iPvdA moet
ftch minder
jruk maken
§m loonzakje"
,Met het CDA vallen geen afspraken te maken"
nnenland
■j, rijk na 32 jaar uit eerste kamer
1 Beidend jovd-vooizitter mark rutte:
40 «U.
)00|
d.
25lj
-'92J
Ceidóc Commit
ZATERDAG 8 JUNI 1991 PAGINA 9
TejlCK VAN RIETSCHOTEN
HAAG De por-
in het zeventiende-
Iwse gebouw van de
Kamer betreuren
,e®p] oprecht dat hij weg
Leuke vent", zegt
één. „Af en toe is-tie
typische verstrooide
denijfessor, maar je kunt er
'n ontzettend mee la-
Die man heeft een
n Al speciaal soort humor.
ichtig!". De ander
fikt enthousiast. „Echt
|2jir, we zullen hem mis-
-qC, vult hij aan.
onderwerp van hun ge-
is prof. dr. L.M. (Bertus)
38o,Pijk- de 66-jarige 'filosoof-
itv.. licus' die komende maan-
320^afscheid neemt als PvdA-
-aardigde in de Eerste
er. Bijna tweeëndertig
gi'heeft hij er dan als senator
285®ten. Zijn entree in de
369jjste vergaderzaal van Den
maakte hij op z'n 32ste
iardag, 6 november 1956.
werd hij niet herko-
j maar drie jaar later nam
3^e?J'n plaats in de rijen statige
g,10 %es weer in. Sindsdien
1112j De Rijk niet meer uit de
ftejte Kamer weg te denken.
Ondt jaar geleden besloot hij
asielwet welletjes begon te wor-
In 1991 zou hij ermee op-
g"^en, basta. Niet dat het po-
>6. ke bedrijf hem de keel uit-
of dat het hem had ge-
,12"J>t Geenszins. Senatoren
iupenniet 20 makkelijk te slo-
althans niet door het poli-
t werk dat zij verrichten,
echnhjn immers geen beroep-
jtici zoals Tweede-Kamer-
h. Ze vergaderen maar
keer per week (op dins-
I en op de andere dagen
^jj^pen ze een normale baan.
inlfas De Rijk tijdens zijn lid
dag,tschap van de Eerste Ka-
achtereenvolgens leraar
is/ Sieke talen en hoogleraar
b antieke en middeleeuwse
In doPe^eerte aan un'versi"
leukp van Nijmegen, Utrecht
-3l0ieiden.
wijsgerige aard van De
kwam in zijn politieke
ches (met name over zijn
iefeuilles' onderwijs, we-
fhappen en defensie) her-
pelijk bovendrijven. Niet
pn wist hij een politiek
(^3leem kunstig te ontrafelen
^•fdanig te belichten, dat de
oorders geneigd waren te
zeggn: zo had ik het nog nooit
bekeen. Hij schroomde ook
niet f en toe dwars tegen zijn
eiger politieke stroming in te
roeia, gewoon omdat hij vond
dat fet standpunt van z'n ei
gen prtij, de PvdA, weinig of
geen ogica bevatte.
Relaiveren
Een nder kenmerk van De
Rijk i zijn sterk ontwikkelde
vermgen om aardse zaken te
relateren. Tijdens het af-
scheidgesprek in een klein,
kaal kmertje van het senaats
gebouw doet hij dat dan ook
herhaidelijk, vaak met twin
kelend ogen en gehuld in een
wolk vn zwarte humor.
„Merkwaardig. Ik ben tweeën
dertig aar lang senator ge
weest, /aarvan tien jaar vice-
voorzit>r onder Steenkamp,
en vrij'el niemand weet wie
ik ben.Eigen schuld hoor. Ik
heb de publiciteit nooit ge
zocht ei op hun beurt hebben
de meda mij ook nooit be-
spronge. helaas. Ja, nu ik in
m'n kis boven aarde sta heb
ik opees aan belangstelling
geen gerek. Ach, zo vergaat
het nu eenmaal miljoenen
mensen"
„Mijn plitieke staat van
dienst isichteraf gezien hele
maal nie zo indrukwekkend,
vind ik. Iee toch? Ik heb nooit
in de vooste gelederen gestre
den maaraltijd in de luwte ge
opereerd. Bovendien heb ik
geen recod gevestigd. Toen ik
in '56 hie als broekie m'n en
tree maake, kreeg ik als colle
ga de hogbejaarde ARP'er
Anema, oe er al vijfendertig
jaar op hd zitten. Hij heeft
het daarn.nog drie jaar volge
houden, tt z'n achtentachtig
ste! De tonmalige CHU-frac-
tieleider bllema is zesender
tig jaar seator geweest. Ik sta
in de reccdlijst op de derde
plaats, althns wat deze eeuw
betreft, wat ik heb ooit gele
zen dat erin de vorige eeuw
een senate was die het tot
veertig jaa lidmaatschap heeft
gebracht".
