Herinneringen aan een puberteit in de oorlog
De hel van Willem Brakman
Moderne relaties
in gossip-toon
L
Thrillen
met Flip
in Tiel
L
Religieuze opvattingen
dichters tegen het licht
li
The Almighty: hardste
band van Schotland
BOEKEN EN PLATEN
SteidóaQowuvnt
VRIJDAG 3 MEI 1991 PAGINA
A. A. de Vries: 'Mazzel' (hoe een
joodse jongen de oorlog door
kwam). Uitgeverij Sua. Prijs 27.50.
De held (de ik-persoon) van
het verhaal is een joodse jon
gen, geboren in 1929. die in
deze „herinneringen" zijn
avonturen in de jaren 40-'45
beschrijft. Het boek is van een
debuterend auteur, A. A. de
Vries, die in dit eerste verhaal,
'Mazzel' op een heel andere
toon vertelt over wat hem als
joods kind overkwam in die
vreselijke jaren, dan je meestal
Dat hij in de eerste klas van
het Joods Lyceum in Amster
dam klasgenoot geweest moet
zijn van Anne Frank, weet hij
achteraf en dat vermeldt hij
ook. Maar hij kan zich haar
werkelijk niet herinneren.
Het loopt voor hem in de oor
log dan ook heel anders dan
het met Anne Frank ging.
Deze A. D. de Vries kan zijn
verhaal, zo'n vijftig jaar later,
met smaak en overtuiging na
vertellen. Het komt natuurlijk
ook neer op onderduiken,
vluchten, verraad en van alles
verzinnen om in leven te blij-
'Mazzel' begint bij de geboorte
van de 'ik' als kind van joodse
en Amsterdamse ouders. Zijn
vader heeft het in zaken ge
weldig goed gedaan en be
woont met zijn gezin een
prachtig, stijlvol en kapitaal
pand in Amsterdam. Maar het
gaat niet goed: „Zoals mijn va
der me voor de grap wel eens
vertelde, zou ik als de grote
beurskrach van 1929 een jaar
eerder was gekomen, nooit het
levenslicht hebben aan
schouwd". Het gezin komt op
het laagste minimum van die
tijd, de werkelijke armoede,
terecht.
Daarna de oorlog. Het verhaal
van A. A. de Vries is een reeks
van kleine anekdotes over de
slimheid en het geluk, waar
mee hij, met zijn vader, kan
overleven. Het grote verhaal
over de jodenvervolgingen en
het Nederlandse verzet, ken
nen we, en uit dit boek is hier
over weinig nieuws te lezen.
Maar wel is er een heel andere
joodse jongen dan het klassie
ke tragische slachtoffer, dat
zijn rol van meet af aan zo
speelt als zijn rol van hem eist.
Deze joodse Tijl Uilenspiegel is
uiterst creatief in het vinden
van oplossingen en slimmighe
den, om weer te ontsnappen
aan de gevaren die hem boven
het hoofd hangen. Niet oneer
lijk, nee, maar wel handig en
in de geest van de slimme
boefjes, die op een of andere
manier altijd helden zijn ge
weest in de Nederlandse lite
ratuur en samenleving. Daar
om is het boekje van A. A. de
Vries echt een verhaal waar je
'Mazzel' boven kunt zetten.
Halfweg in het boek 'Motor
Mama' is het zover. Mok gaat
weg bij Teuntje. We zitten in
een heel hedendaags verhaal
van Marjan Berk over de ei
gentijdse relatieproblemen in
optima forma. Teuntje is een
journaliste, die voor een lam
lendig ochtendblad dieptein
terviews wil maken, Mok is
een makelaar in onroerend
goed en het gaat niet zo best
met die twee. De oude passie is
er echt van af en alleen de ge
rieflijkheid houdt het stel nog
een beetje bij elkaar. Maar de
aanwezigheid van een zoon
helpt ook niet echt
Het moment waarop de echt
genoot, midden in het verhaal,
laat weten dat hij er de brui
aan geeft, komt tegelijk met
een spontaan opwellende grap
van Teuntje, die zich tijdens
een interview met de wereld
beroemde grimeur tot een lijk
heeft laten schminken. En de
vrouw voor wie de heer ge
maal valt is de celliste die in
valt in zijn strijkkwartet, om
dat het vorige meisje dat cello
speelde heeft afgehaakt. Waar
door? Ja, ook al zoiets.
