1
mal
Ie
ERS-1
bestudeert
aardse
'weermachine'
Brazilië
bang voor
'killer-
krokodillen'
uit Zimbabwe
CcidócSouYont'
ZATERDAG 4 MEI 1991 PAGINA 27
VOLGENDE WEEK LANCERING EERSTE
EUROPESE MILIEUBEWAKINGSSATELLIET
Een groot
gedeelte
van de
satelliet
het
compar
timent
waarin
zich alle
instru
menten
bevinden
werd door
Fokker
gebouwd.
FOTO:
PR
Idoor
SJOERD VAN DER WERF
KOUROU/NOORDWIJK - De
voorspellingen liegen er niet om.
Volgens de jongste schattingen zal
de temperatuur op aarde over een
eeuw waarschijnlijk met 2,5 graden
Celsius zijn gestegen. Dat is dan
wel een soort 'gemiddelde'. Er
wordt namelijk ook voorspeld dat
de temperatuurstijging 'slechts' één
graad zal bedragen. In dat geval,
zeggen klimatologen, blijft de situa
tie onder controle te houden. Maar
als er een opwarming met vijf gra
den Celsius optreedt - en ook dat
is niet uitgesloten - zullen de ge
volgen zonder meer catastrofaal
zijn. Een herstel naar de oude situ
atie zou ettelijke generaties vergen.
Tempó en omvang van een mogelijke
klimaatverandering mogen dan onduide
lijk zijn, vast staat wel dat de oceanen,
die driekwart van het aardoppervlak be
dekken, in dit uiterst gecompliceerde
proces een zeer belangrijke en vermoe
delijk zelfs beslissende rol spelen. En
juist van de wereldzeeën weet de mens
heid nog veel te weinig af. Zeker, ze
voorzien de mens van voedsel en mine
ralen, dragen zijn schepen naar alle we
relddelen, beïnvloeden klimaat en weer,
bieden mogelijkheden voor sport en ont
spanning, fungeren helaas ook steeds
jneer als vergaarbak van afval, maar de
internationale wetenschap is er nog
steeds niet achter welke natuurprocessen
zich nu exact in en boven de wereld
zeeën voltrekken.
Het was onder meer om die reden dat de
Europese ruimtevaartorganisatie ESA
tien jaar geleden besloot de aardobserva
tiesatelliet ERS-1 (ERS Earth Remote-
sensing Satellite) te ontwikkelen, spe
ciaal voor oceaanonderzoek. De zeer ge
avanceerde ERS-1 - de grootste kunst
maan die ESA tot dusverre bouwde -
staat nu klaar op de basis Kourou in
Frans-Guyana om op de neus van een
(eveneens Europese) Ariane 4-raket in
zijn 785 km hoge cirkelbaan om de po
len te worden geschoten. Aanvankelijk
zou dit gisteren gebeurd zijn. De lance
ring is nu gepland in de nacht van 6 op
7 mei.
Utopie
Met behulp van de 2380 kg wegende en
bijna twaalf meter hoge ERS-1 (waarin
Nederland een bijdrage van vijf procent
ofwel zo'n 50 miljoen gulden stak) wil
len klimatologen, oceanografen en mete
orologen er achter zien te komen hoe al
lerlei atmosferische processen, die - naar
tegenwoordig wordt aangenomen - een
serieuze bedreiging voor het milieu vor
men, precies werken. Wetenschappelijk
onderzoek heeft tot nog toe geen defini
tieve conclusies opgeleverd op grond
van de nu beschikbare gegevens over
verschijnselen als het broeikaseffect, de
aantasting van de ozonlaag, kust- en wa
terverontreiniging en de ontbossing in
tropische gebieden. En zo lang die defi
nitieve conclusies ontbreken, is het stre
ven naar bescherming van het milieu en
beheersing van het klimaat weinig meer
dan een utopie.
