijf geen
andere passende functie is.
Voor het afstoten van een
werknemer naar de wao
moet een boete worden be
taald. De GMD stelt de mate
van arbeidsongeschiktheid
vast, waarbij ook gekeken
wordt naar de mogelijkheid
tot wisseling van beroep of
functie. De duur van de uit
kering (ten minste één jaar)
wordt bepaald aan de hand
van het arbeidsverleden.
Na 23 maanden:
Er volgt een nieuw 'reïnte-
gratiegesprek' tussen uitvoe
ringsorgaan en arbeidsonge
schikte. Bekeken wordt of
her-, om- of bijscholing soe
laas kan bieden. De wao'er
die weer gaat werken kan
profiteren van een loonkos
tensubsidie.
DEN HAAG - Een beetje dom
was het wel. De wao'er die zich uit
gebreid op de tv liet interviewen
bewoonde een prachtig pand, be-
lend door een zo mogelijk nog
mooiere tuin. Temidden van fraaie
meubels zei de man met gepaste
grafstem dat hij straks honderd gul
den per maand minder krijgt.
„Nou, dan kan daar dus straks
maar één auto in de dubbele gara
ge", reageerde werkend Nederland,
dat nooit te beroerd is getoonde
vooroordelen met cynisme te be
vestigen.
Elco Brinkman had het niet beter kun
nen bedenken. Heel veel wao'ers waren
volgens hem immers lapzwansen. Ze
kunnen best nóg aan de slag, maar dat
doen ze niet, ze zitten lekker thuis van
'ons' geld te genieten. De fractieleider
van het CDA zette daarmee de toon
voor een ongekend scherpe discussie en
voor de dito maatregelen die het kabinet
uiteindelijk heeft aangekondigd.
De politiek, immer op veilige afstand
van menselijke tragedies, vindt het wel
letjes. Er moet nu maar eens een eind
komen aan de groei van het aantal ar
beidsongeschikten. Werknemers moeten
minder snel worden afgekeurd en wie al
in de wao zit kan best weer aan het
werk, ook af is het ander, minder leuk
werk en eventueel in deeltijd.
Wie onder een trein heeft gelegen, een
been is kwijtgeraakt, met molentjes
loopt, een hartkwaal heeft, wordt getergd
door migraine, op gezette tijden astma-
aanvallen heeft, door z'n rug is gegaan,
aan multiple sclerose lijdt, wat vaker
zwak, ziek of misselijk is dan gemiddeld,
dan wel door de werkgever in de wao is
gedumpt omdat-ie niet meer zo hard no
dig was, krijgt* de rekening gepresen
teerd. Na een paar jaar wordt de wao-
uitkering (70% van het laatstverdiende
salaris) stopgezet en omgeruild voor een
aaw-uitkering ofwel 70% van het mini
mumloon. En dat is minder, soms zelfs
heel veel minder. Wie kort heeft gewerkt
belandt snel in de aaw, wie lang heeft ge
werkt iets minder snel, maar de terug
gang is onvermijdelijk. Wie dat wil
voorkomen, zal weer moeten gaan wer
ken of ervoor moeten zorgen dat-ie ge
zond blijft. Lukt dat niet, pech gehad.
Hoe het er allemaal precies uit gaat zien,
weet nog niemand. Het kabinet moet
nog veel maatregelen uitwerken en het is
niet ondenkbaar dat onder druk van po
litieke partijen en maatschappelijke or
ganisaties de plannen wat milder zullen
uitpakken. Zo heeft minister Kok al
voorzichtig voorgesteld een uitzondering
te maken voor 'echte' arbeidsongeschik
ten, zoals mensen met een ongeneeslijke
ziekte. Dat is ook één van de grote be
zwaren die de bond van gehandicapten
en arbeidsongeschikten (ANIB) heeft.
„Beperking van de wao-duur getuigt van
geen enkel begrip voor wat het betekent
arbeidsongeschikt te zijn", zegt de bond,
die de vergelijking met de ww afwijst.
„Iemand die aan multiple sclerose, kan
ker of reuma lijdt of door een ongeval
een dwarslaesie heeft, kun je niet gelijk
stellen aan een werkloze. Dat zou getui
gen van minachting voor de positie van
de arbeidsongeschikte".
