'aus verkondigt
et einde van
et socialisme
Luchtmobiele brigade
is geen 'speeltje'
PINIE CeicLe Sou/umt woensdag s mei 1991 pagina 1
IEO SALEMINK
ji de datering van zijn
jwe encycliek heeft
s Johannes Paulus II
toon gezet. „Centesi-
annus" is gedateerd
mei en voor de slech-
-erstaander heeft de
er aan toegevoegd
[deze dag ter gedachte
lis van „Sint Jozef, ar-
Duidelijker kan
niet. 1 mei is immers
litioneel de „Dag van
rbeid", één van de
igrijkste feestdagen
de socialistische be
ng sinds het einde
de negentiende eeuw.
'oolse paus kent de 1 mei-
ing vooral in de gestalte
stalinistisch geregisseerde
i-optochten, die de supre-
van de Sovjetunie en
vazalstaten moest bena
lken. Met de datering van
icycliek zegt paus Johan-
jPaulus II nu openlijk dat
ijdperk van het socialisme
"i is en dat voortaan de
feestdag van links weer
katholieke „Dag van de
trbeid" kan worden,
thema is een belangrijk
irdeel van de dikke, met
en engagement geschre-
encycliek. De paus bena-
;t dat paus Leo XIII al in
het grote gevaar van de
ilistische beweging onder-
Ie. En toen was het socia
le nog nergens met politie-
lacht bekleed, was het
its een „sociale filosofie"
n „sociale beweging" van
proletariaat. De Poolse
meent nu in 1991 dat dit
gevaar van het socialis-
■xemplarisch aan het licht
is in het marxisme-
isme en in het reeële so-
ime in Oost-Europa. Hij
louwt de gebeurtenissen
lidden- en Oost-Europa op
ieinde van 1989 en in het
van 1990 dan ook als een
■ldhistorische doorbraak,
ien gidsfunctie voor heel
-ereld kan hebben. Sinds-
is, Polen voorop, de ar-
iersbeweging weer bevrijd
de „marxistische overheer-
f" en is ze in staat de ka-
ü'eke kerk en haar geloofs-
'over de menselijke waar-
eid opnieuw te ontmoeten,
t kader noemt hij het ook
dwaling, een „onmogelijk
iromis", wat sommige
itenen met name in de
Wereld nagestreef heb-
een samenwerken name-
an christendom en mar-
Deze uitspraak zou in
lerde Wereld theoretisch
iroken nog wel eens voor
ilemen kunnen zorgen. In
d-Afrika bijvoorbeeld heb-
de katholieke bisschoppen
1 al vanaf 1948 voor het
•te verzet uitgesproken en
;taan redelijk sympathiek
ïover het ANC, een bewe-
ook de communis-
■e partij van Zuid-Afrika
igenomen. In de praktijk
alledag zal zo'n algemene
lordeling van „het socialis
me" echter geen directe in
vloed uitoefenen. Daarvoor is
die te vaag.
Het is heel begrijpelijk dat
deze paus een rekening veref
fent met het reeël bestaande
socialisme en haar totalitaire
pretenties. Maar in de hele en
cycliek wordt nergens onder
scheid gemaakt tussen het
communisme en de sociaalde
mocratie of andere vormen
van een kritisch marxisme. De
paus spreekt heel massief over
hét socialisme als een gevaar
lijke dwaling en keert daar
mee terug tot voor de ency
cliek „Quadragesimo anno"
(1931), die nog enig oog had
voor het verschil tussen het
communisme en de Westeuro-
pese sociaaldemocratie. In de
huidige fase verkondigt paus
Johannes Paulus II het inte
grale einde van het socialisme
als ideologie en als politieke
beweging. Dat moet voor de
Westeuropese sociaaldemocra
ten, die toch al in grote proble
men verkeren, geen opwek
kende boodschap zijn.
Herinnering
De nieuwe encycliek „Centesi-
mus annus" is op de eerste
plaats een herdenkingsency
cliek. Het roept in herinnering
dat paus Leo XIII in zijn ency
cliek „Rerum novarum" op
het einde van de vorige eeuw
zich nadrukkelijk en expliciet
over de „sociale kwestie" uit
liet. Volgens Johannes Paulus
II heeft de oude encycliek met
name de „rechten van de ar
beiders en de arbeid" verde
digd tegenover „het wilde ka
pitalisme" van de vroege pe
riode. „Rerum novarum" er
kende het recht van vakorga
nisaties en riep de staat op om
de rechtspositie van de arbei
ders te beschermen via een ac
tief beleid. Maar, zo voegt de
huidige paus toe, ook het recht
van het particulier eigendom
werd door het hoofd van de
katholieke kerk beschermd.