Hoe bent i in de PvdA ver
zeild geraat?
„Ik kom uj een rooms-katho-
liek nest, raar ik had me ge
leidelijk an ontwikkeld tot
een non-coformistische gelo
vige. Toen e Nederlandse bis
schoppen ir.1954 hun beruchte
Mandemenl uitvaardigden,
waarin katblieken het verbod
kregen opglegd om lid te
worden vande PvdA en ande
re linkse oganisaties, besloot
Senator L. de
Rijk: „Nu ik in
m'n kist bo
ven aarde sta
heb ik opeens
aan belang
stelling geen
gebrek. Ach,
zo vergaat
het nu een
maal miljoe
nen men
sen".
foto:
milan
konvalinka
ik me bij de PvdA aan te slui
ten. Ik vond dat je juist als ge
lovige voor die partij moest
kiezen omdat de PvdA op
kwam voor de mensen die het
slecht hadden".
„Twee jaar later werd de Eer
ste Kamer uitgebreid van 50
naar 75 leden en de Tweede
Kamer van 100 naar 150 leden
Alle partijen gingen dus op
zoek naar nieuwe vertegen
woordigers aan het Binnenhof.
De PvdA kwam al zoekend bij
mij terecht en zo belandde ik,
onder het laatste kabinet-
Drees, in de Eerste Kamer".
Dat was toen nog een zeer be
zadigd en overwegend bejaard
gezelschap. Werd u er in eer
ste instantie als 'broekie' be
handeld?
„O nee, helemaal niet. Ik had
wat dat betreft op twee fron
ten geluk: ik kwam binnen in
een golf van vijfentwintig an
dere nieuwelingen en boven
dien zag ik er in die tijd vrij
oud uit. Ik hield een keer hof
felijk een deur open voor de
ARP'er Diepenhorst, die een
stuk ouder was dan ik. Maar
hij zei: 'Nee, gaat u eerst, u
bent de oudste van ons twee
ën".
„Overigens, ondanks dat beza
digde karakter van de Eerste
Kamer kon het er af en toe
heel sprankelend aan toe gaan.
Ik heb in de loop der jaren
aardig wat pittige debatten
meegemaakt. De VVD'er
Harm van Riel bijvoorbeeld
kon behoorlijk scherp tekeer
gaan en Hendrik Algra van de
ARP was evenmin voor de
poes. Ik denk ook met enig ge
noegen terug aan enkele zeer
levendige discussies waar ik
zelf aan heb deelgenomen: het
debat naar aanleiding van de
studentenrevolte in 1969 en
het kruisrakettendebat in
1985".
„We hebben ook fraai vuur
werk gehad tijdens de 'hel
men-affaire' in 1958. Door toe
doen van de Eerste Kamer
moest de PvdA-staatssecretaris
van oorlog, Kranenburg, aftre
den omdat hij ondeugdelijke
helmen voor het leger had
aangeschaft. Woedend was
Kranenburg op onze fractie.
Dat we hèm, nota bene een
partijgenoot, zomaar hadden
laten vallen!"
Knekelhuis
„Jammer genoeg hebben de
media de Eerste Kamer sinds
de jaren zeventig steeds meer
uit het oog verloren. Vóór die
tijd kwamen er nog geregeld
journalisten luisteren, tegen
woordig is dat een zeldzaam
verschijnsel. Dat is ook de be
langrijkste reden waarom we
zo vaak zijn afgeschilderd als
'het knekelhuis', 'het politieke
museum' of de 'slaapkamer
van het Binnenhof'. Als nie
mand weet wat we hier uitspo
ken, ontstaan dergelijke sjablo
nen vanzelf. Zo'n aanduiding
als knekelhuis is toch vol
strekt achterhaald? De gemid
delde leeftijd van de senatoren
is de laatste jaren aanzienlijk
gezakt. Wat dat betreft liggen
we nu bijna op hetzelfde ni
veau als de Tweede Kamer"
Officieel is de PvdA nog
steeds van mening dat de Eer
ste Kamer behoort te worden
afgeschaft. Heeft u het daar
ooit moeilijk mee gehad?
