1
II
inal
Ie
Kwellende
somberheid
verdringt
levensvreugde
RUIM 800.000 NEDERLANDERS
LIJDEN AAN DEPRESSIES
Isoleercel
Ondraaglijk
Wachten
Opnemen
Wel ernstig
grootste doolhof
dl ter wereld
"e 100 jaar
Grootste
Ceidóc Qowtant
SIN]
ZATERDAG 6 JULI 1991 PAGINA 35
HEL
EN HAAG - Depressie is een
odewoord geworden. De weer-
ofeten nemen het in hun mond
ior te verwachten regenbuien en
inneer het ons eens wat tegenzit,
telen we ons 'depri'. Geen won-
r dat Nederland negen jaar gele-
n verbaasd opkeek toen prins
aus wegens depressieve klachten
een kliniek belandde. Kuren,
ji luxeziekte, werd er gemom-
ld. Psychiaters en lotgenoten van
prins gaven tegengas. Zij stelden
t het lijden aan depressies één
n de ergste ziekten is die een
ins kan overkomen.
i de stemmingsziekte de prins op-
uw heeft geveld, steken twijfels en
rekerheden weer de kop op. Het taboe
de prins heeft willen doorbreken
g, aor openlijk over zijn psychose te pra-
blijkt nog altijd te bestaan. Nog
n fds kunnen depressieve en manisch
„-Sressieve mensen rekenen op denigre-
ide opmerkingen, een stevig portie
1 Pwouwen en onbegrip,
eeltch lijden ruim 800.000 Nederlanders
'ortyen de 15 en 80 jaar aan één of ande-
van ernstige tot zeer ernstige
0|ressie. Onder hen zijn 150.000 men-
J bij wie de depressies worden afge-
lcSseld met manische stoornissen. Meer
de helft van alle patiënten wordt
t behandeld. Vaak omdat de medi-
e wereld de ziekte niet herkent. Vijf
aanicent heeft de ziekte in zo'n ernstige
Em, dat men niet normaal in onze
deatschappij kan functioneren,
partj van hen is Erik, een 17-jarige jongen
)orn een knappe kop en fletse, ontwij-
Sande ogen. „Wat ik voel? Niets. Alleen
t oiar rot. Alles is zwart, zinloos. Ik weet
ven. ik het niet kan, maar het liefste
iakte ik er een eind aan",
at Kuiper, hoogleraar in de psychia-
de i, werd drie jaar lang getroffen door
mat psychotische depressie. In zijn boek
tr heen' beschrijft hij zijn gruwelijke
„In plaats van levensvreug-
stritkomt een kwellende somberheid, zo-
ervaart wanneer je iemand van wie
uit ioudt, hebt verloren. De impuls om
3t oj te doen, verdwijnt. Je hebt het ge-
rugtl niets te kunnen, alsof je wordt te-
itbegehouden, niet door anderen gewaar-
dierd te worden. De wereld verliest zijn
hear. Alles wordt grauw en als het erg
dt, vervloek je je bestaan en de dag
je geboorte. Je voelt een kwellende
st die tot een paniek escaleert en dik-
k niet te verdragen is. Je kunt niet
i?n, hebt geen zin om te eten. Allerlei
rejpldgevoelens knagen aan je. Maar
e aa^Hendig je je ook voelt, je kunt geen
laten",
i de
ins^ eei aantal mensen die aan depressies
":n is er ook sprake van manische
missen. Voorzitter Fred Bos van de
lerandse Stbhting voor Manisch De-
ajssie/en (NSMD) omschrijft de ziekte
voljt: „Een gewoon mens heeft een
gevodslevèn, met normale
i> en downs. Ee MD-mens heeft daar-
een hefig, turbulent gevoelsle
de dat gepaard pat met enorme pieken
p( diepe dalen, soals Goethe het ver-
i vordde met 'Hmmelhoch jauchzend
)olid zum Tode berübt'. De MD-stoornis
>r ddus een kaars die aan twee kanten
ferpndt".
ïodcndelt een men in een depressie op
xueibodem van zijl bestaan, bij een ma-
zoche stoornis volt de patiënt, hoewel
en geprikkld, zich veelal fantas-
oph en letterlijk tot alles in staat.
en -wanen, spreek-
en weinig siapbehoefte tekenen
gevonvermoeibare KD-patiënt in die pe-
evenals k<opziekte. Bekende
chebrbeelden hierva; zijn de zakenman
n di een bod doet o de Eiffeltoren, of
:en?vv York wil terugopen, of de vrouw
e ui haar huis verknopt om met haar
niertiwe vriendje in ;en week tijds het
x-pfl er door heen te agen. De manische
ezieiënt drijft zijn ofhaar omgeving tot
Luihoop. Zo beschijft psychiater J.
