„Ik toon bewijzen die altijd
over het hoofd zijn gezien"
final*
OLIVER STONE VERFILMT KENNEDY-MOORD
Het 3Bmnenfio
j i
foidóctSotna/rit1
ZATERDAG 8 JUNI 1991 PAGINA
Filmregisseur Oliver
Stone: „Kennedy was mijn
Godfather, hij was de man
die ons veranderingen
beloofde. Hij was net bezig
ze door te voeren ook, toen
hij in Dallas werd
vermoord. Als gevolg
daarvan kon de Vietnam-
oorlog zozeer escaleren,
dat duizenden
Amerikanen, onder wie
ikzelf, naar Vietnam
werden gestuurd. Als
Kennedy in het Witte Huis
was gebleven, was het
nooit zover gekomen. De
moord op de president
heeft indirect het lot
bepaald van mijn
generatie, het vormde
Amerika zoals het er
vandaag de dag uitziet. Dat
is m'n diepste
overtuiging".
Opnieuw heeft Stone de
lenzen op de jaren zestig
gericht, het decennium
waarin zijn leven
ontspoorde. In 1986
doorbrak zijn film
'Platoon' (zes Oscars) het
taboe rond de Vietnam-
oorlog. Nu grijpt de
gevierde regisseur, van
'Born on the 4th of July',
'Wall Street' en 'The
Doors', naar het tweede
hete hangijzer in de
Amerikaanse geschiedenis:
de onopgeloste Kennedy-
moord.
De film JFK, naar de
initialen van de president,
gaat met kerst in roulatie.
Dan zal blijken of Stone de
aanslag uit persoonlijke
emoties koos of uit
commerciële aandrang.
Maar een kassucces zal de
film, waarin Oscar
winnaar Kevin Costner
van 'Dances with wolves'
de hoofdrol speelt, toch
wel worden. De
traumatische Kennedy-
moord, het twijfelachtige
Warren-rapport en de
doofpot-affaires erna
voeden nog steeds de
emoties. Stone gooit
vooraf al olie op dat vuur
door te zeggen dat hij
„bewijzen toont die 28 jaar
lang over het hoofd zijn
gezien".
DALLAS - Wie zal ooit 22 no
vember 1963 vergeten? Kennedy
reisde met zijn vrouw naar Texas
om er de onderlinge twisten bij de
Democraten te bezweren. Het drie
daagse bezoek werd beklonken met
een tocht door het 'lastige en con
servatieve' Dallas. Nog geen vijftig
minuten was het echtpaar in de
stad, toen het gebeurde: terwijl de
limousine over Dealy Plaza reed,
aan de rand van het centrum,
weerklonken opeens schoten. Ver
bijsterde toeschouwers zagen hoe
Kennedy naar zijn keel greep en in
elkaar zakte. Vlak erna blies een
nieuwe kogel zijn schedeldak open.
Ook gouverneur John Conally, voorin
de wagen, zakte ineen. In paniek reed de
stoet naar het Parkland Hospital. Daar
zagen de doktoren dat er geen redden
meer aan was: de president had teveel
bloed verloren en zeker een derde van
zijn hersenen was weggeschoten. Een uur
na de aanslag werd officieel het overlij
den van John F. Kennedy bekendge
maakt. De wereld rouwde.
Emoties
De emoties op Dealy Plaza liepen hoog
op. Veel van de 400 aanwezigen meen
den dat de president van voren bescho
ten was vanuit de bosjes op een glooien
de helling, de 'Grassy Knoll'. Ook vice-
president Johnston zei dat in z'n volgau
to gezien te hebben.
Toen politiemensen naar de plek ren
den, werden ze gestopt door CIA- en
FBI-agenten. Achteraf beweerden beide
diensten, dat hun mensen er helemaal
niet stonden, maar de schutter kon in
elk geval ontsnappen. Anderen dachten
dat vanuit de belendende gebouwen was
geschoten. De politie hield Castro-aan-
hanger Lee Harvey Oswald aan, werk
zaam in het Texas Schoolbook Deposi
tory. Erg grondig kon hij niet worden
verhoord, omdat hij 48 uur later werd
vermoord door Jack Ruby, politievriend
en kroegbaas uit Dallas.