Deze oude traditie van een
„bescherming van de arbei
ders" tegen het „wilde kapita
lisme" heeft in de Derde We
reld nog niets van haar actua
liteit verloren. En op dit punt
steekt de nieuwe encycliek
dan ook het verzet van de ar
men in de Derde Wereld een
riem onder het hart en kan
men spreken van een anti-ka-
pitalistiche encycliek.
Kenmerkend voor deze nieu
we, encyliek is dat Johannes
Paulus II uitdrukkelijk partij
kiest in het actuele debat over
vrije markt versus verzor
gingsstaat, tussen aanhangers
van de neoklassieke economie
en volgelingen van J.M. Key
nes. Technisch gesproken is de
paus een uitgesproken voor
stander van een vrije markt
economie. Ook neemt hij stel
ling in het moderne debat over
de verzorgingsstaat. Na 1945 is
er in een aantal landen over
dreven. „Er zijn misbruiken
die speciaal in de meer recente
jaren zware kritieken op de
welvaartsstaat opgeroepen
hebben, die wordt aangeduid
als verzorgingsstaat". Teveel
bureaucratie, teveel staat in de
economie, te grote overheids
tekorten. Als men de ency-
Volgens paus Johannes Paulus II is het tijdperk van het socialisme voorbij. Zelfs tijdens de 1 mei-parade op het Rode Plein in
Moskou moeten de portretten van Marx, Lenin en Engels plaats maken voor het beeld van de gekruisigde Christus.
FOTO: AP
cliek situeert in het actuele
economisch debat, dan kiest
Johannes Paulus duidelijk
partij voor de christendemo
cratische visie op een „sociale
markteconomie".
Uiteraard keert hij zich tegen
een commando-economie vol
gens Oosteuropees model,
maar ook tegen een gemengde
economie en een model van
verzorgingsstaat die door de
Westeuropese sociaaldemocra
ten verdedigd wordt. Opnieuw
zullen de sociaaldemocraten
even moeten slikken als ze dit
lezen. Maar ook de kritische
katholieken zullen toch een
vreemd opkijken. Paus Johan
nes XXIII en Paulus VI waren
in de jaren zestig en zeventig
juist de grote verdedigers van
een verregaande verzorgings
staat en een sterke overheids
interventie. En ook in de tra
ditie van de Wereldraad van
Kerken na 1948 had men
eerder een Keynesiaanse lijn
gevolgd dan een neo-liberale.
Kritiek
Voor de goede orde: paus Jo
hannes Paulus II kiest niet ex
pliciet voor de christendemo
cratie. In heel de encycliek
wordt geen enkele uitspraak
gedaan die zou duiden op een
voorkeur voor een confessio
nele organisatie van vakbewe
ging, partijen, onderwijs of sta
ten. In dat opzicht is er een
sterk contrast met „Rerum no
varum" uit 1891, welke juist de
„Magna Charta" werd van een
sterke verzuiling in een reeks
Europese landen. De analogie
met de moderne christende
mocratie is gelegen in de over
eenkomst in inzichten en ar
gumenten met betrekking tot
de discussie over marktecono
mie en verzorgingsstaat.
In de strikte zin van het
woord is deze nieuwe ency
cliek echter geen neo-conser-
vatief document te noemen.
Daarvoor kent de katholieke
traditie een te sterke ethische
en theologische onderstroom.
De paus herinnert aan de
theologische optie voor de ar
men, hij kritiseert de verar
ming van de.Derde Wereld, de
nieuwe armoede in het rijke
Westen, de bedreiging van de
arbeid en de arbeiders. Hij
veroordeelt ook een aantal
nieuwe problemen van het
huidige kapitalisme. Hij wijst
daarbij op de toenemende con
sumptiementaliteit, op de eco
logische gevaren en op de ver
nietiging van een „menselijke
ecologie", op de vervreemding
van de mens in de moderne
economie. Met name veroor
deelt hij de aantasting van het
intacte gezin als menselijk mi
lieu voor een kind. Hij veroor
deelt scherp abortus en voor
behoedmiddelen en spreekt in
dat verband over een „chemi
sche oorlog" tegen miljoenen
mensen. Een beeldspraak die
toch wat vraagtekens moet op
roepen.