„Nee hoor. Ik vind het welis
waar een vreemd standpunt,
maar ik heb er nooit zo zwaar
aan getild, 't Is immers pure
theorie. Bovendien is die af
schaffingsdrift al lang ver
bleekt. De meeste PvdA'ers
vinden inmiddels dat er wel
degelijk een instantie moet
blijven die wetsontwerpen nog
eens rustig van alle kanten be
kijkt nadat de Tweede Kamer
ze heeft aangenomen. Of je dat
nou een Eerste Kamer noemt
of niet, dat maakt me niet uit,
het gaat om die tweede contro
lerende instantie!"
„Ik zou er geen moeite mee
hebben de taak van de Senaat
te veranderen door ons een te-
rugzendingsrecht te geven.
Dat komt er dus op neer dat
we een wet waarmee we het
niet eens zijn terugsturen naar
de Tweede Kamer, met alle
op- en aanmerkingen erbij.
Maar daar wil ik dan wel een
belangrijke voorwaarde aan
verbinden: als de Tweede Ka
mer zegt 'barst maar, we wijzi
gen niks', dan moet de Eerste
Kamer dat zonder meer slik
ken, want het zwaartepunt
van de Staten-Generaal be
hoort bij de Tweede Kamer te
liggen".
Het gaat al een tijdje slecht
met de PvdA. Heeft de partij
nog toekomst?
„Als we de bakens verzetten
wel. Dankzij de sociaal-demo
cratie is er deze eeuw heel wat
goeds tot stand gebracht, met
name voor de mensen die het
niet breed hadden of ronduit
arm waren. Maar in de loop
der jaren, naarmate de wel
vaart toenam, zijn die groepen
waar de PvdA zich speciaal op
richtte steeds kleiner gewor
den. Daar komt ook nog bij
dat in onze huidige maatschap
pij voor de meeste mensen het
loonzakje al lang niet meer het
belangrijkste in het leven is.
De PvdA had daarop tijdig
moeten inspelen, maar dat
heeft ze verzuimd. We moeten
ons niet meer zo druk maken
om het loonzakje. Het is hoog
tijd dat we afstappen van het
oude sociaal-democratische
idee: de koek moet groter en
iedereen moet er goed van
kunnen eten".
De Rijk begeleidt zijn betoog
met brede armgebaren, alsof
hij voor een volle collegezaal
staat. „Er zijn momenteel veel
gewichtiger zaken die om een
forse aanpak schreeuwen",
vervolgt hij. „De milieuver
vuiling, de criminaliteit, de
werkloosheid, de kwaliteit van
het onderwijs, dat soort din
gen. Daar moeten we ons sterk
voor maken".
„Eenvoudig zal het niet zijn,
want je moet bijvoorbeeld de
moed hebben om terwille van
het milieu ook de arbeiders
met hun zuurverdiende auto
hard aan te pakken. Daar zal
de PvdA in eerste instantie be
slist niet populairder mee wor
den. Maar als we ervoor vech
ten dat de lasten in de maat
schappij zo eerlijk mogelijk
over de inkomensgroepen
worden verdeeld, zal de koers
die ik in gedachten heb op den
duur vruchten afwerpen".
„Een samenbundeling van
PvdA en D66 en eventueel
Groen Links tot één progres
sieve volkspartij zie ik op dit
moment niet zitten. De tijd is
er nog niet rijp voor en het is
niet haalbaar ook. D66 zou wel
gek zijn om zich, nu het zo
goed gaat met die partij, aan
de zieltogende PvdA over te
leveren! Maar op den duur zou
ik wel voor een bundeling van
progressieve krachten voelen,
als het dan maar niet zo'n
anti-CDA-blok wordt, want
daar schiet je niks mee op".
