Het 'monter pessimisme' van P.F. Thomése
t
D'Ancona tegen verhoging kijkgeld
Litter is speelt
stuk als een
tegel tjesspreul
Duitsers onder indruk van werk Presser Lesko ookr
boeiend ir
te zwaar
programi
KUNST/RTV
CcidacSomotit
DONDERDAG 23 MEI 1991 PAGINA
Geen markt voor nieuwe
commerciële tv-zender
GRONINGEN De Nederlandse markt
voor televisiereclame biedt geen ruimte
voor een nieuwe commerciële televisie
zender.
Wel bestaat de mogelijkheid dat TROS en Ve
ronica het publieke bestel verlaten. Dit schrij
ven onderzoekers van de Rijksuniversiteit Gro
ningen in het vandaag verschenen nummer
van Economisch Statistische Berichten. Uit de
reclameplannen van adverteerders en reclame
bureaus blijkt dat bijna niemand de televisiebe
stedingen wil verhogen als de mogelijkheden
daarvoor worden uitgebreid. Voor 1991 worden
de bestedingen voor televisiereclame geraamd
op 800 miljoen gulden. Hiervan zou 54 procent
naar de STER gaan en 46 procent naar RTL4.
Jacques Presser.
BONN In 1957 ver
scheen het in Nederland.
Als boekenweekgeschenk:
'De Nacht der Girondij
nen', van Jaques Presser.
Sinds enkele weken ligt
het boekje - vertaald in
het Duits - ook in de Duit
se boekwinkels onder de
titel: 'Die Nacht der Gi-
rondisten'.
Maar geinteresseerde Duitse
lezers krijgen het - in tegen
stelling tot Nederlandse lezers
35 jaar geleden - niet voor
niets. Ze moeten er 28 mark
voor betalen.
Het is niet alleen vanwege die
fikse prijs, dat Heribert Hoven
in het literatuur-supplement
van de Süddeutsche Zeitung
hoopt op een snelle pocketuit-
gave. Pressers 'documentaire
novelle' die, net als de spraak
makende film 'Nacht und Ne-
bel', een versmelting is van
documentair materiaal en fic
tie, is vooral voor de jonge ge
neratie meer dan de moeite
waard, meent de recensent in
zijn lovende kritiek.
Pressers thema in zijn vertel
ling uit het doorgangskamp
Westerbork - de schuld van de
machtelozen - is nog altijd
brandend actueel. Het natio-
naal-socialisme was als sy
steem pervers genoeg om de
vervolgden tot medewerkers
te maken. Vandaar bijvoor
beeld de joodse ordedienst in
Westerbork. De leden ervan
rechtvaardigden zich met het
'excuus': als ik het niet doe,
doet een ander het die nog
veel slechter of erger is dan ik.
De boodschap die de literaire
historicus prof. Presser in zijn
novelle legde, is volgens de
Suddeutsche Zeitung nog altijd
richting bepalend, ook voor de
jongste generatie: de mens
heeft altijd, ook in de meest
uitzichtsloze situaties, de mo
gelijkheid om een morele be
slissing te nemen.
Primo Levi heeft de Duitstali
ge Nacht der Girondijnen een
gevoelig voorwoord meegege
ven. Hij spreekt van „een
werk dat het Europese joden
dom met literaire waarde ver
tegenwoordigt". Philo Breg-
stein heeft het in zijn nawoord
over 'een uniek werk in de
Nederlandse literatuur'. Voor
de vertaling zorgde Mirjam
Pressler.
Concert door het Leako
ding van Boudewijn Jansen. |j
van Strausa, Bon, Andrieaac
Leeuw en Stravinsky,
het LAK-theater op 22 n
AMSTERDAM De
cheque van 50.000 gulden
ligt nog bij de uitgever,
want hij was bang dat hij
hem in de kroeg zou ver
liezen. En het zou toch
jammer zijn wanneer het
schoonmaakpersoneel het
bedrag aan hun salaris zou
kunnen toevoegen. Het is
de dag nadat bekend is
geworden dat schrijver
P.F. Thomése (1958) de
AKO-literatuurprijs heeft
gewonnen voor zijn de
buut 'Zuidland'.