Opperrechter Earl Warren werd belast
met het onderzoek naar de moorden.
Negen maanden later legde zijn commis
sie het eindrapport op tafel. Conclusie:
Oswald was de enige dader, hij schoot
driemaal vanaf de zesde verdieping van
het boekenpakhuis. Eén schot miste, het
tweede raakte Kennedy in de nek en ver
wondde daarna de gouverneur. Schot
drie trof Kennedy dodelijk in het hoofd.
Van een complot -zei de commissie- was
geen sprake. Daarmee was vooral voor
een politieke oplossing van de moord ge
kozen: president dood, dader gepakt,
dossier gesloten. Kortom, het volk kon
rustig slapen. Dat deed het volk, totdat
critici aantoonden hoe tientallen verkla
ringen in het rapport waren verdraaid of
weggelaten om de officiële conclusie van
de commissie niet te ondergraven.
Held
Stone's filmteamgezien van de zesde verdieping van het Texas School Depository, is bezig met het opnemen van de schoten die Oswald vanuit het gebouw zou hebben afgevuurd.
Rechtsonder het stukje Elmstreet waarop Kennedy reed toen hij werd vermoord. FOTO'S: PERS UNIE
Stone's film volgt de wandel van Jim
Garrisson, officier van justitie uit New
Orleans. Hij werd in 1966 de held van
de wijfelaars, door heropening van het
onderzoek te eisen. Hij poogde de ultra
rechtse olieman H.L. Hunt de moord
aan te wrijven. Vergeefs.
Maar wel maakte hij aannemelijk dat
Oswald de moord nooit gepleegd kon
hebben. Die was 70 seconden na de
moord immers door een politieman in
de kantine van het boekenpakhuis ge
zien. In reconstructies vergde die tocht
van zeshoog zeker twee minuten. Ook
was het bijna onmogelijk met het gevon
den 'moordwapen' driemaal binnen 6.4
seconden (de benutte tijd bij de aanslag)
te schieten.
Scherpschutters raakten met het infe
rieure geweer niet eens trefzeker een stil
staand doel. De officier toonde aan dat
Kennedy en Conally niet door dezelfde
kogel getroffen konden zijn, tenzij de ko
gel een scherpe bocht naar rechts had ge
maakt. En kogels maken geen bochtjes.
Garrisson ontdekte dat veel bewijsmate
riaal (de gevonden kogels bijvoorbeeld)
was verdwenen. Nog erger, het resteren
de bewijs was „in overeenstemming" ge
bracht met de Warren-conclusie.
Autopsiefoto's toonden een onbescha
digd achterhoofd van de president, ter
wijl twintig verpleegkundigen en chirur
gen in het Parkland-hospital bleven roe
pen dat de schedel er juist een gapend
gat had vertoond. Omdat de uitgangs-
wond bij een kogel groter is dan de ïn-
gangswond, betekent het maar één ding:
de dodelijk kogel moet de president van
voren hebben geraakt.
Pijnlijk
Garrisson stelde pijnlijke vragen over de
rol van de politie. Waarom was de route
van de stoet ter elfder ure veranderd?
De limousine had op Dealy Plaza recht
door kunnen rijden, maar men liet de
wagen twee onnodige en scherpe boch
ten maken, waardoor Kennedy vlak
langs de Grassy Knoll en de gebouwen
werd geleid, waar schutters een eerste
klas positie kregen.
Hoe wisten die trouwens dat de route
was verlegd? Dat kon alleen de politie
weten! De officier ontdekte tevens hoe
vijftien kroongetuigen die de Oswald-
theorie konden weerleggen, op myste
rieuze wijze om het leven waren geko
men.
Garrisson verloor z'n zaak, maar zaaide
definitief twijfel over de officiële lezing.