Er zijn steeds nadrukkelijker aanwijzin
gen dat allerhande activiteiten van de
mens zélf het uiterst gevoelige evenwicht
in de thermodynamische en ecologische
balans van onze planeet aantasten en
zelfs bedreigen. Er wordt onder meer al
geruime tijd voorspeld dat de gemiddel
de temperatuur op aarde gedurende de
komende vijftig jaar met twee of drie
graden Celsius zal stijgen. Als gevolg
daarvan zullen er belangrijke verande
ringen optreden in regionale weerpatro-
nen, zullen de ijskappen van de polen
gedeeltelijk smelten en zullen (dichtbe
volkte) kustgebieden - niet alleen het
eerder deze week weer ernstig getroffen
Bangladesh, maar bij voorbeeld ook Ne
derland, Suriname, Brazilië, Gambia,
Vietnam en steden als New York, Lon
den en Shanghai - worden bedreigd met
overstroming door het wereldwijd was
sende water. Zelfs het ruimtevaartcen
trum bij Kourou in Frans-Guyana, van
waar de ERS-1 wordt gelanceerd, zou in
dat geval zeer nadrukkelijk gevaar lo
pen
Wisselwerking
Bij een stijging van het zeeniveau met
één meter - en dat zou voor het eind
van de volgende eeuw het geval kunnen
zijn - zouden ten minste 300 miljoen
mensen rechtstreeks betrokken zijn en
tientallen miljoenen van hen zouden
permanent 'elders' moeten gaan wonen,
willen ze de voeten droog houden. Die
dreigende situatie, waarmee in feite de
hele mensheid te maken zou krijgen, kan
echter alleen maar effectief worden aan
gepakt als men exact weet hoe het inge
nieuze mechanisme van de atmosfeer
functioneert en de wisselwerking tussen
oceaan en dampkring in elkaar zit. Vol
gens de meeste weerkundigen en klima
tologen bestaat er geen twijfel aan dat
het weer in en op de oceanen wordt 'ge
maakt', maar hoe dit precies in zijn
werk gaat, is nog steeds een grotendeels
onbeantwoorde vraag.
Vroeger werd er in feite alleen maar aan
zee-onderzoek gedaan door (weer-)sche-
pen voor het ter plekke verzamelen van
gegevens. Daarnaast werden er boeien
met meetinstrumenten geplaatst en op
een gegeven moment begon men ook
vliegtuigen bij het onderzoek in te scha
kelen. Maar een grootschalig overzicht
en inzicht met betrekking tot oppervlak
teverschijnselen is toch het best gediend
met satellieten. En zeker met waarne
mingskunstmanen als de ERS-1 en de op
31 maart jl. door de Sovjet-Unie gelan
ceerde, 18.5 ton zware Almaz-1, de over
enkele jaren te lanceren Amerikaanse
EOS-satellieten en de voor volgend jaar
op het programma staande Japanse
JERS-1. Het gros van deze toestellen is
met krachtige radarsystemen uitgerust
en daardoor in staat dwars door duister
nis en" wolken heen tot zelfs betrekkelijk
diep in de oceanen te 'kijken'.
Gaten
Het nu bestaande wereldwijde meetnet
vertoont grote gaten. Er zijn lang niet
overal weerstations en zelfs de verdeling
van automatisch functionerende boeien
laat sterk te wensen over. Met name ten
zuiden van de evenaar is de boeien-
dichtheid maar heel gering, terwijl toch
juist daar - naar algemeen wordt aange
nomen - de mechanismen die het weer
'maken' het sterkt aanwezig zijn. Boven
dien duurt het dikwijls (te) lang voordat
de bij het onderzoek betrokken instan
ties de benodigde gegevens binnen krij
gen. Met de ERS-1 - ontwikkeling,
bouw, lancering en de missie zelf vergen
een bedrag van ruim anderhald miljard
gulden - kan men echter binnen drie uur
over alle mogelijke informatie beschik
ken. En die informatie - over zeestro
mingen, windsnelheden, golfhoogten, ijs
massa's en watertemperaturen (tot op
één graad Celsius nauwkeurig) - zal aan
zienlijk betrouwbaarder zijn dan tot dus
verre het geval was.
De ERS-1 zal één keer per honderd mi
nuten een rondje om de aarde draaien
en wel zodanig dat hij elke drie dagen de
hele planeet één keer volledig onder de
loep zal hebben genomen en afgetast. De
satelliet zal een grote stroom van gege
vens - meer dan honderd miljoen bits
(stukjes informatie) per seconde - zon
der onderbreking naar de grondstations
van de ESA overseinen. Die gigantische
hoeveelheid informatie komt overeen
met 5600 pagina's geschreven tekst per
seconde.
De volgende week te lanceren ERS-1 is
een bijzonder veelzijdig project. De
schat aan gegevens die het toestel -
vooropgesteld natuurlijk dat de lance
ring goed verloopt en alle antennes, ra
darpanelen en zonnewieken zich in de
ruimte naar behoren ontplooien - de ko
mende twee tot drie jaar over onze
kwetsbare planeet oplevert, zal tevens
van groot nut zijn voor de weersvoor
spelling, controle op het gebruik van
landbouwgronden en op de internationa
le visserij, en voor de zeescheepvaart en
andere activiteiten op de wereldzeeën.