Die ruzie, als Teuntje van Mok
te horen krijgt dat hij hun huis
uitgaat, is prachtig, dat wel.
Auto-radio's en vazen worden
door het huis gesmeten, om
maar wat te noemen. Dan
komt zoonlief thuis, Maron,
ook geen doetje. „Pap is weg",
krijgt hij te horen. Want zo
stom gaan die dingen nou een
maal. In dat opzicht is Marian
Berk weer prachtig op dreef,
want het gedoe van relaties en
de ellende van het mannetje
vrouwtjes spel weet zij heel
aardig in kaart te brengen.
Maar het verhaaltje blijft ook
hier mager en smal. Terwijl
het boekje vaak aardig treft
door bewoording en verhaal
opbouw.
Handwijzer in vegetarische 'geheimtaal'
Weet u wat arame is? En lavas? En shiitake? En kasha? Zo ja,
dan bent u goed ingevoerd in de wereld van het vegetarische
kokkerellen. Zo niet, dan kunt u terecht in het 'Klein vegeta
risch kookboek' van Christina de Vries, door Ankh-Hermes on
der nummer 172 op de markt gebracht in de Ankertjes-serie.
Overigens: arame is een zeewier; lavas synoniem voor maggi-
plant; shiitake is een kleine, bruine paddestoel; en kasha is ge
roosterd boekweit.
Het boekje (200 trefwoorden) is een handzame handwijzer in het
vegetarische jargon, geschreven door iemand met verstand van
zaken. Christina de Vries werkte jaren als leidinggevende kok
kin in een vegetarisch restaurant.
Willem Brakman: 'Inferno'. Uitgeve
rij Querido, Amsterdam. Prijs:
37,90.
Behalve de man die beweerde
dat een brommer op zee kan
rijden, bestaat binnen de Ne
derlandse letteren geen won
derlijker kerel dan Willem
Brakman. Ook in zijn nieuwe
roman 'Inferno' slaat de fanta
sie van de schrijver weer re
gelmatig op hol. Maar daar
naast is 'Inferno' weer een
echte roman van de doorge
winterde melancholicus Brak
man, waarin volop wordt ge
mijmerd, veel thee en koffie
wordt genuttigd, kleine sigaar
tjes worden gerookt en een
vrouwenschoot ruikt naar een
gezellige hondenmand.
Als we Willem Brakman
moeten geloven, staat de toe
stand in de hel er op dit mo
ment belabberd voor. Via al
lerlei omwegen toont hij in
'Inferno' de lezers de Onder
wereld, waar de Vorst der
Duisternis zich evenwel niet
laat zien. Via allerlei verhalen
komen we echter toch veel
over hem en zijn domein te
weten Dit gebeurt natuurlijk
op Brakmans bekende speelse,
suggestieve en vaak humoristi-
De ik-verteller in 'Inferno'
heeft een aankondiging gele
zen van een busreis, georgani
seerd door de firma Hemel
waarts. Na een onrustige nacht
besluit hij tot deelname.
Vlak bij de supermarkt in zijn
buurt staat de bus, de verteller
is de enige passagier. Samen
met de eigenaardige chauffeur
komt hij na een lange tocht in
Voorburg (of Voorborgh) aan,
een onaantrekkelijk mijnstadje
waar het altijd sneeuwt. Het
stadje blijkt de hel te zijn, of
liever gezegd het voorgeborc
hte.
