1 1
1
II
inal
Ie
Het oude Rusland' herleeft
£eicUe(3outtmt
ZATERDAG 8 JUNI 1991 PAGINA 29
FOTO'S: PERS UNIE
GESCHIEDENIS VAN VOOR DE REVOLUTIE IN VERBLUFFENDE FOTO'S GEVAT
MOSKOU - „Sachalin is een oord
van uitersten, van het meest on
draaglijke lijden waartoe de mens
in vrijheid of gevangenschap in
staat is.... Uit de boeken die ik on
der andere lees wordt wel duidelijk
dat wij miljoenen mensen in
gevangenissen laten verrekken, vol
komen voor niets laten verrekken,
zonder enige overweging, bar
baars.... Wee ik verzeker u, Sacha
lin is noodzakelijk, en interessant,
en men kan slechts betreuren dat
ik erheen ga en niet iemand anders
die meer kennis van de situatie
heeft en die de belangstelling van
de samenleving weet te wekken".
Dat schreef op 8 maart 1890 de toen nog
niet zo beroemde Russische schrijver
Aleksandr Tsjechov aan de uitgever van
het blad Novoje Vremja (De Nieuwe
Tijd), die hem een perskaart verstrekte
waarmee hij een maand later naar het
oostelijke eiland reisde. Het Russische
keizerrijk deporteerde daar zijn berucht
ste gevangenen naartoe. In 1895 publi
ceerde Tsjechov een boek: Het eiland
Sachalin. Het Letterkundig Museum in
Leningrad bewaart nu foto's uit zijn pri
vé verzameling, waaronder bijzondere
exemplaren over de omstandigheden op
het strafeiland.
Bijzonder
verschrikkingen van de Eerste Wereldoorlog in beeld gebracht door deze foto van het
^fjoeren van gesneuvelde soldaten uit de loopgraven ergens aan het Russisch front.
Drie ervan zijn afgedrukt in het boek
'Het oude Rusland', waarin een over
zicht wordt gegeven van het leven in het
keizerlijke Rusland vanaf het moment
dat de professionele fotografie er zijn in
trede deed (1839) tot aan de bolsjewisti
sche revolutie van 1917. De samenstel
lers van het boek hebben gebruik ge
maakt van zeven van de belangrijkste
Sovjet-archieven, die voor het overgrote
deel tot voor kort gesloten waren.
Het is een bijzonder boek met foto's van
een vaak verbluffende kwaliteit. Het
biedt inzicht in vele verschillende aspec
ten van het rijke en gevarieerde leven
van een eeuw geleden. Zoals van de kro
ning van tsaar Nicolaas II in 1896. Van
Grigori Raspoetin, de 'heilige duivel'
aan het keizerlijke hof, omgeven door
zijn volgelingen. Een terreuraanslag in
Sint Petersburg in 1914, met een paard
als slachtoffer. De boulevard Nevski
Prospekt in de voormalige Russische
hoofdstad, al 85 jaar geleden verstopt
door met een enkele paardekracht aange
dreven voertuigen. De levensomstandig
heden in Russische werkplaatsen, aan de
zelfkant en bij vooraanstaande families.
Persoonlijkheden in het theaterleven,
kunst en cultuur. Het huis van de Tataar
Solovatov in het dorp Kadoma in het
district Sergatsjevi, ontdaan van het
strooien dak, dat tijdens de grote hon
gersnood van een eeuw geleden aan het
vee was gevoerd. Het leed van de Eerste
Wereldoorlog.
Panorama
Het is maar een kleine selectie van de
foto's in het boek. Dat de Russische fo
tografen, zoals erin wordt vastgesteld,
„de panorama-fotografie perfect beheer
sten", blijkt uit een tiental opnamen. De
details zijn tot op grote afstand duidelijk
te onderscheiden. De foto's zijn haar
scherp. Ze brengen bijvoorbeeld het
drukke verkeer van 1906 op de Nevski
Prospekt in Sint Petersburg tot leven. Je
hoort het geratel van het wielbeslag op
de keien. Of ze laten de bedrijvigheid in
de haven zien, waar een wirwar aan
masten en tuig het zicht op het achterlig
gende gebouw bijna ontneemt. Heel op
merkelijk is een panorama-opname van
een volksfeest in 1908: honderden hoof
den kijken rechtstreeks de camera in.
De wat mij betreft indrukwekkendste
foto in het boek toont een vrijwel verla
ten straat in Moskou, waar op de kinder
kopjes alleen in de verte een paard-en-
wagen te ontwaren is, terwijl er verder
twee agenten kennelijk (maar waarom?)
op wacht staan. Opvallend is het grote
aantal schreeuwende reclameborden
waarmee de middenstanders anno 1880-
1890 de aandacht op zich trachtten te
vestigen.