De achterstelling van de
vrouw en strijd voor emanci
patie door vrouwen noemt hij
niet. Al deze problemen vallen
buiten de competentie van het
economisch marktmechanis
me. Hij spreekt over een nieu
we „limiet van de markt". Al
leen de staat en de kerk kun
nen deze collectieve goederen
van de mensheid beschermen.
Extra dimensie
Aan de honderdjarige traditie
van de katholieke sociale leer
geeft paus Johannes Paulus II
ook nog een extra dimensie.
Vroeger was het gebruikelijke
de Middeleeuwse theoloog
en filosoof Thomas van Aqui-
no gold als voorbeeld -r- om
de katholieke sociale leer als
een sociale filosofie te be
schouwen. De kerk en de paus
hadden wel een eigen bood
schap, maar die was toch niet
van leerstellige aard. Het ging
immers over geld en economie
en niet over geloof en zeden.
Maar de huidige paus is een
andere mening toegedaan. Uit
voerig beargumenteert hij, zo
wel in het begin als aan het
einde van de encycliek, dat
het sociale spreken van de
kerk juist een kwestie van ge
loof en leergezag is. Daarom is
de sociale leer ook eerder on
derdeel van de theologie dan
van de filosofie. De opvattin
gen over eigendom, arbeid,
markt en ondernemingen
stammen, volgens hem, recht
streeks uit de „goddelijke
openbaring".
Zo iets lijkt op het eerste ge
zicht voor buitenstaanders en
leken weinig uit te maken,
maar deze directe fundering
van economische visies in de
openbaring en het leergezag
roept een groot probleem op
voor vakeconomen en politici
en andere leken. Met hun eco
nomische taal, met hun weten
schappelijke paradigma kun
nen ze niet meer direct in ge
sprek gaan met de katholieke
argumenten, zoals vroeger in
de vaak verfoeide tijd van het
Rijkse Roomse Leven nog wel
kon. Het relativerend „para
digma van de wetenschap"
kan niet op tegen het „blij
vend paradigma van de kerk",
aldus de nieuwe encycliek.
(Dr. Th. SaJemink is docent
geschiedenis van kerk en
maatschappij aan de Katholie
ke Theologische Universiteit
Utrecht. In het najaar ver
schijnt van zijn hand een stu
die over honderd jaar katho
lieke sociale leer.)
In de komende weken wordt
een begin gemaakt met de par
lementaire behandeling van
de in maart jl. verschenen De
fensienota. Deze nota kreeg als
motto mee 'kwaliteit voor
kwantiteit'. Ofschoon deze
spreuk verschillende associa
ties oproept (alle plannen wer
den ook in het verleden maar
zelden uitgevoerd), geldt ook
hier weer het voordeel van de
twijfel. De nota probeert im
mers een serieuze invulling te
geven aan de kwaliteitsge
dachte. Uitgestelde investerin
gen, zoals de aanschaf van een
amfibisch transportschip en de
grote transportvliegtuigen
worden realiteit.
De krijgsmachtdelen die niet
ingrijpend worden gereorgani
seerd, zoals de marine en de
luchtmacht, kunnen hun wen
sen omzetten in nieuw mate
rieel. Hierbij geldt dan niet als
uitganspunt de operationele
noodzaak of de door de minis
ter vastegestelde prioriteiten
(die ontbreken helaas), maar
het toebedeelde budget op ba
sis van de formeel losgelaten,
maar in de praktijk nog toege
paste verdeelsleutel (de verde
ling van het geld tussen de
krijgsmachtonderdelen).
Geheel anders ziet het eruit bij
de landmacht. Hier wordt
ingrijpend gereorganiseerd.
Dit is ook terecht, gezien de
gewijzigde situatie in Europa
en het afgesloten akkoord
over de beperkingen van de
conventionele bewapening
(CSE). Herstructurering bete
kent in dit geval fors inkrim
pen en de organisatie afstem
men op het nieuwe operatio
nele concept van de NAVO.