Echte duivel
Het eigenaardige van deze hel
is dat de overeenkomsten met
onze dagelijkse werkelijkheid
zeer talrijk zijn. Er lopen al
leen nog wel veel verminkten
rond en zo nu en dan ver
schijnt een echte duivel. Som
mige ongelukkigen moeten
ook nog wel veel lijden, maar
het het echte martelen is vrij
wel uit de mode. Alles wijst
erop dat de hel de 'beste' tijd
heeft gehad. „Er zijn tijden ge
weest dat de wanden hier
gloeiden, donker en rood als
een broodoven, door de smart
en de pijn. Prachtig, maar pijn
is pijn, is rood, warm, borend,
scheurend en krakend en ie
dereen riep nog ach en wee uit
volle borst. De ommegangen
sisten en sproeiden vuur en
ordenden het overvloedige
aanbod: de slappelingen, de
verleiders, de wellustigen, de
tragen en de toornigen", zegt
de heer Kaan, rondleider in
het museum van de hel hal
verwege de roman. Met een
zekere weemoed vertelt hij
over de tijden van weleer,
waarvan nu alleen nog maar
in het museum overblijfselen
zijn te bewonderen. Hij wil het
liefst weer terugkeren naar de
goede oude tijd, waar de „brij-
zelarij, de vilafdeling en de
kokerij nog in perfecte staat
verkeerden".
Veldtocht
Er zijn echter nog meer bewo
ners van de hel die hopen dat
de oude tijden terugkeren. Zij
beramen een plan en de ver
teller raakt hierbij betrokken.
Het is de bedoeling dat er
weer slag wordt geleverd met
de hemelse legerscharen. De
veldtocht wordt beraamd en
ook uitgevoerd, maar mislukt
uiteindelijk. De ik-figuur be
landt tegen het einde van de
roman bij God. met wie hij een
uiterst vriendelijk gesprek
voert, alsof het met zijn eigen
vader is. De vroegere vijanden
bevinden zich op dat moment
in een rusthuis.
'Inferno' is een roman die nog
al wat concentratie en inle
vingsvermogen van de lezers
vergt. Dat komt vooral door
Brakmaijs ruime fantasie, die
zo nu en dan helemaal de vrije
loop krijgt. Vreemde sprongen
en associaties in de gedachten-
wereld van de auteur zorgen
ervoor dat de verhaallijn hier
en daar moeilijk te volgen is.
Zo worden de belevenissen
van de ik-figuur in de hel af
gewisseld met herinneringen
aan zijn ouders en jeugd. Voor
de kenners van Brakmans
werk biedt 'Inferno' echter
veel extra's. Allerlei persona
ges en situaties uit vroeger
werk passeren weer de revue,
en worden nader belicht. Zo
De fantasie
van Willem
Brakman
slaat opnieuw
op hol.
FOTO: ANP
worden bijvoorbeeld de heer
Hop uit Brakmans 'De graaf
van Den Haag' en de heer en
mevrouw Paap uit zijn debuut
'Een winterreis' weer opge
voerd, en worden veel ele
menten uit zijn twee jaar gele
den verschenen autobiografie
'Pop op de bank' verduidelijkt.
'Inferno' laat zich dan ook le
zen als een fantasievolle reis
door de gedachtenwereld van
de auteur, waar ieder voor
zich zijn eigen weg moet vol
gen. de juiste weg weet de
weg: hij kan hoeken omslaan,
zich wenden, hij laat zich niet
afleiden, slingert, springt over
het water als een brug, windt
zich door de bergen als de rug-
gegraat van een draak, klimt
omhoog, verliest zich in de ne
velen maar gaat regelrecht
naar het doel. „Een weg is de
taal van het land", zegt de ik
figuur ergens. Op dat moment
lijkt het alsof hij spreekt over
de literatuur van zijn eigen
schepper.
AMSTERDAM Tiel als
entourage voor een thril
ler - wie had dat ooit kun
nen bedenken? Bert Hid-
dema deed het; hij schreef
de zich in Tiel afspelende
thriller 'In gesprek'. Vori
ge week werd het boek
ten doop gehouden in een
Amsterdams wijnlokaal.