Naast de andere bij ESA aangesloten
landen zal vooral Nederland kunnen
profiteren van de informatie die de sa
telliet in een constante stroom naar de
aarde overseint. Met name de ministe
ries van milieubeheer, landbouw en vis
serij en verkeer en waterstaat, het
KNMI, de zeevaart, waterbouw, duikbe-
drijven en de oliemaatschappijen met
hun boringen op zee zullen gebruik kun
nen maken van de vele nieuwe mogelijk
heden die de ERS hun te bieden heeft.
Knmi
Voor het KNMI in De Bilt kan de satel
liet, die onder meer de windsnelheden
gaat meten en de windrichting alsook de
golfbewegingen van de oceanen nauw
keurig in kaart gaat brengen, van groot
nut zijn. Op die manier verwacht het in
stituut betrouwbaarder weervoorspellin
gen te kunnen doen.
De klimaatgegevens en de informatie
over het gedrag van de wereldzeeën, die
de ERS dag en nacht over de gehele
aardbol verzamelt, zullen ook van grote
economische betekenis zijn voor Neder
land, dat nog steeds over een aanzienlij
ke koopvaardijvloot beschikt en ook in
de internationale zeesleepvaart een
vooraanstaande rol speelt. Scheepvaart
ondernemingen kunnen niet alleen veel
brandstof besparen, maar ook storm
schade tot een minimum beperken door
de route van de schepen aan te passen
op grond van de gegevens van de aard
observatiesatelliet. Zelfs het binnenlood
sen van grote olietankers in de haven
van Rotterdam kan een stuk veiliger
met behulp van satelliet-gegevens. Het
zelfde geldt trouwens voor Nederlandse
ondernemingen die betrokken zijn bij de
bouw en het verplaatsen van de boorin
stallaties en de aanleg van waterbouw
kundige werken, zowel hier als in het
buitenland.
Fokker
Voor ruim 120 specialisten van Fokker
Space Systems is de lancering van de
ERS-1 de kroon op zeven jaar hard wer
ken. Een groep van zeven Fokker-des
kundigen bevindt zich momenteel in
Kourou om de lancering voor te berei
den. Een groot gedeelte van de satelliet -
het compartiment waarin zich alle in
strumenten bevinden - werd door Fok
ker gebouwd, waarbij kon worden gepro
fiteerd van de ervaring die het bedrijf
een jaar of tien geleden opdeed met de
befaamde astronomische kunstmaan
IRAS. Daarnaast ontwikkelde Fokker
het systeem dat de satelliet in de ruimte
moet beschermen tegen te grote tempe
ratuurschommelingen.
Inmiddels werkt de onderneming aan de
bouw van de ERS-2, die in 1994 moet
worden gelanceerd en dan de taak van
ERS-1 moet overnemen. De tweede ERS
zal grote gelijkenis vertonen met zijn
voorganger, maar tevens zijn uitgerust
met een spectrometer (GOME) voor be
studering op wereldwijde schaal van de
bedreigde ozonlaag en de chemische pro
cessen die zich in de atmosfeer (vooral
in de stratosfeer en troposfeer) afspelen.
En toch zijn ERS-1 en -2 nog maar het
begin. Ze zijn niet meer dan de onge
twijfeld baanbrekende voorboden van
Europa's polaire platforms (POEMS-1
en -2) die tegen het eind van de jaren ne
gentig hun taak zullen overnemen. Die
mogen dan de ongetwijfeld nog resteren
de vragen beantwoorden en zullen zich
ook met waarneming van het vasteland
bezighouden. ERS-1 zal weliswaar zo nu
en dan ook de blik landinwaarts richten,
maar dan toch alleen bij wijze van proef.
De zee en de 'weermachine' zijn en blij
ven haar belangrijkste studie-objecten.
door
CHRISTINA LAMB
RIO DE JANEIRO - De weten
schappers die zich bezighouden
met de flora en fauna van Latijns-
Amerika zijn ontzet, maar voor
één keer heeft hun woede niets van
doen met het kappen van tropisch
regenwoud in het Amazone-gebied.
De laatste ruzie waarin de fel bele
gerde regering van Brazilië wordt
meegesleept gaat over de import
van mensen etende krokodillen uit
Afrika.
Anderhalfjaar geleden werden 110 Nijl-
krokodillen uit Zimbabwe overgevlogen
naar een streng beveiligd terrein in Osa-
rio, in het diepe zuiden van Brazilië.