Nog even terug naar de Eerste
Kamer. Eind vorig jaar schoof
uw fractie mevrouw Baarveld-
Schlaman naar voren als kan
didaat-opvolger van senaats
voorzitter Steenkamp. Dat viel
bij de andere partijen niet in
goede aarde en in de PvdA-top
evenmin. Vorige week haalde
de fractie bakzeil en wees de
heer Ijeenk Willink als ge
doodverfde kamervoorzitter
aan. Pijnlijk voor mevrouw
Haarveld. Waarom heeft de
PvdA-fractie vorig jaar niet
meteen voor Ijeenk Willink
gekozen?
„Dat was inderdaad een ver
velende kwestie. Maar ik treed
daarover liever niet in details
omdat ik me niet wil gedragen
als de fractie-opa die het alle
maal zo goed weet. Om die
zelfde reden heb ik me er vo
rig jaar ook zoveel mogelijk
buiten gehouden. Laat ik er
nog dit over zeggen: Tjeenk
Willink was vorig jaar ook al
één van de kandidaten, maar
hij heeft zich vlak voordat het
op stemming aankwam terug
getrokken. Misschien was hij
bang dat hij het niet zou halen,
ik weet het niet. In elk geval
is daarna mevrouw Baarveld
uit de bus gerold. Verder kan
ik er beter het zwijgen toe
doen".
^-voorzitter
je aan toe
Mark Rutte: „Met socialisten moet weliswaar veel water bij de wijn doen, maar als er een afspraak is, weet je
denl foto: stephen evenhuis
LEIDEN Als het aan de
jeugd ligt, wordt het CDA
uit de regering gezet en
slaan VVD, D66 en PvdA
de handen ineen. Mark
Rutte, de scheidende
voorzitter van de liberale
jongerenorganisatie
JOVD, constateert welis
waar fundamentele me
ningsverschillen met zijn
jeugdige collega's van de
Jonge Democraten (jonge
renorganisatie van D66)
en de Jonge Socialisten
(PvdA), maar prefereert
alles boven het CDA.
„Met de PvdA kun je ten min
ste afspraken maken, maar
met het CDA is dat echt on
mogelijk", zegt de Leidse ge
schiedenisstudent. „Christen
democraten houden zich nooit
aan afspraken. Met socialisten
moet je weliswaar veel water
bij de wijn doen, maar als er
een afspraak is, weet je waar
je aan toe bent".
„Het CDA weet altijd de plui
men voor het goede gedeelte
van het regeringsbeleid naar
zich toe te trekken en de coali
tiegenoot krijgt de schuld van
de slechte punten. Door de
media wordt Lubbers als hei
lig en onaantastbaar gezien. Ze
zijn veel te braaf voor hem".
„Het CDA is echt heel slecht.
Ze hebben de arrogantie van
de macht, maar nog erger is
dat ze de macht ook hebben.
Het zo door het CDA geado
reerde maatschappelijk mid
denveld is volledig in christen
democratische handen en mag
wat mij betreft helemaal wor
den afgebroken. Het CDA is
de partij van de spruitjeslucht.
Zij houden vernieuwingen en
creatieve mensen tegen, daar
zijn ze bang voor".
„De VVD is in een aantal op
zichten ook wel behoudend,
maar zelfs de heren in driede
lig grijs zijn nog wel tot libera
le standpunten te bewegen.
Dat lukt niet met een CDA'er,
de VVD is een veel ontspanne-
ner club. Een CDA'er is altijd
met de macht bezig, een
VVD'er gaat 's avonds een
boek lezen".
Mediawet
Hij is dan ook een warm voor
stander van de 'goddeloze coa
litie' zonder het CDA. „Een
regering met de VVD, PvdA
en D66 zou meteen een aantal
dingen in Nederland kunnen
regelen die met het CDA on
mogelijk zijn: een goede me
dia-wet, euthanasie etc. Van
Mierlo als premier zou natuur
lijk fantastisch zijn. Politiek
wordt dan weer leuk.".
Ook als het aan de jongerenor
ganisaties van PvdA (Jonge
Socialisten) en D66 (Jonge De
mocraten) ligt, komt deze
rood-blauwe coalitie er. „Met
hen zijn we een schaduw-re-
geerakkoord aan het schrijven.
Ook op financieel-economisch
terrein kunnen we het eens
worden".