^p in de Sire-brohure 'Manisch De-
liviteit, een kwesie van Kennen en
zijifkennen' het geva van de 24-jarige
„Hij was manage in een fabriek en
een veelbeloveide carrière voor
Mensen vroegei zich dan ook af
er toch aan de hnd kon zijn met
i, want ze hadden n de gaten dat hij
ressief was. Maar na enige tijd was
weer de oude. Toei kwam Jan weer
le problemen, nu van heel andere
Hij maakte ruzii met iedereen en
'idnfc dat de produktie <norm werd opge-
d. Hij kwam op d> proppen met de
it fantastische nieiwigheden. Mede-
reageerden hieüp met een men-
van bewonderingen ongeloof. Een
veiling dacht zelfs dathij met een geni-
mens te doen had In snel tempo
A het steeds gekke. Jan sliep niet
was voortdurerd in de weer.
11 ontkend
- ak sneller, luider en was uiteindelijk
meer voor rede vabaar. Hij schold
:e^jederecn die hem voer de voeten liep,
5 he(usief de directeur. Uteindelijk vond
dat hij eigenlijk beer de directeur
Izijn. Toen geprobeed werd om hem
gedachten te brengen, begon
h®lhet meubilair uit let kantoor van
hoog naar beneden te gooien".
Het bericht dat prins Claus opnieuw wegens
depressieve klachten in het ziekenhuis is
opgenomen, was deze week meer dan gewoon
voorpagina-nieuws. Bij vele duizenden lotgenoten
komt het eigen leed deze dagen weer naar boven.
Ook andere Nederlanders leven met de prins mee.
De VIP-afdeling van het Haagse Bronovo
Ziekenhuis kan de toegezonden telegrammen,
brieven en bloemstukken bijna niet meer bergen.
Maar menigeen trekt ook zijn wenkbrauwen op:
wat mankeert de echtgenoot van onze vorstin
eigenlijk? Wat zijn die depressies of manische
psychoses? Kuren, een beetje 'over de rooie' zijn, of
een vreseüjke stemmingsziekte die mensen op de
rand van de afgrond doet belanceren en hun
omgeving tot wanhoop drijft? Patiënten, partners
en psychiaters over hun ervaringen met depressieve
en manisch depressieve stoornissen.
Opmerkelijk genoeg wordt de manie
door de patiënt dikwijls ontkend. Bos:
„Je voelt je immers geweldig, je kunt de
hele wereld aan. Dat denk je tenminste,
want uiteindelijk raakt zo'n MD-patiënt
natuurlijk goed in de vernieling. Nu lig
gen de zaken lang niet altijd zo duide
lijk. Iedere MD-stoornis is weer anders.
Er zijn tal van verschillende soorten de
pressies en manies. Iemand die er vaak
en hevig last van heeft, leeft in een hel
en is eigenlijk tot niets meer in staat.
Maar er zijn ook mensen die ondanks
hun handicap redelijk tot goed kunnen
functioneren".
Juist die grote verscheidenheid aan
klachten en symptonen zet de (huis-)arts
op een dwaalspoor. Alleen wie de pa
tiënt goed kent, zal een licht manische
stoornis (hypomanie) herkennen. En een
depressieve patiënt zal zelden vertellen
wat hem echt mankeert. Eerst komt hij
met lichamelijke stoornissen op de prop
pen. Maar duizelingen, gevoelloosheid,
stress en immense vermoeidheid kunnen
immers zoveel oorzaken hebben. Daar
bij komt nog dat zelfs de meest duidelij
ke, klassieke symptomen van depressie
en manie pas de laatste jaren door de
medische wereld worden onderkend.