Y erdiencapaciteit
Aan het werk dus. Maar hoe? De poli
tiek heeft er een ambtelijke, menson
waardige omschrijving voor bedacht: het
verlies aan verdiencapaciteit. In de prak
tijk betekent dit dat een straatmaker die
een been verliest wèl een uitkering krijgt,
omdat hij zijn werk niet meer kan doen,
maar dat een boekhouder die een been
mist gcén staat kan maken op een uitke
ring, omdat hij desondanks nog uitste
kend kan boekhouden; hij heeft niets
verloren aan verdiencapaciteit.
Het is de taak van de GMD om te bepa
len wat iemand ondanks zijn handicap
nog kan; in dezelfde baan of met ander
werk, eventueel onder zijn niveau. Dat
laatste heet in de kabinetsmaatregelen
'verruiming van het begrip passende ar
beid'. Alleen wao'ers vanaf vijftig jaar
ontspringen de dans. Iedere arbeidsonge
schikte die jonger is, wordt opnieuw ge
keurd om vast te stellen hoe groot het
'resterend arbeidsvermogen' is.
Jan Suschitzky vindt het maar niks. Hij
is hoofd van de arbeidsdeskundigen van
de GMD in de regio Amsterdam. De ka
binetsmaatregelen zullen volgens hem
niets oplossen. „Het ovèrgrote deel van
de wao'ers is al ingeschat op laag of on
geschoold werk", zegt hij. „Het klassieke
voorbeeld is de overspannen professor
die bollen zou moeten gaan pellen. Maar
wij roepen hier bijna dagelijks: hèdden
we maar overspannen professoren! Want
met die mensen kun je nog iets begin
nen. Maar de mensen waar wij mee zit
ten zijn straatmakers met een kapotte
rug of stucadoors met schouderklachten;
mensen die zowel qua opleiding als be
roepservaring weinig te bieden hebben,
zeker als daar nog een handicap bijkomt.
Onze frustratie is dat het kabinet wel de
uitkering van deze mensen wil- verlagen,
maar eigenlijk weinig doet aan het tekort
aan banen".
Ongeveer 200.000 wao'ers onder de vijf
tig jaar mankeren volgens Suschitzky zo
veel dat het volstrekt zinloos is om te
proberen een baan voor hen te vinden.
„Die mensen zullen nooit meer aan de
bak komen. Bijvoorbeeld omdat iemand
als gevolg van een hoge dwarslaesie al
leen nog zijn linkerhand kan bewegen.
Dan ben je snel klaar met het beoorde
len van de kans op reïntegratie op de ar
beidsmarkt. Die kans is dan nul. Het
zelfde geldt voor iemand die in een psy
chiatrische inrichting zit. Van de overige
wao'ers moet je ook ernstig betwijfelen
of er nog wel werk voor hen te vinden
is. Een straatveger van veertig met al
leen lagere school die zijn been verliest
komt ook in een andere functie niet zo
makkelijk meer aan de slag. Van alle
wao'ers heeft 70 proent niet veel meer
dan lagere school; 15 procent heeft
mavo of meer. Dat impliceert dat de
meeste arbeidsongeschikten al een baan
op laag niveau hadden".
Ervaring
Zo simpel is het dus niet om mensen
weer aan het werk te krijgen. Luister ook
naar Jan Tiggelaar, woordvoerder van
de sociale werkvoorziening in Amster
dam. „Het wordt voor ons steeds moei
lijker om mensen uit de sociale werk
plaatsen die eigenlijk toe zijn aan een
normale baan aan werk te helpen", zegt
hij. „De laatste tijd worden de plaatsen
die van oudsher door onze mensen wor
den vervuld steeds vaker ingepikt door
banenpoolers die een nog hogere subsi
die meekrijgen en dus goedkoper zijn.
Bij dat alles moet je bedenken dat
wao'ers vaak jaren werkervaring missen;
die worden dus echt niet zo gemakkelijk
in dienst genomen. Ook al zou de econo
mie aantrekken, dan nog wordt het een
slagveld op de arbeidsmarkt".