Maar weinig mensen wisten hiervan.
Een particuliere onderneming was van
plan daar Nijlkrokodillen te fokken om
de huiden te exporteren; deze zijn van
betere kwaliteit dan die van inheemse
soorten.
Het nieuws lekte echter uit en al snel
werd de regering van .Brazilië beschul
digd van 'milieukundige roekeloosheid'.
Pessimisten waarschuwden voor een
herhaling van de catastrofe met de
moordbijen: een zwerm dodelijke Afri
kaanse bijen ontsnapte van een Brazili
aanse imker in Sao Paulo. De bijen zet
ten koers richting Mexico en doodden
onderweg honderden mensen.
Plaatselijke ecologen onderstrepen dat
het gevaar zeer groot is dat uiteindelijk
een aantal van de Nijlkrokodillen, die
zes en een halve meter lang kunnen wor
den en een gewicht van een ton kunnen
bereiken, zal ontsnappen. Zij vrezen dat
de krokodillen zich gemakkelijk zullen
voortplanten in het moerassige land
rondom Porto Alegre, waar de krokodil
lenfarm zich bevindt. En dan zullen zij,
zo waarschuwen de wetenschappers, zich
verspreiden en ten slotte de minder
bloeddorstige Zuidamerikaanse kroko
dillen overheersen.
De Nijlkrokodillen, die beroemd zijn ge
worden door de Tarzanfilms, behoren
tot de gevaarlijkste roofdieren op aarde
en doden ieder jaar tientallen mensen in
Afrika. Er zijn gevallen bekend waarbij
zij vrouwen die aan het wassen waren
aan de oever van een rivier grepen door
plotseling naar voren te schieten en hun
prooi tussen hun krachtige kaken te ver
morzelen.
Spoedcongres
Afgelopen oktober werd in Brazilië een
spoedcongres gehouden. De wetenschap
pers kwamen daar tot de conclusie dat
hoewel de farm nu mogelijk veilig is, |iet
niet onmogelijk is dat in de toekomst de
voorzorgsmaatregelen zullen verslappen;
vooral wanneer de farm wordt verkocht
of wanneer de prijs op de wereldmarkt
voor de huid van een Nijlkrokodil daalt.
De Braziliaanse variant van de krokodil,
bekend als de kaaiman, waarvan zich in
Zuid-Amerika zeven soorten bevinden,
is een relatief bedeesd dier en heeft geen
reputatie als menseneter. Vergeleken
met de Nijlkrokodil zijn de kaaimannen
van Zuid-Amerika „poesjes", aldus een
deskundige.
Een aantal functionarissen geeft op per
soonlijke titel toe dat het Bureau voor
Milieubescherming van Brazilië een fout
heeft gemaakt bij het afgeven van de im
portvergunning. De instelling wordt be
legerd met brieven en telexen van we
tenschappers uit alle uithoeken van de
aarde.
Vorige maand kreeg de farm ook de toe
stemming van de Braziliaanse regering,
ondanks een lange kruistocht van de. be
woners van het gebied om dit te voorko
men. De campagne-voerders zeggen nu
dat ze naar het gerechtshof zullen stap
pen om de eigenaars te dwingen de kro
kodillen terug te verkopen.
„We hebben niets tegen fokken in ge
vangenschap, maar we kunnen de invoer
van diersoorten die Braziliaanse levens
in gevaar brengen niet goedkeuren", al
dus Luis Felipe Kunz, vice-voorzitter
van de plaatselijke milieubeweging. Op
het Braziliaanse project is verder kritiek
gekomen van het Wereldnatuurfonds en
de regeringen van de buurlanden Para
guay, Peru en Colombia, die bang zijn
dat de 'killer-krokodillen' zich ook in
hun landen zullen verspreiden.
De eigenaars van de farm zeggen dat zij
niet begrijpen waarom zoveel ophef
wordt gemaakt en benadrukken dat zij
de Braziliaanse milieuwetgeving streng
naleven. Volgens hen zijn ontsnappin
gen onmogelijk. De farm is omringd
door dubbele muren en er zijn andere
veiligheidsmaatregelen getroffen.
De tegenstanders van de farm wijzen er
echter op dat de bijenhouder die de Afri
kaanse bijen in 1956 naar Brazilië haal
de, dezelfde beloften deed. „Ze zullen
ontsnappen", aldus een deskundige. „En
ze zullen de manier waarop mensen hier
tegenover water staan drastisch verande
ren".
(c) The Sunday Times