Geschiedenis
De geschiedenis van de fotografie in
Rusland staat centraal in het boek, bo
ven de geschiedenis van het land zelf.
Per hoofdstuk wordt de selectie uit een
archief besproken. Daardoor is er geen
enkele sprake van een chronologische
volgorde. Sommige onderwerpen komen
verschillende keren terug. Het boek
springt van de hak op de tak. Er staat
gedegen informatie in over de sfeer, de
frustraties, de groeiende weerzin tegen
de tsaar en de idealen van de 'nieuwe
tijd', die later door Lenin vorm zouden
worden gegeven, maar om die te vinden
is een intensief speurwerk vereist.
Maar de kwaliteit van de foto's vergoedt
veel. 'Het oude Rusland' is geen boek
om haastig door te bladeren. De foto's
zijn afkomstig uit het Historisch Mu
seum en het Letterkundig Museum in
Moskou, de Openbare Bibliotheek M.Je.
Saltykov-Sjtsjedrin, de Hermitage, het
Museum voor Toneel en Muziek en het
Centraal Archief voor Film- en Fotodo
cumenten in Leningrad en het Centraal
Archief voor Film en Fotografie van de
Sovjetunie in Krasnagorsk.
De eerste Russische foto werd gemaakt
in het najaar van 1839; een opname van
de bouw van de Isaak-kathedraal in Sint
Petersburg, met een belichtingstijd van,
25 minuten. Hij is niet in het boek afge
drukt. Er was verbazing over de moge
lijkheid van „een schilder zonder verf en
penseel, die in enkele minuten een opna
me maakt van iedere willekeurige afbeel
ding, elk portret, ieder landschap, enzo
voort". Maar dat de fotografie voorals
nog niet als een kunst werd gezien blijkt
uit de uitspraak van een proces over het
copyright in 1896, waarin werd vastge-
j eerder werd afgedrukt in het Etnografisch
steld: „De fotografie vereist geen bijzon
dere talenten, en in de gehele lichtbeeld
kunst is de zon de enige kunstenaar".
Uitvoerig gaat het boek in op de ver
schillende technieken die in het begin
van de fotografie werden gehanteerd. De
eerste foto's waren daguerrotypie, waar
bij het beeld als het ware in een zilver
laag op een koperplaat werd ingebrand
en via een zeer ingewikkeld procédé ge
fixeerd en zichtbaar kon worden ge
maakt. Nieuwe technieken vereenvou
digden de procédés aanzienlijk, zodat de
'straatfotografie' ontstond en mensen
zich op volksfeesten, in amusementspar
ken en in badplaatsen op de gevoelige
plaat konden laten vastleggen. In een
apart hoofdstukje wordt nader ingegaan
op de techniek.
Variatie
Veel van de afgedrukte foto's behoren
tot de 'daguerrotypieën'. Het zijn vooral
portretten van vooraanstaande figuren.
Ook worden voorbeelden gegeven van
handgekleurde foto's van meer dan een
eeuw geleden. Weelde en pure armoede
wisselen elkaar hf in de vorm van fami
lieportretten, een picknick die in 1913
werd gegeven door grootvorstin Maria
Pavlovna, een jaarmarkt in een kozak-
kennederzetting, schapen scheren in de
Zuid-Oekraïne, zoutproduktie aan een
Zuidrussisch meer en andere bedrijvig
heid uit alle windhoeken van het grote
Russische rijk.
Een belangrijk deel van de collectie van
de Hermitage in Leningrad is afkomstig
uit de boedels van de na 1917 genationa
liseerde herenhuizen van de Petersburg-
se arisfbcratie. Opmerkelijk is de verza
meling foto's van ooit vermaarde Russi
sche acteurs van het Museum voor To
neel en Muziek in Leningrad. Ze zijn
bijna allemaal geposeerd, waarbij echter
de grote zorg van de fotograaf voor de
compositie duidelijk is.
'Het oude Rusland - Fotografie 1839-
1917'. Uitgeverij: Jan Mets/Fragment,
260 pagina's. Prijs: 80.
1echov bracht onder meer deze foto van I.I. Pavlovski mee van het strafeiland Sachalin, waar gevangenen voor het werk aan el-
*ir worden geketend.
Grigori Raspoetin, een rondtrekkende profeet en mysticus, wist tot het hof van Nicolaas II door te dringen en kreeg daar een enorme
invloed. De 'heilige duivel' werd in 1916 vermoord. Op de foto uit ca. 1915 is hij omringd door volgelingen.