Els (60) kan er over meepraten. Ze was
twintig toen ze voor het eerst wegens een
ernstige psychotische aandoening in het
psychiatrisch ziekenhuis belandde. De
isoleercel, zware medicijnen en vele
•elektroshocks waren haar lot, waarna ze
weer 'genezen' in de maatschappij terug
keerde. Vervolgens trouwde Els en ze
kreeg zes kinderen („door onze christe
lijke opvoeding was er van gezinsplan
ning geen sprake"). Maar na de geboorte
van de jongste kwam zij opnieuw in zo'n
diep dal, dat tijdelijke opname uitkomst
moest brengen. De jaren die volgden wa
ren voor haar een wisseling van stem
mingen. Tussendoor waren er dan de
'gewone' tijden, perioden waarin een op
pervlakkige kennis haar 'normaal' zou
noemen. Maar Els wist wel beter: „Een
maatschappelijke positie had ik nooit
aangekund. Ik had het geluk dat ik huis
vrouw was, dan kun je alles zelf regelen.
Bovendien hadden we huishoudelijke
hulp in huis en genoeg moderne appara
tuur. Kleding kon ik kant en klaar ko
pen. En we hadden rustige, lieve kinde
ren die nooit problemen gaven. Maar ik
wist dat ik anders was dan anderen.
Doorgaans gesloten, liefst alleen en met
een uiterst negatieve instelling, om dan
in bepaalde tijden, meestal in de zomer,
een tijdlang naar de andere kant over te
slaan. Dan raakte ik helemaal over m'n
toeren. Ik wilde er steeds op uit. Ik ging
in hotels logeren, extra kleren kopen,
aan de lopende band brieven schrijven.
Terwijl ik nota bene normaal gesproken
de grootste moeite heb om een letter op
papier te krijgen en een groot minder
waardigheidsgevoel heb. Toch had ik
niet in de gaten hoe absurd ik deed.
Maar mijn man des te meer. Dank zij
hem ben ik ten slotte bij dè psychiater
gekomen die me, maar toen was ik al
wel 55 jaar, voor het eerst van mijn le
ven vertelde wat ik nu eigenlijk man
keerde: ik was en ben manisch depres
sief. Dat zei me toen nog niet zoveel. Nu
weet ik wat ik heb: een weeffoutje in
mijn hersenen. Net zoals een ontregelde
belichtingsmeter van een fototoestel ge
ven mijn hersenen de werkelijkheid
soms anders door dan die in werkelijk
heid is. Voor mij heeft het medicijn lit
hium een redelijke uitkomst gebracht,
hoewel ik nu een heel egaal leven leid,
zonder diepten, zonder hoogten. Eigen
lijk heel gevoelsarm. Maar de ontmoe
tingen bij de stichting NSMD, die vier
jaar geleden is opgericht, doen mij veel.
Die eerste gesprekken met lotgenoten
waren voor mij een openbaring".
De partners en familieleden van NSMD-
leden bekennen het eerlijk: het leven
met zo'n patiënt is vaak ondraaglijk. De
man van Els: „In het begin vond ik haar
gedrag alleen maar ongewoon. Soms
werd ik boos op haar, maar meer nog
ongerust. Waar zou haar gedrag op uit
draaien? Die depressies van haar waren
Wat ik voel? Niets. Alleen maar rot. Alles is zwart, zinloos".
verschrikkelijk. Tijdenlang kon je haar
niet bereiken, ook de kinderen niet.
Maar daar kon ik ten slotte nog wel in
berusten. Het ergste waren haar mani
sche perioden. Doodvermoeiend, daar
kon je echt niet mee leven".
Partners van depressieve mensen zijn
niet te benijden. Van de MD-mensen is
bijvoorbeeld 75 procent gescheiden. En
zowel de voorlichters van de NSDM als
de psychiaters vertellen dat mensen heel
wat liefde en een uitgebalanceerde le
venshouding in huis moeten hebben,
willen zij zo'n wilde vaart als een huwe
lijk of samenlevingsverband met zo'n
patiënt aankunnen.
Ouders van jonge patiënten hebben het
vaak nog zwaarder. Maria, de moeder
van Erik: „Je weet niet wat zo'n jongen
heeft. Bij het Riagg zeggen ze: het komt
door de puberteit. Dan probeer je van
alles, want je bent maar een leek, niet
waar? Op het laatst ben je ten einde
raad. Erik hield zich thuis aan God noch
gebod. In plaats van naar school te gaan,
reisde hij met zijn OV-kaart heel Neder
land door of hij bleef hele dagen in bed
liggen. Als ik hem dan op zijn verant
woording en onze huisregels wees, lapte
hij alles aan zijn laars. 'Mama', zei hij
dan, 'waarom? Waarom zou ik naar
school gaan? Wat is de zin van alles?