Met de opmerking dat de mis
daad „zelfs is opgerukt naar
Tiel", kreeg een woordvoerder
van de uitgeverij de lachers op
zijn hand. „In Tiel wordt niet
alleen jam gemaakt, er gebeu
ren veel andere dingen", vond
Bert Hiddema tijdens de korte
toelichting die hij gaf tijdens
de presentatie van zijn jongste
thriller. Ook dat leverde een
gegrinnik op van zijn toehoor
ders, bestaande uit journalis
ten, fotografen, recensenten,
mensen van de uitgeverij en
vrienden. Hiddema doelde
echter met die opmerking op
de 'bloedstollende gebeurtenis
sen', zoals de uitgever dat uit
drukt, die zich in de Betuwse
stad afspelen.
Heerlijk
„Een jaar of zes geleden ben ik
begonnen met thrillers. Heer-
'In een bezield verband. Nederland
stalige dichters op zoek naar zin'.
Uitgave Gooi en Sticht. Prijs 29,90.
Bert Hiddema: „...Beter een
lijk. Een heel misdaadverhaal
te kunnen fantaseren, dat vind
ik prachtig". De zesde thriller
'In gesprek' speelt zich niet -
zoals de meeste van zijn voor
gangers - in Amsterdam af.
Tiel werd als lokatie gekozen.
Waarom? Diepe beweegrede
nen heeft Hiddema er niet
voor: „Heel simpel, hoor. Door
de naam van mijn hoofdper
soon (die ook in de andere
thrillers de hoofdrol speelt,
red.) legde ik de link met
Tiel".
Hiddema stapte een drietal da
gen driftig rond in Tiel en
deed wat onderzoek voor zijn
boek. „Ik ben naar de Agnie-
tenhof gestapt, want daar be
gint het verhaal. Ik moest toch
weten of er een balkon was en
hoeveel zitplaatsen er waren.
thriller dan slechte literatuur...
Nou, daarna ben ik naar 'de
VVV en het gemeentehuis ge
gaan en heb daar informatie
over Tiel gevraagd en toen
ben ik maar gaan rondlopen.
Indrukken opdoen. Ik ging
bijvoorbeeld op een terras
naar mensen zitten kijken en
dan zie ik ook echt alles".
Grinnikend voegt hij daar aan
toe: „Ik ben niet voor niets
psycholoog".
Hiddema vindt dat zijn boeken
een duidelijke link met de rea
liteit moeten hebben. „Ik pro
beer waarheidsgetrouw te
werk te gaan. Het moet zo echt
mogelijk zijn. Het verhaal is
uiteraard wel gefantaseerd".
Vrijbuiter
De 48-jarige Hiddema schrijft
I FOTO: PERS UNIE
al 21 jaar, want hoewel hij zijn
studie sociale psychologie vol
tooide, bleek de vrijbuiter Hid
dema meer te voelen voor rei
zen en schrijven. Met die beide
bezigheden vulde hij zijn tijd
de afgelopen decennia. Dat le
verde hem wisselend succes
op: een boek als 'Scheuren in
het asfalt' werd zeer positief
ontvangen, terwijl diverse an
dere boeken kennelijk niet di
rect bij een groot publiek in de
smaak vielen.
Hiddema was één van de
schrijvers die het zogenaamde
manifest van de jaren zeventig
uitgaven, waarin hij tegen het
heilige huisje van de literatuur
schopte. „Beter een goede
thriller dan slechte literatuur",
is het devies van de schrijver.
„In een bezield verband" luidt
de titel van een bundel be
schouwingen waarin een groot
aantal auteurs de religieuze
opvattingen van tien belang
rijke Nederlandse dichters
(onder wie Leopold, Vestdijk,
Kemp, Nijhoff, Marsman, Lu-
cebert en Kouwenaar) tegen
het licht hebben gehouden. De
titel is ontleend aan het ge
dicht 'Tempel en Kruis' van
Marsman:
Ik sta alleen, geen God of
maatschappij
die mijn bestaan betrekt in een
bezield verband
geen horizon of zee, geen
poovre korrel zand
in 't naamloos wel en wee der
brandende woestijn.