Een staatscommissie bekeek in 1978, on
der druk van de publieke opinie, de
moord opnieuw. Uit akoestische proe
ven (tijdens de aanslag stond de micro
foon van een motoragent open, de band
ervan bleef bewaard) bleek dat er waar
schijnlijk vijf of zelfs zes schoten zijn af
gevuurd, waarvan twee gelijktijdig. Er
waren dus meerdere schutters. Het dode
lijk schot -werd officieel vastgesteld-
kwam inderdaad vanaf de Grassy Knoll.
De andere schoten kwamen van achte
ren, misschien uit het boekenmagazijn,
maar dan van een lagere verdieping. Of
van het naastgelegen Dall-Tex gebouw.
Eenzaam
In zijn film neemt Stone een kwart eeuw
Kennedy-onderzoek onder de loep. Hij
bundelt alle moderne theorieën'over de
aanslag voor z'n film in de persoon van
Jim Garrisson.
„Hij is de eenzame vechter tegen een
onbetrouwbare overheid. Een man waar
mee je je als buitenstaander kunt vereni
gen", betoogde Stone tegen de Dallas
Morning News, de enige krant die hem
tot nu toe mocht interviewen (Stone kan
niet anders, hij moest Dallas wel even
uitleggen waarom alle hoofdwegen we
kenlang voor de film werden platgelegd).
„Garrisson was de underdog, de man uit
het Zuiden die eerst meer hoon dan be
wondering oogste. Maar hij had de
moed als eerste de leugens te bevech
ten". Overigens krijgt Garrisson in de
film zelf ook een rol. hij speelt zijn voor
malige tegenstander: Earl Warren.
Stone bereidde z'n zaakjes grondig voor.
Hij kreeg hulp van vooraanstaande Ken
nedy-researchers, sprak zelf met vijftig
getuigen van de moord, met gouverneur
Conally en met vrienden van Lee Har
vey Oswald. Uit die voorbereidingen
kwamen vijf moord-scenario's tevoor
schijn van wat er op die 22ste gebeurd
kan zijn.
„Die mogelijkheden laat ik allemaal
zien. De film begint met de officiële Os-
wald-versie, maar behandelt ook de
meest vergaande complot-theorie. De
aanslag blijft me bezighouden, het myti-
sche ervan wordt verenigd met een who
dunit: wie heeft het gedaan. In de film
probeer ik daar een antwoord op te ge
ven, al is de vraag waarom men de
moord pleegde voor mij belangrijker
dan wie het deed en hoe het gebeurde. Ik
wil vooraf nog niet mijn visie verraden,
die bewaar ik tot m'n film".
Hoewel Stone's aanpak in nevelen is ge
huld, zagen toeschouwers vanuit de kan
toorflats hoe cameraploegen precies op
de vijf lokaties filmden, waar zich vol
gens onderzoek uit 1978 schutters ver
schanst konden hebben. Ook is op de
plek gefilmd waar Abraham Zapruder
zijn amateurfilmpje schoot, waarvan de
beelden als freeze frames in alle kranten
en tijdschriften werden afgedrukt, met
een de blik bepalend die het publiek op
het kleine Dealy Plaza had.
Druk
Om de moord-scenario's zo natuurge
trouw mogelijk te filmen, nam Holly
wood het pleintje flink onder handen.
Hollywood heeft Dealy Plaza, de plaats van de Kennedymoord op 22 november 1963, weer in de oude staat teruggebracht. Zelfs de
auto's die er stonden zijn in type, kleur en jaartal weer opgespoord.
Inmiddels is de moord-lokatie in Dallas
door hoge kantoorflats met spiegelramen
ingesloten. De markante lantaarnpalen
bleken bovendien door neonbuizen ver
vangen te zijn en de grasmat was op vele
plaatsen verdwenen of platgetrapt door
de 100.000 bezoekers die jaarlijks zelf de
'Grassy Knoll' beklimmen in een poging
de gruwelijke waarheid te doorgronden.
Bovendien is de Dealy Plaza één van de
drukste punten van downtown Dallas:
de Main Street, Commerce Street en
Elm Street komen er samen, en dagelijks
raast het verkeer negenbaans over het
vriendelijke pleintje.