Zou het niet beter zijn wanneer ik er ge
woon niet meer was? Dan zijn jullie ook
van zo'n waardeloze zoon af. Echt,
steeds als hij dat zegt, ga ik door de
grond. Een kind voor wie je de sterren
uit de hemel wilt plukken. Een gezond
kind dat zo begaafd is, waarom zou juist
hij het leven niet zien zitten? En wat
moet we met hem? De huisarts en fami
lie waarschuwen ons dat we hem niet in
een psychiatrisch centrum moeten laten
opnemen omdat hij dan voor zijn verde
re leven een stempel heeft gekregen.
Maar moeten we dan wachten tot hij
werkelijk van een flatgebouw is afge
sprongen?"
NSDM-voorzitter Bos herkent deze sig
nalen: „Er is dan wel een angst voor eti
kettering, maar hoe langer je wacht met
het uitstellen van een diagnose en de be
handeling, hoe groter de problemen wor
den. En het is toch doodjammer dat er
zoveel jaren voor zo'n jong mens verlo
ren gaan?"
De oorzaken van (manische) depressies
zijn velerlei. Het kan erfelijk zijn; de
grootmoeder van Els is bijvoorbeeld lan
ge tijd opgenomen geweest en twee van
haar kinderen kampen met dezelfde
ziekteverschijnselen. Maar ondanks de
aanleg spelen vele factoren mee of ie
mand ook inderdaad last krijgt van de
aandoening. Een overbeschermde jeugd,
het hebben van dominante ouders, dat
alles kan onbewust bijdragen tot de groei
naar een overgevoelig, onzeker mensen
kind, waarmee de kiem voor depressies
is gelegd.
Ondanks hun aandoening blijven verre
weg de meeste patiënten thuis, al dan
niet met hulp en medicatie van artsen
en psychiaters van het Riagg of van po
liklinieken van psychiatrische en alge
mene ziekenhuizen. Omdat lithium hèt
middel tegen MD-stoornissen is, zijn er
in ons land ook diverse lithiumpolikli-
nieken opgericht, meestal als onderdeel
van een psychiatrisch ziekenhuis. Wan
neer de ziekte te ernstig wordt, is opna
me onvermijdelijk.
Waar iemand wordt opgenomen, hangt
af van de persoonlijke voorkeur van
huisarts, de patiënt of zijn familie. Velen
kiezen voor de psychiatrische (Paaz-) af
deling van een algemeen ziekenhuis om
dat de drempel naar een pyschiatrische
ziekenhuis nog onterecht hoog is ('dan
zit je echt in een gesticht') of omdat er
wachtlijsten bestaan. Anderen daarente
gen kiezen bewust voor opname in een
bepaald psychiatrisch ziekenhuis omdat
juist daar de nodige specialismen zijn
verzameld.
De behandeling van (manisch) depres
sieve mensen is maatwerk. Nog steeds
weet niemand van tevoren of een medi
cijn zal aanslaan, hoe de dosering moet
zijn en van welke bijwerkingen de pa-
FOTO: PERS UNIE
tiént last zal krijgen. Verder maken ge
sprekken en creatieve- en speltherapie
onderdeel uit van de behandeling.
De meeste tijdelijke bewoners van een
Paaz-afdeling zijn mensen die met de
pressieve klachten kampen. Het is hen
aan te zien: hangende schouders, sombe
re gezichten, hun hele wezen straalt leeg
te en een trieste lusteloosheid uit.
Boswinkel: „Daar lijden de mensen zelf
het meeste onder. Ze hebben geen ener
gie, soms beschrijven ze zichzelf ook als
gevoelloos. Dat moet uitermate beang
stigend zijn. Een dagstructuur is voor
deze patiënten dus de enige houvast. Ie
mand met een depressie blijft het liefste
in bed liggen. Of gaat zitten piekeren en
komt zo in een spiraal terecht die hem
letterlijk het moeras in zuigt. Hier
moeten ze daarom opstaan, op vaste tij
den eten, zichzelf verzorgen, waar de
pressieven meestal moeite mee hebben,
en aan activiteiten deelnemen. Die regel
maat en rust hebben de patiënten no-
In tegenstelling tot wat lang is gedacht
blijken stemmingsziekten als depressies
wel degelijk in de categorie ernstige ziek
ten thuis te horen. Boswinkel: „Met een
depressie is eigenlijk nauwelijks te leven.
Het lijden is verschrikkelijk groot. De
totale persoon verandert. Vrijwel ieder
een speelt dan met suïcide-gedachten,
een aantal van hen probeert het ook.