Thomése: „Aan het einde van
het diner in Krasnapolsky,
voordat de juryvoorzitter de
winnaar bekendmaakte, kreeg
ik een sterke aandrang te de
serteren. Ik wilde weg. Ze
moeten iets van me, dacht ik.
Zoals Kafka dat zo mooi om
schrijft, je bent in een situatie
verzeild geraakt die je eigen
lijk niet wilt. Ik had ook steeds
het idee dat er een gerant naar
me toe zou komen om me eruit
te knikkeren". Dat laatste ge
beurde allerminst, want zijn
debuut werd uit zes genomi
neerde boeken tot winnaar ge
kozen. „Je wordt dan gedwon
gen een personage te spelen,
van de debutant, van de zwer
ver die ineens op de troon
wordt gedumpt".
Pas later, in een Amsterdams
café, omringd door vrienden
en familie drong de werkelijk
heid tot hem door. De prijs, die
dit jaar voor de vijfde keer
werd uitgereikt was voor hem
bestemd.
Een speciaal doel, waaraan de
auteur het geldbedrag wil be
steden heeft Thomése niet.
Het geld biedt hem vooral de
mogelijkheid om zich louter
aan het schrijverschap te wij
den. „Met mijn levensstan
daard kan ik er twee of drie
jaar van leven", verklaart
Thomése monter.
Journalistiek werk, tot dusver
noodzakelijk om in zijn le
vensonderhoud te voorzien,
kan hij voortaan weigeren. „Ik
schrijf alleen nog een columm
over film, maar verder weiger
ik alles. Het ellendige van de
journalistiek vind ik de actua
liteit, dat je geregeerd wordt
door de actualiteit".
Niet prettig
De wereld van de journalistiek
noemt Thomése geen prettige
wereld. Vijf jaar lang was het
wel de zijne. Na zijn middelba
re schooltijd (gymnasium A) in
Den Bosch werkte hij vijf jaar
bij het Eindhovens Dagblad,
de krant waarvoor hij nu nog
zijn filmcolumm schrijft. „De
journalistiek is een slangekuil,
waar een mes-in-de-rug
atmosfeer heerst, agressief, op
dringerig. Neem nou de be
kendmaking van die AKO li
teratuurprijs. De microfoon
wordt je onder de neus ge
duwd, en je moet wat zeggen.
Alsof je een prooi bent van
niets ontziende gekken", zo
verafschuwt de schrijver.
Over de literaire wereld had
Thomése voordat hij er als de
butant zijn entree maakte
vooral positieve gevoelens. „Ik
dacht dat het allemaal eenlin
gen zouden zijn, maar er blijkt
net zo'n hiërarchie te bestaan
als in de journalistiek. Voor
beeldje? Neem Maarten 't
Hart, die op voorhand tegen
mijn nominatie was. Hij
spreekt zich uit vóór Van Dis
(die met 'Het Beloofde Land'
tot de genomineerden hoorde),
want die zit een beetje in zijn
categorie. Het is alsof ik de
Juryleden voor AKO Prijs '92
AMSTERDAM De jury voor de AKO literatuur Prijs 1992,
die wordt voorgezeten door de president van de Nederlandse
Bank dr. W.F. Duisenberg zal bestaan uit prof. dr. E. Ibsch
(hoogleraar literatuur wetenschap aan de Vrije Universiteit van
Amsterdam), M. 't Hart (auteur), Drs. G. Meijerink (docente
Germaanse letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam) en
auteur J. Borré. De winnaar van dit jaar, P.F Thomése, maakt
geen deel uit van de jury. Volgens een woordvoerster bestaat er
geen regel dat de AKO-winnaar zitting heeft in de jury van het
volgende jaar.
pik-orde heb doorbroken door
dat ik nu ben onderscheiden.
Toch hebben alle genomineer
den aardig, of laat ik zeggen
beschaafd gereageerd op de
bekroning van Zuidland".
Dat het voor Michel van der
Plas, die met zijn biografie
'Mijnheer Gezelle' door de
jury vóór de definitieve vast
stelling van de prijswinnaar
van de eerste naar de tweede
plaats werd geschoven, een
hard gelag is, kan Thomése
zich voorstellen. „Een soort
Zoetemelk-syndroom noem ik
dat, de tweede plaats krijgen.