De katholieke Limburgse
dichter Pierre Kemp uitgezon
derd mag de positie die Mars
man hier schetst tekenend he
ten voor de meeste van de be
studeerde dichters.
Religie wordt in de bundel op
gevat als een zoektocht naar
zin en deze vindt zijn vertrek
punt meestal, maar niet altijd
in christelijke ervaringen. De
dichters zijn geselecteerd in de
mate waarin zij in hun gedich
ten zich rekenschap hebben
willen geven van een oriënta
tie op het leven.
De auteurs die bijeen zijn ge
zocht door de katholieke Tho
mas More Academie hebben in
het algemeen weerstand kun
nen bieden aan de verleiding
zich over te geven aan welke
vorm van proselytisme dan
ook, tenzij men zou willen
stellen dat alleen al de inkade
ring van deze dichters in een
zoektocht naar zin op zo iets
zou kunnen duiden. Bij de pre
sentatie van de bundel onlangs
in Amsterdam verklaarde de
essayist Kees Fens uit vrees
voor „onteigening" op grond
van de gekozen benadering
van medewerking te hebben
afgezien. Dat lijkt toch vooral
te berusten op een vorm van
koudwater-vrees. Feit is nu
eenmaal dat religie en filosofie
in belangrijke mate het werk
van de besproken dichters
heeft bepaald en waar de aan
dacht voor die aspecten sterk
is ondergewaardeerd is de ver
schijning van deze bundel al
leen maar des te waardevoller.
De teksten zijn steeds geba
seerd op bijeenkomsten waarin
een theoloog of filosoof rea
geerde op de beschouwing van
een letterkundige. Van wie
toen meeluisterde of nu meel
eest mag verondersteld wor
den dat hij enigszins ver
trouwd is met de poëzie die
hier wordt besproken.
Doobie Brothers...plichtmatig...
Idoor
GERT MEIJER
Het gaat goed met 'The Al
mighty', Groot-Brittannië's
nieuwste trots op metalge-
bied. Nou ja, nieuw, de
Schotten debuteerden eind
'89 al met 'Blood, Fire
Love'. Toen waren het- nog
de wildere broertjes van The
Cult, maar inmiddels is wel
duidelijk dat dat de heren
nog niet wild genoeg was.
En dus spelen ze tegenwoor
dig de plinten uit de vloer
op een manier, die tot dus
verre voorbehouden leek
aan bands als AC/DC en
Motörhead. Lemmy is ge
waarschuwd.
Het tweede studio-album
'Soul Destruction' tussen
door verscheen nog de live
opgenomen mini-cd 'Blood,
Fire Live' laat een op
merkelijk veelzijdige rock
band horen. Onder aanvoe
ring van producer Andy
Taylor, de voormalige gita
rist van Duran Duran, wer
den alle registers openge
trokken. In de eerste single
'Free 'n' Easy' bijvoorbeeld,
combineertThe Almighty
een indringend geluid met
een opzichtige melodie.
Maar in het voorafgaande
'Crucify' is het de band ernst
om duidelijk te maken dat
hier de hardste band van
Schotland aan het werk is.
ergens tussenin, in een po
ging hard en melodieus sa
men te ballen tot een ge
structureerd metalgeluid.
Dat lukt ze wonderwel. Af
gezien van de Guns 'N' Ro-
ses-achtige ballad 'Little
Lost Sometimes' is er geen
sprake van rust, maar daar
lijkt The Almighty ook nog
lang niet aan toe!
Doobie Brothers
Precies twintig jaar geleden
leverden de Doobie Brothers
hun eerste album af. Hun in
teressante mengeling van
country, blues en funk le
verde de eerste vijf jaar een
aantal bijzondere albums op,
maar daarna was het bij
voortduring kwakkelen. In
'83 leek de live-cd 'Farewell
Tour' het definitieve af
scheid van de band te mar
keren, maar twee jaar gele
den was er plotseling een
come-back in de vorm van
het niet al te opzienbarende
'Cycles'. Slechts hier en daar
laaide het vuur van weleer
nog even op (de uitstekende
single 'The Doctor' bijvoor
beeld), maar teveel leek het
op een misplaatste herha
lingsoefening. De opvolger
'Brotherhood' brengt niet de
gehoopte verandering. Wat
'Brotherhood' mist, is een
sterk ontwikkeld gevoel
voor sprankelende melo
dieën, zoals de Doobies dat
demonstreerden op een aan
tal albums uit de eerste helft
van de jaren zeventig. 'Bro-
Nils Lofgren...moeras van
vrijblijvende gitaarrock...