Mensen die ooit een depressie hebben
gehad, zeggen: 'ik krijg liever kanker dan
dit nog eens mee te m^ken'. Daarbij
speelt ook nog eens het onbegrip van de
buitenwereld. Bij andere ziekten ziet ie
dereen dat je wat mankeert. Maar bij de
pressieve mensen is niets te zien, dus
gaan ze als aanstellers door het leven".
Mensen die door (manische) depressivi
teit worden getroffen, zijn in de regel
lange tijd uitgeschakeld. Het is mogelijk
om er van te genezen, maar vaak her
haalt het zich of komt de patiënt er hele
maal niet meer van af. Voor velen zijn
nazorg en (soms levenslange) medicatie
noodzakelijk.
reu
ja
RUURLO - Het doolhof van
Ruurlo, vermoedelijk de grootste
dwaaltuin van de wereld, bestaat
dit jaar 100 jaar. Voor de Achter-
hoekse gemeente is dat aanleiding
vandaag een groot eeuwfeest te vie
ren.
Het doolhof, dat is aangelegd in de vorm
van een trapezium, is 10.000 vierkante
meter groot. Tot 1972 was het doolhof
eigendom van de vermaarde Ruurlose
familie Van Heeckeren Van Keil. Deze
familie liet de tuin destijds op het eigen
landgoed aanleggen als „speelgoed" voor
de freules Sophia en Agneta.
In '72 kocht staatsbosbeheer de bossen
van het landgoed en het doolhof aan.
Herstel van het hof mislukte in de jaren
daarna. In 1982 werd besloten tot rigo-
reuzere maatregelen. Het doolhof werd
totaal vernieuwd, compleet met nieuwe
planten. Drie jaar later werd het uitein
delijk weer voor het publiek openge
steld.
Het doolhof is één van de vijftien heg-
gendoolhoven in Nederland. Bij de eer
ste aanleg, diende het beroemde doolhof
van Hampton Court in Engeland als
voorbeeld. Deze dwaaltuin werd in 1690
in opdracht van Koning Willem III aan
gelegd en had ook een voorbeeld: het
doolhof van paleis Het Loo in Apel
doorn.
Volgens de heer A. Snijders van de
Stichting Ruurlo Promotie en doolhof
kenner A. Mol uit Ruurlo pretendeert
Engeland het grootste doolhof te hebben:
Long Leat House. Ruurlo lacht hierom
want deze dwaaltuin beslaat „slechts"
6.066 vierkante meter.^Wel met enige af
gunst bekijken de Acfrterhoekers de be-
zoekersantallen van Hampton Court.
Niet minder dan 200.000 mensen zoe
ken daar elk jaar naar „de uitgang".
Ruurlo knijpt in haar handjes bij 20.000
mensen.
Iets waar de genoemde doolhofdeskun
digen iets aan willen doen: „Na het feest
gaan wij kijken of wij van Ruurlo een
doolhofcentrum kunnen maken van
waaruit wij doolhoftochten organise
ren", voorspellen zij.
Van de twee Achterhoekers is vooral
Mol gefascineerd door het fenomeen
doolhof: „Zij zijn er niet alleen ter ver
maak, maar hebben van oorsprong ook
een symbolische en rituele betekenis. Zo
kent men vooral in Scandinavië veel
keiendoolhoven. Deze liggen vaak aan
het water en hadden tot doel kwade
geesten te misleiden en achter te laten
zodat de zeelieden ze niet meenamen op
hun verre reizen".
„Spiraalvormige doolhoven waren on
verbrekelijk verbonden met de lentefees
ten in de voor-christelijke tijd", vervolgt
Mol zijn betoog. „Draaide een spiraal
van binnen naar buiten, dan symboli
seerde dat de wedergeboorte. Draaide hij
van buiten naar binnen, dan symboli
seerde dat de dood. In Sibbo in Finland
vindt je zo'n spiraalvormige doolhof nog
afgebeeld in een kerk", weet Mol.
De Ruurlose trapesiumvorm is niet van
bijzonder symbolische betekenis maar
slechts bedoeld om de 1200 meter lange
tocht door het landgoed moeilijker te
maken. Het is dan ook geen uitzonde
ring dat men er drie keer zo lang over
doet dan de gemiddelde dertig minuten.
In paniek raken is er meestal niet bij, al
gaan volgens Mol veel mensen de dool
hof in om hun angst te overwinnen.