Waarschijnlijk mist hij nu ook
nog de biografieprijs die later
dit jaar wordt toegekend om
dat hij al voor deze prijs werd
genomineerd. Pijnlijk. Hij
moet het afleggen tegen een
onbekend schrijver".
Tevreden
De debutant zegt zelf dik te
vreden te zijn geweest wan
neer hij de prijs niet had ge
wonnen. Sterker nog, hij had
„ervoor getekend" als zijn eer
ste bundel aardig door de criti
ci zou zijn besproken en in een
aardige oplage zou zijn ver
schenen. „Ik heb met het
schrijven geen echte ambitie
gehad om beroemd te worden.
Ik vind het wel bevrijdend om
met het boek te zeggen dat het
leven niks is. Ik houd ervan
als een soort boeteprediker de
mensen te vertellen dat-het le
ven geen lolletje is".
De boodschap die uit het boek
spreekt omschrijft Thomése
als „monter pessimisme". Tho
mése: „Ik houd van sombere
boeken, van slechtheid, ver
dorvenheid, de extremiteiten
van het leven. Tegelijkertijd
ben ik blij dat het onheil aan
mijn deur voorbijgaat, en ik
thuis zit met een kopje koffie."
„Ik kom uit een stokoude fa
milie en heb in mijn jonge ja
ren veel doodskisten zien
dichthameren. Mijn verhalen
zouden denk ik anders zijn als
er niet zoveel familieleden wa
ren gestorven toen ik opgroei
de. Ik zou meer „onbekom
merd" schrijven. Misschien
was ik wel redacteur bij Prop
ria Cures geworden".
Het titelverhaal van de bun
del, 'Zuidland', bevat volgens
Thomése autobiografische ge
gevens. De vader in het ver
haal heeft een droom (Zuid
land ontdekken), die de zoon
daadwerkelijk zou moeten uit-
P.F. Thomése: „De journalistiek is een slangekuil".
voeren. Na aanvankelijk ver
zet treedt de zoon in vaders
voetspoor. „Ik ben de zoon uit
het verhaal, en de vader is
mijn vader. Het was mijn va
ders droom om schrijver te
worden. Het was zijn ambitie
om een vrij en onafhankelijk
leven te leiden, zoals ik dat nu
doe. Misschien ben ik daarom
schrijver geworden. Voor mijn
vader was het er niet de tijd
naar om zo te leven. Hij was
directeur van een drukkerij.
De drukinkt, letters, het ge
drukte woord, waren in mijn
milieu belangrijk".
Om aan de druk van vader te
ontkomen besluit de zoon uit
Zuidland rechten te gaan stu
deren, want op die manier kan
hij zichzelf uitstel verlenen om
'iets' te worden. Ook dit gege
ven is voor Thomése ten dele
autobiografisch. „Ik wilde niet
langer bij het Eindhovens
Dagblad werken, maar een
uitkering aanvragen en schrij
ver worden, dat doe je toch
niet zo gauw. Daarom ging ik
geschjedenis studeren, hoewel
ik eigenlijk nooit de gedachte
heb gehad om het af te ma
ken".
Onromantisch
De studie bood Thomése onder
meer de mogelijkheid te
schrijven. „Het studentenleven
is een heel prettig bestaan.
Niemand controleert je, er
wordt niets van je verwacht,
en toch ben je met iets belang
rijks bezig. Eigenlijk zou ik
mijn hele leven student willen
zijn".
Het alledaagse leven na de
niet afgemaakte studie blijkt
tamelijk onromantisch. „Ik
schrijf op kantoortijden, van
negen tot vijf, en heb daar ook
een kantoorgevoel bij".
Zijn volgende boek handelt
over vriendschappen en desil
lusies. „Het gaat over het le
ven en de grote verwachting.