Hier helpt geen kaasschaafme
thode, maar gaat 'de beuk
erin'. Herstructurering kost
geld. Ook andere grote reorga
nisaties, zoals die bij Philips,
tonen dit aan. De financiële
middelen voor deze ingrij
pende operatie leggen op de
korte termijn een onevenredig
beslag op het beschikbare bud
get. Het geld om te investeren
in kwaliteit komt pas vanaf
1996 vrij, als de afslanking bij
na is voltooid (veel materieel
zoals de Leopard-1 V tank is
tegen die tijd afgestoten en de
uitgaven voor personeel zijn
dan gedaald).
Prioriteiten
Door het ontbreken van prio
riteiten in de Defensienota
wordt bij de landmacht wel de
afslanking gerealiseerd maar
de kwaliteitsverbetering staat
op de tocht. Waar gaat het om?
In het nieuwe operationele
concept van de NAVO
moeten, in vergelijking met de
oude situatie, met minder een
heden in een gebied waarvan
de omvang niet is gewijzigd
dezelfde taken worden uitge
voerd. Men kan het vergelij
ken met de vroegere wijk
agent, die te voet zijn dienst
verrrichte, maar bij de uitbrei
ding van de wijk toch een
fiets, wellicht zelfs een auto
verlangde. Daar waar in de
oude situatie de eenheden voor
de verdediging van een be
paalde sector 'schouder aan
schouder stonden', staat men
in de nieuwe situatie 'alleen'.
Flexibilieit en mobiliteit zijn
dus vereist.
En daar wringt de schoen. In
de nieuwe organisatie, waarin
meer dan een derde van de
huidige capaciteit is verdwe
nen, wordt de kwaliteit in de
vorm van felxibilieit en mobi
liteit, ingebracht door de
luchtmobiele brigade. Geen
'speeltje' dus voor crisisbeheer
sing buiten het NAV-ver-
dragsgebied, maar een vereiste
om in een nieuw concept de
hoofdtaak van de landmacht
(optreden bij een grootschalig
conflict in de Centrale Sector),
geloofwaardig te kunnen uit-
Vanaf het moment dat de De
fensienota werd gepresenteerd
richtte alle kritiek zich op de
luchtmobiele brigade. Te
duur? Noodzakelijk? Politiek
verstandig? Helaas moet wor
den vastgesteld dat de Defen
sienota hier debet aan is. In de
nota wordt een zwaar accent
gelegd op het aspect crisisbe
heersing. Het lijkt wel of de
huidige minister van Defensie
'Neerlands Glorie' op deze
aardbol wil herstellen. De
Gouden Eeuw is echter voorbij
en er dienen zich andere pro
blemen aan. Hier ligt dus niét
de noodzaak voor een lucht
mobiele brigade. De operatio
nele noodzaak wordt echter
ingegeven door onze taakuit
voering in bondgenootschap
pelijk verband. In het nieuwe
concept, zoals eerder vermeld,
zijn de ruimtelijke aspecten
gewijzigd. Hiervoor is felxibili-
teit en mobiliteit vereist. Een
luchtmobiele brigade voldoet
aan deze voorwaarden. Hierin
is Nederland, in vergelijking
met andere NAVO-landen,
geen 'koploper' maar 'hekke-
sluiter'.
Geen perspectief
Alternatieven zijn er niet.
Handhaven van een groter
deel van de huidige capaciteit
(tanks, artillerie) als doekje
voor het bloeden, biedt zeker
geen financieel perspectief.
Een luchtmobiele brigade is op
termijn veel goedkoper dan
een brigade 'oude stijl'. Hand
having van meer bestaande
capaciteit betekent ook het in
bedrijf houden van de Leo
pard-1 V tank. Ook dit is niet
aantrekkelijk. Bovendien mag
niet uit het oog worden verlo
ren dat, onafhankelijk van de
luchtmobiele brigade, er toch
behoefte blijft bestaan aan ge-
vechts- en transporthelikop
ters. Evaluatie van het optre
den van de landstrijdkrachten
in de Golfoorlog heeft dit we
derom aangetoond. Deze ele
menten worden helaas in de
discussie gemist. Financieel
wordt men er dus niet veel
wijzer van. Het oprichten van
een luchtmobiele eenheid
biedt, zowel uit operationeel
als financieel oogpunt, voorde
len. Daarnaast kan dezelfde
eenheid desgewenst, zowel
binnen als buiten Europa,
worden ingezet voor crisisbe
heersing. Het benodigde lucht
transport moet dan wel zijn
gegarandeerd. Zo heeft men
dubbel waar voor zijn geld.