Voor Philip de Jong, universitair docent
economie aan de Rijksuniversiteit Lei
den, is dat ook zo helder als glas. „We
stevenen gewoon af op een miljoen ar
beidsongeschikten, want deze maatrege
len zullen, net als de vorige, in de prak
tijk grotendeels stuklopen. Daar komt
bij dat de beroepsbevolking vergrijst en
dus steeds meer werknemers in de risi
covolle leeftijd van boven de vijftig ko
men. Terwijl het kabinet dus juist die
groep buiten schot laat".
„Om echt iets aan de wao te doen moet
de soevereiniteit van de uitvoeringsin
stanties aangetast worden. Om het een
voudiger te zeggen: de controleurs zou
den eens gecontroleerd moeten worden.
In de praktijk stellen namelijk de keu
ring en begeleiding van wao'ers bitter
weinig voor. De GMD's, die deze taak
moeten uitvoeren, ervaren het als asoci
aal om de arbeidsongeschikten achter
hun broek te zitten, zodat ze passend
werk gaan zoeken. En ten opzichte van
de werkgevers heeft de GMD niets te
vertellen. Wie gaat straks controleren of
werkgevers inderdaad genoeg gezocht
hebben naar een vervangende functie? Ik
zou het niet weten".
„We moeten er geen doekjes om win
den", zegt De Jong. „De meeste wao'ers
kunnen voorlopig het vinden van werk
op de gewone arbeidsmarkt wel verge
ten, want daarvoor staan ze al te lang
aan de kant. Pas als de vergrijzing goed
toeslaat, over een jaar of tien, kun je
verwachten dat werkgevers wat minder
selectief zullen zijn bij het aannemen
van personeel. Nee, als de maatregelen
al succes hebben zullen ze ertoe leiden
dat het officiële aantal werklozen fors
gaat stijgen. Het klinkt cynisch, maar
dat is op zich een goede zaak. Want het
tevoorschijn halen van de verdoezelde
werkloosheid van dit moment zorgt er
misschien voor dat overheid en sociale
partners actie gaan ondernemen".
Hil Peperkamp, voorzitter van de Indus
triebond FNV, is eveneens sceptisch.
„Verruiming van het begrip passende ar
beid heeft misschien in vijf procent van
de gevallen enige zin. Maar dan is het
nog maar de vraag of er banen voor die
mensen zijn, want van een werkgelegen-
heidbeleid is niets te zien. In de indus
trie komt veel arbeidsongeschiktheid
voor; van de 250.000 werknemers in de
metaal zitten er 50.000 in de wao. De
meesten van hen zijn ouder dan vijftig
jaar".
„Aangezien deze groep ouderen bij de
aangekondigde maatregelen buiten schot
blijft, zullen alleen al daardoor de kabi
netsplannen nauwelijks effect hebben",
vermoedt Peperkamp. „We zullen er nu
toch eindelijk aan moeten geloven dat
de arbeidsproduktiviteit in Nederland te
hoog is. Door de hoge werkdruk worden
veel mensen ziek, lichamelijk of psy
chisch. Alleen als we een wat lagere ar
beidsproduktiviteit accepteren, zullen
mensen langer gezond blijven".
Zolang het daar niet van komt is het, zo
als het er nu naar uitziet, simpel: wie
niet geschikt is voor werk, moet met een
laag inkomen genoegen nemen. Er is
mogelijk een ontsnappingsclausule: par
ticuliere verzekeringen. Hoewel ze dat
niet openlijk willen toegeven hebben en
kele grote verzekeringsmaatschappijen
de kabinetsplannen handenwrijvend
ontvangen. Ondernemingen als Nationa-
le-Nederlanden, de Amersfoortse Verze
keringen en het Zilveren Kruis bieden
bedrijven al jaren de mogelijkheid een
arbeidsongeschiktheidspensioen voor
hun werknemers af te sluiten. Het be
hoeft geen betoog dat de vraag naar dit
soort verzekeringen de komende jaren
enorm zal toenemen.