En over de mislukking, want
daar schuilt meer waarde in
dan in succes. Het wordt een
roman a la de Titaantjes van
Nescio, Bij Nader Inzien van
Voskuil, of On the Road van
FOTO: SP
Kerouac. Ik werk er nu niet
aan. Al sinds de tijd dat ik ge
nomineerd ben voor de AKO
Prijs, kan ik er niet aan wer
ken omdat ik het levensgevoel
wat daarvoor nodig is een
beetje kwijt ben. De roman
speelt zich af in de schaduw
van het gewone leven, en dat
is niet te rijmen met wat ik nu
doe, in de schijnwerpers
staan".
Volgende week hoopt de
schrijver weer enigszins in de
luwte van het bestaan te kun
nen kruipen. Dan kan hij aan
de slag. De beelden in het
hoofd omzetten in woorden,
en er als een ambachtsman
mee schuiven zodat er een
boek ontstaat.
Het Leids Studenten Ka
orkest is een orkest waar
heel eigen, koppige gees
rondwaart. Het kan vurig
len, met vaart en het gewe,
élan, maar ook wel onz<
onsamenhangend, slap.
het fout gaat, heeft het en
ble zijn top bereikt. Dat di r,
behoorlijk hoog ligt en
stuk uiteindelijk op zijn pc^a
terecht komt, zegt veel ov^r
enorme inzet en het grotae
thousiasme waar de ork%,
den door gedreven wofy,
Maar ook dit maal ware
naast vele boeiende mop
ten, passages die de total r
druk van een werk enig r
ontsierden. Waarom niet
orkestsuite in plaats van
gespeeld, maar dan alle r
goed? Technisch en muzr
zijn ze er toe in staat!
De orkestsuite 'Der Bürgdt
Edelman' (1912) van Ric
Strauss verliep stroef en
onoverzichtelijk. Igor Str
sky's Pulcinella-suite
daarentegen had niemand f
len missen. Het stuk (eve r
een eenvoudig niemendal h
bruiste in de vertolking
het Lesko en werd dooi
Leidse muzikanten in
stralende gloed gezet. Ws
Frederik Bons Sweelinc
riaties werden zorgvuldi:
in opperste concentraties
gehore gebracht, maar g( -
telijk omdat de muziek ii
delijk toch wat arm is, e
deeltelijk omdat de zuive*
hier wel het een en ancr
wensen overliet, overt)
deze compositie niet.
In Ton de Leeuws 'Trei
ziek in memoriam Willei
per' worstelde het orke;
een beetje het zelfde prol
De muziek is sterk ondei
en verdraaid lastig. Dat)
er niet in bleef steken,
derdaad al een een 1
plaus waard. De groep
kers kwam in Hendri*
driessens Variaties op eei
ma van Couperin
harp en orkest (1944) vo<
fel ijk uit de verf. Het so|
treden van fluitiste Anr
rie van der Poel en ha1'
Femke Bergervoet die dej
van deze muziek van An
sen in hun meeslepen)
technisch knappe spel op
treffelijke wijze wisten t<
gen, droeg ten slotte nie
nig bij aan de kwalitei
het concert.
BIJ DEZE KRANT
INFORMATIE OVER
FILMS, MUZIEK, THEATJ
RECREATIE. EXPOSITIE:
Retrospectief
van Haanstra
en Tati in
het Filmhuis
DEN HAAG Het Haag
se Filmhuis houdt in juni
een twee weken durend
retrospectief van de films
van Jacques Tati en Bert
Haanstra. Dit gebeurt in
samenwerking met het
Institut Francais.
Van 7 tot en met 20 juni zijn
alle zes films van wijlen Tati
en meerdere films van Haan
stra te zien. Tati had een ge
deeltelijk Nederlandse achter
grond: zijn grootvader kwam
uit Den Haag. Hij vestigde zich
als lijstenmaker in Parijs, waar
hij zich voor zijn familie on
vergetelijk maakte door schil
derijen van Van Gogh als be
taling te weigeren.
Tati en Haanstra maakten al
kennis in 1962, toen de Frans
man de rechten van Haan
stra's 'Zoo' wilde kopen. Niet
veel later wilde Tati een Fran
se versie van Haanstra's 'Alle
man' maken. Haanstra toog
met Simon Carmiggelt en An
ton Koolhaas naar Parijs voor
besprekingen, maar raakte uit
eindelijk niet van het nut van
een buitenlandse versie over
tuigd. Carmiggelt hield aan de
ontmoeting met Tati nog wel
een verhaal over: 'Werken aan
een tekst met Tati', gepubli
ceerd in 'Mooi Kado' uit 1979.