(M. van den Doel is luitenant
kolonel bij de Koninklijke
Landmacht en verbonden aan
de afdeling onderzoek van hel
Nederlands Insituut voor In
ternationale Betrekkingen
Clingendael.)
DIEVEN VAN LEZERS
Brieven graag kort en duideli)k geschreven
p. - reda< tie behoudt zich hel recht voor ingezonden stukken 1
m/ment
ge week werd ik (mede
Ir de publiciteit in onze
nt, op de radio en op de tv)
roffen door het onthullen
hét herdenkingsmomu-
van het bombardement
het Bezuidenhout in Den
ig. Het monument beeldt
agische vergissing uit. Te-
it vind ik. In een stad als
Haag hebben we echter
een tragische vergissing
wat betreft de Tweede
reldoorlog ook met een tra-
:he nalatigheid te maken,
n de 19.000 joodse inwoners
Den Haag ooit telde zijn er
0 uit de oorlog terugge-
ird. Tot nu toe bestaat de
ge herinnering aan deze
ep uit enkele kranteartike-
en boeken. Ik vind het,
er dan .45 jaar na het einde
[1 de oorlog, heel erg dat er
t mij nog vele getuigen zijn,
niets maar dan ook hele-
lal niets hebben onderno-
fn om de herinnering aan de
pe oorlog verdwenen joodse
lenoten gestalte te geven.
Ridder,
HAAG.
Bk
[geallieerden, inclusief Né-
Hand en onder aanvoering
p Amerika, hebben met in-
tnationale goedkeuring van
[Verenigde Naties de Golf-
rlog gewonnen en het
^ind van de duivel en zijn
'wanten (de regering van
ik) een zware nederlaag toe
bracht. Maar helaas is dat
"welijke bewind nog niet
fnietigd. De Verenigde Sta-
k hebben ondanks het advies
11 generaal Schwarzkopf
ft de moed kunnen opbren-
t om een einde aan dat
^ind te maken. Met het ge-
dat de moordpartijen op
eigen bewoners, shi'iten en
Kurden, ongestraft kunnen
voortgaan. Het zijn thans weer
de geallieerden met Amerika
voorop, die zich het ellendige
lot van de gevluchte Irakezen
hebben aangetrokken en op
grote schaal humanitaire hulp
verlenen en hun een veilig on
derdak trachten te verschaf-
fen-, Helaas gaat het onbe
trouwbare Irakese bewind
door met zijn terrorisme en
schending dér mensenrechten,
zodat het beslist nodig is dat de
Verenigde Naties een eind aan
dat regime maken en de schul
digen hun gerechte straf ge
ven. Wij hebben weer Konin
ginnedag gevierd en aan de
hartelijke en ongedwongen
omgang van onze vorstin ge
zien en met dankbaarheid ge
constateerd wat vrijheid bete
kent. Moge voor het Irakese
volk spoedig ook gelden: hier
duldt de grond geen dwinge
landij.
H. Donker,
DEN HAAG.
Gezondheidszorg
Jammer dat de Vara-uitzen-
ding over keuzen in de ge
zondheidszorg precies op Ko
ninginnedag viel en mogelijk
daardoor niet de aandacht
heeft gekregen die ze verdient.
Staatssecretaris Simons becij
ferde dat per inwoner 3500
gulden aan gezondheidszorg
wordt uitgegeven. Dat moet
omlaag, althans het gedeelte
dat de overheid meebetaalt. Er
komt een basispakket en voor
de rest kun je jezelf bijverze
keren. Prof. Dupuis, lid van de
commissie die keuzen in de ge
zondheidszorg gaat afwegen,
was duidelijk: reageerbuisba
by's (tien procent kans op suc
ces), longtransplantaties en
dergelijke zullen kritischer
moeten worden bekeken.
Maar zijn we daarmee op de
goede weg? Het is altijd ge
makkelijk om vanachter je bu
reau te zeggen welke voorzie
ningen wel en welke niet be
taalbaar zijn. Moet je tegen de
wetenschappers zeggen dat ze
maar op moeten houden met
studeren? Zeggen dat iemand
beter dood kan gaan omdat het
geld voor ingrijpende operaties
op is? Één opmerking was wel
uit m'n hart gegrepen, name
lijk die van de staatssecretaris
dat in de begroting voor vol
gend jaar 500 miljoen extra
wordt uitgetrokken voor de
gezondheidszorg en dat een
groot deel daarvan gaat naar
bejaardenzorg en geestelijk ge
handicapten. Ik ben benieuwd!