Kosten noch moeite zijn door de filmers
gespaard om de Dealy Plaza in de staat
van 1963 terug te brengen, de oude lan
taarnpalen werden teruggeplaatst, net als
de verkeersborden van toen. Twee jaar
geleden stuurde Stone's filmmaatschap
pij al een tophovenier uit Washington
naar Dallas om alle bomen terug te
snoeien naar de omvang van toen. Daar
naast werd een miljoen gulden géspen-
deerd om de Texas Book Depository in
oude staat terug te brengen.
Sierwerk
Het gebouw uit 1901 (inmiddels officieel
herdoopt tot Dallas County Administra
tion Building) was in de jaren zeventig
bruin geverfd, de naam was van de gevel
verwijderd en het stenen sierwerk van
de ramen op de grondvloer was verdwe
nen.
De filmers lieten daarom het hele ge
bouw bespuiten met een laagje schuim
rubber van een halve millimeter dik,
waarop decormensen steen voor steen
weer de bakstenen gevel in verf aan
brachten. Medewerkers speurden maan
denlang om auto's van dezelfde kleur,
type en jaartal te vinden, die op de dag
van de moord in de omgeving gepar
keerd stonden.
Op het naastgelegen viaduct, waar in
middels een enorm parkeerterrein was
aangelegd, werd het asfalt met tonnen
zand bedekt en werden de rails opnieuw
ten behoeve van de film aangelegd. Tij
dens het filmen is de Dealy Plaza al twee
blokken vooraf voor het publiek afgeslo
ten. Politiemensen (die zich in hun vrije
tijd door de filmers lieten inhuren) hou
den iedereen buiten de set, zodat Stone
de moordvarianten desnoods met vier
camera's tegelijk kan filmen, zonder dat
verdwaasde toeschouwers in het beeld
worden gevangen.
Wie ondanks de afzetting op handen en
voeten via de bosjes naar Dealy Plaza
kruipt (het lukt anno 1991 in Dallas dus
nog steeds om de politie zo te omzeilen)
wacht een merkwaardige sensatie. Want
bij het richten van de lens op de Plaza,
ligt de plaats van de moord er ogen
schijnlijk precies zo bij als op 22 novem
ber '63. Zelfs het weer (heet, klam en
windstil) is in mei hetzelfde. In Dallas is
de temperatuur in mei en november na
genoeg gelijk.
Vanwaar die ongelofelijke drang tot per
fectie? Stone: „Toen ik de film voorbe
reidde, sprak ik met veel mensen. Ook
met twee meisjes, van 21 en 22. Intelli
gent. Desondanks wisten ze niet wie Lee
Harvey Oswald was. Of Jack Ruby. Dat
heeft me geschokt. Het is een plicht van
de film dat de historische les die we toen
leerden, niet wordt vergeten. Vandaar
dat het de moeite loont het tijdsbeeld zo
nauwkeurig mogelijk te reconstrueren.
Dan pas zal de impact optimaal zijn".
VAN VEERTIG JAAR
Maandag
1951
GELEDEN
Pius X zalig verklaard
Op slag van elf uur Zondagmorgen luidd
de klokken van de St. Pieter om aan de w
reld te verkondigen, dat Joseph Sarto,
zoon van de gemeentebode van Riese, en
latere Paus Pius X in het rijk van zalij
van Gods Kerk is opgenomen. Tegelijker
viel voor de Gloria van Bernini het di
weg, dat tot dan toe de beeltenis van de
ge Paus Pius X had omhuld en hief de
spriester van de St. Pieter, kardinaal T
schini, het Te Deum aan. Een luid gej
vervulde de St. Pieter. De kreet der I
nen overstemde echter alles: „Papa Sarto
Papa Santo" (Paus Sarto, Heilige Paus)
ere-titel die aan Pius X tijdens zijn le
reeds door het gewone volk werd gegev
(Maandag 4 Juni 1951)
Evertsen terug uit Korea
Hr. Ms. torpedobootjager „Evertsen" i
van Juni '50 af tot April van dit jaar f
tief aan de oorlogshandelingen in Kot
heeft deelgenomen, is ZondagmiddagI
de haven van Den Helder teruggekeei
De oorlogsbodem werd door een grote n
nigte belangstellenden en familieled,
van de opvarenden op het havenhoofd
gewacht. Onder de vrolijke klanken i
de Marinierskapel onder leiding van J
pitein Gijsbert Nieuwland voer het sc
de haven binnen.