FOTO: PR
therhood' klinkt van de eer-i
ste tot de laatste noot ver
schrikkelijk plichtmatig.
The Fixx
Ze zien er tegenwoordig uitj
als de heren van Spandau!
Ballet, maar hun muziek is!
minder gelikt dan hun out
fit. Dat scheelt zoveel. The
Fixx, het Londense bandje
rond zanger/componist Cy
Curnin, doet met de zevende
langspeler 'Ink' dan ook
verwoede pogingen om ein
delijk eens een doorbraak te
bewerkstelligen. In eerste
aanleg lijken de ingrediën
ten daarvoor aanwezig: 'Ink'
telt een aantal puntige roek-
songs en de eerste single
'How Much Is Enough' is
daar niet het slechtste voor
beeld van. The Fixx beweegt'
zich tussen melodieuze rock,
en wat meer atmosferische i
pop, met een lichte knipoog l
naar Cock Robin en de Sim-'
pie Minds. Commerciëler j
dan voorheen, dat wel, maar,
op de tweede helft van hetj
album verzanden de num-j
mers toch weer in stuurloos-
heid, die model lijkt te staan
voor de eeuwig zoekende
band. Én zo is ook 'Ink' niet
de cd, waarmee The Fixx op
grote schaal gaat scoren.
Miners Of Muzo
De Tilburgse Miners Of j1
Muzo zijn door de jaren heen
uitgegroeid tot een volwas-h
sen rock 'n rollband. Hun al-
bums zijn weliswaar geen
kenmerk voor originaliteit, E
maar de op sixties geörien-j
teerde rocknummers staan
bol van de fraaie melodielij-
nen en meeslepende deun-i
tjes. Zeker op hun jongste
aanwinst 'The Love Lifej
Storybook Album'. De lich-t
telijke overeenkomsten met
Fatal Flowers zijn deels het"
gevolg van de gedreven
sound en deels de stem van
zanger Lee Lemmen. De Mi
ners moeten het in creatief
opzicht afleggen tegen hun
vroegere collega's, maar wat
'The Love Life Storybook
Album' zo leuk maakt is de
frisse en gedegen aanpak,
met het overal opdoemende
orgeltje van Dan Appels en
de opwindende gitaar van
Hans Vroom als stralend
middelpunt. Toch de ge
doodverfde opvolgers van
Fatal Flowers?
Nils Lofgren
Nils Lofgren heeft al een
hele solo-carrière achter de
rug (compleet met een hitje:
'Shine Silently'), hoewel zijn
lidmaatschap van Springs
teen's E-Street Band zijn
bankrekening pas echt spek
te. Lofgren bleef door de ja
ren heen wel solo-albums
maken, die echter mank gin
gen aan creativiteit. Het is
dan ook zijn boss Bruce die
hem nu te hulp schiet op de
single 'Valentine', een wat
slap liedje dat desondanks
moeiteloos zijn weg op de
hitparade vindt. Het num
mer is te vinden op Lof-
gren's nieuwe solo-cd 'Silver
Lining', die minder essen
tieel is als de naam van de
platen maatschppij doet ver
moeden. Ondanks de hulp
van een heel leger gerenom
meerde muzikanten (naast
vaste begeleiders Kevin
McCormick op bas en drum
mer Andy Newmark onder
meer Levon Helm, Billy
Preston, Ringo Starr en Cla-
rence Clemons) wil de mu-
ziek maar niet spetteren en
blijft Lofgren met zijn gitaar
steken in een moeras van
vrijblijvende gitaarrock.