M. Meeuwisse,
DEN HAAG.
De abt van Berne
Als de abt van Berne met
wie een interview in de krant
van 26 april j.l. stond afge
drukt zo veel bezwaren te
gen de Rooms-Katholieke
Kerk heeft, dan zou ik hem
willen aanraden zoveel moge
lijk voor veranderingen in de
kerk van Rome te bidden! Dat
is de enige manier om die
kerk eventueel veranderd te
krijgen. De abt moge het evan
gelie de vijfde zondag na Pa
sen eens zorgvuldig lezen.
W.J.A. Arntz,
WASSENAAR.
Missen door leken
Johan F.J. Jansen schreef on
langs in de brievenrubriek dat
er in de primitieve Kerk van
Christus geen bisschoppen en
priesters waren en dat een
leek als voorganger in de eu
Herdenkingsmonument 'De vergissing' bij het ministerie van sociale zaken.
charistie-viering toen de ge
wone gang van zaken was.
Vervolgens schreef hij: „Maar
dan moet er tussen de eerste
eeuw en heden een moment
zijn geweest waarop Rome
zich realiseerde dat de eucha
ristieviering met een leek als
voorganger ongeldig is". De
heer Jansen verwacht nu dat
onze bisschoppen in hun 'ver
kondigende verklaring' hier
aan vast zullen houden met de
verklaring: „Het mag niet om
dat Rome het verbiedt". Com
mentaar mijnerzijds: tussen de
eerste eeuw en heden is in de
kerk van Rome veel meer
vastgesteld, onder meer de
twaalf artikelen van het ge
loof, de formulering van de
Drieëepheid, de 2-natuurleer,
de transsubstantiatie, enz. enz.
Op dezelfde kritische wijze
van de heer Jansen zou men
kunnen zeggen: de Helper, die
door Christus aan de kerk is
toegezegd, de Heilige Geest,
heeft in al die eeuwen van de
kerk maar een zooitje van ge
maakt.
Ing. Q.J. van der Horst,
RIJSWIJK.
FOTO: MILAN KONVALINKA
Homeopathie
Ik heb mij geërgerd aan de ne
gatieve artikelen die enige tijd
geleden, zówel van de hand
van uw medisch medewerker
Paalman als in de Finale van
20 april, zijn verschenen over
homeopathie. Ik heb andere
ervaringen dan de heer Paul
Nadorp in zijn brief op 27
april, maar ik ben het in elk
geval met zijn kritiek geheel
eens. In feite geeft uw krant
zeer eenzijdige voorlichting
aan het publiek en daaraan er
ger ik mij. Mijn verzoek is
daarom deze artikelen niet te
plaatsen of daarnaast evenveel
artikelen door en over homeo-
patische of/en antroposifische
artsen geschreven. Mijn vrouw
en ik hebben beiden al vaak
ervaren dat de 'reguliere' ge
neesmiddelen ons vaker zieker
dan beter maakten. In de Ge-
neesmiddelengids, geschreven
door Lucas Reijnders e.a, staan
talloze medicijnen die je maar
beter bij de fabrikanten kunt
laten, anders wordt de chemi
sche afvalberg nog hoger.
W.A. Hansen,
ZOETERMEER.
Acht Mei Beweging
(2)
In aansluiting op de lezers-
brief: „De Acht Mei en de
apostelen" wil ik erop wijzen
hoe ook in deze tijd, zoals al
tijd, God aan de kerk vele hei
lige vrouwen heeft gegeven.
Ik noem Soeur Emmanuelle,
de bekende voddenraapster in
Cairo, die met haar leven een
geweldig getuigenis van liefde
aflegt; Moeder Teresa van Cal
cutta; Cathene Doherty; Chia-
ra Rubbich; de kleine zuster
Madeleine van Jezus; Edith
Stein en Elisabeth van de Hei
lige Drieëenheid. Als enkele
voorbeelden van die duizen
den merkwaardige kerkvrou
wen en ontelbare huismoeders,
die met Maria, de moeder van
Jezus, de kerk en haar pries
ters op een 'onvervangbare
wijze' helpen en motiveren om
de verrezen Heer bij de men
sen te brengen. Al konden ze
geen priester worden.
P.W. Nordanus,
DEN HAAG.