(Maandag 4 Juni 1951)
Zijn gewicht in platina
fdt
sloten om hun geestelijk leider op zijn 75
verjaardag in Februari 1954 zijn gewicht,
platina aan te bieden. Tenzij de prijs van p,
tina stijgt of de Aga Khan inmiddels in f
wicht toeneemt zal dit geschenk zijn volf
lingen ongeveer 10 miljoen Pakistaanse j
pijen kosten.
(Dinsdag 5 Juni 1951) jE
Schoonebeek vlekvrij in de olie^
(Van een onzer verslaggevers)
Diep weggedoken in het eenvoudige Dren| _J
landschap ligt, tegen de Duitse grens, de j
meente Schoonebeek. Een dorpje, waant
geen der vijfduizend inwoners ooit ze
maar heeft kunnen dromen, dat het nog et
in de schijnwerpers van de internationj
belangstellling zou worden gevangen
vastgehouden. Jarenlange onderzoeking
door de Bataafsche Petroleum Maatschan
in het gehele land verricht, wezen in l(
echter uit dat Schoonebeek in de olie lag j
een schip in het water. Om begrijpelijke P
denen werd er eerst na de bevrijding met^
exploitatie in het groot een begin gemat
De productie is sinsdien zodanig opgevoi
dat dit olieveld het vorig jaar 700.000 ton
bracht, hetgeen ongeveer dertig procent
van de Nederlandse behoefte.
(Dinsdag 5 Juni 1951)
Zo\onde Jaargang no. Iq
Kouder
Malariamuskiet in Moerwijk j
In het nieuwe gedeelte van Den Haags
Moerwijk, heerst thans ernstige ongerT
heid. De vorige week is er een geval
malaria geconstateerd bij een driejx
meisje. Reeds enkele malen was er d
de bewoners met klem op aangedroni
dat er van gemeentewege maatregc
zouden worden genomen om poelen
stukken ondergelopen land, waaraan;
wijk zo rijk is en waar de malariani
kiet kan gedijen, te laten verdwijnen!
(Woensdag 6 Juni 1951)
Zevende Jaargang no.
Vrij koel
rwnU-cd UjdrlUk ml
Noorwegen gaf Oranje geen ka
(Van onze sportredacteur)
ROTTERDAM, 6 Juni Men kan niet
ders zeggen dan dat het duel tussen Ni
land en Noorwegen een mistroostig slot is
weest van het interlandseizoen. De Ora
ploeg heeft voor de ogen van meer
60.000 mensen een erbarmelijke demons
tie voetbal weggegeven, welke na het hi
volle resultaat tegen België ronduit weer
stap terug betekent op de moeizame
naar vooruitgang. De eindstand was
een royaal verdiende zege voor Noorw»
dat in deze wedstrijd duidelijk het b
heeft geleverd een serieuze candidaat te!
len zijn voor de Olympische voetbal!
Hetgeen wij (helaas) van ons eigen Oi
elftal nog lang niet kunnen zeggei
vertoning in het Feijenoord-stadion.
(Donderdag 7 Juni 1951)
Winkeliersomzet blijft dalenl
Niet alleen de schoenen- en textielb{
che, maar vrijwel alle andere bn
hebben op het ogenblik te kampen
een daling van de omzet. Alleen spor
optische zaken zijn in April iets voo
gegaan. Ook in Mei is de omzet bil
dalen. Gedeeltelijk als gevolg van de]j
reaanse oorlog.
(Zaterdag 9 Juni 1951)
Samenstelling: Aad van Holstt
1echo
<lr