De overeenstemming met de
D66-jongeren is zelfs zo groot
dat de JOVD voorstander is
van een fusie tussen VVD en
D66. „Eerst zouden de tweede
kamerfracties moeten gaan sa
menwerken en een gezamen
lijke woordvoerder, aanstellen.
Daarna moeten we bijvoor
beeld een lijstverbinding aan
gaan en vervolgens fuseren.
De VVD-cultuur begint ook
steeds meer op die van D66 te
lijken. Minder Telegraaf en
meer Volkskrant, minder Ve
ronica en meer VPRO, pri
ma.".
Overigens heeft Rutte niet al
leen kritiek op het CDA, ook
het 'eigen' VVD werd vaak
onder vuur genomen. „Ik heb
als JOVD-voorzitter allerlei
uitspraken gedaan die in
VVD-kring als een rode lap op
een stier werkten. Een behoor
lijk aantal JOVD-leden stemt
D66, dat benadrukt natuurlijk
de onafhankelijkheid van de
JOVD. Wij delen dus ook geen
VVD-folders uit tijdens de
verkiezingen en geven geen
stemadvies, zoals andere poli
tieke jongerenorganisaties wél
doen".
„Tijdens de verkiezingen doen
we vaak juist onze meest kriti
sche uitspraken. Op een aantal
punten zijn we veel progres
siever dan de VVD, maar soci
aal-economisch gezien zijn we
nog rechtser dan de VVD. Wij
willen het financieringstekort
veel sneller terugbrengen dan
de VVD en willen de sociale
voorzieningengen omvormen
lot één basisvoorziening.
Werknemers kunnen zich dan
wel nog vrijwillig bijverzeke
ren tegen werkloosheid".
Gekrakeel
Mark Rutte heeft met name
kritiek op het gekrakeel dat
de VVD de laatste jaren teis
tert. „De VVD moet intern
eens orde op zaken stellen en
de kiezer laten zien waar ze
staan. Er is veel teveel over
personen gediscussieerd en te
weinig over de inhoud. Als de
partij openlijk discussieert en
daarna een standpunt inneemt
weet de kiezer in ieder geval
dat erover is nagedacht
„De politieke leiders kwamen
en gingen en misschien heeft
dat het imago van de partij ge-
schaadt. Nijpels was een goede
fles wijn die te vroeg is open
getrokken. Hij had een hele
goede leider kunnen worden.
Voorhoeve is nu als weten
schapper op de plaats waar hij
hoort. Bijvoorbeeld als partij-
ideoloog had hij veel nuttiger
werk kunnen doen dan als
lijsttrekker".
Volgens Rutte valt de huidige
discussie rond de positie van
fractievoorzitter Bolkestein
niet onder de noemer 'intern
gekrakeel' „Bolkestein heeft
prima gereageerd op Wiegels
uitspraak dat hij weer beschik
baar is als vice-premier. Hij
bleef heel ontspannen en zo
hoort dat ook. Bolkestein kan
dan ook nog steeds een hele
geloofwaardige en goede lijst
trekker worden".
„Ik neem Wiegel zijn uitspra
ken dan ook niet kwalijk. Aan
zijn voorkeur voor het CDA
als coalitie-genoot moet niet te
zwaar worden getild. Mis
schien was het een schijnbe
weging waarmee hij Brink
man uit zijn tent wilde lokken
door hem zo openlijk uit te no
digen. Als Brinkman hierop
zou ingaan en het kabinet met
de PvdA laat vallen, is het
best mogelijk dat Wiegel ver
volgens vice-premier onder
van Mierlo wordt. Maar als
Wiegel terugkomt moet hij
niet meer hetzelfde verhaal als
in de jaren zeventig gaan ver
tellen. Toen zette hij zich af te
gen 'de rode socialisten'. Nu is
de PvdA helemaal niet rood
meer, maar dat ziet Wiegel
zelf ook wel".
Als JOVD-bestuurslid kent
Rutte fameuze voorgangers als
Hans Wiegel en Ed Nijpels.
Zelf ziet hij een carrière in de
politiek ook wel zitten. „Als ik
over een paar jaar de kans
krijg iets leuks in de politiek
te aoen, dan wil ik aat wel
doen. Ik laat miin neus nog
wel zien in de VVD".