Haanstra en Tati werkten sa
men in 'Trafic' uit 1968, waar
voor Haanstra aanvankelijk de
regie deed en Tati het scenario
verzorgde en Monsieur Hulot
vertolkte. Maar de twee kre
gen meningsverschillen en uit
eindelijk nam Tati de regie
over. De twee weken die het
filmhuis aan Tati en Haanstra
wijdt, beginnen op 7 juni met
de vertoning van 'Soigne ton
gauche' en 'Bij de beesten af'.
De dag erop worden 'Trafic'
en 'Glas' vertoond.
(Vervolg van de voorpagina)
DEN HAAG Minister
D'Ancona van WVC is
niet bereid de wettelijk
verplichte omroepbijdrage
(kijk- en luistergeld) dras
tisch te verhogen. Zij
denkt dat het ook niet no
dig zo'n maatregel te ne
men. „De financiële mid
delen voor de omroepen
in ons land steken juist
gunstig af bij die van an
dere, vergelijkbare lan
den". De bewindsvrouw is
tevens tegen een forse uit
breiding van reclame op
radio en televisie. Wel is
zij voor reclame op zon-
De minister bestreed gisteren
tijdens een bijeenkomst van de
Dienst Omroepbijdragen het
argument van met name de
CDA-fractie in de Tweede Ka
mer dat de omroepbijdrage in
ons land tot de laagste van Eu
ropa behoort. „Op het eerste
gezicht is dat een juiste waar
neming. Het is echter niet het
hele verhaal. Het gaat er na
tuurlijk om hoe groot het bud
get is dat daadwerkelijk be
schikbaar komt voor de pu
blieke omroep". D'Ancona
doelde daarmee vooral op de
eigen middelen van de omroe
pen, die zij verkregen hebben
met zogeheten nevenactivitei
ten (verkoop van programma
bladen en dergelijke).
Marktaandeel
Ook wees zij op de in het re
geerakkoord overeengekomen
indexering (aanpassing aan
prijsstijging) van de omroepbij
drage. Naar haar mening kan
het dalen van het marktaan
deel van de Nederlandse pu
blieke omroep dan ook niet
worden teruggevoerd op ge-
Minister D'Ancona: geen forse uitbreiding reclame.
brek aan geld. D'Ancona wilde
daarmee niet zeggen dat er
geen problemen zijn. „Als niet
snel ingrijpende maatregelen
worden genomen, gaat het pu
blieke bestel failliet".
De minister herhaalde dat zij
achter het plan staat van de
NOS om de omroepen anders
over de huidige drie televisie
zenders te verdelen. De minis
ter is het met NOS-voorzitter
De Jong eens dat de gekozen
indeling (AVRO, KRO en
NCRV op Nederland 1, Vero
nica, TROS en EO op Neder
land 2 en NOS, VARA en
VPRO op Nederland 3) de bes
te basis is voor verdere ont
wikkelingen. Heroverweging
van de plannen, zoals vorige
week door het Commissariaat
voor de Media is gevraagd,
acht zij zeer onverstandig.
Volgens D'Ancona dienen de
bespelers van alle drie netten
ervoor te zorgen dat de kijkers
altijd een werkelijke keuze
kunnen maken uit het aanbod.
„Dat betekent een goede nale
ving van het zogeheten volle
dig programmavoorschrift en
meer nog een optimale coördi
natie tussen de drie televisie
netten". Een 'soepeler' pro-
grammavoorschift voor de be
oogde bespelers van het twee
de net (TROS en Veronica)
onderdeel van het plan-De
Jong lijkt daarmee van de
baan te zijn. Eerder liet WVC
al weten dat alle publieke om
roepen in de toekomst aan
zienlijk meer echt culturele en
educatieve programma's
moeten uitzenden. Voorts
dient ten minste een kwart
van de tijd moeten worden be
steed aan informatieve pro
gramma's.