Een arbeidsongeschiktheidspensioen,
waarvoor een werkgever en diens werk
nemers beiden premie betalen, geeft ie
mand die in de wao belandt de garantie
op een uitkering van 70 procent van het
laatstverdiende loon (en in bepaalde ge
vallen zelfs nog wat meer) tot aan het
65e levensjaar. Tot nu toe zijn dergelijke
pensioenpolissen voornamelijk afgeslo
ten voor mensen die meer verdienen
dan 72.475 per jaar, want bij dat be
drag ligt de wao-grens: een wao-uitkering
bedraagt nooit méér dan 70 procent van
f 72.475. De werknemer die een hoger
salaris had schoot er dus altijd bij in.
Het arbeidsongeschiktheidspensioen
zorgde dan voor de aanvulling.
Nu volgens de kabinetsplannen alle wao-
uitkeringen voor mensen onder de vijf
tig jaar op den duur aanzienlijk worden
verlaagd, wordt het voor zeer velen aan
trekkelijk zich voor een aanvullende uit
kering te verzekeren. Drs. C.P. Rooden-
burg van Nationale-Nederlanden windt
er geen doekjes om: „Natuurlijk ver
wachten wij een forse groei in dit soort
polissen. Daarom zijn we onmiddellijk
na het afgelopen weekend gaan brain
stormen over de vraag hoe we het best
op de voornemens van het kabinet kun
nen inschieten. Niet in een juichende
sfeer hoor, maar gewoon heel zakelijk en
nuchter. Het is nu eenmaal een feit dat
naarmate er aan algemene voorzienin
gen wordt geknabbeld de kansen voor
verzekeraars toenemen. En hel zou
dwaas zijn als je die kansen niet benut.
We zijn overigens niet van plan aanvul
lende verzekeringen voor arbeidsonge
schikten aan particulieren aan te bieden.
We blijven op het standpunt dat zoiets
per bedrijf moeten worden geregeld".
Ziekteverzuim
Arbeidsongeschiktheid begint bij langdu
rig ziekteverzuim. De praktijk heeft uit
gewezen dal de meeste werknemers die
langer dan drie maanden ziek zijn op
den duur in de wao terecht komen. Het
kabinet wil nu ook het ziekteverzuim
aanpakken en daarmee de uitgaven uit
de kas van de ziektewet verminderen.
Werknemers moeten voortaan bij elke
ziekmelding een vakantiedag inleveren
cn de werkgevers moeten voor een ziek
personeelslid zes weken lang het salaris
doorbetalen alvorens zij een beroep op
de ziektewet-kas kunnen doen.
De meningen over het effect hiervan
zijn verdeeld. Keuringsartsen bijvoor
beeld denken dat iemand die zich ziek
voelt langer zal proberen door te wer
ken, maar dat iemand die zich eenmaal
heeft ziek gemeld goed zal willen uitzie
ken omdat een nieuwe ziekmelding hem
of haar wederom een vakantiedag kost.
Universitair docent Philip de Jong ziet
daarentegen wel enig effect ontstaan.
„Wao en ziekteverzuim worden voor zo
wel werkgevers als werknemers duurder
en dus onaantrekkelijker. Kijk, als je een
vakantiedag moet inleveren als je je ziek
meldt, gaat daar wel degelijk een af
schrikkende werking vanuit. Datzelfde
zag je in de jaren zeventig, toen de wao-
uitkering fors verlaagd werd. Toen daal
de de instroom in de wao aanzienlijk. Ik
geloof ook niet zo in die verhalen dat.
mensen zich straks minder vaak maar
wel langer ziek zullen melden".
Onderwijs
In verreweg de meeste bedrijfstakken
kunnen de voorstellen met betrekking
tot het ziekteverzuim zonder veel pro
blemen worden uitgevoerd. In het on
derwijs stuit een dergelijk 'strafsysteem'
echter op grote praktische bezwaren. Im
mers, als de leerlingen of studenten vrij
zijn, hebben de docenten automatisch
ook vakantie. Weliswaar besteden veel
leerkrachten doorgaans enkele dagen
van hun vakantie aan het voorbereiden
van nieuwe leerprojecten of het afhande
len van administratieve klussen, maar
dat gebeurt allemaal op vrijwillige basis.
„Je kunt moeilijk een leerkracht die en
kele keren ziek is geweest de verplichting
opleggen om een bepaald aantal vakan
tiedagen op school door te brengen",
zegt Jan Duynhouwer, vice-voorzitter
van de protestantse onderwijs vakbond
PCO. „Het inleveren van vakantiedagen
slaat dus in de onderwijswereld nergens
op. Nu wordt er al hier en daar gezegd
dat er dan maar atv-dagen moeten sneu
velen. Maar dat levert ook moeilijkhe
den op, omdat je daarmee de invallers
benadeelt. Docenten die atv hebben
worden immers vervangen door inval
lers. Moet je die dan botweg aan de kant
schuiven? Dat kun je ze niet aandoen".
Duijnhouwer vreest dat het kabinet uit
eindelijk zal besluiten dat er voor de on
derwijssector maar één ding op zit: wie
ziek wordt, levert een beetje salaris in.
„Maar dat is voor ons voor 100 procent
onaanvaardbaar. Daar zullen we ons tot
het uiterste tegen verzetten. Ook wij vin
den dat het ziekteverzuim in het onder
wijs drastisch moet worden verminderd,
maar dan niet op deze manier".
„Laat minister Ritzen en staatssecretaris
Wallage eerst maar eens zorgen dat de
werkomstandigheden in het onderwijs
verbeteren zodat het grote aantal psychi
sche klachten afneemt. En laten ze ons
maar eens een goede bedrijfsgezond
heidszorg geven. Het is toch te dol dat
scholen geen eigen bedrijfsartsen heb
ben, maar dat het de huisarts op de hoek
is die zich met zieke leerkrachten moet
bezighouden? Geen wonder dat er dan
van een goede begeleiding van ziek per
soneel nauwelijks iets terechtkomt".
Astma
Zoals gezegd is het inleveren van vakan
tiedagen bij ziekte in de meeste bedrijfs
takken wèl uitvoerbaar. Op papier al
thans. Want in de praktijk zal dit sy
steem heel wat mensen een bittere
smaak van onrechtvaardigheid bezorgen.
Werknemers met chronische aandoenin
gen bijvoorbeeld, zoals astmapatiènten.
„Wie flink astma heeft, móét gewoon af
en toe even afhaken, want bij een aanval
ben je één of meerdere dagen echt niet
in staat om te werken. Daar helpt geen
lieve moeder aan", zegt J.A. Timmers,
voorzitter van de Astma-patiéntenvere-
niging. „Een gemiddelde astmapatiënt
kan er van uitgaan dat hij zich minstens
vijf keer per jaar ziek moet melden. Die
dagen zijn dus bij voorbaat als vakantie
dag geschrapt".
Timmers noemt het typerend dat er de
afgelopen dagen nauwelijks verontruste
of boze leden van zijn vereniging hebben
opgebeld. „Ik heb het idee dat veel chro
nisch zieken murwgeslagen en apathisch
zijn geworden door de vele aanvallen die
sinds hel begin van de jaren tachtig al
op de ziektewet en de wao zijn gedaan.
Velen hebben het idee dat het geen zin
meer heeft om terug te vechten. Ik word
er zelf ook wel eens moedeloos van.
Mijn enige hoop is gevestigd op de on
langs ingestelde commissie voor chro
nisch zieken onder voorzitterschap van
het voormalig PvdA-kamerlid Ineke
Haas-Berger. Misschien dat zij nog aan
de bel trekt en voor ons in het geweer
komt".
Haken en ogen, twijfels, onduidelijkheid
en woede, voor velen zelfs een lange
nachtmerrie. Wat er uiteindelijk ook
precies gebeurt, hoe de maatregelen ook
in individuele gevallen zullen uitpakken,
iedereen is het over één ding eens: het
kabinet heeft onmiskenbaar een begin
gemaakt met de afbraak van een sociaal
stelsel. Om met de bond van gehandi
capten en wao'ers te spreken: „De wao is
een rechtvaardige regeling. Het is on
rechtvaardig die zo vergaand te ampute-
CcidócGotwatit'