Alternatief plan
Een werkgroep van makers
van kunst- en cultuurpro
gramma's heeft D'Ancona gis
termiddag een plan aangebo
den voor een alternatief pu
bliek bestel. Kern van het
voorstel is de komst van één
publieke zender, die zeven uur
per dag in de lucht is. De zen
der, gefinancierd uit omroep
bijdragen, moet een sterke
programmering op het gebied
van kunst en cultuur, alsmede
informatie en identiteits-ge-
bonden programma's bieden.
De overige twee netten kun
nen dan door commerciële
zenders worden verzorgd. De
kosten van een dergelijke pu
blieke zender worden geraamd
op 340 miljoen gulden. Volgens
de werkgroep blijft er vervol
gens voldoende geld over (300
miljoen) om ook een goede
programmering op de radio tot
stand te brengen. De initiatief
nemers, onder wie prof. S.
Doorman, Hedda van Gennep,
Marleen Gorris en Ellen Wal
ler, hebben grote twijfels over
de mogelijke resultaten van
het plan-De Jong. Volgens hen
is in de afgelopen jaren het
aanbod van kunst en cultuur
op de Nederlandse televisie in
cidenteel en te gering geweest.
Uitvoering van de voorgestel
de programmering zal de situ
atie verder verslechteren, om
dat de publieke omroepen zich
dan nog meer gaan spiegelen
aan commerciële zenders.
Litteris Sacrum speelt Ons stadje
van Thornton Wilder. Regie: Bob Ha-
geman. Gezien in Microtheater Im
perium op 22 mei. Herhalingen tot
en met zaterdagavond (20.30 uur).
Het leven heeft meestal niets
spectaculairs om het lijf. Nie
mand weet hoe het lopen zal,
van het concert krijg je geen
program. Er zijn zonnige da
gen en dagen van regen. De
levende mensen zijn zorgelijk
en tasten rond in het duister.
Het leven gaat door, maar we
staan er maar zo zelden bij stil.
De mensen worden geboren,
vrijen, trouwen en sterven.
Rechtvaardig is de dood, hij
spaart graaf noch koning.
Dit alles zal u niet onbekend
voorkomen, sterker nog, u
vindt het mogelijk meer iets
hebben van een open deur.
Toch heeft Thornton Wilder
er niet tegenop gezien deze
thematiek te verwerken in
een stuk dat hij ook nog si
tueert in een klein, saai stadje
met doodgewone mensen,
waar niets van enig belang ge
beurt.
Ochtend in het stadje, de melk
wordt rondgebracht, de
wordt bezorgd, men
Avond in het stadje, m
naar bed. Drie jaar late
wen twee keurige kinde
houden van elkaar. Neg
later is het meisje overle
het kraambed. Het der
drijf brengt de doden
podium, die met elkaar
Het lijkt bijna even op
Milkwood van Dylan T
maar er is een verschil:
Milkwood is een prachti
tisch, geheimzinnig stul
een gewoon stadje in W|
Ons stadje van Wilder ij
lijk vervelend.
Helaas was de voorstel!
Litteris Sacrum ervan I
dat ook. Nog niet eens
er slecht gespeeld werd
Snijders was een vertel
met een oubollig
Duys-toontje, maar niet
vaardigheid de zaken
zette. Niet zelden werd
nen redelijk natuurlijk
sproken, maar het stuk
ramp. Vond ik hoor,
smaken verschillen, b
niet altijd kaviaar zijn
z'n meug. Het leven i
lolletje, maar wat gaat
een holletje.
Stockholm accepteert toch
'De ambassadeur van Emm
EMMEN Het kunstwerk 'De ambassadeur van Emn
toch een ereplaats in de Zweedse stad Stockholm krijg
vier meter hoge plastiek van de hand van de kunstenaar
Kind krijgt onderdak in een handelscentrum. Vorige we
dag nog weigerde Stockholm het kunstwerk te acceptere
een gemeentelijke commissie uit de Zweedse hoofdstad
had geuit over de artistieke waarde van het object. Hel
werk was in opdracht van de gemeente Emmen en de pi
Drenthe vervaardigd en aangeboden om de verdere ei
sche samenwerking te stimuleren. Kunstenaar Kind zeg
den te zijn met de gevonden oplossing.
